|
Texnologiyalari universiteti infokomunikatsiya tizimlarining elektr ta`minoti
|
| bet | 1/3 | | Sana | 22.05.2024 | | Hajmi | 0,6 Mb. | | #249522 |
Bog'liq Infokom mustaqil ish
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
Infokomunikatsiya tizimlarining elektr ta`minoti fanidan tayyorlagan
“Kuchlanish ko‘paytirgichlari.” mavzusidagi mustaqil ish uchun
XISOBOTI
Bajardi: 210-21 guruh talabasi Nematov Sunnat
Tekshirdi: Saidova Gulchehra
Kuchlanish ko'paytirgich past o'zgaruvchan (pulsatsiyalanuvchi) kuchlanishni yuqori voltli o'zgarmas kuchlanishga aylantirib beruvchi qurilma. Alohida kaskadlarda o'zgaruvchan kuchlanish to'g'rilanadi va to'g'rilangan kuchlanishlar ketma-ket ulangani uchun o'zaro qo'shiladi . Kaskadlarning quvvat manbalari bilan aloqasi sig'imlar orqali yoki o'zaro induksiya yordamida amalga oshiriladi. Kaskadlarning quvvat manbai ketma-ket yoki parallel bo'lishi mumkin.
Kuchlanish nima.
Kuchlar ta’sirlarining o‘zaro bog‘liqmaslik qoidasi – bir nechta kuchlarning bir vaqtdagi ta’siridan hosil bo‘luvchi izlanayotgan natija (masalan, ko‘chishlar, kuchlanishlar, deformatsiyalar va hokazo), har bir kuch ta’sirining qanday tartibda qaralayotganligidan qatiy, nazar ularning har birining ta’siridan hosil bo‘lgan natijalar yig‘indisiga teng.
Kuchlanish nima? Oʻylaymanki, hech kim bilmaydi, chunki buni bilish uchun hech boʻlmaganda koʻrish kerak. Oʻtkazgichlarimiz orqali oqayotgan tokni kim koʻrishi mumkin?
Ha, hech kim, insoniyat elektr zaryadlarining harakatini bevosita kuzatish uchun bunday texnologiyaga erishmagan. Kitoblarda kuchlanish haqida biz koʻrgan barcha narsalar koʻplab kuzatuvlar natijasida yaratilgan abstrakt tasavvur hisoblanadi.
Ha mayli, bu haqda koʻp gapirish mumkin... keling kuchlanishning nima ekanligini tushunishga harakat qilaylik. Oddiy insonlar uchun kuchlanish bu — potensiallar farqi deb aytganimiz har doim ham tushunarli emas. Shuning uchun men oddiy tushunarli tilda aytib berishga harakat qilaman. Men taʼriflarni yozmayman, taʼriflar mohiyatni tushuntirmaydi. Agar qiziq boʻlsa, fizika boʻyicha har qanday darslikni oling.
Kuchlanish ko'paytirgich. Normal kuchlanishlarni. Kuchlanish nima.
Kuchlanish ko'paytirgich past o'zgaruvchan (pulsatsiyalanuvchi) kuchlanishni yuqori voltli o'zgarmas kuchlanishga aylantirib beruvchi qurilma. Alohida kaskadlarda o'zgaruvchan kuchlanish to'g'rilanadi va to'g'rilangan kuchlanishlar ketma-ket ulangani uchun o'zaro qo'shiladi . Kaskadlarning quvvat manbalari bilan aloqasi sig'imlar orqali yoki o'zaro induksiya yordamida amalga oshiriladi. Kaskadlarning quvvat manbai ketma-ket yoki parallel bo'lishi mumkin.
Kuchlanish ko'paytirgich o'zgaruvchan, pulsatsiyalanuvchi kuchlanishni yuqori doimiy kuchlanishga aylantiradi. Ko'paytirgich zinasimon ulangan kondansatorlar va diodlardan qurilgan. Transformatordan farqli o'laroq, bu usul og'ir o'zak va mustahkamlangan izolyatsiyani talab qilmaydi, chunki barcha bosqichlarda kuchlanish tengdir.
Faqat kondansator va diodlardan foydalangan holda, bu turdagi generatorlar nisbatan past kuchlanishni juda yuqori kuchlanishga aylantira oladi, shu bilan birga transformatorlarga qaraganda ancha engil va arzonroqdir. Yana bir afzallik - ko'p chiqishli transformatorda bo'lgani kabi, har qanday bosqichidan kuchlanishni tashlab olish imkonini beradi.
