The Great Gatsby

Download 115.13 Kb.
Sana	26.06.2023
Hajmi	115.13 Kb.
	#75775

Bog'liq
Amalyot xsoboti
malumotnoma, Kasbiy faoliyatda chet tili, 5-sinf-matematika-1-–-chorak, SQL Tilida So, Auditorlik kasbining rivojlanish tarixi uzoq davrlarga borib taqaladi, Majburiy audit togrisida, Audit fanidan masalalar to`plami, Qarshi davlat universiteti

1.Texnika xavfsizligi va ish joyi blan tanishuv.

Texnika xavfsizligi va ish joyi bir biriga juda yaqin bog'liq mavzular hisoblanadi. Bu haqida bir oz bilimlarni kashf qilishimiz kerak.
Texnika xavfsizligi
Texnika xavfsizligi, har qanday mashinalar, qurilmalar yoki texnik vositalarning zararli bo'lishi, hujum qilinishi, o'chirilishi yoki texnik muammo ko'rsatishi qiyinchiliklarini tahlil qiladigan sohaga tegishli. Texnika xavfsizligi muhimdir, chunki texnika muvaffaqiyatli ishlayishi va to'g'ri funksiyalarni o'z ichiga oladi. Xavfsizlik muammolarining natijasida texnika zarar ko'rish, hujumlar yuzaga kelish, shaxsiy ma'lumotlar ochilishi, shaxslar hayotiga ta'sir etish mumkin. Texnika xavfsizligi qurilishidan, protsedurlaridan va xodimlarning texnik bilimlari haqida tushunchalari bilan bog'liqdir. Xavfsizlik protokollarini o'rnatish, haqoratli to'lov sistemlarini, uzluksiz shifrlashni qo'llash, faqat ruxsat etilgan texnik hodisalar uchun texniklar kirishini cheklash kabi qo'llanmalar ishlab chiqilishi mumkin.
Ish joyi xavfsizligi
Ish joyi xavfsizligi, ishchilarning o'zlarining va ulardan o'tkazilayotgan ish faoliyatining xavfsizligini ta'minlashni maqsad qiladi. Bu hujumlar, kazolar, jismoniy yaralanmalar, qimmatbaho ma'lumotlarining ochilishi, yurisdiktsiya va qonunlarga rioya qilmaslik va boshqa xavfsizlik muammo va zararlarning oldini olishni o'z ichiga oladi.
Ish joyi xavfsizligi uchun muhim masalalardan biri shaffof va o'z zaxiralarning qulay ishlab chiqilishi va mavjud xavfsizlik protokollarining amalga oshirilishi. Bu protokollar shaffof qurilishlarni, xavfsizlik zaxiralarni, texnik va shaxsiy xavfsizlikning muhim ko'nikmalarini o'z ichiga oladi. Shaxsiy ma'lumotlar uchun maxfiylik va himoya tizimlari muhim ahamiyatga ega.
Ish joyi xavfsizligi, yurisdiktsiya va huquqiy qonunlarga rioya qilish, ishchilar va xodimlar o'rtasidagi texnik tartibsizliklar va ishonch ko'rsatish, ma'lumotlarni ruxsat etilgan shaxslar bilan suxbatlashish kerak.
2.Web ilovalarni yaratish asoslari
Hozirgi kunda Web texnologiyalar bilan qiziquvchilar ko`payib bormoqda va teng ravishda Web texnologiyalarga talab ham ortib bormoqda. Hozirda Web texnologiyalarni o`rgatuvchi saytlar juda ko`p va ularning ichidan aniq ma’lumot toppish qiyin bo`lishi mumkin. Web dasturlash o’quv web – saytida Web texnologiyalar bo`yicha ko`plab ma’lumotlar topish mumkin. Web ilovalarni yaratish asoslari quyidagi bosqichlardan iborat:
1. Maqsadni aniqlash: Ilovaning maqsadini belgilang. Buning uchun talabalarni, talablarni va loyihani nima uchun yaratishni tushunishingiz kerak.
2. Tekhnologiyani tanlash: Web ilovani yaratish uchun qaysi tekhnologiyalardan foydalanishingizni belgilang. HTML, CSS va JavaScript asosiy texnologiyalar hisoblanadi. Qo'shimcha texnologiyalar esa kutubxonalar, freymvorklar va boshqa texnologiyalardan iborat bo'lishi mumkin.
3. Dizaynni yaratish: Ilovaning dizaynini belgilang. Bu HTML va CSS orqali amalga oshiriladi. HTML yordamida veb sahifalarni tuzishda strukturani belgilash, CSS yordamida esa sahifalarga stil berish mumkin.
4. Koding: Ilova logikasini va interaktivlikni amalga oshirish uchun JavaScript, PHP, Python yoki boshqa dasturlash tillaridan birini tanlang. Bu til yordamida server-tomonlik va brauzer-tomonlik funktsiyalarni amalga oshirishingiz mumkin.
5. Ma'lumotlar bazasi: Ilova uchun kerak bo'lgan ma'lumotlar bazasini (masalan, MySQL, PostgreSQL, MongoDB) belgilang. Ma'lumotlar bazasi orqali ma'lumotlarni saqlash, o'qish va yozish imkoniyatiga ega bo'lasiz.
6. Ilovani ishga tushirish: Ilovaning ishga tushirilishida server yoki hosting xizmatlaridan foydalanishingiz mumkin. Ushbu xizmatlar ilovaning internetda joylashishi, foydalanuvchilar bilan bog'lanishi va ularga qulayliklar taqdim etishi uchun muhimdir.
Ilovaning yaratishida foydalanish kerak bo'lgan boshqa qo'shimcha texnologiyalar va protokollar mavjud bo'lishi mumkin, masalan, API'lar, AJAX, sesion va cookie manbalarini kiritish. Shuningdek, veb ilovani test qilish va to'liqlanish jarayonini ham nazarda tutishingiz kerak.
Dastlabki web-sahifalar juda sodda tuzilishga ega bo‘lib, ular matnni formatlash va gipеrko‘rsatkichlardan tarkib topgan edi. Web tеxnologiyalar rivojlanishi natijasida Web sahifalar tarkibida Plug-in dasturlar joylashtirila boshlandi, natijada Web sahifalarga intеr faol xususiyati bеrildi. Web tеxnologiyalarning rivojlanishining oxirgi natijalaridan biri bu skript tillaridir (Script Languages). Ularni ishlatishdan maqsad Web sеrvеrining ishini еngillashtirish, xar-xil ishlar uchun Web sеrvеrini bеzovta qilmasdan, bunday masalalarni foydalanuvchi kompyutеrining o‘zida yaratishdir. Web tеxnologiyasining oxirgi erishgan yutuqlaridan biri dinamik Web sahifalardir. Dinamik Web sahifalar CGI dasturlar bilan bеvosita bog‘liq bo‘lib, CGI dasturlar sеrvеrda joylashgan va sеrvеr imkoniyatlarini ishlatuvchi dasturlardir. Ular sеrvеrga kеlgan so‘rovlarni qayta ishlaydi va qayta ishlash natijasida yangi Web sahifa hosil bo‘ladi. Web sahifa Intеrnеt tarmoqlarida joylashgan fayllar to‘plami bo‘lib, ularni soni soat sayin ko‘payib bormoqda. Bu fayllarda ma'lumotlarni turli xillarini: matn, grafik, tasvir, video, audio ma'lumotlarni uchratish mumkin. Bugungi kunda Web Intеrnеt resurslari ichida eng ommaviysi hisoblanadi. Chunki, avvaldan tayyorlangan Web sahifa orqali tеgishli ma'lumotlarni to‘ldirish foydalanuvchining qanchadan-qancha vaqtini tejash imkonini bеradi. Shu bois matematika va informatika yo‘nalishida tahsil oluvchi talabalarga Web texnologiyalarni alohida kurs sifatida o‘qitila boshlandi.

3.Web-form yaratish.

Web form, veb sahifalarda foydalanuvchidan ma'lumotlar olish uchun ishlatiluvchi elementdir. Bu, foydalanuvchiga ma'lumotlarni kiritish, tanlash yoki jo'natish imkonini beradi. Web form asosan HTML va CSS orqali tuziladi va foydalanuvchidan ma'lumotlarni to'plab serverga jo'natish imkoniyatini beradi.
Web formning tarkibi quyidagicha bo'ladi:
1. `

` elementi: Bu asosiy teg, formani belgilaydi. Bunda formning qiymatlari serverga yuboriladi. `` elementining `action` atributi formani yuborish uchun manzilni belgilaydi va `method` atributi esa formani yuborish uslubini belgilaydi (masalan, GET yoki POST).
2. Input elementlari: Bu elementlar foydalanuvchidan ma'lumotlarni kiritish imkonini beradi. Masalan, `` matnli ma'lumotni kiritish uchun ishlatiladi. Boshqa turlari ham mavjud, masalan, ``, ``, ``, `` va hokazo.
3. Select elementi: Bu element foydalanuvchiga ro'yxatdan bir yoki bir nechta tanlov imkonini beradi. `` ham formani jo'natish tugmasini yaratish uchun ishlatiladi.
5. Textarea elementi: `

` elementi matnli ko'chiruvchi yoki tahrir qilinadigan maydonni yaratadi.
 6. Boshqa elementlar: Qo'shimcha elementlar ham mavjud, masalan, `<label>` ma'lumotlarga yorliq qo'shish, `<fieldset>` va `<legend>` guruhlarni yaratish, `<div>` va `` ko'rinish va stil berish uchun ishlatiladi.
 Web form HTML bilan tuzilganda, foydalanuvchidan kiritilgan ma'lumotlar serverga yuboriladi va server tomonidan ma'lumotlar qayta ishlanadi yoki saqlanadi. Formning server tomonida qabul qilingan ma'lumotlarga server-skript yordamida qarab javob beriladi.
 Formning shakli, ko'rinishi va boshqa xususiyatlari CSS orqali o'zgartirilishi mumkin, shuningdek, JavaScript orqali validatsiya va interaktivlikni qo'shish ham mumkin.
 4.Interfeys ishlab chiqish tamoyillari.
 Interfeys ishlab chiqish tamoyillari (UI design patterns) interfeysning yaxshi foydalanuvchilar bilan hamkorlik qilishi va oson foydalanishni ta'minlashga yordam beruvchi shakllanishlar va usullar to'plamidir. Bu tamoyillar, interfeysning qaysi qismlari va funksiyalari uchun qanday komponentlar, strukturalar va ko'rinishlar qo'llanilishi kerakligini belgilaydi. Quyidagi UI design patternlari mashhur va ko'p ishlatiladiganlardir:
 1. Model-View-Controller (MVC): Bu tamoyilga asoslangan interfeysni model, ko'rinish va boshqarish qismiga ajratishga imkon beradi. Model, interfeysdagi ma'lumotlarni saqlaydi. View, ma'lumotlarni foydalanuvchiga ko'rsatish uchun interfeysning tashqi ko'rinishini ta'minlaydi. Controller esa foydalanuvchi bilan interaksiya qilish imkoniyatini beradi.
 2. Singleton: Bu tamoyil obyektlarni o'z ichiga oluvchi tomonidan foydalaniladi. Bunda, biror klassdan faqat bitta obyekt yaratiladi va u yagona bo'lib qoladi. Bunday singleton obyektlar, interfeysda ma'lum bir vazifani bajarish uchun ishlatiladi.
 3. Observer: Bu tamoyil, obyektlarning o'zgarishlarini kuzatuvchi va ularga reaglash imkonini beruvchi obyektlarni alohida ajratishga asoslangan. Bunda, biror obyektning o'zgarishlari boshqa obyektlarga xabar beriladi, ular esa shu o'zgarishlarga moslashtirilgan vazifalarni bajarishadi.
 4. Builder: Bu tamoyil, obyektlarning tartiblangan qurilishini qurishni osonlashtiradi. Obyekt qurish protsessini alohida modullarga ajratadi va shu modullar orqali obyektning turli xususiyatlari va parametrlarini belgilash imkonini beradi.
 5. Factory: Bu tamoyil, obyekt yaratish jarayonini ushbu vazifani bajaradigan alohida fabrikalar orqali bajarishga imkon beradi. Bunda, fabrikalar o'z turli obyekt turlarini yarata oladi va ularga alohida parametrlar berish imkoniyatini ta'minlaydi.
 6. Iterator: Bu tamoyil, obyektlar to'plamidan o'zaro aloqani osonlashtiradi. Obyekt to'plamidagi elementlarga o'zaro o'zgarish bilan o'tish imkonini beradi va ularga moslashtirilgan operatsiyalarni bajarish
 ga imkon beradi.
 Bu tamoyillar odatda dasturlashda foydalaniladi. Ularni qo'llash uchun siz muvaffaqiyatli dasturlash tillari, masalan, Java, JavaScript, C#, Python kabi dasturlash tillaridan foydalanishingiz mumkin. Xususan, UI design patternlari haqida ko'proq ma'lumot olish uchun Google'da "UI design patterns" so'zini qidiring va uchrashuvlar, bloglar, va mavzularni o'rganishingiz mumkin.
 
