2-§. Tadbirkorlik faoliyatining asosiy turlari
va korxonalarning tashkiliy shakllari
Tadbirkorlik faoliyati nihoyat darajada xilma-xil bo'lib, iqtisodiy fanda
va xo'jalik amaliyotida uning quyidagi asosiy turlari e’tirof etiladi:
• Shaxsiy tadbirkorlik
shaxsiy mulkka asoslanadi, ishlab
chiqarish uning o'zi yoki oila a'zolari mehnati asosida amalga
oshiriladi. Odatda, tadbirkorlikning bu shakli savdo, umumiy
ovqatlanish va xizmat ko'rsatish sohalarida yuqori samarali
bo'lib, tez rivojlanadi.
• Xususiy tadbirkorlik
mulk va ishlab chiqarish natijalari
xususiy shaxslarga tegishli bo'ladi, ishlab chiqarish jarayoni
yollanma mehnatga asoslanadi.
• Jamoa tadbirkorligi
jamoa mulkchiligiga asoslanadi va
uning iqtisodiy faoliyatida, shu jumladan, boshqarishni amalga
oshirishda jamoa a'zolari faol qatnashadi hamda shu orqali
jamoa va shaxsiy manfaatlar uyg'unligi ta’minlanadi.
• Tadbirkorlikni aralash shakli
hissadorlik jamiyatlari va
ma’suliyati cheklangan jamiyatlar yoki qo'shma korxonalar
(milliy va chet el kapitali ishtirokidagi) ko'rinishda bo'ladi.
• Davlat tadbirkorligi
bu davlat mulkchiligiga asoslangan
korxonalarni va mulkida davlat ulushi yuqori salmoqni tashkil
qiladigan korporatsiyalarni o'z ichiga oladi.
102
Korxona (firma)
- iqtisodiy faoliyatni tashkil qilishning asosiy ijtimoiy-
iqtisodiy shakli, milliy iqtisodiyotning birlamchi bo'g'ini va tovarlar ishlab
chiqarish (xizmat ko'rsatish) bo'yicha tadbirkorlik faoliyati subyekti.
Korxonalarning tashkiliy shakllari
Tashkiliy-huquqiy
shakllari
Tashkiliy-iqtisodiy
shakllari (korxona
uyushmalari).
• individual (yakka) xo'jalik;
e sherikchilik asosidagi korxona;
e korporatsiya (aksioner
mulkdorligi asosida tashkil
qilinadi).
e kartellar;
e sin d ik a t (m ah su lot sotish
birlashtiriladi);
• konsorsium (yirik m oliyaviy
lo yih alarni am alga o shirish
maqsadida birlashuvi);
• konsern (qatnashish tizimi orqali
nazoratni amalga oshiruvchi ko'p
tarmoqli uyushma).
103
T a s h k iliy - iq t is o d iy
sh a k lla ri
(korxona
uyushmalari).
Korxona shakllari
' ...
.....'
Xo'jalik faoliyati turi va amalga
oshiriladigan operatsiyalarining
xarkteri bo'yicha
•
Sanoat, savdo, transport,
s u g'urta ,
bank,
m oliya-
inve stitsion , ilm iy-tadqiqot,
innovatsion va boshqa turli
xizm a tla r
ko 'rs a tu v c h i
korxonalar.
Ishlab chiqarishning to'planuv
darajasi bo'yicha
• mayda korxonalar;
• o'rta korxonalar;
• yirik korxonalar.
Mulkchilik shakllari bo'yicha
• xususiy korxonalar;
• davlat korxonalari (ishlab
chiqarish va byudjet korxonalari
hamda aralash kompaniyalar);
• jamoa korxonalari (koopera-
tivlar, m ulk paych iligida g i
shirkatlarva h.k);
• m u lkch ilikn in g
aralash
shakllariga asoslangan korxo
nalar.
— ►
Iqt.sodiy faoliyatning natijasi
bo'yicha
• ishlab chiqarish korxonalari;
• xizmat ko'rsatuvchi korxo
nalar.
104
|
