|
Katta portlashning Inflatsiya nazariya modeli
|
| bet | 2/2 | | Sana | 14.06.2022 | | Hajmi | 84.89 Kb. | | #23634 |
Bog'liq Ilk koinot va uning evolyutsiyasi Doc12, 11, Хizmat ko‘rsatish sohasi statistikasi, Kompyuter injiniringi test, Mavzu Bilim inson ma’naviy kamoloti omili reja-fayllar.org, PSIXOLOGIYA FANINING PREDMETI MAVZUSIDA TEST SAVOLLARI, Faoliyat va motivatsiya. Мuloqot psixologiyasi mavzusida taqdimot, flayerKatta portlashning Inflatsiya nazariya modeli.
Tasavvur qilib bo'lmaydigan zo'ravonlik, g'ayrioddiy kuchlar va hodisalarning joyi va vaqti, biz aks-sadolarini bugun ham aniqlay olamiz, ilk koinot o'tmish, hozirgi va kelajakni tushunishimiz uchun juda muhim sirlarni saqlaydi. Astropartikullar fizikasi ularni ochish uchun asosiy vositadir.
Ilk koinotini tasvirlash bugungi kunda, eng kuchli, eng yuqori energiyali sun'iy zarrachalar to'qnashuvlarida sodir bo'ladigan zarrachalarning to'qnashuvidagi dastlabki koinotning ibtidoiy plazmasida hukmron bo'lgan sharoitlarni takrorlash mumkin. Ilk koinotda sodir bo'layotgan jarayonlarni batafsil ikki tomonlama o'rganish bugungi kunda bizga yetib kelayotgan ilk koinot signallarini bevosita kuzatish va inson tomonidan takrorlangan dastlabki koinotdagi sharoitlarni laboratoriya tadqiqotlari - bu eng samarali usuldir. kosmologiyaning Katta portlash modeli va zarralar fizikasining standart modeli haqidagi hozirgi tushunchamizdan tashqariga chiqish.
Yuqorida aytib o'tilganidek, 1964 yilda CMBning kashfiyoti bizning koinotga faqat 400 000 yoshda bo'lgan to'g'ridan-to'g'ri oynamizdir. CMB osmon xaritasining hayratlanarli bir xilligini aniqlash, taxminan mingdan bir qismga qadar, Katta portlash nazariyasining rivojlanishidagi asosiy nuqtadir.
Katta portlashning haddan tashqari kuchliligi ibtidoiy plazmada bir qator to'lqinlar yaratdi. Aniqrog'i, inflyatsiya davrida sodir bo'lgan mayda kvant tebranishlari makroskopik zichlik tebranishlari shaklida "tuzoqqa" qo'yilgan. Rekombinatsiya davrida - Katta portlashdan taxminan 400 000 yil o'tgach, harorat elektronlar va protonlar (va boshqa yadrolar) neytral atomlar hosil qilish va koinotni fotonlar (ya'ni yorug'lik) uchun shaffof qilish imkonini beradigan darajaga tushganda bu tebranishlar. Bugungi kunda biz kuzatayotgan CMB osmon xaritasida issiq va sovuq dog’larni hosil qilgan fotonlardagi kichik harorat o'zgarishlariga aylantirildi (2006 yilda Nobel mukofotini olgan kashfiyot). Ushbu mayda nosimmetrikliklar yoki "anizotropiyalar" ning batafsil tahlili, masalan, koinotning qorong'u materiya va qorong'u energiya tarkibi va neytrino massalari haqida ma'lumot beradi. Xuddi shu tartibsizliklar galaktika va galaktika-klaster shakllanishining klasterlarini o'z ichiga olishi kutilmoqda, bu esa kosmologiyaning Katta portlash nazariyasini yanada kuchli qo'llab-quvvatlaydi.
Katta portlash nazariyasida tezlatgichlarsiz astrozarralar fizikasining o’rni katta portlash natijasida hozirda biz yashab turgan koinot hosil bo’ldi va shu bilan birga astrozarralar ham paydo bo’ldi
Tezlatkichlarsiz astrozarralar fizikasi katta sohani o‘z ichiga oladi. Bu sohaga Koinot nurlari fizikasi, Quyosh neytrinosi fizikasi, qora materiya, neytrino xossalari, nuklon stabilligi, o‘ta yangi yulduzlar, gamma nurlar va neytrino astronomiyasi, astrofizika, kosmologiya va zarralar fizikasi kabi bo‘limlar kiradi. Gran Sasso yer osti laboratoriyasi (Gran Sasso Underground Laboratory, Rim shahridan 100 km janubda joylashgan) da Quyosh neytrinosini o‘rganish bo‘yicha 2 ta eksperiment o‘tkazilmoqda: bular Boreksino (Borexino) va IKARUS (ICARUS) eksperimentlaridir. Boreksino MeV energiyadan past energiyalarda Quyosh neytrinosini o‘rganadigan ssintillyatsion detektordir. Qayd qilish reaksiyasi neytrino-elektron sochilishi bo‘lib uning qayd qilish energiyasi 250 keV dan boshlanadi. Boreksino detektorining asosiy maqsadi real vaqt rejimida 862 keV energiyali berilliy Quyosh neytrinosi oqimini o‘lchashdan iborat. Detektor 2200 fotokuchaytirgichlar bilan o‘ralgan diametri 8.5 metrga teng neylon sferik idishga solingan 300 tonna suyuq ssintillyatordan iborat. Boreksinoning prototipi – Sanovchi Test Mashinasi (Counting Test Facility (CTF)) bo‘lib eng past o‘lchashlarni ham qayd qilishni namoyish qilish maqsadida qurilgan edi. Bu detektorda Quyosh neytrinosidan tashqari o‘ta yangi yulduzlar va yerdan kelayotgan (geoneytrinolar) neytrinolar ham o‘rganiladi. Bu detektor Gran Sasso laboratoriyasining S zalida joylashtirilgan. IKARUS esa suyuq argonli vaqt-proyeksion kamera (time projection chamber (TPC)) bo‘lib ionlashtiruvchi zarralarning 3 o‘lchovli tasvirini va ajralib chiqadigan energiyasini aniqlashga imkon beradi. Detektor har bir voqeaning 3 o‘lchovli tasvirini tiklashga imkon beradi va dE/dx energiya yo‘qotishni katta aniqlikda ifodalaydi. Bu detektor p → π +... +ν kabi nuklon parchalanishlarini ham qayd qilishga mo‘ljallangan.
