Tema : Pascal tilinde Sızıqlı strukturalı hám tarmaqlanıwshı strukturalı algoritmlar tiykarında programma dúziw
Joba :
1. Sızıqlı strukturalı algoritmlardı programmalastırıw
2. Shártsiz ótiw operatorı
3. Shártli ótiw operatorı
4. Tarmaqlanıwshı strukturalı algorimlarni programmalastırıw
Tayansh sóz dizbegiler: Sızıqlı strukturalı algoritmlar, shártsiz ótiw operatorlar, shártli ótiw operatorlar, tańlaw operatorı, tarmaqlanıwshı algoritmlar.
Sızıqlı strukturalı algoritmlardı programmalastırıw
Algoritmdıń blok -sxema formasındaǵı xarakteristikalanıwı EHMlar ushın programma dúziw ámeliyatında júdá keń kullaniladi. Berilgen máseleniń sheshiw algoritmı blok -sxema shaqlida xarakteristikalaw algoritmın programmalastırıw ushın talay qolaylıq jaratıladı.
Blokları izbe-iz, blok -sxemada jaylasqan tártipte atqarılatuǵın algoritm Sızıqlı strukturalı algoritm dep ataladı.
Sızıqlı struktura daǵı programmalarda xesh qanday shárt bulmaydi, sol sebepli olar algoritm menen anıqlanǵan izbe-izlilikde atqarıladılar. Sızıqlı struktura daǵı programmalardı shólkemlestiriw ushın uzlashtirish operatorları, maǵlıwmatlardı kirgiziw hám maǵlıwmatlardı kayta islew nátiyjelerin shıǵarıw operatorları kiredi.
Bilgenimizdey programma dúziwde operatorlar óz-ara “;” menen ajratıladı. begin hám else operatorlarınan sung bul belgi quymaydı. Programmanıń izoxli bóleginde uzgaruvchilar tavsivlanadi. Programmanıń atqarılatuǵın bóleginde bolsa, joqarıda aytqanimizdek fakat uzlashtirish, uzgaruvchilar kiymatlarini kirgiziw hám uzgaruvchilar kiymatlarini kompyuter ekranına shıǵarıw operatorları isletiledi. Sızıqlı strukturalı algoritmlardı programmalastırıwǵa mısal kórip utamiz.
Mısalı u=ax2+bx+s funkciyanı kiymatini esaplaw ushın blok -sxema hám programma dúzemiz
baslaw
u=
tamam
a, v, s, x
u=ax2+bx+s
a=1. 21; b=3. 12; c=-0. 2; x=0. 45. Programması tómendegishe boladı.
Program t1 (input, output);
var a, b, c: real ;
x, y: real ;
Begin
Write (' a='); read (a);
Write (' b='); read (b);
Write (' c='); read (c);
Write (' x='); read (x);
y:=a*SQR (x) +b*x+c;
Writeln (' nátiyje y=', y);
end.
Nátiyje y=1. 449025
Kurinib turıptı, olda blok -sxemada bloklar izbe-iz (Sızıqlı ) atqarıliyapdi.
Tarmaqlanıwshı strukturalı programmalardı shólkemlestiriwde álbette shárt boladı jáne bul shárt orınlanıwına karab algoritmdıń blok sxemasında tarmaqlanishlar boladı hám bir-neshe operatorlar izbe-izligi saylanadı.
Shártsiz ótiw operatorı
Tarmaqlardı shólkemlestiriw ushın programmada ótiw, shártli hám tańlaw operatorları bolıwı kerek.
SHartsiz ótiw operatorı. SHartsiz ótiw operatorın ulıwma kórinisi goto n bul jerde goto operator n- metka (qatarǵa qoyılǵan nomer, belgi) N metka label járdemshi sózi menen quyilishi kerek.
Mısalı :
Program t (output);
Label 7; var a, b:real ;
Begin
……..
goto 7
………
7: a:=b*3
………
end.
Bul jerde basqarıw goto operatorı arqalı 7-metkaga (nomerge) utkazilayapti.
Metkalar turtta rakamdan aspaǵan belgisiz pútkil sanlar bolıp, olar metkalarni xarakteristikalaw bóliminde xarakterlenediler.