5.Foydalanuvchining boshqaruv elementlarini yaratish.

Foydalanuvchining boshqaruv elementlarini yaratish, interfeysning foydalanuvchilar tomonidan interaktiv ravishda boshqarilishi uchun muhimdir. Bu elementlar, foydalanuvchiga interfeysda harakatlanish, ma'lumot kiritish, tanlash va boshqa amallarni bajarish imkonini beradi. Quyidagi ko'plab boshqaruv elementlaridan ba'zilarini ko'rib chiqamiz:
 1. Button (Tugma): Tugma, foydalanuvchining biror amalni bajarish uchun bosish imkonini beradi. U interfeysda amalni bajarishni katta qismini taklif etadi. Tugma, matn, rasm yoki belgilar bilan ko'rinishlanishi mumkin.
 2. Text Field (Matn maydoni): Matn maydoni, foydalanuvchining ma'lumot kiritish imkonini beradi. U interfeysda matn, sonlar yoki boshqa ma'lumotlarni kiritish uchun ishlatiladi. Foydalanuvchi matn maydoniga kiritgan ma'lumotlar dastur tomonidan o'qiladi va qayta ishlash uchun foydalaniladi.
 3. Checkbox (Belgilash maydoni): Belgilash maydoni, foydalanuvchiga "ha" yoki "yo'q"ga yo'naltirilgan belgini belgilash imkonini beradi. Checkbox foydalanuvchiga bir yoki bir nechta tanlov imkoniyatini beradi.
 4. Radio Button (Radiotugma): Radiotugma, foydalanuvchiga bir nechta variantlar orasidan faqat bitta variantni tanlash imkonini beradi. Bir guruhning ichida faqat bitta radiotugma belgilanishi mumkin.
 5. Dropdown Menu (Kengaytirilgan ro'yxat): Kengaytirilgan ro'yxat, foydalanuvchiga biror elementni tanlash uchun ro'yxatni ochish imkonini beradi. Ro'yxat ochilganda, elementlarning ro'yxatini ko'rsatadi va foydalanuvchi kerakli elementni tanlash imkoniyatini beradi.
 6. Slider (Slayder): Slayder, foydalanuvchiga bir diapazon ichida qiymatni tanlash imkonini beradi. Slayder o'qimini o'girib chiqish bilan foydalanuvchi qiymatni tanlaydi.
 7. Menu (Menyu): Menyu, foydalanuvchiga bir nechta variantlar orasidan tanlash imkonini beradi. Ustunlikka ega menyu o'qilganda, tanlangan variantni boshqarishga yo'l beradi.
 8. Tab (Oynacha): Oynacha, foydalanuvchiga bir nechta tablar orasidan birini tanlash imkonini beradi. Har bir tab o'ziga xos ma'lumotlarni ko'rsatadi va birinchi oyna har doim ochiq bo'ladi.
 9. Modal (Modal oyna): Modal oyna, foydalanuvchining asosiy interfeysni to'xtatib, foydalanuvchi uchun turli amallarni bajarishga imkon beradi. Modal oynani ochish bilan foydalanuvchi asosiy interfeys bilan ishlashni to'xtatadi, va uni yopish bilan interfeysga qaytadi. 
 Bu faqat ba'zi boshqaruv elementlarning misollaridir. UI/UX dasturchilari interfeysning maqsad va talablariga muvofiq qo'shimcha boshqaruv elementlarini ham yaratishlari mumkin.
 
6. Ma'lumotlarga murojaat (Доступ).

Ma'lumotlarga murojaat, dastur tomonidan interfeysdagi foydalanuvchining kiritgan yoki tanlagan ma'lumotlarni olish imkonini ta'minlaydi. Bu ma'lumotlar, interfeys orqali foydalanuvchidan olinadi va dastur ichida kerakli muqova sifatida ishlatiladi. Ma'lumotlarga murojaatni amalga oshirishning bir nechta yo'llari mavjud, quyidagilar kuchli:
 1. Matn maydonlaridan ma'lumot olish: Foydalanuvchidan matn maydonlariga kiritilgan matnlarni olish uchun dastur, matn maydonning qiymatini o'qib olish imkoniyatiga ega bo'ladi. Bu o'qish jarayoni dastur tomonidan dastlabki matnning o'zgarishi bilan amalga oshiriladi.
 2. Belgilash maydonlaridan ma'lumot olish: Belgilash maydonlaridan foydalanuvchining tanlagan belgilashni olish uchun dastur, belgilash maydonning holatini (belgilangan yoki belgilanmagan) o'qib olish imkoniyatiga ega bo'ladi. Bunda, dastur tanlangan variantni aniqlash va uning holatini bilish uchun belgilash maydonning qiymatidan foydalanadi.
 3. Slayder, spinner, kalendargacha ko'plab interfeys elementlari orqali ma'lumot olish: Boshqa interfeys elementlari, misol uchun slayder, spinner yoki kalendarga o'xshash elementlar, foydalanuvchining belgilagan qiymatni olish imkonini beradi. Dastur, ushbu elementlarning qiymatlarini o'qib olish va unga murojaat qilish yordamida foydalanuvchining tanlagan qiymatini olishadi.
 4. Ma'lumotni serverga yuborish va qaytarish: Dastur, foydalanuvchidan olingan ma'lumotlarni serverga yuborishi va serverdan ma'lumotlarni qaytarishi orqali ma'lumotlarga murojaatni amalga oshirishi mumkin. Bu, foydalanuvchining interfeys orqali kiritgan ma'lumotlarni saqlash va unga keyingi ishlarda qaytish imkonini beradi. 
 Ma'lumotlarga murojaatning to'liq tushunchasi, interfeys komponentlari va dastur tomonidan ko'rsatiladigan xizmatlar va funksiyalarga bog'liq bo'ladi. Dastur dastlabki qadamda foydalanuvchidan ma'lumotlarni olish va ularga murojaat qilishning mos keluvchi usullarini tanlaydi.
 
7. Ma'lumotlar bazasiga ulanish (qo’shilish).

Ma'lumotlar bazasiga ulanish yoki qo'shilish, dastur tomonidan ma'lumotlarni saqlash, o'qish va yangilash uchun ma'lumotlar bazasiga murojaat qilish jarayonini anglatadi. Ma'lumotlar bazasi, strukturalangan axborotlar to'plamidir, va u ma'lumotlarni uzun muddatli saqlash va ularga qo'shilish, o'qish, yangilash, o'chirish va qidirish imkonini beradi.
 Ma'lumotlar bazasiga ulanish uchun asosiy amaliyotlar quyidagilardir:
 1. Ma'lumotlar bazasini yaratish: Ma'lumotlar bazasini yaratish uchun boshlang'ich tuzish so'rovlarini ishga tushirish va biror ma'lumotlar bazasi turi tanlash kerak. Masalan, SQL (Structured Query Language) ga asoslangan relational ma'lumotlar bazasi yoki NoSQL (non-relational) ma'lumotlar bazasi turlari mavjud.
 2. Ma'lumotlarni qo'shish: Ma'lumotlar bazasiga ma'lumot qo'shish uchun INSERT so'rovlari ishlatiladi. Qo'shilayotgan ma'lumotlar to'plami (qator) ma'lumotlar bazasiga yoziladi. Qo'shilayotgan ma'lumotlarni ko'rsatish uchun bog'langan jadvallar va ustunlar tuzilishi foydalaniladi.
 3. Ma'lumotlarni o'qish: Ma'lumotlarni o'qish uchun SELECT so'rovlari ishlatiladi. SELECT so'rovi yordamida belgilangan shartlar bo'yicha ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlar o'qiladi. O'qilayotgan ma'lumotlar ma'lumotlar bazasidan olinadi va dastur tomonida qayta ishlovchi holatga o'tkaziladi.
 4. Ma'lumotlarni yangilash: Ma'lumotlarni yangilash uchun UPDATE so'rovlari ishlatiladi. UPDATE so'rovi orqali ma'lumotlar bazasidagi belgilangan jadvallardagi belgilangan qatorlarni yangilash imkonini beradi.
 5. Ma'lumotlarni o'chirish: Ma'lumotlarni o'chirish uchun DELETE so'rovlari ishlatiladi. DELETE so'rovi orqali ma'lumotlar bazasidagi belgilangan jadvallardagi belgilangan qatorlarni o'chirish imkonini beradi. 6. Ma'lumotlarni qidirish: Ma'lumotlarni qidirish uchun SELECT so'rovlari yordamida shartlarni berish va bazadagi ma'lumotlarni moslashtirish imkoniyati mavjud. Qidiruv natijalari bo'yicha ma'lumotlarni topish va o'qish amalga oshiriladi.
 Ma'lumotlar bazasiga ulanish jarayoni ma'lumotlar bazasi turi va dastur tomonidan ishlatilayotgan ma'lumotlar bazasi interfeysi bilan bog'liq bo'ladi. Qo'shimcha tartiblash, indekslarni yaratish, transaksiyalarni qo'llash, ma'lumotlar bazasining asosiy funksiyalaridan foydalanish va boshqa jarayonlar ma'lumotlar bazasiga ulanishni tashkil etishda muhim elementlardir.
 
