Simsiz kirish nuqtasi.
Lokal tarmoq qurilishida shunday xolatlar bo‘lishi mumkinki simsiz kirish nuqtasi qurilmasi zarur
bo‘ladi. Masalan:
•
lokal tarmoq kommutator orqali tashkil etildi, lekin lokal tarmog‘ga Wi-Fi standarti orqali ulanilishi lozim bo‘lgan
qurilmalar mavjud;
•
Lokal tarmoq internetga shunday mashrutizator orqali ulanganki bu marshrutizatorga simsiz ulanshi imkoniyati yo‘q;
•
Lokal tarmoq internetga simsiz ulanish imkoniyatiga ega bo‘lmagan modem orqali ulangan;
•
Lokal tarmoq internetga shunday marshrutizator orqali ulanganki, bu marshrutizator loqal tarmoq qurilmalarini Wi-Fi
standarti orqali ulash imkoniyatiga, ammo marshrutizator xosil qilayotgan Wi-Fi hududning ko‘lamini kattalashtirish
lozim.
Yuqorida sanab o‘tilgan barcha xollarda simsiz ulanish nuqtasi qurilmasi qo‘llaniladi. Simsiz kirish nuqtasi qurilmasining
marshrutizatorlardan farqi shundagi bu qurilmada WAN porti mavjud emas aksariyat xollarda bitta LAN portiga ega bo‘ladi va bu
port orqali bu qurilma marshrutizator va modemning LAN portiga, yoki kommutatorning portlaridan biriga ulanadi.
1.9-rasm.
Simsiz kirish nuqtasi
Shuningdek kirish nuqtasi qurilmalaridan simsiz ko‘prik sifatida ham foydalanish mumkin. Odatda bu ikki tarmoqni
simsiz ulash zaruratida qo‘llaniladi.
Shuningdek lokal tarmoqni qurishdagi eng asosiy qism bu kabellardir. O‘tkazgichli lokal tarmoqlarni qurishda Ethernet
texnologiyasi qo‘llaniladi. Bunda signal o‘rama juftli (TP- Twisted Pair) kabellar orqali uzatiladi (1.10-rasm). Kabel o‘zaro
o‘ralgan to‘rtta mis simli juftlikdan iborat. O‘ralishining sababi kabel o‘tkazgichlari atrofidagi elektromagnit maydon energiyasini
kamaytirish va natijada juftliklar o‘rtasidagi o‘zaro halaqitni kamaytirish.
1.10-rasm. O’rama juftli mis kabel
Lokal kompyuter tarmoqlarini qurishda asosan beshinchi katigoriyadagi ekranlanmagan CAT5 kabellari qo‘laniladi. Bunday
kabellar tarkibidagi ikkita juftlikdan foydalangan xolda 100 Mbit/s da, yoki to‘rta juftlikan foydalangan xolda 1000 Mbit/s tezlikda
ulanishni ta’minlaydi. Bu kabellarni qurilmalarga (kompyuter, marshrutizator, kommutator, modem, simsiz kirish nuqtasi va x.z)
ulash uchun kabel uchiga 8 kontaktli modulli konnektor o‘rnatiladi. Bu konnektorni amaliyotda RJ-45 deb nomlansada, aslida
uning to‘g‘ri nomlanishi 8P8C dir (1.11-rasm).
1.11-rasm. 8P8C konnektori
O‘rama juftli simmetrik aloqa kabellari o‘zining sodda konstruktiv yechimga ega ekanligi, ekspluatatsiya uchun qulayligi
va nisbatan yuqori o‘tkazish qobiliyatiga ega ekanligi sababli keng foydalanib kelinmoqda.
Lokal hisoblash tarmoqlarida qo‘llanilishi lozim bo`lgan simmetrik o‘rama juftlik kabellar tarkibidagi elementlar (asosan
o`tkazgichlar) va kabel orqali o`tuvchi signallar himoyalangan bo`lishi lozim. Simmetrik o`rama juftli kabellar qanday turdagi
himoyaga ega ekanligiga bog`liq ravishda (elektromagnit, ximik, mexanik ta`sirlardan himoyalovchi) bir biridan farqlanadilar.
Odatda bunday kabellar tarkibidagi alohida juftliklarini ustidan o‘ralgan yoki to‘qilgan element (metal to`r yoki falga) ekran deb
ataladi va u bugungi kunda qo`llanilayotgan kabellarning markirovkasida “shielding” – ekranlash kabi belgilanadi. Agar kabel
tarkibidagi barcha o`tkazgichlar ustidan o`ralgan yoki to`kilgan elementi mavjud bo`lsa “Screening” – zirxlanish qismiga ega
bo`ladi.