Shártli ótiw operatorı
SHartli ótiw operatorı tómendegi ulıwma kórinistegi jazıwǵa iye:
A) if b1 then a1; kiska jazılıwı,
V) if b1 then a1 else a2; tolıq jazılıwı
Bul jerde b1- logikalıq ańlatpa ; a1, a2 -operatorlar. Operatordıń a) kórinistegi jazıwı eger logikalıq ańlatpa TRUE kiymatga iye bolsa, a1 operatordı esaplawdı quraydı, keri jaǵdayda a1 atqarılmaytuǵın shártli operatordan keyin turatuǵın operator atqarıladı. b) kóriniste eger logikalıq ańlatpa TRUE kiymatni qabıl kilsa, ol jaǵdayda a1 operator atqarıladı, keri jaǵdayda a2 operator atqarıladı. Sonı takidlash kerek ELSE operatorınan aldın “;” noqat -útir quymaydı.
Mısalı : if y>0 then d:=sqrt (y) else d:=y
Yaǵnıy u>0 bolsa, d= atqarıladı keri jaǵdayda d=y boladı.
Case operatorı programmada tarmaqlanishni tashkil etip, bir neshe operatorlar arasından birin tańlaw imkaniyatın beredi. Onıń ulıwma kórinisi tómendegishe;
case of
end
Mısalı : case i of
2: x:=0;
3: x:=a*x;
100: x:=sin (x);
end;
a:=b;
Eger i 3 ge teń bolsa x:=a*x atqarıladı hám basqarıw A:=v operatorǵa utadi.
Tarmaqlanıwshı strukturalı algorimlarni programmalastırıw
Tarmaqlanıwshı strukturalı algorimlarni programmalastırıwda shatrsiz ótiw hám shártli ótiw operatorlarınan paydalanıladı. Tarmaqlanıwshı strukturalı algoritmlarda qandayda bir bir shártga kóre algoritmdıń keyingi kadamlari qoyılǵan shártga kóre tarmaqlarǵa bulinib atqarıladı. Joqarıda keltirilgen pikirlerdi mısalda kórip utamiz.
Tómendegi funkciyanı esaplaw algoritmınıń blok -sxeması hám paskal tilindegi programmasın dúzemiz
bul jerde a=3, 8; b=3, 4.
Funkciyanı esaplaw algoritmınıń blok -sxeması tómendegishe boladı.
a, b, x
Y=a∙sinx/cosx+ a∙sinx
baslaw
X >1
X<0
Y=a2 x2+bx
Y=ax+b
Ol:=
tamam
1
2
5
3 joq joq
awa awa
4 6
7
8
9
10 Funkciyanı esaplaw algoritm -dıń paskal tilindegi programması kuyidagicha boladı.
Program t1 (input, output);
Label 2
var a, b, x: real ;
y: real ;
begin
if x<0 then y:=a*a*x*x+b*x goto 2;
if x>1 then y:=a*sin (x) /cos (x) +b*cos (x)
else y:=a*x+b;
2: writeln ('natija u=', y);
end.
Bul programmada 3-blok orınlanǵanda 4-blok esaplanadı, atqarılmaganda 5-blok shárti tekseriledi jáne bul blok orınlanǵanda 6 -blok esaplanadı, atqarılmaganda bolsa basqarıw avtomatikalıq túrde 7-blokka utib sol blok xioblanadi. Hár úshew halda da esaplanǵan ol funkciyanıń kiymati 8-blok arqalı birlesedi hám 9 -blokda nátiyjeler ekranǵa chikariladi.
Programmalastırıw processinde sonday jaǵdaylar boladıki, birdey operatorlar izbe-izligin programmanıń bir neshe jaylarında tákiraran jazıwǵa tuwrı keledi. Bunday tákirarlanishni joytıw maqsetinde programmalastırıwdıń kóplegen tillerinde bólim programma túsinigi kiritilgen. Olar ǵárezsiz programma bólegi retinde programmanıń bas bóleginde bir márte jazıladı.
Paskal' tilinde bólim programma procedura yamasa funksiya kórinisinde beriledi. Tiykarǵı programma menen procedura arasında ózgeriwshiler baha almasıwı formal hám faktik parametrler járdeminde ámelge asıriladı. Procedura ishinde taǵı bir neshe procedura yamasa funksiya isletiliwi múmkin. Programmada daǵaza etilgen ózgeriwshiler, sol programmadaǵı procedura hám funksiyalarǵa salıstırǵanda global dep ataladı. Procedura hám funksilar ishinde daǵaza etilgen ózgeriwshiler lokal dep ataladı. Olardıń tásir sheńberi sol bólim programma ishinde boladı.