Yuklanish bo'lmasa, n qismli assimetrik ko'paytirgichning chiqishida hosil bo'lgan kuchlanish quyidagicha bo'ladi: Uвых = 2·Uвх · n bu yerda
• n - bosqichlar(kaskadlar) soni
• U kr - kiruvchi o'zgaruvchan kuchlanishning amplitudasi ,
• U chiqish - chiqishdagi o'zgarmas kuchlanish.
Yuk ulanganda, kondansatörler davriy zaryadsizlanadi va zaryadlanadi. Natijada, kontaktlarning zanglashiga olib chiqishdagi kuchlanish 2·Uвх · n dan biroz past bo'ladi va doimiy bo'lib qolmaydi.
Ko'rinib turibdiki, ning kichik qiymatlar uchun chiqish kuchlanishi bosqichlar soniga deyarli mutanosib ravishda ko'tariladi. ortishibilan bu o'sish sekinlashadi va keyin butunlay to'xtaydi. Shubhasiz, bu usulda kuchlashni istalgancha ko'paytish mumkin emas.
Nazariy kamchiliklari va cheklovlariga qaramay, kuchlanish ko'paytirgich doimiy tokni olish uchun to'liq to'lqinli to'g'iurlagich ( diodli ko'prik ) kabi yuqori doimiy kuchlanishni olish uchun elektron sxemalarda asosiy qurilma bo'lib qoldi. U hatto sxemalarda batafsil chizilmagan, maxsus belgi sifatida tasvirlangan. Sanoat oldindan o'rnatilgan parametrlarga ega modulli "kuchlanish ko'paytirgichlari" ning juda keng assortimentini ishlab chiqaradi, ular DKST ixtiro qilinishidan oldin paydo bo'lgan va ko'pchilik ELT li qurilmalari ajralmas qismi hisoblanadi. ( monitor, televizor, radar ko'rsatkichi yoki ossillograf .)
Amalda multiplikator bir qator kamchiliklarga ega. Agar multiplikatorga juda ko'p bo'limlar qo'shilsa, oxirgi bo'limlardagi kuchlanish, asosan, pastki qismlardagi empedans tufayli kutilganidan past bo'ladi. Ko'paytirgichni to'g'ridan-to'g'ri sanoat chastotasi (50gts) bilan quvvatlantirish deyarli mumkin emas kuchlanish kuchlanish, chunki bu holda katta sig'imli kondansatörler talab qilinadi, bu esa qurilmaning og'irligi va hajmini sezilarli darajada kattalashtiradi. To'g'rilangan tokning pulsatsiyasi ham kuchaytiriladi, bu ba'zi hollarda karak emas. Odatda, kirish kuchlanishi yuqori chastotali yuqori voltli transformatorning chiqishidan ta'minlanadi va ko'paytirgichda kerakli qiymatga ko'tariladi.
Bir necha yuz voltdan bir necha million voltgacha bo'lgan kuchlanish kopaytirgichlar mavjud.
Yuqori aytib o'tilganidek, egilishda brusning ko'ndalang kesmi yuzasida eguluvchi moment va ko'ndalang kuch paydo bo'ladi.Kuchlanish xolatini o'rganish ko'ndalang kuch nolga teng xususiy xoldan, yani sof egilishdan boshlash qulaydir. Sof egilishdek brusni ko'ndalang kesim yuzasidagi kuchlanishlarning taqsimlash qonunini o'rganamiz va eng katta qiymatini topamiz.
Agar brusning yon sirtiga bo'ylama va ko'ndalang to'g'ri chiziqlar bilan tur chizilma egilish deformasiyasidan keyin bo'ylama chiziqlar esa to'g'rilgicha qoladi. Bu xol chuzishdagi kabi egilishda teks kuchlanish gepotezasi to'g'ri ekanligin ko'rsatadi: balkaning deformasiyagacha tekis bo'lgan ko'ndalang yuzasi deformatsiyadan keyin ham twekisligicha qoladi. Bu gepopeza statika tenglamalari bilan birgalikda sof egilishdagi kuchlanishlarni aniqlash imkonini beradi.
Deformasiyadan keyin egiladigan, uzunligi dz bo'lgan brus elementini ko'rib chiqamiz .Ikkta qo'shni kesim bir-biriga qarab og'adi va de burchak xosil bo'ladi.Bunday sharoitda yuqoridagi tolalar siqiladi, plastdagilar esa cho'ziladi Qandaydir balandlikda etuvchi tolalari deformasiyalanmaydi, ularni neytral tolalar deb aytamiz. Neytral tolalar etuvchi tekislik ko'ndalang kesim bilan kesishishda xosil bo'lgan chiziq oxga neytral o'qdeyiladi. Neytral tolaning radiusini R bilan belgilaymiz. Ox o'qidan bir hil deformasiyalanadi; Ox o'qi atrofida ko'ndalang kesim yuzlari aylanadi. Mulohaza yuritish oson bo'lishi uchun da tolalari deformasuyalansa ham to'g'riligicha qoladigan elementning shartli tasvir keltirilgan. Bu elementning yuqoridagi tolalari siqilib, pastki tolalar chiziladi. Bu chizma neytral qatlamdan.
