338
«Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya»
nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
BОSHLANG‘ICH SINFLARDA ZAMONAVIY AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH
Allayorova Zamira Mavlonovna
Samarqand viloyati, Samarqand shahar , 24-maktab
https://doi.org/10.5281/zenodo.6645348
Annotatsiya. Ushbu maqolada umumta’lim maktablarining boshlang‘ich sinf
darslarida zamonaviy axborot texnologiyalari imkoniyatlaridan foydalanish,
ilg‘or pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy qilish
afzalliklari yoritilgan.
Kalit so’zlar. boshlang‘ich ta’lim, axborot texnologiyalari, kompyuter, dars,
axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, zamonaviy texnologiyalar.
Hozirgi kunda davlatimiz tomonidan o‘qituvchilarning darslarga ijodiy
yondashishini tа’minlash, ular faoliyatiga ilg‘or pedagogik va axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy qilish hamda o‘quvchilarning
dastlabki bilim egallash poydevori mustahkam bo‘lishi, barcha fanlarni
o‘zlashtirishga qiziqishini oshirish maqsadida zarur chora-tadbirlar ishlab
chiqilib, hayotga tatbiq etib kelmoqda.
Hozirgi davr o‘qituvchi va o‘quvchi oldiga katta talablar qo‘ymoqda, bu
talablarning
eng
asosiysi-darsning
samaradorligi,
uning
sifatliligi,
o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalariga, maktablardagi turli xil o‘quv
mashg‘ulotlari, ularni tashkil qilinishi va u orqali o‘quvchilarni turli bilim va
ko‘nikmalarni egallab olishidir. Bugungi kunda tа’lim jarayonini to‘g‘ri va
samarali tashkil qilishda innovatsion texnologiyalar, texnik vositalarning,
jumladan, zamonaviy kompyuterlarning o‘rni beqiyosdir. Dars mavzusiga oid
multimediya, animatsiya, grafika, diafilm va videofilmlardan foydalanish dars
jarayonini yana-da qiziqarli bo‘lishiga ko‘mak beradi, buning uchun esa
o‘qituvchi o‘z ustida ishlashi va har bir darsga «men bugungi dars jarayoniga
qanday yangilik bilan kirib, darsni qiziqarli tashkil qila olaman» deya o‘ziga
savol berishi yа’ni, an’anaviy tа’limdan qochib, noan’anaviy tа’lim berishga
intilishi lozim.
Mа’lumki, tа’lim bu o‘qituvchi va o‘quvchilarning hamkorligidagi faoliyat turi
bo‘lib, dars orqali o‘qituvchi o‘z bilimi, ko‘nikma va malakalarini mashg‘ulotlar
vositasida o‘quvchilarga yetkazadi, o‘quvchilar esa uni o‘zlashtirib olishi
natijasida undan foydalanish kompetensiyalariga ega bo‘ladi. Yangi bilimlarni
o‘rganish jarayonida esa o‘quvchilar o‘zlashtirishning turli ko‘rinishlaridan
foydalanishlari tabiiy hol masalan, mа’lumotlarni qabul qilish, ularni qayta
ishlash hamda amaliyotga tatbiq etish kabi jarayonlarda amalga oshadi. Hozirgi
kun umumtа’lim maktablarida zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan
foydalanish imkoniyatlarini takomillashtirish, tа’lim jarayonida zamonaviy
339
«Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya»
nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
texnologiyalar
imkoniyatlaridan
to‘laqonli
foydalanish
eng
muhim
ko‘rsatkichlaridan biri ekanligi yetuk pedagog olimlar tomonidan e’tirof
etilganligi hech kimga sir emas. Jumladan, U.Sh.Begimkulov tа’lim jarayonida
hozirgi zamon talablariga javob bera oladigan kompyuter axborot muhitini
yaratish hamda tа’lim jarayonida multimedia, o‘qitishda immitatsiya, zarur
axborotlarni kompyuter texnikasi yordamida kiritish, tizimlashtirish, saqlash va
foydalanish uchun tavsiya qilinadigan mа’lumotlar bazasini yaratishni taklif
etadi.