8. XML Web Server Control dan foydalanish.

XML - bu veb-sahifalarni yaratadigan belgilash tili. XML-dan foydalanishni boshlashdan oldin, amaldagi hujjat va yaxshi shakllangan hujjat o'rtasidagi farqni, qanday qilib Document Type Definition (DTD) elementlarini yaratish va XML hujjatini yaratish uchun asosiy sxema deklaratsiyasini o'rganing. Shuningdek, siz muntazam ravishda foydalaniladigan zaxiralangan belgilarni va qaysi veb-brauzerlar XML va uslublar jadvallarini eng yaxshi qo'llab-quvvatlashini tushunishni xohlaysiz. XML-da amaldagi hujjat DTD (Document Type Definition) yoki sxemadagi qoidalarga mos kelishi kerak, bu hujjatda qanday elementlar paydo bo'lishi va elementlar bir-biriga qanday mos tushishini belgilaydi. Agar hujjat yaxshi shakllanmagan bo'lsa, u XML dunyosida uzoqqa bormaydi, shuning uchun siz XML hujjatini yaratishda juda oddiy qoidalarga amal qilishingiz kerak. A yaxshi shakllangan hujjat quyidagi tarkibiy qismlarga ega bo'lishi kerak: Barcha boshlanish va tugatish teglari bir xil. <a href="/shunday-qilib.html">Boshqacha qilib aytganda</a>, ochilish va yopish qismlari har doim bir xil nomda bo'lishi kerak: Bo'sh elementlar maxsus XML sintaksisiga amal qiladi. Asosan, siz tuzilish va mantiqni qo'shish uchun Hujjat turi ta'rifini (DTD) tayyorlaysiz va ishlatasiz, bu esa barcha kerakli funktsiyalarni to'g'ri tartibda - XML hujjatingizda bo'lishini osonlashtiradi. DTD-da elementlarning XML hujjatida qanday ishlatilishini boshqaradigan ko'plab qoidalarni ishlab chiqishingiz mumkin. XML sxemasi hujjati juda batafsil ma'lumot beradigan va XML hujjatidagi ma'lumotlarning to'g'ri shaklda bo'lishini ta'minlaydigan bir qator deklaratsiyalar asosida tuzilgan.
 Agar biz DTD, XML sxemalari, ism maydonlari va boshqalarni unutsak. Sizga XML bilan ishlashni tezda o'rgatish maqsadida, iloji boricha, tegishli adabiyotlarda o'qishingiz mumkin bo'lgan ma'lumotlarning ko'pini e'tiborsiz qoldiraman. Va men e'tiborsiz qoldiradigan birinchi narsa - bu ism maydonlari va sxemalar.
9. XML web - xizmatlaridan foydalanish.

XML (Extensible Markup Language) web-xizmatlari, ma'lumotlarni almashish va o'zaro ishlash uchun o'zaro bog'liq tashqi tizimlar orasidagi kommunikatsiyani ta'minlaydigan standart protokollardir. XML web-xizmatlarining foydasi quyidagilarni o'z ichiga oladi:
 1. Platformalararo almashish: XML web-xizmatlari, turli platformalar orasida ma'lumotlarni almashish va o'zaro ishlashni ta'minlayadi. Bu, muhim bo'lgan ma'lumotlarni bir platformadan boshqasiga o'tkazish va ulardan foydalanish imkonini beradi. Bu protokollar, bir foydalanuvchining qo'llab-quvvatlanuvchi tizimdan, masalan, bir serverdan ma'lumotlarni olishi va uni boshqa tizimga yuborishi uchun ishlatiladi.
 2. Tashqi interfeyslar: XML web-xizmatlari, tashqi interfeyslar orqali ma'lumotlar o'qish, yozish va yangilash imkonini beradi. Bu, qo'llab-quvvatlanuvchi tizimlar orasidagi ma'lumot almashishni osonlashtiradi. Tashqi interfeyslar standart HTTP protokolini ishlatadi va ma'lumotlarni XML formatida o'zaro almashish imkonini beradi.
 3. Barcha platformalarga moslashtirish: XML web-xizmatlari platforma bag'ishlangan emasligi bilan ajralib turadi, shuning uchun ularni iste'mol qilish, bir foydalanuvchining ma'lumotlarni almashish va o'zaro ishlash imkonini beradi. Bu, turli dasturlash tillarida (masalan, Java, C#, Python) ishlaydigan va turli operatsion tizimlarda (masalan, Windows, Linux) ishlaydigan dasturlash tillari orqali amalga oshirilishi mumkin.
 4. Xavfsizlik: XML web-xizmatlari xavfsizlikni muhofaza qilish uchun xavfsizlik protokollari va autentifikatsiya usullarini taqdim etadi. Ma'lumotlar tarqatilishi va qabul qilinishi davomida xavfsizlik standartlari va shifrlash protokollari foydalaniladi.
 5. Boshqa tizimlarga ma'lumot yuborish: XML web-xizmatlari, ma'lumotlarni bir tizimdan boshqasiga o'tkazishning oson va keng qo'llaniladigan usullarini ta'minlayadi. Bu, ma'lumotlarni boshqa tizimlarga uzatish, o'zaro almashish va tahlil qilishni osonlashtiradi.
 6. Qo'llab-quvvat: XML web-xizmatlari, turli protokollar (masalan, SOAP, REST, JSON) yordamida qo'llab-quvvatlashni ta'minlayadi. Bu, ma'lumotlarni almashish va o'zaro ishlashni osonlashtiradi, tizimlar orasidagi kommunikatsiyani masofaviylik va boshqaruvni yaxshilaydi.
 XML web-xizmatlari, standart protokollarga va standart formatlarga asoslanganligi tufayli interoperabellikni ta'minlaydi va tizimlararo kommunikatsiyani osonlashtiradi. Bu protokollar, dasturlash va tizim birlashmalari loyihalarida muhim qo'llaniladi.
 
10. XML loyihasini yaratish.

XML (Extensible Markup Language) loyihasi yaratish uchun quyidagi qadamlarni amalga oshirishingiz mumkin:
 1. Tahlillovchi yoki redaktor dastur tanlash: XML loyihasini yaratish uchun tahlillovchi yoki redaktor dastur tanlash kerak. Bu dasturlar sizga XML kodini yozish, tahrir qilish va sinfsizlikni ta'minlayadigan usullarni taklif qiladi. Ba'zi mashhur tahlillovchi va redaktor dasturlar misol uchun Notepad++, Visual Studio Code, XMLSpy, Oxygen XML Editor va boshqalar.
 2. XML tagna tushunish: XML tagnalari, XML loyihasining asosiy qismidir. Tagnalar elementlarni ifodalaydi va bir-biriga bog'liq bo'lishi mumkin. XML loyihasini yaratish uchun kerakli tagnalarni va ularning tarkibiy xususiyatlarini (attribute) tushunishingiz kerak. Misol uchun, `<book>` tagni yaratish orqali "book" elementini ifodalay olasiz.
 3. Elementlar va tarkibiy xususiyatlar yaratish: Elementlar XML loyihasidagi ma'lumotlar bo'lib, tagni o'z ichiga oladi. Elementlar orasida o'zaro bog'liq elementlar yaratish imkoniyati mavjud. Tarkibiy xususiyatlar esa elementlarga qo'shimcha ma'lumotlar berish uchun ishlatiladi. Misol uchun:
 <book genre="novel">
 <title>The Great Gatsby</title>
 <author>F. Scott Fitzgerald</author>
 <year>1925</year>
 </book>
 4. XML faylni yaratish: Tanlagan tahlillovchi yoki redaktor dastur orqali, yangi XML faylni yaratishingiz mumkin. Faylga `.xml` kengaytmali nom berishingiz va uning ichiga XML loyihasini yozishingiz kerak.
 5. XML loyihasini yozish: XML loyihasini tahlillovchi yoki redaktor dasturda yozish bilan boshlashingiz mumkin. Elementlarni, tarkibiy xususiyatlarni va ularning qiymatlarini to'g'ri tartibda yozishingiz kerak. XML kodida elementlar va tarkibiy xususiyatlar hir bir qatorga bitta element yoki tarkibiy xususiyat keladi. Misol uchun:
 <books>
 <book genre="novel">
 <title>The Great Gatsby</title>
 <author>F. Scott Fitzgerald</author>
 <year>1925</year>
 </book>
 <book genre="fiction">
 <title>To Kill a Mockingbird</title>
 <author>Harper Lee</author>
 <year>1960</year>
 </book>
 </books>
 6. XML loyihasini saqlash: XML loyihasini tahlillovchi yoki redaktor dasturda yozganingizdan so'ng, faylni saqlashingiz mumkin. XML faylini tanlagan nom va joyga saqlashingiz kerak.
 XML loyihasini yaratish uchun bu qadamlarni amalga oshirib, ma'lumotlarni mos keluvchi tagnalarni va tarkibiy xususiyatlarni yaratishingiz mumkin. Shuningdek, XML loyihasi xususiyatlarini va tagnalarini sinfsiz va taxliqlik bilan tahlil qilishingiz kerak.
 11. Ma'lumotlarni saqlash.
 Ma'lumotlarni saqlash uchun bir nechta turdagi ma'lumotlar bazalari va texnologiyalardan foydalanishingiz mumkin. Quyidagilar ma'lumotlarni saqlash uchun mashhur turdagi variantlardan ba'zilaridir:
 Relational Ma'lumotlar Bazasi: Relational ma'lumotlar bazalari (masalan, MySQL, PostgreSQL, Oracle, SQL Server) jadvallar, ustunlar va qatorlardan iborat strukturalangan ma'lumotlar to'plamini saqlash uchun ishlatiladi. Ushbu bazalar, ACID (Atomiklik, Tanlov, Izolyatsiya, Dastlabki holat) tamoyillarini qo'llab-quvvatlashi bilan ma'lumotlar integritetini ta'minlayadi.
 NoSQL Ma'lumotlar Bazasi: NoSQL (non-relational) ma'lumotlar bazalari (masalan, MongoDB, Cassandra, Redis) o'zaro bog'liqli ma'lumotlar to'plamini saqlash uchun ishlatiladi. Ular, skaliyarliktan va mashqlarni shakllantirishga yo'l qo'yishdan foydalanish orqali ma'lumotlar to'plamini boshqarish imkonini beradi. NoSQL bazalari JSON, BSON, XML va boshqa formatlardagi ma'lumotlar bilan ham ishlash imkoniyatini taqdim etishi bilan tanishadi.
 Fayllar: Ma'lumotlarni fayllarda saqlash ham oson va keng qo'llaniladigan usul hisoblanadi. Fayllar ma'lumotlarni matn, JSON, XML, CSV va boshqa formatlarda saqlash uchun ishlatilishi mumkin. Fayllar, odatda disk yoki tizimdagi boshqa joylarda saqlanadi va foydalanuvchilar tomonidan o'qish, yozish va tahrir qilishga imkon beradi.
 Ob'ektoriyentatsiyalangan Ma'lumotlarBazasi: Ob'ektoriyentatsiyalangan ma'lumotlar bazalari (masalan, MongoDB, Couchbase, Neo4j) ob'ektlarni va ob'ektoriyentatsiyalangan ma'lumot modelini saqlash uchun ishlatiladi. Ular ma'lumotlarni grafik, hierarchik, dokumantalik yoki boshqa tuzilishlarda saqlash imkonini beradi.
 Bulut Ma'lumotlar Bazasi: Bulut ma'lumotlar bazalari (masalan, Amazon RDS, Google Cloud SQL, Microsoft Azure SQL Database) ma'lumotlarni internetga ulanib saqlaydigan va boshqaradigan ma'lumotlar bazalaridir. Ular odatda sifatli, qulaylik, hamkorlik va skalalash imkonlarini taklif etadi.XML fayllari: XML fayllar ham ma'lumotlarni saqlash uchun foydalaniladigan variantlardan biridir. XML formati hierarchik struktura bilan ma'lumotlarni ifodalaydi va ma'lumotlar XML tagnalari orqali tashkil etiladi. XML fayllari osonlik bilan o'qilishi, yozilishi va tahrir qilinishi mumkin.Bu yalnayotgan ma'lumotlar bazasi turidagi tanlovlardan faqat bir nechasi. Tanlangan turga va loyihangizning talablari va shartlariga qarab, ma'lumotlarni saqlash uchun mos variantni tanlash kerak.
 
