|
Tabiiy gazni tarkibidan olinadigan xom-ashyolar va ularning xossalari
|
| bet | 10/22 | | Sana | 08.12.2023 | | Hajmi | 145,59 Kb. | | #113845 |
Bog'liq Tabiiy gaz tarkibidagi nordon gazlarni fizik-kimyoviy usul bilan-fayllar.org1.5. Tabiiy gazni tarkibidan olinadigan xom-ashyolar va ularning xossalari.
Qurilma maxsuloti bо‘lib, nordon komponentlardan tozalangan tabiiy gaz hisoblanadi. Texnik nomi – tozalangan regeneratsiya gazi. Savdodagi nomi – tozalangan tabiiy gaz.
O’zDSt 948:1999 bо‘yicha, SOT II-blokining AYOGOT-1 quritish tozalash tizimi bо‘yicha magistral gazо‘tkazgichga uzatiladigan yonuvchan tabiiy gazning sifatiga bо‘lgan talablar 3– jadvalida keltirilgan.
3 -jadval. “Shо‘rtan» konidan uzatiladigan tabiiy gazning fizik-kimyoviy tavsifi
|
№ t/b
|
Kо‘rsatkichlar nomi
|
Me’yor
|
Sinov uslubi
| |
yozda
|
qishda
| |
1
|
2
|
3
|
4
| |
1
|
Eng past yonish issiqligi, MJ/m3 (kcal/m3) 20 °S va 101,325 kPa da
|
Meyorlanmaydi. Aniqlash majburiy
|
GOST 22667 bо‘yicha
| |
2
|
Vobbe soni miqdorlari sohasi (yuqori), MJ/m3 (kcal/m3)
|
Shuning о‘zi
|
GOST 22667 bо‘yicha
| |
3
|
Vodorod sulfidining massa konsentratsiya, g/m3, kо‘pi bilan
|
0,007
|
GOST 22387.2 bо‘yicha
| |
4
|
Merkaptanli oltingugurtning massa konsentratsiyasi, g/m3, kо‘pi bilan
|
0,016
|
GOST 22387.2 bо‘yicha
| |
5
|
Kislorodning hajm ulushi, %, kо‘pi bilan
|
0,5
|
GOST 23781 bо‘yicha
| |
6
|
1 m3 da mexanik aralashmalar massasi, g, kо‘pi bilan
|
0,001
|
GOST 22387.4 bо‘yicha
| |
7
|
Tomchilash nuqtasi harorati, °S, kо‘pi bilan:
namlik bо‘yicha
uglevodorodlar bо‘yicha
|
0
0
|
-5
0
|
GOST 20060 bо‘yicha
GOST 20061 bо‘yicha
|
Qishgi davr 1 noyabrdan 30 martgacha.
Yozgi davr 1 apreldan 30 oktabrgacha.
Boshlang‘ich xom-ashyo, yarim mahsulotlar va reagentlarning asosiy sifat tavsiflari 4-jadvalda keltirilgan.
4-jadval. Tayyorlanadigan mahsulotlar, yarimmahsulotlar va reagentlar tavsifi
|
№
t/b
|
Kо‘rsatkichlar nomi
|
О‘lchov birligi
|
GOST, OST, TSH, loyiha bо‘yicha meyor
|
Jarayonda foydalanilishidan oldin tekshirilishi majburiy bо‘lgan kо‘rsatkichlar
| |
1
|
2
|
3
|
4
|
5
| |
1
|
Boshlang‘ich xom-ashyo
Seolitli oltingugurttozalash qurilmasining regeneratsiya gazi
Gazdagi nordon komponentlar miqdori:
- vodorod sulfidi
- uglekislotalar
- azot
- CnHm
Harorat
Bosim
Rangsiz, yonuvchan, zaharli, xavflilik guruhi – 3
|
% ob.
% ob.
% ob.
% ob.