Mamlakatimizdagi deyarli barcha umumtа’lim maktablari zamonaviy kompyuter
va telekommunikatsiya texnologiyalari bilan jihozlangan. Bu esa, o‘z navbatida,
boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarning o‘z mehnat faoliyatlariga yangicha
yondashuvlarini talab etadi. Boshlang‘ich sinf darslari o‘quv jarayoniga yangi
texnologiyalarni joriy etilishi, o‘qituvchini texnik vositalar tomonidan siqib
chiqishiga emas, balki yangicha yondashuv orqali uning vazifasi va rolini
o‘zgartirib, o‘qituvchilik faoliyatini yana-da serqirra, ijodiy va kreativ
yondashuvga asoslangan kasbga aylantiradi.
Zamonaviy axborot texnologiyalari yordamida dars jarayonini tashkil etishda
o‘qituvchi dastlab:
– darsning maqsadi;
– maqsadga erishish yo‘llari;
– o‘quv materiallarini taqdim etish usullari;
– o‘qitish metodlari;
– o‘quv topshiriqlarining turlari;
– muhokamalar uchun savollar;
– munozara va bahslarni tashkil etish yo‘llari;
– o‘zaro aloqa usullari va kommunikatsiya singari omillarni aniqlab olishi lozim
bo‘ladi.
Tа’lim-tarbiya jarayonida o‘quvchilarni aqlan va ruhan yetuk insonlar qilib
tarbiyalashda, milliy urf-odatlarimiz, qadriyatlarimiz mohiyati bo‘yicha bilim,
ko‘nikma va malakalarini rivojlantiriщda ularda buyuk ajdodlarimizning boy
mа’naviy me’roslarini o‘rganishda kompyuter va axborot texnologiyalaridan
foydalanish muxim rol o‘ynaydi.
Kompyuter va axborot texnologiyalari vositalari orqali pedagog xodimlar hamda
o‘quvchilar juda ko‘p miqdorda mа’lumotlarni olish, izlash qayta ishlash va
o‘zlashtirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Albatta, tа’lim muassasalarida yangi
pedagogik va axborot texnologiyalarini joriy qilish. O‘quv mashg‘ulotlarini yangi
interfaol usullar, zamonaviy vositalar yа’ni axborot texnologiyalari vositalaridan
340
«Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya»
nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
foydalangan holda o‘tkazish, jumladan, dars mashg‘ulotlarida multimediani
qo‘llash, internet tarmog‘idan foydalanish shubhasiz o‘z samarasini beradi.
O‘qituvchi zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalanish orqali quyidagi
bir qancha vazifalarni amalga oshirishi mumkin:
– boshlang‘ich sinflarda multimedia texnologiyalarini qo‘llash orqali
o‘quvchilarda fanga qiziqishi rivojlanadi;
– tа’limning bunday usuli o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatlarini faollashtiradi
va o‘quv materialini o‘zlashtirilishining samaradorligi yana-da oshadi;
– namoyish qilinishi qiyin yoki murakkab bo‘lgan jarayonlarni modellashtirish
va ko‘rish imkoniyatini beradi;
– o‘quv materiallarini o‘zlashtirilishi faqat darajasiga ko‘ra emas, balki
o‘quvchilar erishgan mantiq va qabul qilishlarining darajasiga ko‘ra ham
samarali hisoblanadi;
– o‘quvchilarga mustaqil izlanish yo‘li bilan materiallarni izlash, topish hamda
muammoli masalalarga javob topish orqali mа’lum tadqiqot ishlarini bajarish
uchun imkoniyat yaratiladi;
– o‘quvchilarning yangi mavzuni o‘zlashtirishi, misollar yechishi,insho, bayon
– yozish ishlarida, o‘quv materiallari bilan mustaqil tanishish, tanlash va axborot
hamda mа’lumotlarni tahlil etish kabi masalalarni tez bajarish uchun sharoit
yaratiladi.