12. LED chirogi PWM puls kengligini modulyatsiyasi.

LED chiroqi (yoki Light-Emitting Diode) PWM puls kengligini modulyatsiyasi, LED-ni yoritish uchun ishlatiladigan bir teknika hisoblanadi. PWM (Pulse Width Modulation - Daraja Kengligi Modulyatsiyasi) kengligi o'zgartirishni anglatadi. PWM, to'g'ri boshqaruvli darajaga ega bo'lmagan bir chiroqning yoritish kuchini boshqarishning effektiv usulidir. Bu teknika, chiroqning yoritish kuchini o'zgartirish uchun on-off usulini ishlatadi. Chiroqni bir necha marta tez-tez yoritib, so'ng undan keyin yoritishni tugatadi. Yoritish va to'xtatish davomiyligi (daraja)ni boshqarish bilan, LED kuchining o'rtacha kengligi o'zgartiriladi va bunday qilib chiroqning yoritish intensivligi o'zgartiriladi. PWM puls kengligini modulyatsiyasi bir nechta hollarda foydalaniladi. Quyidagi misollar bu tartibning bir nechta misollaridan ba'zilarini ta'minlaydi:
 1. Ayollar vaqti nisbati (Duty Cycle): PWM, chiroqning yoritish kuchini o'zgartirishni masofaviylikni o'zgartirmay qo'llaydi. Misol uchun, agar chiroqni on-off davri 50% bo'lsa, u yoritish va to'xtash davri bir xil va uning yoritish kuchiga teng bo'ladi. Agar chiroqning to'xtash davri ongacha uzaytirilsa, LED kuchi kattalashadi va ayollar kundalik hayotida shu usuldan foydalanishadi.
 2. Tarov (Dimming): PWM kengligini modulyatsiyasi, chiroqni tarov (dimming) qilish uchun keng tarqalgan usul hisoblanadi. Tarov, chiroqning yoritish intensivligini o'zgartirishni ta'minlayadi. PWM-ni ishlatib, chiroqni to'g'ri boshqaruv bilan, chiroq intensivligini boshqarish mumkin.
 3. Rang kuchini boshqarish (Color Brightness Control): PWM, RGB (qizil, yashil, ko'k) LED-larni boshqarishda ham foydalaniladi. Har bir rangni alohida boshqarish imkonini beradi va bir qurilmada har bir rangni moslashtirish uchun mos PWM puls kengligi modulyatsiyasini ishlatish mumkin. PWM puls kengligini modulyatsiyasi, energiya samaradorligini oshiradi va kengligi o'zgartirish uchun oson va qulay usul hisoblanadi. Bu usul yoritish intensivligini moslashtirish, tarovni boshqarish va rang kuchini boshqarish uchun qo'llaniladi. LED chiroqning PWM puls kengligini modulyatsiyasi orqali quyidagi amallar bajarilishi mumkin. Yoritish intensivligini boshqarish: PWM, chiroqning yoritish intensivligini o'zgartirish uchun ishlatiladi. Chiroqni on-off davri va to'xtash davri orqali kengligi boshqarish imkoniyatini beradi. Daraja kengligi o'zgartirilarak, chiroq yoritishining intensivligi moslashtiriladi. Misol uchun, katta daraja kengligi katta yoritish intensivligiga, kichik daraja kengligi esa kichik intensivligiga mos keladi. Tarovni boshqarish: PWM, LED chiroqni tarov qilish uchun ham foydalaniladi. Tarov, chiroqning yoritish intensivligini o'zgartirish orqali chiroqni yumshatish yoki oshirishni ta'minlayadi. PWM-ni o'zgartirib, chiroqni yumshatish uchun daraja kengligi kamaytiriladi, va chiroqni oshirish uchun daraja kengligi oshiriladi. Rang kuchini boshqarish: Agar RGB LED chiroq ishlatilsa, PWM modulyatsiyasi har bir rangni alohida boshqarish imkonini beradi. Har bir rang uchun alohida PWM darajalaridan foydalanib, mos rangning intensivligini o'zgartirish mumkin. Bundan foydalanib, istalgan rang kombinatsiyasini yaratish va chiroqni istalgan rangda yoritish mumkin. PWM puls kengligini modulyatsiyasi, LED chiroqlarni energiya samaradorligini oshirish, yoritish intensivligini boshqarish, tarovni boshqarish va rang kuchini boshqarish uchun keng qo'llaniladi. Bu usul chiroqning halqasida yumshatish va oshirishni tashkil qiladi, shuningdek, darajalarni o'zgartirish orqali yoritish intensivligini moslashtiradi.
 
13. Smart yoritish tizimi.

Smart yoritish tizimi, texnologiya va aqlli xususiyatlarga ega bo'lgan yoritish tizimini ifodalaydi. Bu tizim, yoritishni boshqarishda qulaylik, iqtisodiylik, samaradorlik va taqdim etilgan muhim xizmatlarni oshirishni ta'minlaydi. Smart yoritish tizimi quyidagi xususiyatlarga ega bo'lishi mumkin:
 1. Bog'lanish va integrlash: Smart yoritish tizimlari, internetga yoki kabellarga bog'liq bo'lib, boshqarish uchun xususiy platformalarga qo'shimcha xizmatlar ko'rsatadi. Bu tizimlar, smartfonlar, kompyuterlar, tahvilgohlar va boshqa qurilmalar orqali boshqarish imkoniyatini beradi.
 2. Ilovalarga o'tish: Smart yoritish tizimlari, <a href="/laboratoriya-ishi-dastlabki-mobil-qurilmalar-va-mobil-ilovalar.html">mobil ilovalar</a>, web interfeyslar yoki qo'llanmalar orqali boshqarishga imkon beradi. Foydalanuvchilar, yoritishning turini va intensivligini o'zgartirish, tarovni boshqarish va tizimning boshqa funktsiyalarini o'zgartirish imkoniyatiga ega bo'ladi.
 3. Avtomatlashtirish: Smart yoritish tizimlari, avtomatik tizimlar, sensorga asoslangan tizimlar va so'nggi texnologiyalar orqali avtomatlashtirishni ta'minlayadi. Misol uchun, harorat, harorat o'zgarishlari, harorat o'zgarishlari, haroratni hisobga olish va boshqalar kabi ma'lumotlarni boshqarish uchun sensorlar va algoritmlar ishlatilishi mumkin.
 4. Joylashuvga qarab ishlatish: Smart yoritish tizimlari, joylashuvga qarab ishlatish va jadvalni o'zgartirish imkoniyatini beradi. Foydalanuvchilar, turli vaqtlarda, turli haroratlarda va turli joylarda yoritish tizimlarini moslashtirishlari mumkin.
 5. Energiya samaradorligi: Smart yoritish tizimlari, yoritish intensivligini, turli vaqt dagi foydalanishni va boshqa parametrlarni boshqarish orqali energiya samaradorligini oshirishga imkon beradi. Bu, yoritishni optimallashtirish va energiya israfini kamaytirishga yordam beradi.
 Smart yoritish tizimlari, evlar, ofislar, oshxona va turli tashkilotlar kabi har qanday joylarda qulaylik, boshqaruv va energiya samaradorligini oshirish imkoniyatini beradi. Bu tizimlar, foydalanuvchilarga daha yaxshi yoritish tajribasi va muhim funktsiyalar taqdim etadi. Smart yoritish tizimi orqali quyidagi amallar bajarilishi mumkin: Yoritishni boshqarish: Smart yoritish tizimi, foydalanuvchiga chiroqlarni yoritishni boshqarish imkonini beradi. Chiroqlarni yoritish va to'xtatish vaqtini, yoritish intensivligini, tarovni va rang kuchini boshqarishni o'z ichiga oladi. Foydalanuvchilar ilovalar, mobil qo'llanmalar yoki boshqa interfeyslar orqali yoritishni moslashtirishi mumkin. Avtomatik rejalashtirish: Smart yoritish tizimi, avtomatik rejalashtirishni ta'minlayadi. Misol uchun, belgilangan vaqtlarda yoritishni otish, turli holatlarda yoritish intensivligini avtomatik o'zgartirish, haroratga bog'liq yoritish kuchini o'zgartirish va boshqalar. Bu tizimlar, foydalanuvchilarga komfort va energiya samaradorligini oshirish imkonini beradi. Sensorlar bilan integratsiya: Smart yoritish tizimlari, harorat, harorat o'zgarishlari, shum, haroratni hisobga olish va boshqa ma'lumotlarni olish uchun sensorlar bilan integratsiya qilinadi. Sensorlar ma'lumotlarni yoritish tizimiga uzatish orqali, avtomatik boshqaruvni ta'minlayadi va foydalanuvchilarga ma'lumotlarga ko'ra yoritishni o'zgartirish imkonini beradi. Bog'lanish va kommunikatsiya: Smart yoritish tizimi internetga yoki lokal tarmoqlarga bog'lanishni ta'minlayadi. Bu tizimlar, Wi-Fi, Bluetooth, Zigbee, Z-Wave va boshqa protokollardan foydalanib, foydalanuvchilar bilan bog'lanish va komandasiz boshqarish imkonini beradi. Foydalanuvchilar, smartfonlar, tabletka va kompyuterlar orqali yoritish tizimlarini boshqarishlari mumkin. Smart yoritish tizimlari yuqorida keltirilgan funktsiyalarni o'z ichiga olgan holda uch kunlik hayotda foydalanish mumkin. Bu tizimlar o'zining bog'lanish va boshqaruv imkoniyatlari bilan turli joylarda, masalan, uy, ofis, oshxona, restoran, mehmonxona va boshqa tashkilotlar kabi har qanday joylarda foydalaniladi. Bu tizimlar, foydalanuvchilarga qulaylik, komfort va energiya samaradorligini oshirish imkonini beradi.
 