○S
MPa
|
Loyiha bо‘yicha
1,1 - 1,26
2,2 - 3,5
0,9
Qolganlari
45-55
4-5
|
Vodorod sulfidi va uglekislotalar miqdori % ob. da
| |
2
|
Yarim mahsulotlar
Vodorod sulfidli (nordon) gaz, oltingugurt ishlab chiqarish uchun xom-ashyo
О‘rtalashtirilgan tarkib:
H2S
CO2
CH4
H2O
Harorat
Bosim
Rangsiz, yonuvchan, zaharli, xavflilik sinfi – 2
Qurilmadan mash’alaga boradigan ekspanzer gazlar
О‘rtalashtirilgan tarkib:
H2S
CO2
CnHm
H2O
Haroratda va
bosimda tо‘yingan
Rangsiz, yonuvchan, zaharli, xavflilik sinfi – 4
|
% ob.
% ob.
% ob.
% ob.
○S
MPa
% ob.
% ob.
% ob.
% ob.
○S
MPa
|
12,8
82,3
0,48
4,42
45-60
0,06-0,08
0,4
3,51
83,24
12,85
60-65
0,4-0,6
|
Komponentlar miqdori % ob.
Komponentlar miqdori % ob.
| |
1
|
2
|
3
|
4
|
5
| |
3
|
Reagentlar
Dietanolamin
DEA miqdori
Harorat:
-qaynashi
-о‘zidanalangalanishi
- chaqnashi
- kristallanishi
Yot aralashmalarsiz och-sarg‘ish tiniq suyuqlik, yoki och-sariq kristallar
Kimyoviy formulasi
C4H11 O2N
Yonuvchan, zaharli, xavflilik
sinfi– 3
IFXANGAZ-1
antivspenivateli
Tashqi kо‘rinishi – о‘ziga xos hidli och-jigarrang rangdagi tiniq suyuqlik.
20 ○S da solishtirma og‘irligi
20 ○S da sinish kо‘rsatkichi
Molekulyar og‘irligi
Uglevodorodlarda aralashuvchan, suv bilan birga qattiq emulsiya hosil qiladi
«AG-3» faollashtiruvchi kо‘mir
- sochilish zichligi
- fraksiyali tarkibi:
Elaklar о‘lchamiga kо‘ra massa ulushi
№ 36
№ 28
№ 15
№ 10
taglikda
- yeyilishda mustahkamligi
- namlikning massa ulushi
- suv bо‘yicha bо‘shliqning yakuniy hajmi
- benzol bо‘yicha dinamik faolligi
Tо‘q-kulrangdan qora ranggacha bо‘lgan zarralarni о‘z ichiga oladi.
Faol kо‘mir changgi yonuvchan.
Harorat
- kо‘mirli changlarning о‘zidanalangalanishi
- qatlamda kо‘mirning о‘zidan qizishi
- qatlamda kо‘mirning о‘zidan alangalanishi (tutashi).
|
% og‘irlik
○C
g/sm3
g
g/dm3
% og‘irlik
% og‘irlik
% og‘irlik
sm3/g
min
○S
|
TU 6-09-2652-86
kamida 98
270
405
220
25,7 dan kam emas
TU 38-40800-77
0,849-0851
1,449-1,451
292-297
GOST 20464-75
400-500
kо‘pi bilan 0,4
kо‘pi bilan 3,0
kо‘pi bilan 86,0
kо‘pi bilan 10,0
kо‘pi bilan 0,6
kamida 75
kо‘pi bilan 5,0
kamida 0,8
kamida 40
610
182
210
|
Asosiy modda miqdori
% og‘irlikdan.
