Zaharlovchining nomi
|
Atmosferaga chiqarilgan jami, t/yil
|
Yalpi emissiyaga hissa, %
|
1
|
2
|
3
|
4
|
1
|
Uglerod oksidi
|
862,634169
|
48,34
|
2
|
Chang noorganik SiO2 <20%
|
429,036983
|
24,04
|
3
|
azot dioksidi
|
245,80126
|
13,77
|
4
|
tsement change
|
152.241259
|
8.53
|
5
|
Klinker chang
|
52.728525
|
2.95
|
6
|
ohaktosh chang
|
18.296123
|
1.03
|
7
|
temir oksidi
|
6.480193
|
0,36
|
8
|
Gips change
|
6.28847
|
0,35
|
9
|
Tsement zaryadlangan chang
|
5.209206
|
0,29
|
10
|
Chang noorganik SiO2 20-70%
|
3.65553
|
0,20
|
11
|
Oltingugurt dioksidi
|
1.723899
|
0,10
|
12
|
azot oksidi
|
0.364811
|
0,02
|
13
|
Benzinli uglevodorodlar
|
0,119388
|
0,01
|
14
|
Dizel uglevodorodlari
|
0.097632
|
0,01
|
15
|
kremniy oksidi
|
0,00701
|
0,00
|
16
|
Ftoridlar
|
0,00701
|
0,00
|
17
|
marganets dioksidi
|
0,005474
|
0,00
|
18
|
Vodorod ftorid
|
0,000882
|
0,00
|
19
|
Metall chang
|
0,000176
|
0,00
|
20
|
Mineral moy
|
0,000027
|
0,00
|
21
|
Chang abraziv
|
0,000014
|
0,00
|
Badskiy tsement zavodi, 26-sonli manba (xom ashyoni ajratish bo'limi) hissa qo'shadi, bu yiliga 1521,994505 tonnani (89,20%) tashkil qiladi.
Avtomobil yoqilg‘isi yonishi natijasida ko‘chma manbalardan (avtomobillar va maxsus texnika) atmosfera havosiga ifloslantiruvchi moddalarning chiqarilishi yiliga 323,189 tonnani tashkil etadi.
Shabod sement zavodi obʼyektlarida atmosferaga ifloslantiruvchi moddalarni portlatib chiqarishning 2 ta statsionar manbalari (avariyali dizel generatorlari) aniqlangan boʻlib, ularning umumiy hajmi yiliga 1,0356 t.
Atmosfera havosiga ifloslantiruvchi moddalar chiqarish manbalarini inventarizatsiya qilish asosida atmosferaga ifloslantiruvchi moddalarning ruxsat etilgan maksimal chiqindilarining ekologik standartlari loyihasi ishlab chiqildi.
UPRZA "ECO Center" dasturi bo'yicha MPE standartlari hisob-kitoblaridan so'ng, chiqarilgan ifloslantiruvchi moddalarning tarqalish maydonlari tahlil qilindi. Olingan natijalarga ko'ra, tsement zavodining sanoat maydonchasidan tashqaridagi maksimal sirt konsentratsiyasining ohaktosh changi uchun 2,24 marta (0,33 MPC kvotasi bilan 0,74 MPC) va noorganik SiO2 20-70% chang uchun 1,2 marta oshib ketgan. (0,33 MPC kvotasi bilan 0,42 MPC). Ko'rib chiqilgan tashlangan ingredientlarning qolgan qismi uchun ortiqcha topilmadi.
Ohaktosh chang va noorganik chang SiO2 20-70% emissiyasini maqbul darajaga kamaytirish uchun atrof-muhitni muhofaza qilish tadbirlarini amalga oshirish kerak. Atrof-muhitni muhofaza qilishning ustuvor chora-tadbirlari sifatida ohaktoshning ochiq omborini va loy, ohaktosh, shlak va gipsning ochiq omborlari joyini uch tomondan qoplash taklif etiladi (bir tomoni maxsus texnika va transport vositalarini manevr qilish uchun qoldiriladi).
Shu bilan birga uning asosida olinishi kutilayotgan yo'l qurilish materiallarining xam olinish texnologiyasi ishlab chiqilmoqda.
Shu qatorda dissertatsiya mavzusi bo'yicha tabiiy resurslarni tejash va ulardan oqilona foydalanish ishlarini yo'lga qo'yish, ular asosida yuqori sifatli uzoq muddat xizmat qiladigan asfaltobeton kompozitsiyalarini olishga qaratilgan ilmiy tadqiqot ishlari rejalashtirildi.
Sement ishlab chiqarishda hosil bo'lgan chiqindilarga maxsus ishlov berilgandan so'ng ushbu chiqindilarni asfaltobeton kompozitsiyalarning mustahkamligini oshirishda modifikatsiyalovchi to'ldiruvchi sifatida ishlatish imkoniyatini o'rganib chiqildi. Bu kompozitsiyalar tarkibiga chiqindilar chaqilgan tosh va qum miqdorini kamaytirish hisobiga kiritildi. Tadqiqot uchun tayyorlangan asfaltobeton kompozitsiyalarning tarkibi 1-jadvalda keltirilgan.
Korxonaning laboratoriya sharoitida oddiy maxalliy asfaltobeton va chiqindilardan tarkib topgan namunadagi asfaltobeton qorishmalarini sinab ko'rildi.
