Talabalarni kreativ yondashuv asosida kasbiy kompetentligini rivojlantirishning nazariy asoslari naimova Jayrona Utkir

Download 87 Kb.
bet	3/5
Sana	10.06.2024
Hajmi	87 Kb.
	#262129

1 2 3 4 5

Bog'liq
Naimova Jayrona

ADABIYOTLAR TAHLILI
Dastlab, kreativlik intellektning funksiyasi sifatida qaralib, intellektning rivojlanish darajasi kreativlikning rivojlanish darajasi bilan belgilanadi. Keyinchalik ma’lum bo‘ldiki, aql darajasi kreativlik bilan faqat ma’lum chegaragacha bog‘liq va juda yuqori intellekt kreativlikka to‘sqinlik qiladi. Hozirgi vaqtda kreativlik uning psixologik xususiyatlarining butun majmuasiga qarab, aql-zakovatga kamaymaydigan yaxlit shaxs funksiyasi sifatida qaraladi. Shunga ko‘ra, kreativlikni o‘rganishning markaziy yo‘nalishi u bilan bog‘liq bo‘lgan shaxsiy fazilatlarni aniqlashdir.
Kreativlik nazariyasi yaratuvchilardan biri J.Gilford kreativlikning oltita parametrini belgilaydi:

muammolarni aniqlash va shakllantirish qobiliyati;
ko‘p sonli muammolarni yaratish qobiliyati;
semantik spontan moslashuvchanlik – turli g‘oyalarni ishlab chiqarish qobiliyati;
o‘ziga xoslik – uzoq assotsiatsiyalar, noodatiy javoblar, nostandart yechimlarni ishlab chiqarish qobiliyati;
tafsilotlarni qo‘shish orqali ob’ektni yaxshilash qobiliyati;
nostandart muammolarni hal qilish, semantik moslashuvchanlikni ko‘rsatish qobiliyati, ya’ni ob’ektdagi yangi xususiyatlarni ko‘rish, ularning yangi ishlatilishini topish qobiliyati.