Hozirgi kunda tа’lim jarayonida interfaol metodlar va axborot texnologiyalarini
o‘quv jarayonida qo‘llashga bo‘lgan qiziqish kundan-kunga ortib bormoqda.
Bunday bo‘lishining sabablaridan biri, shu vaqtgacha an’anaviy tа’limda
o‘quvchilar faqat tayyor bilimlarni egallashga o‘rgatilgan bo‘lsa, zamonaviy
texnologiyalardan foydalanish esa ularni egallayotgan bilimlarini o‘zlari qidirib
topish, mustaqil o‘rganish va fikrlash, tahlil qilish, hatto yakuniy xulosalarni ham
o‘zlari keltirib chiqarishga o‘rgatadi. O‘qituvchi bu jarayonda shaxs rivojlanishi,
shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan bir
qatorda boshqaruvchilik, yo‘naltiruvchilik funksiyasini bajaradi.
Boshlang‘ich tа’limga zamonaviy axborotlar texnologiyalarini tatbiq etish o‘quv
mashg‘ulotlarining
samaradorligini
oshiribgina
qolmay,
ilm-fan
yutuqlariniamaliyotda qo‘llash orqali mustaqil va mantiqiy fikrlaydigan, har
tomonlama barkamol yuksak mа’naviyatli shaxsni tarbiyalashda muhim
ahamiyat kasb etadi. Har bir o‘qituvchi ijodkor bo‘lishi kerak, u har bir o‘quv
soatiga puxta tayyorlanib yangilik bilan kirishi kerak, chunki har darsda
takrorlanadigan bir xillik o‘quvchini darsga va fanga qiziqishini susaytiradi,
natijada dars samaradorligining pasayishiga olib keladi.
341
«Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya»
nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
Axborot texnologiyalarining o‘qituvchi va o‘quvchi uchun ahamiyatli jihatlari
quyidagilar:
– o‘quvchining diqqatini jamlash;
– mа’lumot to‘g‘risidagi tasavvurni kengaytirish;
– izlanuvchanlik, ijodkorlik va mustaqil faoliyatga kirishish;
– o‘z-o‘zini baholash.
O‘qituvchi faoliyatida axborot texnologiyalardan foydalangan holdagi
darslarning o‘rni quyidagilarda aks etadi:
– vaqtni to‘g‘ri taqsimlash;
– o‘quv materiali mazmun-mohiyatining yorqin va ishonarli bo‘lishini
tа’minlash;
– berilayotgan axborot ko‘lamini oshirish;
– o‘quv topshirig‘ining turlarini kengaytirish;
– sog‘lom raqobat, ijodiy muhitni yuzaga keltirish;
– kasbiy malakani muntazam oshirib borish.
Kompyuter dasturi orqali oddiy didaktik materiallar tayyorlashda va ularni
kompyuter sinflarida o‘tiladigan darslarda o‘quvchilarga mustaqil ishlash uchun
taqdim etish mumkin. Bunday didaktik material izohli matn sifatida, rasmlar
bilan bezalgan holda, nazorat savollari bilan o‘quvchilarga beriladi va
o‘quvchilar tomonidan bajarilishi nazorat qilinadi. O‘qituvchi faoliyatida eng
muhim jihatlardan biri bu o‘quvchilarning bilimini baholab borishdir. Barcha
umumtа’lim fanlarining turli bo‘limlariga oid nazorat testlarini kompyuter
yordamida tuzish mumkin.
Bugungi kunda tа’lim jarayonida didaktik vosita sifatidafoydalaniladigan
dasturlarning maxsus bozori shakllanmoqda. Hozirda umumtа’lim darslarida
foydalanishi mumkin bo‘lgan internetga joylashtirilgan ko‘plab dasturlar
mavjud. Bular sirasiga birinchi navbatda elektron darsliklarni kiritish mumkin.