14. Musiqa detektori va musiqani ijro etish qurilmasi.

Kirish signalining quvvatini kuchaytirish uchun mo‘ljallangan qurilmani kuchaytirgich deyiladi. Kuchaytirish aktiv elementlar yordamida ta’minlovchi manbadan energiyani ishlatish hisobiga bajariladi. Kuchaytirgichlarda aktiv elementlari bo‘lib ko‘pincha tranzistorlar hisoblanadi bunday kuchaytirgichlarni yarimo‘tkazuvchiligi yoki tranzistorli deb nomlanishi qabul qilingan. Har qanday kuchaytirgichda kirish signali yuklanishga ta’minlash manbaidan energiya uzatilishini boshqaradi.
 Kuchaytirgichni asosi bo‘lib ikki element hisoblanadi: R rezistor va boshqariladigan faol element FE tranzistor, uning qarshiligi kirish signali ta’sirida Ukir o‘zgaradi. FE qarshiligi o‘zgarishi hisobiga R va FE rezistorning zanjirida Yem kuchlanish bilan ta’minlash manbaidan oqayotgan tok o‘zgaradi. Natijada rezistorda kuchlanishni kamayishi o‘zgarib boradi, demak chiqish kuchlanish Uchiq ham o‘zgaradi.
 Bu yerda kuchlanish jaryoni ta’minlash manbai Yem energiyasini kuchlanishni chiqish energiyasiga o‘zgarishiga asoslangan. 34-rasmda keltirilgan kuchaytirgich kaskadning tuzilma shemaini ko‘rib chiqamiz. Kuchaytirgich kirish Rkir va chiqish Rchiq qarshiliklari bilan faol to‘rtqutbcha sifatida namoyon etilgan. Kirish signal manbai ichki qarshiligi R2 bo‘lgan kuchlanish generatori Е2 shaklida ko‘rsatilgan.
 Kuchaytirgichning chiqishida yuklash registori Ryu ulangan. Na generator Е2, na yuklanish kuchaytrigichning qismlari hisoblanmaydi, ammo uning ishlashida ko‘pincha katta rol o‘ynaydi.
 Kuchaytirish kattaliklari bo‘yicha kuchlanish, tok va quvvat kuchaytirgichlarga farqlanadi.
 Kuchaytrigich kaskadlarini Rkir va Re miqdorlariни nisbati boyicha bolinishi qulay. Agar kuchaytirgichda Rkir>>R2 bolsa, bunda u kuchlanish kuchaytirgichi hisoblanadi. Tok kuchaytirgichida Rkir<2 ya’ni tokli kirish joyiga ega. Quvvat kuchaytirgichida kirish signali manbai bilan kelishilgan, ya’ni Rkir>>R2. Rchiq va Ryu miqdorlari o‘rtasidagi nisbati bo‘yicha kuchaytirgichlarni kelishilgan yuklanishda ishlaydigan (Rchiq>> Ryu) kuchlanish kuchaytrigichi (Rchiq<yu), tokli chiqishi bilan (Rchiq>>Ryu) tok kuchaytirgichi va quvvat kuchaytirgichlarga bo‘lish mumkin. Odatda, kuchaytirgich bir nechta kuchaytirgichli kaskadlardan (35-rasm) iborat.
 Birinchi kaskad kiruvchi deyiladi, ohirgisi esa chiquvchi yoki ohirgisi deyiladi. Kirish kaskadi kirish signali manbai bilan kuchaytirgichni kelishishini bajaradi, shuning uchun kuchlanish kuchaytirgichi katta kirish qarshiligiga ega bo‘lishi kerak. Bundan tashqari, maqsadga muvofiq bo‘lar edi, agar kirish kaskadi eng kam shovqin koeffitsiyentiga ega bo‘lsa. Ko‘p kasadli kuchaytirgichni kirish kaskadi ko‘pincha quvvat kuchaytirgichi hisoblanadi va kichik omili yuklanishga ishlashiga katta quvvatga, kichik chiqish qarshiligiga, yuqori foydali ish koeffitsiyentiga ega bo‘lishiga talab qilinadi. Oraliqdagi kaskadlar belgilangan kuchaytirishni ta’minlash uchun kerak bo‘ladi, ya’ni ularni asosiy parametri bo‘lib kuchaytirish (kuchlanish bo‘yicha) koeffitsiyenti hisoblanadi. Ko‘p kaskadli kuchaytirgichda kaskadlarning bir biroviga ulanish turli xil usullar bilan bajariladi. O‘zgaruvchan tok yoki kuchlanishni kuchaytirgichlari uchun keng tarqalgan usullardan biri bo‘luvchisi sig‘imlar yordamida amalga oshiriladi. Bunday kuchaytirgich sig‘imli bog‘lash kuchaytirgichi deyiladi. O‘zgarmas tok kuchaytirgichlari uchun bevosita (galvanikli) bog‘lama ishlatiladi. Takidlash kerakki, kaskadlar o‘rtasida bevosita bog‘lama ITda keng namoyon etilgan.
 
15. Robotni boshqarish funksiyasi.

Robotni boshqarish funksiyasi, robotni yo'nalish berish, harakatlarini boshqarish, vazifalarni bajarish va talablarini amalga oshirish uchun xizmat qiladi. Bu funksiya robotning avtomatik yoki qo'llab-quvvatlanuvchi tarzda boshqarilishini ta'minlayadi.
 Robotni boshqarish funksiyalari quyidagi asosiy elementlarni o'z ichiga oladi:
 1. Yo'nalish boshqarish: Robotni yo'nalish boshqarish funksiyasi, robotning harakat yo'nalishini aniqlab olish uchun ishlatiladi. Bu funksiya robotning harakat yo'nalishini belgilash, navigatsiyani amalga oshirish, obyektlarni aniqlash va robotning maqsadga erishishini ta'minlashda muhimdir.
 2. Harakat boshqarish: Robotni harakat boshqarish funksiyasi, robotning fiziksel harakatlarini boshqarish uchun ishlatiladi. Bu funksiya robotning motorlarini, aktuatorlarini va sensorlarini ishga solish, robotning tartibini o'rnatish, o'zining orqali harakatlarini amalga oshirish, mavjud obyektlardan o'qib olish va boshqalar kabi harakatlarni o'zgartirish imkonini beradi.
 3. Vazifa bajarish: Robotni vazifa bajarish funksiyasi, robotga berilgan vazifalarni to'liqlashtirish uchun ishlatiladi. Bu funksiya robotning maqsadga erishish uchun kerakli harakatlar va amallarni tashkil etadi. Robotga bajarilishi kerak bo'lgan amallar, hisobotlar, o'zgartirishlar va ko'rsatishlar bu funksiya orqali amalga oshiriladi.
 4. Sensor ma'lumotlarini boshqarish: Robotni boshqarish funksiyasi, robotning sensorlar tomonidan olingan ma'lumotlarni boshqarishni o'z ichiga oladi. Bu ma'lumotlar robotning muhitini, obyektlarni, haroratni, yoritish intensivligini, yo'nalishni va boshqa muhim ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Boshqaruv funksiyalari bu ma'lumotlar asosida o'zgaradi va
 robotning qarashlari va harakatlari bunaqa ma'lumotlarga asoslangan bo'ladi.
 Robotni boshqarish funksiyalari robotning avtomatik ishlashini, o'z-o'zini boshqarishini, vazifalarini bajarishni va muhim maqsadlarni erishishini ta'minlayadi. Bu funksiyalar robotik texnologiyalarni o'rnatilgan sohalar, ish joylari, xizmat sohalarida va hokazo keng qo'llanuvchi robotik sistemlarida foydalaniladi.
 Robotlar, bir nechta sohalarda va maqsadlarda foydalaniladi. Ba'zi asosiy sohalar va maqsadlar quyidagilardir:
 Promyslovost (Sanoat): Robotlar sanoat sohasida keng qo'llaniladi. Ular avtomatlashtirish, avtomatik ishlash va harakatlarini boshqarish imkonini beradi. Robotlar avtomobil ishlab chiqarish, elektronika, texstil, qurilish, aviasiya, metaldan ishlab chiqarish va boshqa sanoat sohalarida ish joylari orqali ishlarini bajarish uchun ishlatiladi.
 Tibbiyot: Tibbiyot sohasida robotlar klinikada, shifoxonalarda va boshqa tibbiyot muassasalarida foydalaniladi. Ular jarrohlik jarayonlarini, diagnostika, qo'lalti o'lchashlarini, xirurgiyaviy mashinalar, malakali ish haqida maslahatlar va boshqa tibbiyot ishlarini avtomatlashtirish va o'zlashtirishda ishlatiladi.
 Xizmat sohasi: Robotlar xizmat sohasida turli xil vazifalarni bajarish uchun ishlatiladi. Ular restoranlarda, mehmonxonalarda, oliy ta'lim muassasalarida, ofislarda, o'zlashtirish tarmoqlarida va boshqa xizmat sohalarida ishlarini avtomatlashtirish, harakatlarini boshqarish va xizmat sifatini oshirish imkonini beradi.
 Transport: Robotlar transport sohasida ham o'rnatilganlar. <a href="/avtomobillarni-tamirlash-chilangari-v2.html">Ular avtomobillarni boshqarish</a>, avtomatik haydash, keng yuzi, avtomatik park qilish, boshqa transport vositalarini yuritish va transport jarayonlarini boshqarish imkonini beradi.
 O'qitish: Robotlar ta'lim sohasida ham ishlatiladi. Ular maktablarda, universitetlarda, maktablar va boshqa ta'lim muassasalarida o'quv jarayonlarini avtomatiklashtirish, o'quvchilar bilan ishlash, bilimlarni ta'lim berish va boshqa ta'lim muammosini hal qilishda foydalaniladi.
 Bu hali ham yana turli sohalar va maqsadlar robotlarning foydalanishga imkon beradi. Robotik texnologiyalar keng qo'llanuvchilar, samaradorlik va o'zlashtirishni oshirishni ta'minlayadi.
 