|
1.6. Gaz sanoati korxonalaridagi chiqindilardan sulfat kislota olish.
Hozirgi vaqtda umumbashariy global miqyoslardagi ko’p jabhali о‘zaro munosabatlar bilan bog‘lik bо‘lgan atrof-muhit muammolari muhim о‘rin tutadi. Bu muammolar insonning hayot faoliyatini tabiiy resurslar va ularni qayta ishlab hosil qiladigan mahsulotlari bilan ta’minlashdagi murakkabliklarga bevosita bog‘liq bо‘lgan xom-ashyo, energiya, oziq-ovqat, yengil sanoat, dunyo okean muammolaridir. Atmosferada korbanat angidrid gazining tо‘planishi, gaz sanoati korxonalaridan chiqayotgan SO2 (oltingugurt-IV oksidi) gazi, radiatsiya fonining ortib borishi, ozon qatlamidagi о‘zgarishlar, mineral xom ashyolarning kamayishi, yashil о‘simliklar qoplamiga ega bо‘lgan maydonlarning keskin kamayib borayotganligi, atrof muhitning ifloslanishi kabi global о‘zgarishlarning sodir bо‘lishi bilan bog‘liq bо‘lgan holda ekologik muammolarning tadqiq qilishning ahamiyati ham tobora ortib bormoqda. Zero, prizidentimiz, I.A.Karimov ta’kidlaganlaridek, "Hozirgi paytda ekologik muammolar milliy va mintaqaviy doiradan chiqib butun insoniyatning umumiy muammosiga" aylangan. Insonlar texnika taraqqiyotining salbiy oqibatlarini bartaraf qilish bilan bog‘liq bо‘lgan muammolar jumlasiga atrof muhitni ishlab chiqarish tarmoqlarining ya’ni yengil va og‘ir sanoat korxonalari shu jumladan, Muborak va Shurtangaz kimyo majmuasining oltingugurt olish sexlarida oltingugurt IV-oksidini zararli chiqindilari bilan ifloslanishidan muhofaza qilish ham diqqatga sazovordir. Atrof muhitni muhofaza qilish nafaqat о‘ta muhim, ijtimoiy vazifa bо‘lib qolmasdan. ayni paytda u ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning jiddiy omili hamdir [20].
Kam miqdordagi chiqindilarni yо‘qotishni hamda tutovchi gazlarni qо‘shimcha tozalashni hisobga olgan holda maxsus tayyorgarliklar ishlab chiqilmoqda. Kimyo sanoatida, qishloq, xо‘jaligida eng- ko’p foydalaniladigan maxsulotlardan biri sulfat kislota olishga kontakt usuli eng katta ahamiyatga ega. Bu usul bilan istalgan konsentratsiyasidagi H2S04 ni, shuningdek oleum mahsulotini, yaish S03 ning H2S04 dagi eritmasini olish mumkin. Ayniqsa oltipgugurtdan xom-ashyo sifatida foydalanilganda oltingugurt (IV)-oksid va sulfat kislota bug’lari bо‘lgan gaz qoldiqlari bir muncha xavfli hamdir.
Muborak gazni qayta ishlash zavodi, Sho’rtan gaz konlari boshqarmasi va Sho’rtan gaz kimyo majmuasiniig oltingugurt olish sexlaridan atmosferaga chiqarib yuborilayotgan oltingugurt (IV) oksidi (S02) gazi sulfat kislotasini kontakt usulida olish jarayonining 1-bosqich mahsuloti va II-bosqich xom ashyosi sifatida qо‘llanishi mumkin. Bizga ma’lumki, gaz sanoatida ishlab chiqarilgan elementlar oltingugurtning qariyb 90% kimyoviy korxonalarda sulfat kislotasini ishlab chiqarishga sarflanadi ya’ni
S+02=S02 (1) 2 S02+02=2 S03 (II) S03+H20=H2S04 (III) reaksiyalari bо‘yicha sulfat kislota olinar edi.
Bizning loyihamizga kura III bosqichda bajariladigan jaren II bosqichda bajariladi. Tayyor holdagi 802 ni oksidlab 803 ga aylantirish va 803 ya N2804 ni olish kо‘zda tutilgan, ya’ni
2 S02+02=2 S03 (I) S02+H20=H2S04 (II)
reaksiyalari bo’yicha sulfat kislota olish mumkin.
Bu texnologiyani qо‘llashdan maqsad, ekologik muammolarni hal qilishda atrof muhit oltingugurt (IV) oksid (S02) gazidan tozalanadi va kimyoviy texnologiya asosida ishlayotgan korxonalar uchun noyob bо‘lgan sulfat kislotasi ishlab chiqish mahalliy xom-ashyolardan olinishi kо‘zda tutilib, kо‘plab iqtisodiy va ekologik Samara berishi yaqqol seziladi [21].
|
| |