2. Proceduralar
Proceduralardı járiyalaw tómendegishe boladı.
Procedure
();
Begin
End;
Formal parametrlerdi sol procedura bas bóleginde yamasa bas betda járiyalaw múmkin. Mısalı. Procedure AB (x, y: Real );
Hár qanday proceduranı kishi bir programma dep qaraw múmkin. Procedura da programmaǵa uqsap bas hám tiykarǵı bólimlerden toshkil tabadı. Bas bólekte procedura atı jáne onıń parametrleri daǵaza etiledi. Tiykarǵı bólim operatorlar izbe-izliginen shólkemlesken bolıp, olar Begin - End ishine alınadı. Procedura atı paydalanıwshı tamonidan beriledi.
Mısal. Procedure Dr (var x, h1, h2, z1, z2 : Real );
var h, z: Real ;
Begin
h:=h1/z1+h2/z2; z:=z1/z2; x:= (h+z) /2;
End;
Bul procedurada h1, z1, h2, z2 parametrler ma`nisi proceduraǵa murojat etilgende anıqlanǵan bolıwı kerek. Nátiyjeni bolsa x- parametr uzatadı. h hám z ózgeriwshiler ishki ózgeriwshiler bolıp tabıladı. Bul proceduraǵa programmadan tómendegishe shaqırıq etiledi Dr (x, h1, h2, z1, z2). Proceduraǵa shaqırıq etilgende uyqas parametrler ma`nisi bir birine uzatıladı. Beriletuǵın formal hám faktik parametrler sanı teń hám olar túrleri birdey bolıwı shárt. Lekin parametrler atları hár túrlı bolıwı múmkin.
3. Funksiyalar
Funksiyalardan paydalanıw hám olardı shólkemlestiriw tap procedura sıyaqlı bolıp, ol tómendegishe boladı :
Function ():;
Begin
End;
Funksiyanıń proceduradan parqı, oǵan murojat etilgende nátiyje tek bir bolıp, ol sol funksiya atına uzatıladı.
Mısal 1. Tómendegi esaplawdı funksiyanı isletgen halda programmasın dúziń.
Program Kol;
var ncm:Real ; n, m, i: Integer;
Function Fact (k: Integer): Integer;
var P, i: Integer;
Begin
P:=1; For i:=1 tap k do P:=P*i;
Fact:=P;
End;
Begin
Read (n, m); l:=n-m; ncm:=Fact (n) /Fact (m) /Fact (i);
Write ('ncm=', ncm);
End.
Mısal 2. Tómendegi esaplawdı proceduranı isletgen halda programmasın dúziń.
Program Fun1;
var a, b, z, c, d, t1, t2, t3: Real ;
Procedure Th (var x, r: Real );
var c: Real ;
Begin c:=exp (2. 0*x); r:= (c-1) / (c+1); End;
Begin
Read (a, b);
th (a, t1); c:=a-b; th (c, t2);
d:=Sqr (a)-Sqr (b); th (d, t3);
z:= (t1+Sqr (t2)) /Sqrt (t3);
Write ('z=', z:10 :3);
End.
4. Ayırım standart bolmaǵan procedura hám funksiyalar
Paskal' tilinde bir qansha arnawlı procedura hám funksiyalar ámeldegi bolıp, olar tómendegi gruppalarǵa bólinedi:
• qatardı qayta islew;
• fayllar menen islew;
• dinamikalıq ózgeriwshiler ushın yadtı basqarıw ;
• arifmetik funksiyalar ;
• ekran menen islew.
Olardıń ayırımların kórip shıǵamız :
Halt- programmanı orınlawdan toqtatıw ;
Odd (i)- I-toq bolsa “True” keri jaǵdayda “False” baha aladı ;
Edit- atqarılıp atırǵan bloktan shıǵıw ;
Random- 0 den 1 ge shekem bolǵan sannı tasoddifan alıw ;
GotoXY (x, y)- kursordı kórsetilgen jayǵa qoyıw ;
ClrScr- ekrandı tazalap, kursordı ekran basına qoyıw ;
Trunc- argumentning pútkil bólegi:
Str (I;var S:String)- nomerdi simvolga ótkeriw (I-ańlatpa yamasa ózgeriwshi);
val (S:String; var P;ko:Integer)- simvolni nomerge ótkeriw (P-ózgeriwshi);
Length (S:String)- qatar uzınlıǵın anıqlaw.