Shuningdek, kabelning ishlash muddatini oshirish va mis o`tkazgichlarni havodagi kislorod ta`siridan himoyalash maqsadida
alyuminiy falga yoki alyuminiy qatlami hosil qilingan plyonkadan foydalaniladi. Bunday elementga ega kabellar nomlanishida
“Failed” – falgalangan atamasi qo`llaniladi.
Falga kabelning elektrik va mexanik hususiyatlariga deyarli ta`sir ko`rsatmaydi. Bunday kabellarda shuningdek quyosh
nuridan himoyalash maqsadida maxsus himoya qatlami qo`llanilishi mumkin. Bunday himoya qobig`i qora rangli polietilendan
iborat bo`lib, bunday qobig`ni ifodalash uchun kabellar nomlanishida “Double Jucket” atamasi qo`llaniladi.
Kabellarda ekranlashni amalga oshirish uchun va tashqi elektromagnit maydon ta`sirlaridan himoyalashning eng samarali
yechimidir. Ma`lumot uzatish tezligi 100 Mbit/s li lokal hisoblash tarmoqlarida odatda ekranlanmagan simmetrik aloqa kabellari
qo`llaniladi. Ammo uzatish tezligi 10 Gbit/s va undan yuqori bo`lgan tarmoqlarda albatta ekranlangan kabellardan foydalanish
lozim.
1.12-rasm. Simmetrik o‘rama juftli kabellarning turlari
Simmetrik o`rama juftli kabellar yuqorida sanab o`tilgan elementlarning qay biriga ega ekanligiga bog`liq ravishda quyidagi
turlarga bo`linadi:
➢
UTP (Unshielded twisted pair) – ekranlanmagan o`rama juftli kabel
➢
FTP yoki F/UTP (Failed twisted pair) – umumiy falgalangan o`rama juftli kabel (ekranlanmagan).
➢
STP (Shielded twisted pair) – ekranlangan o`rama juftli kabel. Bunda har bir o`rama juft alohida ekranlangan.
➢
S/FTP (Screened Failed twisted pair) – Kabel umumiy falga va zirxlanishga ega.
➢
S/STP (Screened Shielded Twisted Pair) – Kabel har biri juftligi ekranlangan va umumiy zirxlanishga ega.
➢
SF/UTP (Screened Failed Unshielded Twisted Pair) – zirxli, falgali ammo ekranlanmagan o`rama juftli kabel.
Bu kabellar qo‘llanilish sharoiti va maqsadiga bog‘liq ravishda turlicha qo‘llanishlarga ega. Tashqi halaqitlardan va ichki
o‘zaro o‘tishlardan eng muhofazalangan kabel S/FTP va S/STP markali o‘rama juftlik kabekllardir.
Lokal tarmoqlar undagi boshqarish usuliga bog‘liq ravishda bir rangdagi yoki ajratilgan serverli tarmoqlarga bo‘linadi.
Bir rangdagi kompyuter tarmoqlarida barcha kompyuterlarning tarmoqdagi maqomi bir xil bo‘ladi.
1.13-rasm. Bir rangdagi lokal kompyuter tarmog‘i
Ya’ni bunday tarmoqlarda biror bir kompyuterning maqomi tarmoqdagi boshqa kompyuterlarga nisbatan ajratilgan yoki
ustun qo‘yilgan bo‘lmaydi. Tarmoqdagi barcha kompyuterlar ham ma’ulmot qabul qiluvchi (mijoz), ham ma’lumot manbai
(server) bo‘lib xizmat qilishi mumkin.
Ajratilgan serverli tarmoqlarda bitta kompyuter ajatilib unga serverlik vazifasi yuklanadi va u sersev kompyuter hisoblanadi.
Tarmoqdagi barcha qolgan kompyuterlar ishchi stansiyalar hisoblanadi. Masalan ajratilgan serverli kompyuter tarmoqlarida fayllar,
ma’lumotlar, xizmatlarni taqdim etish uchun serverlar xosil qilinishi va boshqa kompyuterlar bu xizmatlaradan tarmoq orqali
foydalanishlari mumkin.
Ajratilgan serverning boshqa ishchi stansiyalarga nisbatan imkoniyatlari yuqori bo‘ladi.
1.14-rasm. Ajratilgan serverli lokal tarmoq
Masalan ajratilgan serverlarda qattiq doimiy xotira yetarlicha katta bo‘lishi lozim va bu serverlarni fayl server vazifasida
qo‘llash imkonini beradi. Shuningdek, bunday serverlarga tarmoqdagi boshqa ishchi stansiyalarda mavjud bo‘lmagan qurilmalar
ulanadi, masalan skaner, printer va boshqa tarmoqga ulanish imkoniyatini beruvchi qurilma (mashrutizator yoki modem orqali).