Kompyuter texnologiyalari turli xil interaktiv xarakterdagi topshiriqlardan
foydalanish imkoniyatini beradi. Masalan, o‘quvchilar voqealarni xronologik
ketma-ketlikda joylashtirish, fanga oid atamalar va tushunchalarni to‘g‘ri
izohlash yoki o‘ng va chap qatordagi atamalar va ularning mа’nosini mos
ravishda strelka bilan ko‘rsatish yoki berilayotgan mavzudagi tayanch so‘zlarni
to‘ldirish, test topshiriqlarini bajarish, krosvordlarni yechish kabi topshiriqlarni
qanday bajarganliklarini katta ekranda multimedia yordamida tushirilgan
javoblar bilan taqqoslab, bilib borishlari mumkin bo‘ladi. O‘qituvchi dars
jarayonida kompyuter yordamida mavjud materiallarni turli xil shaklda:
slaydlar, video va audio parchalar diagrammalar, jadvallar, musiqiy
ko‘rinishlarda taqdim etiladi. Kompyuter yordamida dars jarayonini tashkil
342
«Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya»
nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
etilishi o‘quvchilar tasavvuri va xotirasiga kuchli tа’sir qilib, eslab qolish
jarayonini osonlashtiradi, darsni qiziqarli jarayonga aylantirib, o‘quvchilarni u
yoki bu tarixiy davrga olib kirish va voqealar ichida go‘yoki ishtirok etish
imkonini beradi.
Dars mashg‘ulotlarida interfaol metodlarni qo‘llash orqali tа’lim-tarbiya berish
oid fikr va mulohazalarimizni bayon etamiz. Boshlang‘ich sinflarda ayrim
mavzular asosida o‘qitishning zamonaviy usullarini tatbiq etish bo‘yicha
fikrlarimizni bayon etamiz.
«Videotopishmoq» metodi – ushbu metoddan foydalanishda quyidagi harakatlar
ketma-ketligi amalga oshirilishi lozim:
– o‘quvchilar e’tiboriga o‘rganilayotgan mavzu mohiyatini tasviriy yoritishga
yordam beruvchi izohlarsiz bir nechta videolavha namoyish etiladi;
– o‘quvchilar har bir lavhada qanday jarayon aks ettirilganini izohlashadi;
– jarayonlarning mohiyatini daftarlariga qayd etishadi;
– o‘qituvchi tomonidan berilgan savollarga javob qaytarishadi.
Xulosa
qilib
aytganda,
boshlang‘ich
sinflarda
zamonaviy
axborot
kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish o‘quvchilarni mustaqil
fikrlashga, ijodiy izlanish va mantiqiy fikrlashlarini kengaytirish bilan birga
ularni darslarda o‘rganganlarini hayot bilan bog‘lash hamda darsga
qiziqishlarini oshirishga yordam beradi. O‘qituvchilarning bunday zamonaviy
talablar asosida yaratilgan sharoitlardan samarali foydalanib, darslarni ilg‘or
pedagogik hamda axborot kommunikatsiya texnologiyalari asosida tashkil
etilishi tа’lim-tarbiya jarayonini sifatini kafolatlaydi. Aytish joizki, multimedia
ilovalarini har bir darsda qo‘llash natijasida o‘quvchilarda mustaqil, ijodiy
fikrlash yana-da rivojlanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 29-apreldagi «O‘zbekiston
Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini
tasdiqlash to‘g‘risida»gi Farmoni.
2. Tolipov O`.Q., Sharipov Sh.S. O‘quvchi shaxsi ijodkorlik faoliyatini
rivojlantirishning pedagogik asoslari. – T., Fan, 2012.
3. Yo‘ldashev J. G., Usmonov S.A. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni
amaliyotga joriy qilish. – T: Fan va texnologiya, 2008.
| 