MTU_75 guruhi talabasi
Xoʻjayeva Zuhraning
Sanitariya va Gigiyena fanidan
tayyorlagan
Mustaqil ishi
TAYYOR MAHSULOTLAR
NAZORATI.ISTE'MOLCHILARA
XIZMAT KO'RSATISHGA
QO'YILADIGAN TALABLAR
Tayyor mahsulotlar nazorati.
•
Sanoat korxonalarida mahsulot sifatini nazorat qilish yuzasidan
bajariladigan xizmatlar majmui. Texnik nazorat i.ch.ning barcha
qismlari (xom ashyo, materiallar, yoqilgʻi, yarim fabrikatlar,
butlovchi qismlar, texnologik jarayonlar, asboblar, dast-goxlar,
uskunalar, tayyor mahsulotlar va b.)da amalga oshiriladi.
Nazorat qilinadigan obyekt xususiyatiga koʻra, nazoratning
kuzatib nazorat qilish, mexanik xususiyatlarni nazorat qilish,
kimyoviy taxlil, metallografik tadqiqotlar oʻtkazish, sinab koʻrib
nazorat qilish va b. usullari bor. Tashkiliy jihatdan uning
texnologik ja-rayonlarni nazorat qilish; operatsion nazorat
(mahsulot i.ch. bilan bogʻliq operatsiya bajarib boʻlingach,
oʻtkaziladi); inspeksion (yoki tanlab) nazorat qilish;
boshlangʻich nazorat (korxonaga yetkazib berilgan materiallar,
xom ashyo, yarim fabrikatlar, butlovchi de-tallar nazorat
qilinadi); faol nazorat (mahsulotni i.ch. jarayonida oʻlchov
asboblari yordamida nazorat qilish);tayyor mahsulotni qabul
qilish jarayo-nidagi nazorat va b. turlari bor.
•
I.ch.t. ning asosiy vazifasi korxonalardagi nazorat operatsiyalarning
bajarili-shini, ishlab chiqarilayotgan mahsulotning komplektligini
tekshirish, brakni yoʻqotish hamda mahsulotni belgilangan standart va
texnik shartlarga muvofiq qilib i.ch.ni taʼminlashdan iborat.
I.ch.t.ni korxona
boʻlimlarida xodimlar, sexlarda ishchilar, sozlovchilar, ustalar, brigadirlar va
korxonalarning hamma muhim uchastkalarida texnika nazorati boʻlimi xodimlari
amalga oshiradi. Texnika nazorati boʻlimining vazifasi nazorat usullarini ishlab
chiqish, brakni hisobga olish va taxlil qilishidir. Hoz. vaqtda detallarni i.ch. jarayonida
nazorat qilishning eng zamonaviy usullari (avtomatlashtirish, yoppasiga nazorat
qilish)ni yaratishga keng eʼtibor qaratilgan.
•
Oʻzbekistonda Asaka avtomobil zavodi, Buxoro neftni qayta ishlash zavodi, "Kabul
tekstaylz" korporatsiyasining Oʻzbekistondagi qoʻshma korxonalarida va b.larda
mahsulot i.ch.ni nazorat qilishning xuddi shunday zamonaviy usullari tadbiq etilgan
Iste’molchining xizmatlardan
qoniqish darajasi xizmat sifatini,
uning bajarilishi va natijasiga
bog‘liq bo‘ladi. Xizmatlar sifati
iste’mol xususiyatlarining
normativ texnik hujjatlar
talablariga javob berishi
darajasi bilan baholanadi.
Xizmatlar ko‘rsatish sifatini
oshirish bugungi kunning
dolzarb masalalaridan biri
hisoblanadi.
Xizmatlar iste’molchiga
xizmatning bajaruvchisi va
iste’molchisi o‘rtasida
tuziladigan pudrat shartnomasi
(moddiy xizmatlar uchun) va
xizmat ko‘rsatish shartnomasi
(ijtimoiy va moddiy xizmatlar
uchun) asosida taqdim qilinadi.
Xizmatlar sifatiga
shartnomalarga rioya qilish
(bajarilgan ishlar
nomenklaturasi, muddatlari,
ishlar sifatiga talablar) orqali
baho berish mumkin. Xizmat
sifati
– bu iste’molchining
belgilangan va ko‘zda
tutilayotgan ehtiyojlarini
qondirilishini ta’minlaydigan
jarayon va xizmat ko‘rsatish
shartnomalarining tavsiflari
yig‘indisidir.
Barcha taqdim etilayotgan xizmatlar huquqiy-
texnik hujjatlar talablarga mos kelishi lozim.
Xizmatlar bajaruvchisi davlat standartlari,
texnologik reglamentlar, sanitar, yong‘inga
qarshi qoidalar va boshqa normativ hujjatlarda
belgilangan xizmatlar sifati ularning insonlar
sog‘lig‘i, atrof
-muhit va mulkka xatarsizligi
bo‘yicha majburiy talablarga rioya qilishi shart.