1-jadval
Tajriba uchun tayyorlangan namunalar tarkibi
Asfaltobeton qoplamasi namunalari
|
Namunalar tarkibi
|
Namuna og'irligi, gr
|
|
Chaqiq tosh
|
Qum
|
Bitum
|
Chiqindi
|
|
GOST 9128-97 bo'yicha, %
|
34
|
60
|
6
|
–
|
–
|
|
Modifikatsiyali yangi namunalarda, %
|
1-namuna
|
35
|
45
|
6
|
14
|
965
|
|
2-namuna
|
32
|
50
|
6
|
12
|
952
|
|
3-namuna
|
30
|
55
|
6
|
9
|
875
|
|
Chiqindilar ishtirokida tayyorlangan asfaltobeton kompozitsiyalar bir necha ko'rsatkichlari bo'yicha yuqori natijalarni berdi va tavsiya etilayotgan asfaltobetonning ekspluatatsion afzalliklarga ega ekanligi aniqlandi.
Quyidagi 2-jadvalda maxalliy asfaltobeton hamda tavsiya etilayotgan asfaltobeton namunasining ba'zi bir farqli jixatlari keltirilgan.
2-jadval
Asfaltobeton namunalariga suvning ta'sir etish xususiyati
Ko'rsatkichlari
|
Amaldagi namuna
|
Tavsiya etilayotgan namunalar
|
1
|
2
|
3
|
Namunaning sof og'irligi, gr.
|
830
|
965
|
952
|
875
|
Qisqa suv shimdirilgandagi og'irligi, g/m3 (5 min.)
|
840
|
970
|
959
|
880
|
Uzoq vaqt suv shimdirilgandagi og'irligi, g/m3 (60 min.)
|
860
|
970
|
962
|
880
|
Uzoq vaqt suv shimdirilgandagi og'irligi, g/m3 (120 min.)
|
880
|
970
|
965
|
882
|
Suv yutishi (hajm bo'yicha), %
5 minut
60 minut
120 minut
|
1,19
3,48
5,68
|
0,51
0,51
0,51
|
0,72
1,03
1,34
|
0,57
0,57
0,79
|
Yuqoridagi natijalardan ko'rinib turibdiki, yangi asfaltobeton kompozitsiyasi hozirgi kunda foydalanilayotgan maxalliy asfaltobeton namunasiga nisbatan suv shimuvchanligi sezilarli darajada kam ko'rsatkichga ega. Bu natijalarni namunadagi g'ovaklarning suv shimish darajasini aniqlash orqali aniqlandi. Olingan qoplama yuqori mustaxkamlikka ega bo'lishiga asosiy sabab ishlov berilgan g'ovakli chiqindi fazasi suyultirilgan bitum bilan yuqori adgeziyali kompozitsiya hosil qilishi deb hisoblash mumkin.
Xozirgi kunda foydalanishda bo'lgan maxalliy asfaltobeton tarkibidagi chaqiq tosh va qum bitum bilan g'ovakli kompozitsiya hosil qilishi sababli asfaltobeton ko'p miqdordagi suvni o'ziga shimib olish imkoniyatiga ega va buning natijasida asfaltobeton yemirilishi yoki suvuq kunlarda muzlab asfaltobeton sifati buzilishi ko'p kuzatiladi.
Quyidagi 3 jadvalda hozirda foydalanishda bo'lgan, avtomobil yo'llarini qurish va qayta ta'mirlashda foydalanilayotgan asfaltobeton qoplamalarining yaroqlilik muddati va yuk ko'taruvchanlik qobiliyati hamda issiqlik va namlikka chidamlilik xususiyatlari, tavsiya etilayotgan asfaltobeton qoplamasiga nisbatan sezilarli daraja past ekanligini ko'rish mumkin.
Bir qator fizik-mexanik xususiyatlarining yuqoriligi tavsiya etilayotgan modifikatsiyalangan asfaltobeton qoplamasi afzalliklarini ko'rsatadi.
3-jadval
Olingan asfaltobeton namunalarining fizik – mexanik hossalari
Ko'rsatkichlarning nomi
|
GOST 9128-97 talabi
|
Amaldagi namuna
|
Yangi namunalar
|
1
|
2
|
3
|
Mineral qismi g'ovakligi, hajmiga nisbatan %
|
23 gacha
|
20,9
|
22,7
|
21,8
|
22,2
|
Qoldiq g'ovaklik, hajmiga nisbatan %
|
5-10
|
6,5
|
8,7
|
7,5
|
8,2
|
Suv shimuvchanlik, hajmiga nisbatan%
|
5-10
|
6,5
|
5,0
|
5,5
|
5,3
|
Siqilishga mustahkamlik chegarasi, (MPa) quyidagi xaroratda
20°S
50°S
|
Kamida 1,8
Kamida 0,7
|
2,7
0,8
|
3,9
2,8
|
3,3
1,9
|
3,6
2,6
|
Suvga chidamlilik koeffitsiyenti
|
Kamida 0,7
|
0,9
|
1,9
|
1,2
|
1,6
|
Uzoq suv shimdirilgandagi suvga chidamliligi koeffitsiyenti
|
Kamida 0,6
|
0,7
|
1,7
|
1,2
|
1,3
|
Qorishma mineral qismi g'ovaklariga bitumning kirib borishi, hajmiga nisbatan, %
|
50-100
|
60-70
|
85-95
|
65-75
|
75-85
|
Dastlabki olingan natijalar va tahlillardan shuni xulosa qilish mumkinki, Sement zavodining qattiq chiqindilari asosida olingan asfalьtobeton qoplamasining yaroqlilik muddati va yuk ko'taruvchanlik qobiliyati hamda issiqlik va namlikka chidamlilik xususiyatiga hozirda foydalanishda bo'lgan, avtomobil yo'llarini qurish va qayta ta'mirlashda foydalanilayotgan asfalьtobeton qoplamalarga nisbatan sezilarli darajada yuqoridir.
|