Tezlatgichlarsiz astrozarralar fizikasining ahamiyati shundan iboratki, unda zarralarning tabiiy holdagi xususiyatlari o‘rganiladi, Tezlatgichlarda esa sun’iy sharoitdagi xususiyatlar o‘rganiladi. Lekin bu xususiyatlar tabiiy jarayonlardagiga qaraganda aniq bo‘lmaydi.
Kosmologik va Galaktik qora materiyaning tabiatini tushunish muammosi bizning zarralar fizikasini va bizni o‘rab turgan Koinotni tushunishimiz uchun katta ahamiyat kasb etadi. Qora materiya muammosining oddiy yechimi kuchsiz o‘zaro ta’sirlashuvchi massiv zarralar (vimplar), Koinot paydo bo‘lishining dastlabki bosqichlarida paydo bo‘lgan, va eng yengil super-simmetrik zarra-neytralino mavjudligini ko‘rsatadi. Bu zarralar mavjudligi Katta adron kollayderi (KAK) tajribalarida kuzatilishi mumkin. Lekin super-simmetrik zarralarning tezlatgichlarda kuzatilishi ularning qora materiyaga tegishliligini bildirmaydi. Super-simmetrik zarralarning Samon yo‘li galosi asosiy komponentasi sifatida mavjudligi turli yo‘llar bilan qayd qilinishi mumkin. Bu tadqiqotlar natijasida super-simmetrik zarralar – neytralinolar mavjudligini ko‘rsatuvchi signallar DAMA va CDMS guruhlari tomonidan e’lon qilingan.
Qora materiyani to‘g‘ridan to‘g‘ri kuzatish ishlari Qora materiyani bilvosita qidirish ishlari dasturining bir qismi sifatida olib borilmoqda. Bunda gamma va neytrino teleskoplari, uchar sharlar va Yerning sun’iy yo‘ldoshlariga o‘rnatilgan detektorlar keng qo‘llanilmoqda. Shu maqsadda yaratilgan AMS detektori eng so‘nggi klass detektori hisoblanadi va u Halqaro kosmik stansiyada 3 yil mobaynida tadqiqot olib borishga mo‘ljallangan.
Nazariy yo‘l bilan mavjudligi yuqori darajada asoslangan sovuq qora materiyaga nomzod aksiondir. Galaktik aksionlarni izlash AQSh va Yaponiyada olib borilmoqda. Yevropada esa Quyosh aksionlarini izlash SYeRN dagi CAST eksperimentida olib borilmoqda. Bu eksperimentda aksion parametrlari keng tanlab olingan va natija issiq qora materiyani ham qamrab oladi. Shu sababli CAST eksperimenti AQSh va Yaponiyada olib borilayotgan eksperimentlarni to‘ldiruvchi eksperiment hisoblanadi.
Bugungi kunda qora energiya tabiatini o‘rganish fizika va kosmologiyaning eng muhim muammolaridan biridir. Qora energiya o‘zining kosmos evolyutsiyasiga ta’siri orqali tadqiq qilinishi mumkin. Bu yo‘nalishdagi tadqiqotlar an’anaviy astronomik texnikalar yordamida olib boriladi. Lekin zarralar tabiatini o‘rganuvchi fiziklar, ham nazariyotchilar va ham eksperimentatorlar bunday loyihalar doirasidagi tadqiqot ishlariga qabul qilinadilar. Hozirda AQSh da fiziklarni katta DE loyihasiga kirgan SNAP va LSST ekspermentlariga jalb qilish ishlari olib borilmoqda.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. MiniBooNE results suggest antineutrinos act differently // FremiLab Today, 10.06.2010
2. A.A.Aguilar-Arevalo et al. (MiniBooNE collaboration) Unexplained Excess of Electron-Like Events From a 1-GeV Neutrino Beam (angl.) // Phys.Rev.Lett.. — 2009. — Vol. 102. — P. 101802. — DOI:10.1103/PhysRevLett.102.101802.
3. A.A.Aguilar-Arevalo et al. (MiniBooNE collaboration) Event Excess in the MiniBooNE Search for Oscillations (angl.) // Phys.Rev.Lett.. — 2010. —Vol. 105. — P. 181801. — DOI:10.1103/PhysRevLett.105.181801.
|
| |