Xizmatlar sifati ularning iste’mol xususiyatlari
orqali aniqlanadi, iste’molchi nafaqat xizmat
natijasini ko‘radi, balki qator holatlarda uni
ko‘rsatish ishtirokchisi bo‘lib ham hisoblanadi,
chunki xizmatlar iste’molchining shaxsiy holatini
inobatga olgan holda, yakka tartibda
ko‘rsatiladi.
•
Xizmatlar sifatini qabul qilish, iste’molchilarning
psixologik xususiyatlariga bog‘liq bo‘ladi.
Iste’molchilarning shunday guruhlari mavjudki, ular
zaruriy axborotni qabul qilishga, xizmat ko‘rsatadigan
xodimlar yo‘riqnomalariga amal qilishga qodir emaslar.
Ular ko‘pchilik holatlarda o‘zlarini agressiv holda
tutadilar. Xizmat korxonasi xodimlari xizmat ko‘rsatish
jarayenida iste’molchilarning psixologik xususiyatlarini
tahlil qilishlari va har bir iste’molchining harakterini
inobatga olgan holda xizmat ko‘rsatishga o‘zgartirishlar
kiritishga to‘g‘ri keladi. Xizmat ko‘rsatish xodimlarining
o‘zi va harakatlari xizmat ko‘rsatish sifatining elementlari
hisoblanadi.
•
Xizmat ko‘rsatish xodimlarining gapi mazmunli, aniq,
tushunarli, bilimli bo‘lishi lozim. Servis bo‘yicha
mutaxassisning iste’molchi bilan muloqati shoshilmasdan
amalga oshirilishi lozim. Iste’molchilarga xizmat
ko‘rsatish ish etiketi qoidalariga qattiq rioya qilgan holda
amalga oshirilishi lozim.
Xizmat ko‘rsatish xodimlarining muomala uslubi korxonaning xizmat ko‘rsatish
turiga mos kelishi lozim. Xizmat ko‘rsatish bo‘yicha mutaxassis yaxshi xotiraga
ega bo‘lishi, konkret iste’molchilarga xizmat ko‘rsatish uchun zarur bo‘lgan o‘z
vaqtidagi va kerakli ma’lumotni to‘g‘ri yetkaza oladagan bo‘lishi lozim. U
o‘zo‘zini nazorat qila oladigan faoliyat uslublari va natijalarini, ishdagi
kamchiliklar va sifatning kamayishi sabablarini operativ ravishda tahlil qila olishi
lozim.
Xizmat ko‘rsatish xodimi iste’molchilar bilan muomala jarayonida ularni diqqat
bilan eshtishi, assortiment va xizmat xususiyatlari to‘g‘risida ma’lumot taqdim
eta bilishi lozim. Ma’lumot har qanday iste’molchi uchun sodda, texnik jumlalar
tushunarli bo‘lishi lozim. Ehtiyojni qondirish uchun mutaxassis iste’molchiga
ma’qul bo‘ladigan xizmatlarni taqdim etishi va unga mustaqil to‘g‘ri tanlash
imkoniyatini beradigan axborotni (sifat, xususiyatlari, baho, xizmatga haq to‘lash
shartlari) taqdim etilishi lozim.
Xizmat ko‘rsatish korxonasi xizmatni shartnoma shartlariga taaluqli ravishda
bajarishi kerak. Xizmatlar sifati meyoriy hujjatlar talablariga mos kelishi zarur.
O‘zbekiston Respublikasi qonuni yoki normativ huquqiy hujjatlarida xizmat
sifatiga majburiy talablar ko‘zda tutilgan bo‘lsa, unda taqdim qilinayotgan
xizmatlar ushbu talablarga mos kelishi lozim.
Hozirgi vaqtda xizmatlar sifatini oshirish muhim
muammo hisoblanadi. Xizmatlar sifatini oshirishga bir
qator omillar ta’sir qiladi: xizmat bilan band bo‘lgan
xodim mehnatining sifati; ularning yetarli malaka va
ko‘nikmalarga egalig darajasi; xizmat korxonasini
joylashgan o‘rni, ularning ish grafigi, zamonaviy
texnika va texnologiyalarning mavjudligi,
jihozlanganligi va boshqalar.
Xizmat ko‘rsatish korxonalarida mavjud bo‘lgan
kamchiliklarni bartaraf qilish, ish sifati va
samaradorligini oshrish maqsadida quyidagilarga
e’tibor qaratish lozim:
– xizmatlarda tarkibiy o‘zgarishlarni
amalga oshirish;
– aholi ehtiyojlarini to‘liqroq
hisobga olish;
– sohadagi negotiv holatlarni (xufiya
faoliyatini) oldini olish;
–
xizmatni ijtimoiy ahamiyatini
oshirish;
–
xizmat sohasida
tadbirkorlikni rivojlantirish;
–
sohada yangi tashkiliy
tuzilmalarni shakllanish.
