Biogenetik  Sosiogenetik

haqaloq-faqat sut emizuvchi hayvon, 6 oylikda maymunlar darajasiga yetadi, 2 
yoshida oddiy odam, 5 yoshda ibtidoiy gala, maktabga kirgach ibtidoiy davr 
odami darajasida, 16-18 yoshda hozirgi zamon kishilari darajasiga yetadi deb 
hisoblaydilar. 

Nson zotidagi rivojlanishi bosqichlari filogenezni aynan takrorlamaydi. 
Biologizm tarafdorlaridan Krechmer «Konstitutsion nazariya» yaratgan. Z.Freyd esa 
shaxsning barcha xatti-xarakatlari instinktlaridan kelib chiqadi deb hisoblaydi. Albatta, 
biologik omillar inson xulqini belgilovchi birdan bir omil emas. 

 
Sotsiogenetik yo’nalish vakillari esa ijtimoiy omillarni yetakchi deb 
hisoblaydilar. G’arbda keng tarqalgan nazariyalar jumlasiga rollar nazariyasi 
K.Levinning ―Fazoviy zarurat maydoni‖ nazariyasi va boshqalar kiradi. 
Sotsiogenetik nazariya – inson biologik tur sifatida tug`ilib, hayotdagi 
ijtimoiy shart-sharoitlarning bevosita ta`siri ostida shaxsga aylanadi, deb hisoblaydi. 
M: Rollar nazariyasi ta`limoti inson ijtimoiy muhitda bajarishi shart bo`lgan maxsus 
rollar uning xulq-atvorida, boshqalar bilan munosabatida sezilarli iz qoldiradi, deb 
hisoblaydi. S.Xoll ―rekapitulyatsiya qonuni‖ni (filogenezni qisqacha takrorlashni) 
psixologik o’sishning bosh qonuni deb hisoblaydi. Uning fikricha, ontogenez 
filogenezning muhim bosqichlarini takrorlaydi. Olimning talqinicha, go’daklik 
hayvonlarga xos rivojlanish pallasidan boshqa narsa emas. Bolalak esa asosiy 
mashg’uloti ovchilik va baliqchilik bo’lgan qadimgi kishilarning davriga aynan mos 
keladi. 8—12 yoshlardagi o’sish davri yovvoyilikning oxiri va sivilizatsiyaning 
boshlanishidagi kamolotga tengdir. O’spirinlik esa jinsiy yetilishdan (12—13 
yoshdan) boshlanib Yetuklik davrigacha (22—25 yoshgacha) davom etib, 
romantizmga barobardir. S.Xollning talqinicha, bu davrlar ―bo’ron va tazyiqlar‖, 
ichki va tashqi nizolar (ziddiyatlar)dan iborat bo’lib, odamda ―individuallik 
tuyg’usi‖ vujudga keladi. YOsh davrlarini tabaqalashning bu turi o’z navbatida 
tanqidiy mulohazalar manbai vazifasini o’taydi, chunki inson zotidagi rivojlanish 
bosqichlari filogenezni aynan takrorlamaydi va takrorlashi ham mumkin emas. 

Biogenetik konsepsiyaning boshqa bir turi nemis ―konstitutsion psixologiyasi‖ 
(insonning tana tuzilishiga asoslangan nazariya) namoyandalari tomonidan ishlab 
chiqilgan. E.Krechmer shaxs (psixologiyasi) tipologiyasining negiziga bir qancha 
biologik omillarni (masalan, tana tuzilishining tipi va boshqalarni) kiritib, insonning 
jismoniy tipi bilan o’sishining xususiyati o’rtasida uzviy bog’liqlik mavjud, deb taxmin 
qiladi. E.Krechmer odamlarni ikkita katta toifaga: s

Download 441.56 Kb.