Doimiy tok kuchaytirgichlari(DTK) – vaqt bo’yicha juda sekin o’zgaradigan signallarni kuchaytirish uchun mo’ljallangan kuchaytirgichlardir. Shuning uchun doimiy tok kuchaytirgichlari 1-rasmda ko’rsatilgan ko’rinishdagi amplituda-chastota xarakteristikaga ega.
.
Bunday kuchaytirgichni yuklama, signal manbasi va kaskadlar orasidagi aloqa bevosita bo’lishi zarur, ya’ni kuchaytirgich kaskadlarining moslashtirish elementlari sifatida reaktiv elementlar(transformatorlar va kondensatorlar) qo’llanilmasligi mumkin, bu f=0 bo’lganda Ku=0 bo’lgan amplituda-chastota xarakteristikani ta’minlaydi. DTK ni ikki kaskadli kuchaytirgich misolida ko’ramiz
Kuchaytirgich sxemasida qo’shni kaskadlar tranzistorlarining kollektor va bazalari bevosita ulangan. Kuchaytirgichning kirish zanjiriga kirish signali manbasi bilan kirish kompensatsiyalovchi kuchlanish Ekomp manbai ketma-ket ulangan.
Kuchlanish kuchaytirgichi.
3-rasm. Kuchlanish kuchaytirgichida transiztorning ishlatilishi: (a) oddiy sxema, (b) aralash sxema.
Elektron sxemalarda signallar doimiy yoki o’zgaruvchan bo’lishi mumkin. Bunday qurilmalar, masalan mikrofon o’zgaruvchan kuchlanish hosil qiladi, hosil bo’lgan kuchalnish kuchaytirilish zarur. Ba’zi signal manbalari, masalan fototranzistor va ba’zi detektorlar tok manbalari bo’lishi mumkin, bundan tashqari kuchlanishga ham o’zgartiradi.
Quvvat kuchaytirgichi
Garmonik signallarning quyi chastotali quvvat kuchaytirgichlari istalgan tizimning zaruriy elementi bo’lib hisoblanadi
Bunday kuchaytirgichlarning asosiy parametrlaridan biri quvvat bo’yicha kuchaytirish koeffitsientidir. Koeffitsient yuklama qarshiligiga va kirish qarshiligiga bog’liq, shuningdek ta’minot kuchlanishi o’zgarishiga ham bog’liq. Chastota ishchi diapasoni – kuchaytirish koeffitsienti o’zgatmas qoladigan kuchaytirish chastotalar yo’lagi(oralig’i). Quyi chastotali kuchaytirgichlar uchun qanoatlatiruvchi sifatdagi ishchi diapazon 16Gs dan 20Gs gacha
Transformatorsiz quvvat kuchaytirgichi 4-rasmda ko’rsatilgan. Bunday kuchaytirgichlar uchun yuklamadagi quvvat Pyu=10Vt, yuklama qarshiligi Ryu=8Om, chastota polosasi(yo’lagi, oralig’i) quyi chegarasi fq=250Gs dan yuqori chegarasi fyu=10 000 Gs gacha, garmonikalar koeffisienti Kg=10%
Doimiy tok kuchaytirgichlari(DTK) – vaqt bo’yicha juda sekin o’zgaradigan signallarni kuchaytirish uchun mo’ljallangan kuchaytirgichlardir. Shuning uchun doimiy tok kuchaytirgichlari 1-rasmda ko’rsatilgan ko’rinishdagi amplituda-chastota xarakteristikaga ega.
.
Bunday kuchaytirgichni yuklama, signal manbasi va kaskadlar orasidagi aloqa bevosita bo’lishi zarur, ya’ni kuchaytirgich kaskadlarining moslashtirish elementlari sifatida reaktiv elementlar(transformatorlar va kondensatorlar) qo’llanilmasligi mumkin, bu f=0 bo’lganda Ku=0 bo’lgan amplituda-chastota xarakteristikani ta’minlaydi. DTK ni ikki kaskadli kuchaytirgich misolida ko’ramiz
Kuchaytirgich sxemasida qo’shni kaskadlar tranzistorlarining kollektor va bazalari bevosita ulangan. Kuchaytirgichning kirish zanjiriga kirish signali manbasi bilan kirish kompensatsiyalovchi kuchlanish Ekomp manbai ketma-ket ulangan.
|
| |