•
Xizmat sohasida xodimlar faoliyatini
tashkiliy jihatdan ta’minlashning
mazmunini xizmat ko‘rsatish sifatini
oshirish bilan bog‘liq uning tarkibiy
elementlari va yo‘nalishlari bilan
belgilanadi. Korxona faoliyatini
tashkiliy jihatdan ta’minlash ikki
yo‘nalishda: mehnatning buyumli
elementlarini tashkil etish hamda
mehnatning shaxsga oid elementlarini
tashkil etish asosida amalga oshiriladi.
O‘z navbatida xizmat ko‘rsatish xodimlari
faoliyatini tashkiliy jihatdan ta’minlash
elementlari quyidagilarda namoyon bo‘ladi:
– tuzilmaviy bo‘linma
doirasida xizmat
turlariga qarab
mehnatni operatsion va
funksional taqsimlash;
–ish joylarini
zamonaviy tartibda
tashkil etish;
–xizmat ko‘rsatish
me’yorlarini ishlab
chiqish;
–xizmat ko‘rsatish
sharoitlarini yaratish;
–sohaga oid xodimlarni
tanlash, tayyorlash va
malakasini oshirish;
–mehnatni moddiy
rag‘batlantirish;
–ijtimoiy mehnat
munosabatlarini tashkil
etish va
takomillashtirish;
–xizmat ko‘rsatishida
yuqori kasbiy ko‘nikma
va madaniy saviyani
ta’minlash;
–xizmat ko‘rsatishda
intizomga qat’iy rioya
qilish.
•
Respublikamizda hozirgi paytda xizmat
ko‘rsatish sohasining rivojlanib borishi va
buning natijasi ularoq mazkur sohada
mehnat taqsimotining chuqurlashib
borishi kadrlarning kasbiy tayyorgarligini
oshirish, ularni sifat jihatidan
takomillashtirishini zarurat etmoqda.
Bozor iqtisodiyoti rivojlanishi sharoitida
esa malakali ishchi-kadrlar tayyorlash,
mehnat salohiyatini, sifat
ko‘rsatkichlarini jahon talablariga
ko‘tarish tobora muhim ahamiyat kasb
etmoqda. Chunki xizmat ko‘rsatish
korxonalarida xizmat ko‘rsatish sifatini
oshirishining asosiy omili bo‘lib,
xodimlarning malaka darajasi va kasbiy
mahorati hisoblanadi.
Sifat jihatdan talab, mutaxassislik xodimlar
malakasi darajasi bo‘yicha talab quyidagilarga
asoslangan holda tahlil qilinadi:
– ish jarayonida xizmat ko‘rsatish
texnologik hujjatlarda qayd
qilingan ishlarni kasbiy-malakaviy
bo‘lishi;
–
lavozimlar tarkibi, belgilangan
korxona yoki uning bo‘limlari,
shtatlar ro‘yxati;
–
ijrochilar tarkibining kasb-
malaka bo‘yicha talablar ajratib
ko‘rsatilgan turli tashkiliy,
boshqaruv jarayonlarini aniq
belgilaydigan hujjatlarga rioya
qilishi.
Xodimlarning sifat tarkibini tahlil
qilish kadrlarga bo‘lgan son va
sifat ehtiyojlarini oldindan bilish va
mavjud tarkibiy talablarga to‘g‘ri
kelishi uchun tadbirlar belgilash
(tanlash, ishga qabul qilish,
tayyorlash, moslashish, malakasini
oshirish, gorizontal va vertikal
joylashtirish, ishdan bo‘shatish va
hokazo), xodimni o‘qitish va
malakasini oshirish dasturini ishlab
chiqarish uchun kerak.
Yuqori texnik doiradagi
raqobatbardosh xizmat ko‘rsatish
uchun xodimlarning malakasi
xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish
talablariga mos kelishi zarur.
Xizmat ko‘rsatish standartlariga
iste’mol talablari doimo oshib
bormoqda va xizmatlarning
yuqori sifatiga erishish
iqtisodiyotni diversifikatsiyalash
jarayonida xizmat ko‘rsatish
korxonalarining asosiy vazifasi
bo‘lib kelmoqda.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. O‘zbekiston Respubilkasining “Standartlashtirish
to‘g‘risida” gi qonuni 1993- yil 28-dekabr.
2. O‘zbekiston Respubilkasining “Mahsulot va xizmatlarni
sertifikatlashtirish to‘g‘risida” gi qonuni 1993-yil 28-dekabr.
3. Fayziyev E.S. “Cervis tizimi faoliyati asoslari”
Samarqand, 2010 y.
4. Kulibanov V.V. “Сервисная деятельность” Sankt-
Peterburg, 2011y.
| 