Tarmoqdagi kompyuterlar, kabellar va boshqa tarmoq komponentalarini o‘zaro mantiqiy va fizik bog‘lanishi bu tarmoqning
topologiyasini belgilaydi. Tarmoq topologiyasi tarmoqning bog‘lanish xususyatini belgilaydi va tarmoqnig ko‘lamini emas. Lokal
kompyuter tarmoqlarini qurishda qo‘llaniluvchi bir necha topologiyalarni ajratish mumkin. Umumiy xolda topologiyalar fizik va
mantiqiy turlarga ajraladi.
Fizik topologiya tarmoqdagi qurilmalarni o‘zaro bog‘lanish geometriyasi, ya’ni fizik jaxatdan bog‘lanish xususiyati.
Mantiqiy topologiya esa tarmoqda ma’lumotlar almashinish xususiyatini belgilaydi, yoki boshqacha qilib aytilganda tarmoqda
ma’lumotlar oqimining yo‘nalishini belgilaydi. Lokal kompyuter tarmoqlarida quyidagi fizik topologiyalar mavjud:
▪
fizik “shina” (bus);
▪
fizik “yulduzsimon” (star);
▪
fizik “xalqa” (ring);
1.15-rasm. Lokal kompyuter tarmoqlarida qo‘llaniluvchi tarmoq topologiyalari
Shinali topologiyada barcha tarmoq qurilmalari umumiy shinaga ulanadi. Ular orasida ma’ulmot almashinish ushbu shina
orqali amalga oshiriladi. Bu topologiyaning afzalligi kabel sarfi kam, ammo kamchiligi shundan iboratki, ma’ulmot uzatish tezligi
tarmoqdagi qurilmalar soni ortishi bilan keskin tushib ketadi. Shuningdek tarmoqda ma’lumot uzatishda xatolik yuzaga kelish
extimolligi xam yuqori.
Yulduzsimon topologiya asosida lokal kompyuter tarmog‘i qurilganda tarmoqdagi kompyuterlar va boshqa oxirgi qurilmalar
markaziy kommunikatsiya qurilmasi (kommutator yoki konsentrator) yordamida o‘zaro bog‘lanadilar. Bunda har bir qurilma
markaziy qurilmaga aloxida kabel liniyasi orqali bog‘lanadi va shuning uchun ham bu topologiyada kabel sarfi yuqori. Lekin
tarmoqdagi biror kompyuter ishdan chiqishi tarmoqning ishchi xolatiga ta’sir etmaydi. Shuningdek har bir ishchi stansiya
(kompyuter) o‘ziga tegishli xabarnigina qabul qilganligi sababli axborot xavfsizligi yuqori.
Xalqali topologiyada barcha ishchi stansiyalar o‘zaro ketma-ket bog‘lanadilar. Bu topologiyada har bir ishchi stansiya
tarmoqga ikki liniya orqali ulanadi, ulardan biridan ma’ulmot qabul qilsa, ikkinchisidan uzatadi. Demak bunday topologiyadagi
tarmoqda ma’lumotlar uzatilishi bir yo‘nalishda amalga oshiriladi. Afzalligi xizmat ko‘rsatish masofasining kattaligi (20 km
gacha), axborotlar oqimi katta bo‘lgan hollarda tarmoqning ishonchliligi, qo‘shimcha tarmoq kommunikatsiya qurilmasining zarur
emasligi. Kamchiliklarining asosiysi, tarmoqga yangi qurilma qo‘shish lozim bo‘lganda tarmoq faoliyatini to‘htatib turish lozim.
Shuningdek axborot xavfsizligi darajasi hampastligi. Buning sababi shundaki, bunday topologiyada har bir axborot tarmoqdagi
barcha ishchi stansiyadan o‘tishi mumkin.
Shuni takidlash kerakki lokal kompyuter tarmoqlarida fizik topologiya va mantiqiy topologiya bir biridan farq qilishi
mumkin. Masalan quyidagi (1.16-rasm) rasmda keltirilgan lokal tarmoqning fizik topologiyasi yulduzsimon bo‘lsada ammo
ma’lumot almashinish prinsipiga ko‘ra xalqali topologiyani tashkil etadi.
1.16-rasm. Fizik topologiyasi yulduzsimon, mantiqiy topologiyasi xalqali bo‘lgan lokal kompyuter tarmog‘i
| 