Zamonaviy pedagogikaning eng muhim muammolaridan biri – bu bo‘lajak o‘qituvchilarning kreativ yondashuv asosida kasbiy kompetentligi va o‘z-o‘zini rivojlanishiga yordam beradigan maqbul pedagogik sharoitlarni aniqlash, kasbiy ijodkorlik bilan tashabbuskorlik, ijodiy fikrlaydigan mutaxassislarni tayyorlash, ijodiy kasbiy faoliyat qobiliyati, konstruktiv, nostandart fikrlash va xulq-atvor, shuningdek, ularning tajribasini anglash va rivojlantirish kabi vazifalardan iborat.
Shunga ko‘ra, zamonaviy sharoitda oliy pedagogik ta’limning muhim vazifasi bo‘lajak o‘qituvchining o‘zgaruvchan sharoitlarda turli xil o‘quv dasturlari, darsliklar va o‘quv yurtlari asosida ishlashga tayyorligini ta’minlashga qaratilgan o‘qituvchilarni tayyorlash uchun yangi texnologiyalarni ishlab chiqishni kuchaytirishdir.
Kasbiy asosiy kompetensiyalar – bu barcha kasblar uchun zarur bo‘lgan va asosiy kasbiy kompetensiyalarning o‘zgarmas qismini tashkil etuvchi meta-kasbiy kompetensiyalar. Ular meta va makro darajadagi tegishli asosiy bilimlar, ko‘nikmalar, qobiliyatlar va harakat usullari tizimiga asoslanadi.
Kasbiy kompetensiya muammosiga u yoki bu darajada taniqli jamoat arboblari, faylasuflar, tarixchilar, o‘tmish o‘qituvchilari e’tibor berishgan va hozirda taniqli nazariyotchilar va ta’lim amaliyotchilari tomonidan o‘rganilmoqda. Bu davrda kompetensiya fenomeni pedagogika, psixologiya, sotsiologiya, akmeologiya nuqtai nazaridan tavsiflanadi, uning uslubiy imkoniyatlari cheklangan va tushunchaning to‘liqligini ochib bermaydi.
Keling, kasbiy kompetensiya tushunchasini va uning asosiy tarkibiy qismlarini batafsilroq tahlil qilaylik. Olimlar tomonidan “kompetensiya” tushunchasining mohiyatini ochib berish bo‘yicha hozirgi vaqtda mavjud bo‘lgan bir nechta yondashuvlarni tahlil qilamiz. Aytish kerakki, turli tadqiqotchilarning ilmiy ishlarida bu tushuncha turlicha talqin qilinadi.
Kompetensiya – ma’lum bir sohada bilim, ko‘nikma, tajriba yoki ma’lum bir ishni bajarish uchun zarur bo‘lgan malakalar majmuiga ega bo‘lishdir. Ta’rif kompetensiya tarkibini ko‘rsatadi, lekin uning elementlari o‘rtasidagi tizimli munosabatlarni hisobga olmaydi.
Djon Ravenning fikriga ko‘ra, “kompetensiya” – turli kasb egalariga zarur bo‘lgan kasbiy qonuniyatlar, tamoyillar, talablar, qoidalar, burch, vazifa hamda majburiyatlar, shuningdek, shaxsning axloqiy me’yorlar yig‘indisini anglatadi. Kompetentlik esa — shaxsning amaliy faoliyati bilan bog‘liq bo‘lib, kompetensiya me’yorlarini ijodiy yondashuv asosida ish tajribasida namoyon etish mahoratidir. Kompetentlikning asosiy mezoni samarali faoliyat, raqobatbardosh kadrlar tayyorlash bilan belgilanadi” [3, 154].
A.Zunnunov kompetensiyaning ijtimoiy-madaniy xususiyatlariga to‘xtalib, u xalqaro tilshunoslik, ijtimoiy-lingvistik va madaniyatshunoslik kompetensiyalarini o‘z ichiga oladi, deb hisoblaydi. Kompetensiya — bu ma’lum sohada samarali ishlash uchun zarur bo‘lgan va o‘zaro bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan shaxsning turli layoqatlari va hususiyatlarining yig‘indisidir [4, 74].
N.A.Muslimov tahriri ostidagi izohli lug‘atda “kompetentlik” – biror bir sohadan “xabardorlik” yoki “avtoritetlik” sifatida, “kompetensiya” esa, mazkur shaxs yaxshi biladigan, “avtoritet” hisoblanadigan, chuqur tajribaga ega bo‘lgan savollar, hodisalar, malakalar doirasi sifatida talqin qiladi [5, 42].
Bir qator tadqiqotchilar kasbiy kompetensiyani quyidagicha belgilaydilar:

“Mutaxassisning ichki ruhiy holatlari va shaxsiy xususiyatlarining murakkab yagona tizimi: uning kasbiy faoliyatni amalga oshirishga tayyorligi...” (Yu.V.Vardanyan);
“...kasbiy faoliyat muvaffaqiyati va uning natijalari uchun javobgarlikni belgilovchi shaxsning integral mazmun-protsessual xususiyati” (A. A. Verbiskiy);
“Aqliy fazilatlarning kombinatsiyasi, shaxsning muayyan mehnatni bajarish qobiliyatiga ega bo‘lish sifatida mustaqil va mas’uliyatli harakat qilish imkonini beradigan ruhiy holat” (A.K.Markova)
“O‘qitishning predmeti, usullari va didaktikasi, pedagogik muloqot ko‘nikmalari va malakalari (madaniyati), shuningdek, o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z-o‘zini takomillashtirish, o‘zini o‘zi anglash usullari va vositalarining uyg‘un kombinatsiyasi” (L.M. Mitina);
“Mutaxassis shaxsiyatining integral sifati, jumladan, bilimlar, malakalar va tipik muammolarni hal qilishning umumlashtirilgan usullari tizimi. ... Qobiliyatning psixologik asosi – bu o‘z malakasini doimiy ravishda oshirishga, malaka oshirishga tayyorligidir” (E.F.Zeer);
“Mehnat sub’ektining kasbiy tayyorgarligi va kasbiy faoliyat muammolarini samarali, ijodiy hal etish qobiliyatini ifodalovchi kompleks xarakteristikasi” (K.A.Abulxanova).

Download 87 Kb.

1 2 3 4 5

Download 87 Kb.