16. Robot manipulyatori.

Robot manipulyatori, robotning harakat boshqarish tizimi bo'lgan o'zgarmas mehanik tuzilma yoki qurilma. Ushbu manipulyatorlar, robotning bir yoki bir nechta o'lchamli elementlardan (xandalar, birlashmaq, sinchlar, qo'llanmalar, asboblar, oynalar va boshqalar) iborat bo'lgan, obyektlar bilan ishlash va ulardan foydalanish uchun ishlatiladigan qismlardir.
 Robot manipulyatorlari bir nechta maydonga ega bo'lishi mumkin va har bir maydonga alohida vazifalar yuklayish uchun dizayn qilingan. Ular esa boshqa harakatlarga nisbatan bizning qo'llashish imkoniyatimizni oshiradigan o'zgarmas maydonga ega bo'lishlari orqali obyektlarni yuritish, uskunalarni qo'yish, tarkibiy qismlarni birlashtirish va boshqa ko'plab vazifalarni bajarishda yordam beradi.
 Robot manipulyatorlari turli xil uskunalarni o'z ichiga oladi, masalan:
 1. Xil yonli harakatlarga imkon beradigan qo'llanmalar.
 2. Aralashuvning xilma-xil usullarini ta'minlaydigan sinchlar.
 3. Obyektlarni tutish va joylashtirish uchun o'zgarmas xandalar.
 4. Isitma, sovutma yoki boshqa texnik vositalar bilan ishlash uchun asboblar.
 5. Qadamlar va oynalar orqali obyektlarni boshqarish uchun uskunalar.
 6. Qidiruv, sensorlar va kameralar orqali muhitni ko'rib chiqish va obyektlarni aniqlash uchun muhit sensorlari. 
 Robot manipulyatorlarining tashkil etishidagi elementlar va xususiyatlari, ulardan foydalanish maqsadiga, robotning ish jarayoniga va o'rnatilgan sohaga bog'liq bo'ladi. Bu manipulyatorlar odatda sanoat, xizmat, tibbiyot, transport va boshqa sohalarda ishlovchi robotlarda qo'llaniladi. Ular yoritishni avtomatlashtirish, ish samaradorligini oshirish, ish qiyinchiliklarini kamaytirish va jarayonlarni yengillashtirish uchun keng qo'llaniladilar. Robot manipulyatorlari turli sohalar va maqsadlar uchun foydalaniladi. Ularning ishlatilish maqsadlari va ishlab chiqishlariga quyidagi misollar kiritiladi:
 Sanoat sohasi: Robot manipulyatorlari sanoat sohasida ish qilish uchun intensiv ravishda ishlatiladi. Ular avtomobil ishlab chiqarish, elektronika, texstil, qurilish, metaldan ishlab chiqarish va boshqa sanoat sohalarida ish jarayonlarini otamatlashtirish, qo'lalti jarayonlarda ish bajarish va ish samaradorligini oshirish maqsadida foydalaniladi.
 Xizmat sohasi: Restoranlar, mehmonxonalarga, ofislarga va boshqa xizmat sohalariga xizmat ko'rsatish uchun robot manipulyatorlari ishlatiladi. Ular oziq-ovqat tayyorlash, taomlar tayyorlash, soatlar va boshqa mahsulotlarni taqsimlash, xizmat sifatini oshirish va boshqa xizmatlarni bajarishda yordam berish maqsadida ishlatiladi.
 Tibbiyot sohasi: Tibbiyot sohasida robot manipulyatorlari xirurgiyaviy jarayonlarda, laboratoriyalarda va boshqa tibbiyot muassasalarda ishlovchi bo'lgan. Ular xirurgiyaviy operatsiyalarda, obyektlarni olish va joylashtirish, laboratoriya testlarini o'tkazish va tibbiy xizmatlarni ko'rsatishda yordam berish maqsadida ishlatiladi.
 Transport sohasi: Robot manipulyatorlar transport sohasida ham ishlatiladi. Ular avtomobillarni boshqarish, yuklarni yuritish, yuklarni yuklash va bo'shatish, avtomatik park qilish va boshqa transport vositalarini boshqarishda foydalaniladi.
 O'qitish sohasi: Robot manipulyatorlari ta'lim sohasida ham o'rnatilganlar. Ular maktablarda, universitetlarda, ta'lim muassasalarida o'quv jarayonlarini avtomatiklashtirish, o'quvchilar bilan ishlash, ta'lim vositalarini boshqarish va boshqa ta'lim faoliyatlarida ishlatiladi.
 Robot manipulyatorlarining foydalanish sohalarining hajmi kengdir va ular katta texnologiyali sohalar, ish joylari, transport tarmoqlari, o'qitish muassasalari, tibbiyot muassasalari va boshqa sohalar uchun rivojlangan tizimlarda ishlatiladi. Busohalar uchun robot manipulyatorlari samaradorlikni oshirish, xatolar va risklarni kamaytirish, ish samaradorligini oshirish va ishga joylashishni yengillashtirish imkonini beradi.
 
17. Avtonom mobil robot.

Avtonom mobil robot, o'zining o'zaro harakatni boshqarishga mo'ljallangan va shuningdek o'zining muhitda to'xtashmay qolgan avtonom sistemaga ega bo'lgan bir robot turi. Ushbu robotlar, xususiy sensorlar, xaritadan foydalanish, xususiy ishlab chiqarish bo'limlari va boshqa xususiyatlardan foydalanarak o'zlarini o'zining vazifalarni bajarish uchun orqaga qo'yishga, yo'qotishga va navigatsiyani bajarishga qodir.
 Avtonom mobil robotlar turli sohalarda foydalanilishi mumkin:
 Transport sohasi: Avtonom mobil robotlar transport sohasida avtomobillarni boshqarish uchun ishlatiladi. Ular o'zining sensorlari, kamera va lidarlar
 orqali yurish, yo'qotish, harakatni kuzatish va avtomatik park qilishni bajarish uchun qodir.
 Lojistika: Avtonom mobil robotlar lojistik sohasida ishlatiladi. Ular xaydovchi robotlar sifatida tovarlarni o'zlarini to'xtatmagan holda transport qilish uchun foydalaniladi. Bunday robotlar xususiy xaritalardan foydalanib, tovarlarni o'z joyiga yetkazib berish uchun yo'nalishni tanlash, harakat qilish va boshqa vazifalarni bajarishadi.
 Xizmat sohasi: Avtonom mobil robotlar restoranlar, mehmonxonalarga, do'konlar va boshqa xizmat sohalarida foydalaniladi. Ular xushomad ko'rsatish, taom va ichimliklarni o'z joyiga yetkazish, xizmat qilish va boshqa xizmat vazifalarini o'zlashtirish uchun ishlatiladi.
 Xususiy hayot: Avtonom mobil robotlar xususiy hayot sohasida turli xil vazifalarni bajarish uchun ishlatiladi. Misol uchun, ushbu robotlar mahalliy ehtiyojlar uchun bozorga borish, bog'cha mashg'ulotlari, o'zlarini ishga joylashish va boshqa xususiy vazifalarni bajarishda foydalaniladi.
 Avtonom mobil robotlar o'zining kuchli kompyuterli tizimi, sensorlari, ishlab chiqarish modullari va xususiy xaritalash tizimi orqali o'zlarini boshqarish va navigatsiya qilish uchun o'zining harakatlarini o'zlashtirishga qodir. Ular ishni avtomatlashtirish, ish samaradorligini oshirish, xatoliklarni kamaytirish va insonlar uchun xatolar va hatoliklarni yengillashtirish imkonini beradi.
 Avtonom mobil robotlar turli maqsadlar uchun foydalaniladi. Ba'zi asosiy maqsadlar quyidagilardir:
 Transportni avtomatlashtirish: Avtonom mobil robotlar transport sohasida avtomobillarni boshqarishni avtomatlashtirish uchun ishlatiladi. Bu, avtomobillarning avtomatik yurishi, navigatsiyasi, park qilishi va yo'qotishi, sultonlarga, trafikni kuzatishga, yo'nalishni o'zgartirishga va boshqa transport vazifalarini bajarishga qodir bo'lishi aniq.
 Lojistika va to'lov: Avtonom mobil robotlar lojistik sohasida tovarlarni avtomatik ravishda transport qilish, o'z joyiga yetkazish va buyurtmalarni to'lov qilish uchun ishlatiladi. Bu, to'lov usullarini avtomatiklashtirish, tovarlarni tartibga solish, yetkazib berish jadvalini optimallashtirish va xarajatni kamaytirishni o'z ichiga oladi.
 Xizmat va turizm: Avtonom mobil robotlar restoranlar, mehmonxonalarga, do'konlarga va turistik ob'ektlarga xizmat ko'rsatish uchun ishlatiladi. Ular taom va ichimliklarni o'z joyiga yetkazish, mehmonlarni qabul qilish, ko'ngilochar sayohatlar tashkil qilish, ma'lumotlarni taqdim etish va boshqa xizmatlar uchun qo'llaniladi.
 Xususiy hayot: Avtonom mobil robotlar xususiy hayot sohasida insonlarga yordam berish uchun ishlatiladi. Bu, turli xil tibbiy, oldindan <a href="/muhammad-al-xoramiy-nomidagi-toshkent-axborot-texnologiyalari-v2.html">sotiladigan mahsulotlar</a>, mahalliy ehtiyojlar uchun bozorga borish, o'qish muassasalarida kitoblar va materiallar yetkazish va shaxsiy yordamga muhtoj bo'lgan insonlarga ko'maklashishni o'z ichiga oladi.
 Avtonom mobil robotlar turli sohalar uchun yoritishni avtomatlashtirish, ish samaradorligini oshirish, yo'nalishlarni optimallashtirish, tizimni avtomatik boshqarish, xatoliklarni kamaytirish va boshqa vazifalarni bajarishda yordam beradi.
18. Raqamli bosim korsatkichi (датчик).

Raqamli bosim korsatkichi (angl. digital pressure gauge) raqamli boshqa korsatkichlarga o'xshash o'zgaruvchan bosim o'lchovini qo'llaydigan bir elektronik qurilma. Ushbu korsatkichlar bir sensor orqali bosimni o'qib, uni raqamli formatda ekranda ko'rsatadi.
 Raqamli bosim korsatkichlarning quyidagi maqsadlarda foydalanishlari mumkin:
 Bosimni o'lchash: Raqamli bosim korsatkichlar, turli sohalarda bosimni o'lchash uchun ishlatiladi. Ular endustriyada, laboratoriyalarda, energiya sohalarida va boshqa sohalarda bosimni to'g'ri va aniqligi bilan o'lchash uchun ishlatiladi.
 Monitoring va boshqaruv: Raqamli bosim korsatkichlar, qurilma va tizimlar davolashining qulayligini ta'minlash uchun monitoring va boshqaruvda foydalaniladi. Bosimning o'zaro aloqasi, yo'qotishlar, yuqorilashlar va bosimning haddan tashqari tartibga solishini kuzatish va boshqarish imkonini beradi.
 Diagnostika va tekshirish: Raqamli bosim korsatkichlar, tizimlardagi bosim muammosini aniqlash, diagnostika qilish va muammo va xato ustunliklarini aniqlash uchun foydalaniladi. Ular bosimning normativ qiymatlardan cheklanishi, anomaliliklarni aniqlash va tizimdagi potentsial muammo haqida ma'lumot berishda yordam beradi.
 Avtomatlashtirish: Raqamli bosim korsatkichlar, avtomatik boshqaruv tizimlarida qo'llaniladi. Ular bosimning o'zgartirilishi, avtomatik nazorat tizimlarining ishlash tartibini boshqarish va avtomatiklikning oshirilishi uchun kerakli ma'lumotlarni berishda ishlatiladi.
 Raqamli bosim korsatkichlar, o'zlarini elektronik komponentlar, mikrokontroller va tizimlar orqali boshqarish imkonini beradi. Ular aniqligi, ish samaradorligi va istiqboli bilan birga, o'zlarini keng qo'llashga qulay bo'lgan bosim o'lchovlarining yuqori darajasini ta'minlashadi.
 