Pos (st1, st) - qatardaǵı qatar bólegi jaǵdayın anıqlaw.
Mısal : st:='Tashkent'; st1:='kent'; p:=pos (st1, st); Juwap : p=4. Eger ızlenip atırǵan qatar bólim qatarda joq bolsa baha nulga teń boladı.
Copy (st, m, n) - qatardan fragment kesip aladı.
Mısal : st:='Tashkent'; p:=Copy (st, 4, 4); Juwap : p='kent'.
Delete (st, m, n) - qatardan fragment kesip alıp taslaydı.
Mısal : st:='Tashkent'; p:=Delete (st, 4, 4); Juwap : p='Tosh'.
Tákirarlanıwshı sturukturali programmalar dúziw operatorları Kóplegen sonday máseleler bar parametrlerdiń ózgeriwine qaray málim esaplawlar bir neshe ret tákirarlanıp orınlawǵa bolatuǵın. Mısalı, qandayda bir bir funksiyanı nom'alum x dıń bir neshe ma`nisinde onıń uyqas bahaların esaplaw kerek deylik. Bunday esaplawlardı kompyuterde programma tuzib orınlaw ushın ciklik programmalar dúziw kerek boladı. Bul sıyaqlı programmalardı shártli operatorlar járdeminde tuzsa da boladı. Lekin Paskal tilinde ciklik strukturalı programma dúziw ushın bir neshe arnawlı operatorlar bar. Olar For, While hám Repeat operatorları bolıp tabıladı. For operatorı tákirarlanishlar sanı anıq bolǵan cikllıq processler shólkemlestiriwde isletiledi. Onıń ulıwma kórinisi tómendegishe: For i:=m1 tap m2 Do S; Eger tap sózdi DoWnto sózine almastırılsa cikl parametri azayıp baradı. yaǵnıy cikl parametrin ózgeris adami -1 ge teń boladı.. Ol halda cikl kórinisi tómendegishe boladı : For i:=m1 DoWnto m2 Do S; Shárti aldın tekseriletuǵın cikllı operator While cikl operatorı tákirarlanishlar sanı aldınan anıq bolmaǵan jaǵdaylarda tákirarlanishni qandayda bir bir shárt tiykarında atqaradı. Berilgen shárt aldın tekseriledi hám keyin shártning orınlanıwına qaray kerekli operatorlar atqarıladı. Bul operatordıń ulıwma kórinisi tómendegishe: While B Do S; Bul jerde B -logikalıq ańlatpa ; S -cikl denesi bolıp, bir yamasa bir neshe operatorlar izbe-izliginen ibarat bolıwı múmkin. Logikalıq ańlatpa 'True' yamasa 'False' baha qabıl etedi. Eger logikalıq ańlatpa 'True' baha qabıl qilsa S operatorları atqarıladı, keri jaǵdayda atqarılmaydı, yaǵnıy cikl islewden toqtaydı. Bul jerde S operator begin hám end operator qawısları arasına alıp jazıladı. Sarti keyin tekseriletuǵın cikllı operator Repeat cikl operatorı da tákirarlanishlar sanı aldınan anıq bolmaǵan jaǵdaylarda tákirarlanishni qandayda bir bir shárt tiykarında atqaradı. Aldın cikl denesindegi operatorlar izbe-izligi atqarıladı. Berilgen shárt keyin tekseriledi. Eger berilgen shárt ras (True) bolsa, basqarıw cikldan keyingi operatordı orınlawǵa ótedi, keri jaǵdayda cikl tákirarlanadı. Bul operatordıń ulıwma kórinisi tómendegishe: Repeat S Until B Bul jerde B -logikalıq ańlatpa, 'True' yamasa 'False' baha qabıl etedi; S -cikl denesi bolıp, bir yamasa bir neshe operatorlar izbe-izliginen ibarat bolıwı múmkin. Eger logikalıq ańlatpa 'False' baha qabıl qilsa ciklda tákirarlanıw dawam etedi, keri jaǵdayda toqtaydı.
|
