kuchlanishlar elektr tizimlarini o‘zaro bog‘lovchi liniyalarda va elektr stansiyadan unga
nisbatan uzoq masofalarda (75 MVt dan ortiq) ni ta ’minlovchi elektr uzatish simlarida
qo‘llanadi. 600 voltli o‘zgarmas tok tortish elektr tarmoqlarida, tramvay, trolleybuslarda
qo‘llaniladi. Metropoliten elektr jihozlarida 825 voltli tarmoq qabul qilingan. 3 kV li
o'zgarmas tok va 25, 2x25 kV o‘zgaruvchan tok kuchlanishlari
asosan tortish elektr
tarmoqlarida elektrlashtirilgan magistral temir yullarda qo‘llaniladi. Sanoat transporti
uchun mo‘ljallangan kuchlanish 600, 1500 va 3000 volt o ‘zgarmas tokda hamda 25 yoki
2x25 kV li o ‘zgaruvchan tokda amalga oshirilgan.
Elektr iste’molchilari va elektr tarmoqlarining ish rejimlari
GOST 183-74 ga asosan elektr iste’molchilar sakkiz nominal tokdagiga bo‘linadilar.
Bular ichida uchtasi asosiydir, chunki ular hozirgi zamon korxonalari uskunalarini tashkil
qiladi. Shunga ko'ra, shu uch toifa ustida to ‘xtalib o'tamiz.
1. Uzluksiz nominal rejim. Bu rejimda ishlaganda ish vaqti shunchalik kattaki,
jihozlar
harorati atrof-muhit haroratiga nisbatan o‘saborib, o’z qiymati bo‘yicha o‘rnatilgan
harorat ^ ^ ga borib yetadi. 1.3-rasmda yuklanish R, quwat ierofi A R va qizish harorati
T
ning elektr iste’molchi uch rejimda ishlagandagi tavsiflari keltirilgan. Birinchi rejim
holatida iste’molchini tok manbaiga ulanganda uning harorati o ‘sa boshlaydi. Shu bilan
bir vaqtda sovish holati ham ro‘y beradi. Ma’lum bir vaqtga kelib issiqlik tengligi holati
ro‘y beradi. Bunda iste’molchi va tarmoq haroratlari muhim qiymatga ega bo‘ladi — bu
holat o‘matilgan rejim deb ataladi. Odatda, o'matilgan rejim deb yuklama o ‘zgarmay
qolganda 1 soat davomida harorat o ‘sishi PC dan oshmaydigan holga aytiladi. Odatda,
elektr qurilma va jihozlar tanlanganda, haqiqiy harorat
T ust
atrof-muhit harorati 6 o s
dan ortiq bo'lmasligi kerak. Shunga ko'ra elektr qurilma pasportida quwatning nominal
o‘rnatilgan qiymati ko‘rsatilgan boladi. Bu quwat bilan ishlagandagi qizish izolatsiyaning
saqlanishiga to‘siq bo‘la olmaydi. Texnik ekspluatatsiya qoidalari (TEQ)da simlardan o
‘tadigan qiymatlari keltirilgan. 1.3 u-rasmda uzluksiz-doimiy rejimda ishlaganda elektr
qurilma hararorati 3*T davomida o‘rnatilgan qiymatgacha o ‘sishi ko‘rsatilgan.
Bunda
T— vaqt doimiyligi (s) bo‘lib, elektr qurilma va o‘tkazgich simning tashqi muhitga
issiqlik o ‘tkazmasdan tok bilan ta ’minlanib turgan holatidagi haroratni o‘matilgan
harorat
T ust gacha o ‘sish davrini ko‘rsatadi. Uzluksiz-doimiy rejimda, aksariyat nasos,
kompressor, ventilatorlar, uzluksiz ishlovchi transport mexanizmlari elektr yuritmalari
kiradi.
2. Qisqa nominal rejim (1.2
b-rasm). Bunda nominal yuklama
bilan ishlovchi davr
motomi tarmoqdan uzish davri bilan almashib turadi. Binobarin, ishlash davri kichik
bo'lganligi uchun harorat o‘rnatilgan haroratgacha borib yetmaydi va pauza davri
shunchalik kattaki, harorat atro f haroratigacha sovushga ulguradi.
3. Qisqa takrorlanuvchi rejim (1.2 d-rasm). Bunda ish rejimi pauza bilan almashib turadi.
Binobarin, ish va pauza vaqtlari kichik bo‘ladi, elektr qurilma va o‘tkazgichlar ish
davrida to ‘la
qizishga, pauza davrida esa to ‘la sovushga ulgurmaydi.
Qisqa takrorlanuvchi rejim ulanish doimiyligi (UD) deb ata-luvchi atama bilan
belgilanadi. UD asosan ish vaqti t ning to‘la vaqt ish vaqti tv va pauza vaqti tD
yig‘indisiga nisbati orqali aniqlanadi, ya’ni
Odatda, bitta sikl ts 10 daqiqaga teng. Agar ts> 10 bo‘lsa,
uzluksiz doimiy rejimga
aylanadi. Hozirgi vaqtga qadar elektrotexnik sanoat UDsi 15, 25, 40, 60
% ga teng
bo'lgan motorlar ishlab chiqaradi.