19. Bazaviy sensorli ekran.

Bazaviy sensorli ekran (angl. capacitive touch screen) elektronik qurilmalarda va qurilmalar bilan integratsiyalangan ekranlarda foydalaniladigan bir ekran turi. Ushbu ekranlar, iste'molchilar tomonidan yoqilganligi paydo bo'lgan joylarni aniqlash uchun elektrik signallardan foydalanadi. Bazaviy sensorli ekranlarning quyidagi xususiyatlari mavjud:
 Chet elonlar yuzi: Bazaviy sensorli ekranlar qurilmalar yuzasida chet elonlarni qabul qilish uchun ishlatiladi. Ular moslamalarni, bosingizni va boshqa chet elonlarni sezib olish uchun xususiy elektrik xarakteristikalarini o'rganadi.
 Qulay ishlatish: Ular yorqin va qulay ishlatiladigan interfeyslar tashkil etishda muhim rol o'ynaydi. Bazaviy sensorli ekranlar, qo'llaniladigan joyga tekshirilgan hissiyatni beradi va interaktivlikni oshiradi. 
 Ko'rsatish tajribasi: Bazaviy sensorli ekranlar, bosingizning xaraktarini tasvirlash va bildirishning intuitiv usullarini ta'minlaydi. Ular o'zlarini multitouch xususiyati bilan ajralib turadiganligi uchun bir nechta bosingizni bir vaqtda qabul qilish imkonini beradi.
 Ishlatishni oshirish: Bazaviy sensorli ekranlar, ekranlardagi tugmalar va boshqa fizikaviy tugmalar miqdorini kamaytiradi. Bu, qurilmalarida eng muhim joyni ekran ishlatadi va o'lchov va ko'rsatishni qulaylashtiradi. Bazaviy sensorli ekranlar turli iste'molchilar uchun foydalaniladi, masalan:
 Mobil telefonlar va planshetlar: Bu ekranlar mobil telefonlar, planshetlar va boshqa qurilmalar uchun katta ma'noda ishlatiladi. Ular bosingiz orqali qo'llaniladigan interfeyslarni o'z ichiga oladi.
 Elektronik jidalar: Bazaviy sensorli ekranlar elektronik jidalar, televizorlar, navigatsiya qurilmalari va boshqa elektronik ustroystvlar uchun ishlatiladi. Ular ushbu qurilmalarning boshqaruvini osonlashtiradi.
 Meditsina sohasi: Meditsinada bazaviy sensorli ekranlar, tibbiy uskunalar, meditsina monitorlari va boshqa tibbiy qurilmalar uchun ishlatiladi. Ular tibbiy xizmatni soddalashtiradi va muayyanlikni oshiradi. Bazaviy sensorli ekranlar, to'g'ridan-to'g'ri tizimlarga, misol uchun mikrokontrollerlarga bog'liq bo'lishi mumkin. Ular elektrikning xususiyatlari va kichik ekranlarni qo'llab-quvvatlaydigan elektronik devrelar yordamida ishlaydi.
20. Sensorli ekranning orqa yoritgichi.

Sensorli ekranning orqa yoritgichi (angl. backlight) yoritish funksiyasini bajaradi. Ushbu yoritgich, sensorli ekranning orqasida joylashgan va ekran piktogramlarini, matnlarini va grafikalarini yoritish uchun ishlatiladi. Orqa yoritgichlar quyidagi maqsadlar uchun foydalaniladi:
 Kuzatish va yoritish: Orqa yoritgichlar, ekran ustida joylashgan matnlar va grafikalar kuzatish uchun yoritiladi. Ular ekran ustidagi elementlarni aydınlatadi va foydalanuvchiga o'qish va tushish imkonini beradi.
 Ko'rsatkichni yoritish: Bazida sensorli ekrandagi belgilar, ikonalar va grafikalar o'zining belgilangan funksiyalari ko'rsatish uchun yoritilishi kerak. Orqa yoritgichlar, bu belgilar va grafikalar ustida yoritishni ta'minlayadi va foydalanuvchiga ma'lumotni o'qish va tushish imkonini beradi.Ko'rsatishning o'rniga ko'rsatish: Orqa yoritgichlar, ekran ustida joylashgan matnlar va grafikalar ustida yoritishni ta'minlaydi. Ular foydalanuvchiga ma'lumotni ko'rishni osonlashtiradi va yo'l yo'qotishlarini belgilashda yordam beradi. Orqa yoritgichlar, LED (yorug'lik emissorlari), OLED (organik yoritgichli emissorlar) yoki qo'shimcha texnologiyalar yordamida ishlaydiga yoritgich elementlardan iborat bo'lishi mumkin. Yoritgichlar ko'pincha ekran tizimining tarkibiy qismi hisoblanadi va energiya sarflaydi. Ular odatda tizimga elektrik bilan ta'minlangan bo'lishi kerak. 
21. Simli raqamli harorat sensori.

Simli raqamli harorat sensori (angl. digital temperature sensor) temperaturani o'qib, raqamli formatda ma'lumotni olish uchun ishlatiladigan bir elektronik qurilma. Ushbu sensorlar, haroratni elektrikiy xarakteristikalar orqali o'qiydi va raqamli interfeyslar orqali bu ma'lumotni boshqa qurilmalarga berish uchun moslamalar yaratishadi. Simli raqamli harorat sensorlari, temperaturani o'qib, raqamli formatda natijalar olish uchun xususiy moslamalar bilan yaratilgan. Ular elektronik sohalarda qo'llanish uchun juda foydali bo'lgan modern qurilmalardir. Simli raqamli harorat sensorlarining yaratilish tarixi va ulardan bir necha avlodlari mavjud. Ulardan eng mashhur va keng tarqalgan turi DS18B20 modelidir. DS18B20, Dallas Semiconductor (hozirgi Dallas-Maxim) tomonidan 2001 yilda ishlab chiqarilgan. Harorat sensorlarining yaratish tarixi umumiy ravishda temperaturani o'qib, elektronik formatda natijalar olishning eng muhimningi bo'lgan transistorlar, termoelektrik materiallar va mikroelektronik texnologiyalarini o'rganish bilan bog'liqdir. Ulardan avvalgi sensorlar analog formatda natijalar olish uchun ishlatilardi, ammo keyin raqamli interfeyslarni ishlatishga o'tildi. Boshqa turlarida termistorlar, termoparlar va termodiodlar ham temperaturani o'qib olish uchun ishlatilgan, ammo ulardan farqli ravishda simli raqamli harorat sensorlari raqamli natijalar olishda ishlatiladigan eng keng qo'llanilgan turlardan biri bo'lgan. Ularning yaratish tarixi va rivojlanishi, elektronik texnologiyalar va sohada qilingan tadqiqotlar bilan bog'liq ravishda davom etmoqda.
 Simli raqamli harorat sensorlari quyidagi xususiyatlarga ega:
 1. Raqamli natijalar: Simli raqamli harorat sensorlari, temperaturani raqamli formatda natijalarni qaytaradi. Ular analog haroratni raqamli signallarga aylantiradi va haroratning raqamli ifodasini olishda ishlatiladi.
 2. Ish samaradorligi: Bu sensorlar, ish samaradorligi yuqori bo'lgan va aniqlikni saqlaydigan elektronik tizimlar yordamida ishlaydi. Ularning o'qish va o'lchash jarayonlari, boshqa xususiyatlarga qaraganda oson va tez bo'ladi.
 3. Boshqa qurilmalar bilan integratsiya: Simli raqamli harorat sensorlari, mikrokontrollerlar, arduino va boshqa boshqaruvchi elektronik qurilmalar bilan integratsiyalashishi mumkin. Ular sensorlarni boshqa tizimlarga bog'lash va haroratni boshqa jarayonlarda boshqarish imkonini beradi.
 4. Tez ishlaydi: Bu sensorlar yuqori ish samaradorligi bilan ishlayadi va tez o'qish va o'lchashni ta'minlaydi. Ularning tezliklari va ish samaradorligi ulkan tizimlar, soha kontrol qurilmalari va ikkinchi sifatda, mashinalarning boshqa qismlari uchun maqbul qiladi.
 Simli raqamli harorat sensorlari, ikkinchi sohada, isitish va sovitish tizimlarida, tez-tez monitoring qilish va boshqa temperaturani o'qish va kontrol qilishning kerakli bo'lgan har qanday sohada ishlatiladi. Ularning raqamli natijalari, eng muhim temperaturani o'qish uchun ma'lumotlarni beradi va boshqa qurilmalar bilan integratsiyada yordam beradi.
22.Ultratovushli masofani ko’rsatish.

Ultratovushli masofa ko'rsatishning tarixi oldindan boshlanadi. Ultrasovush signalining o'rnatilishi va masofani o'qish uchun ultratovushni ishlatish fikri birinchi bor 20-22-yyil o'rtalarida paydo bo'ldi. 1931 yilida Amerika'li fizikachi ve injeener Lewis A. Gebhart ultratovushni ishlatib masofani o'qishning asosiy prinsipini ishlab chiqdi. Uning asosiy maqsadi uzluksiz obyektlarni o'qish uchun ultrasovush signalidan foydalanish bo'ldi. Bu o'z navbatida ultratovushli masofa ko'rsatish texnologiyasining asosiy asarlaridan biri bo'ldi. Keyingi yillarda ultratovushli masofa ko'rsatishning rivojlanishi va ishlatilishi davom etdi. Ultrasovush texnologiyalar yana ham keng tarqaldi va xususiy sohalarda foydalanishdan o'tdi. Bugungi kunda, ultratovushli masofa ko'rsatish tizimlari ko'plab sohalarda ishlatilmoqda, shuningdek, navigatsiya, avtomobillar, tibbiy tizimlar, robotik va avtomatlashtirilgan sohalar, korxona tizimlari va hokazo. Tarixi ultrasovushli masofa ko'rsatish tizimlarining rivojlanishi va ishlatilishi davom etmoqda. Yangi texnologiyalar va innovatsiyalar bilan ultrasovushli masofa ko'rsatishning ishlatish sohalarida yana ham rivojlanish kutilmoqda.
 Ultratovushli masofa ko'rsatish, ultratovush frekanslari yordamida narsalarning masofasini o'qib berishni ifodalaydi. Ushbu texnologiyada ultratovush signalining yuborilishi va uning qaytishi asosida obyektning masofasi aniqlanadi. Ultratovushli masofa ko'rsatishning asosiy prinsipi "masofa = tezlik × vaqt" bo'lib, tovush tezligi va ovozning qaytish vaqti bilan masofa hisoblanadi.
 Ultratovushli masofa ko'rsatishning asosiy tizimlari ultratovush sensorlari (transmitter va receiverdan iborat)dan tashkil topadi. Transmitter, ultratovush signalini obyektga yo'naltiradi, va u tomonidan qaytarilgan signalni receiver qabul qiladi. Masofa, transmitterdan obyektdan qaytarilgan ultratovush signalining yo'l vaqti bilan aniqlovchi bilgilar asosida hisoblanadi. Ultrasovush signalning tezligi bilindiği uchun, masofa aniqroq aniqlanadi.
 Ultratovushli masofa ko'rsatish tizimlari turli sohalarda ishlatiladi, masalan:
 1. Navigatsiya tizimlari: Ultratovushli masofa ko'rsatish, navigatsiya tizimlarida aksiz masofa o'lchovini ta'minlayadi. Ular uchun avtomobillarda, dronlarda, navigatsiya qurilmalarida va boshqa sohalarida ishlatiladi.
 2. Otomobillar: Ultratovushli masofa ko'rsatish, otomobillarda park qilish tizimlarida, park sensorlarida va boshqa masofani o'lchash va ta'minlash tizimlarida ishlatiladi. Bu, avtomobil haydamasining engaqo'rib masofasini o'lchashda yordam beradi.
 3. San'at sohasi: Ultratovushli masofa ko'rsatish, san'at sohasida masofani o'lchash va obyektlarning joylashishini aniqlashda foydalaniladi. Bu, robotlar, avtomatlashtirilgan tizimlar va boshqa texnik vositalar uchun muhimdir.
 4. Meditsina sohasi: Ultratovushli masofa ko'rsatish, meditsina sohasida masofa o'lchovini ta'minlashda va tibbiy tizimlarda foydalaniladi. Masalan, ultrasonografiyada, qaytuvchi ultratovush signalidan foydalaniladi va obyektlarning masofasi va joylashishini aniqlashda ishlatiladi.
 Ultratovushli masofa ko'rsatish texnologiyasi, noma'lum obyektlarning masofasini aniqlash va joylashishni ta'minlashda keng qo'llanadi. Ular iste'molchilarga to'g'ri va aniq ma'lumotlar berishda va turli sohalar uchun avtomatlashtirilgan tizimlarda qo'llaniladi.
23.Android.

Android (yunoncha andro — „inson, erkak“, oid qoʻshimchasi — „robot“; „odamsimon robot“) — smartfonlar, planshetlar, elektron kitoblar, <a href="/1-mavzu-sohada-raqamli-texnologiyalar-faniga-kirish.html">raqamli pleyerlar</a>, qoʻl soatlari, fitnes bilakuzuklar, oʻyin pristavkalari, noutbuklar, netbuklar, smartbuklar, Google Glass koʻzoynaklari[2], televizorlar[3], proyektorlar hamda boshqa qurilmalar (2015-yilda avtomobil koʻngilochar tizimlari[4] va maishiy robotlarga ham oʻrnatildi) uchun operatsion tizim hisoblanadi. Dastlab ushbu operatsion tizim Android Inc. tomonidan ishlab chiqilgan, keyinchalik uni Google [5] sotib oldi. Operatsion tizim Linux yadrosi[6] va Google tomonidan ishlab chiqilgan Java virtual mashinasiga asoslangan. Keyinchalik, Google ushbu platformani qoʻllab-quvvatlash va uni yanada rivojlantirish bilan shugʻullanadigan Open Handset Alliance (OHA) shoʻbasini yaratdi. Android operatsion tizimi qurilmani Google tomonidan ishlab chiqilgan kutubxonalari orqali boshqariladigan Java ilovalarini ishga tushirish imkonini beradi. Android Native Development Kit sizga C va boshqa dasturlash tillarida yozilgan kutubxonalar va dastur komponentlari bilan ishlash imkonini beradi. 2014-yilning ikkinchi choragida dunyo boʻylab sotilgan smartfonlarning 86 %ʼda Android tizimi oʻrnatilganligi[7] hamda 2017-yil may oyida ishlab chiquvchilar konferentsiyasida Google butun Android tarixida 2 milliarddan ortiq Android qurilmalari faollashtirilganligini eʼlon qildi. Android operatsion tizimi qurilmani Google tomonidan ishlab chiqilgan kutubxonalari orqali boshqariladigan Java ilovalarini ishga tushirish imkonini beradi. Android Native Development Kit sizga C va boshqa dasturlash tillarida yozilgan kutubxonalar va dastur komponentlari bilan ishlash imkonini beradi
 
24. Interfeys yaratish asoslari.

Interfeys yaratish asoslari, bir dastur, ilova yoki tizimning foydalanuvchilar bilan o'zaro aloqasini ta'minlash uchun o'zgartirishlarni osonlashtirish va intuitiv tashvishlarni kamaytirishga qaratilgan qoidalardir. Quyida interfeys yaratishning muhim asoslari keltirilgan:
 Intuitivlik: Interfeys, foydalanuvchilar uchun intuitiv bo'lishi kerak, ya'ni foydalanuvchilar uchun oson va aniqlanishi zarur. Bu, foydalanuvchilar uchun ko'proq ko'rish va fahmlashga muvofiq bo'lgan tashvishlar va elementlarni o'z ichiga oladi.
 Ishonchli va qulaylik: Interfeys, foydalanuvchilarga ishonchli va qulaylik hissiyatini ta'minlashi kerak. Bu, foydalanuvchilarning kerakli amallarni oson va tez bajarishini, xatolar va kamchiliklarni kamaytirishni va barcha asosiy funktsiyalardan oson foydalanishni ta'minlashga qaratilgan.
 Minimalistik dizayn: Yoritish va dizayn asosida minimalistik qo'llanilishi, interfeysning ko'rsatishni soddalashtiradi va foydalanuvchilarga asosiy ma'lumotlarga tez-rohat kirish imkonini beradi. Elementlar va tashvishlar juda ko'p bo'lgan qo'shimcha asosiy funksiyalar kamayib borishi tavsiya etiladi.
 Konsistentlik: Interfeys elementlari va amallari o'rtasida konsistentlik bo'lishi kerak. Bu, foydalanuvchilar uchun tushunchalar va kutishlarni oshiradi. Misol uchun, o'zgaruvchilar, tugmalar va menyu elementlari konsistentlikni saqlashga harakat qilishi kerak. Tarzli va tashqi ravish: Interfeys yaratishda tarz va tashqi ravishga e'tibor berish muhimdir. Ushbu ravish, foydalanuvchilarga vizual va sensory aloqalar orqali ulanish imkonini beradi. Tarzli va tashqi ravish, brending prinsiplariga va ma'lumotlarni sezishga yordam berishi kerak. Keng doirali funksiyalar: Interfeysning keng doirali funksiyalarini ta'minlash, foydalanuvchilarga murakkab amallarni bajarish imkonini beradi. Bunda, tartib va tuzish asoslariga amal qilib, funksiyalar qidirish va amalga oshirishni osonlashtirish lozim.
 Muayyanlilik: Interfeys, foydalanuvchilarni qo'llab-quvvatlash, xususiyatlarini sozlash va moslashtirish imkonini berishi kerak. Foydalanuvchilar o'zlarining talablari va kerakli amallari bo'yicha interfeysni moslashtirish imkoniyatiga ega bo'lishi kerak. Interfeys yaratish asoslari, yuqorida keltirilgan muhim qoidalardan iboratdir va foydalanuvchilar bilan o'zaro aloqalarni qulay va ishonchli qilishga qaratilgan. Bu asoslar yordamida interfeysning foydalanuvchilar tomonidan qabul qilinishi va boshqarishining oson bo'lishi ta'minlanadi.
 
25.Activity.

"Activity" so'zi bir nechta turli ma'no va kontekstda ishlatilishi mumkin. Ushbu so'zning umumiy ma'nosi "harakat", "amal" yoki "jarayon"ni ifodalaydi. Bir nechta kontekstlar uchun "activity" so'zi quyidagi ma'noni o'z ichiga oladi:
 Android dasturlashida "Activity": Android platformasida "Activity" dastur interfeysi elementi sifatida ishlatiladi. Bunda "Activity", ekrandagi ma'lum bir oynani ifodalaydi va foydalanuvchilar bilan interaksiya qilish, ma'lumotlarni ko'rish va tahrirlash, ish bajarish va boshqarish amallarini o'z ichiga oladi. 
 Faoliyat va amal: "Activity" so'zi umumiy ma'noda faoliyat, amal yoki harakatni ifodalaydi. Bu biror tashqi yoki ichki jarayonni, ishni, ko'ngillarni yoki boshqa faoliyatlarni ta'riflash uchun ishlatiladi.
 Murabbiylik va ta'lim sohasida: Murabbiylik (tarbiyalovchi) sohasida "activity" yoki "faoliyat" so'zi o'quvchilarning ilmiy, ijodiy, ijtimoiy va boshqa tashkilotlardagi faoliyatlarini ifodalaydi. Bu o'quvchilarning amaliyot o'tkazish, o'zlashtirish, tajriba olish va boshqa ilmiy amalga oshirishlarni tushuntiradi.
 Shuningdek, "activity" so'zi boshqa sohalarda ham turli kontekstlar bilan ishlatilishi mumkin, masalan, biznes sohasida amaliyotlar, jismoniy mashg'ulotlar, jamoatchilik faoliyatlari va boshqalar. Ma'nosi kontekstga qarab o'zgarishi mumkin, shuning uchun o'zini kontekstda aniqligingiz kerak bo'ladi.
26. Rasmlar va multimedia blan ishlash.

Rasmlar va multimedia bilan ishlash, kompyuterli grafika, dizayn, web dasturlash, animatsiya, reklama, o'yinlar va boshqa sohalarda keng foydalaniladigan amaliyotlarni ifodalaydi. Bu, rasmlarni tahrirlash, qo'shish, o'chirish, ranglarni tahrirlash, tasvir effektlarini qo'llash, video va audio fayllarni boshqarish va ko'rsatish, animatsiya yaratish va boshqalar kabi multimedia elementlari bilan bog'liq bo'lgan bir nechta vazifalarni o'z ichiga oladi. Quyidagi usullar va vositalar multimedia bilan ishlashni osonlashtirish uchun foydalaniladi:
 Grafika tahrirlash dasturlari: Adobe Photoshop, GIMP, Adobe Illustrator kabi dasturlar, rasmlarni tahrirlash, ranglarni o'zgartirish, qo'shimcha effektlar qo'shish, qatlamli rasmlarni yaratish va boshqalar kabi imkoniyatlarni beradi.
 Video tahrirlash dasturlari: Adobe Premiere Pro, Final Cut Pro, Davinci Resolve kabi dasturlar, video tahrirlash, montaj qilish, efektlar qo'shish, sesli va musiqiy qo'shish, render qilish va boshqalar kabi imkoniyatlarni beradi.
 Animatsiya dasturlari: Adobe After Effects, Autodesk Maya, Blender kabi dasturlar, 2D va 3D animatsiyalar yaratish, kinematografik effektlar qo'shish, model yaratish, animatsiyalarni render qilish va boshqalar kabi imkoniyatlarni beradi.
 Web dasturlash va dizayn: HTML, CSS, JavaScript, Adobe Dreamweaver, Sketch, Figma kabi vositalar, veb-sahifalar, interfeyslar, grafik dizaynlar, animatsiyalar, multimedialar va boshqalar kabi web elementlarini yaratish va boshqarish imkoniyatlarini beradi.
 O'yin dasturlash: Unity, Unreal Engine kabi platformalar, o'yinlar yaratish, 3D grafika, animatsiya, efektlar, fizikani qo'llash, o'yin mekhanikasini tuzish va boshqalar kabi imkoniyatlarni beradi.
 Rasmlar va multimedia bilan ishlashning keng doirasiga ko'ra, foydalanuvchilar rivojlanayotgan texnologiyalardan foydalanib, ijodiy va sifatli multimediani yaratish, ta'lim, san'at, reklama va boshqa sohalarda qo'llash imkoniyatiga ega bo'lishadi.
27. Adapterlar va ro’yxatlar.

Adapterlar va ro'yxatlar bilan bog'liq bo'lgan ma'lumotlar quyidagicha:
 Adapterlar: Adapterlar, bir xizmatning yoki komponentning interfeysini boshqa bir interfeysga moslashtiruvchi obyektlardir. Bu, bir dastur qismi yoki xizmati bilan boshqa dasturlar yoki xizmatlar orasidagi bog'lanishni tashkil etishga yordam beradi. Adapterlar, ikki turdagi interfeyslar orasidagi farqni yaxlitlash va bir-biriga moslashtirish imkonini beradi. Ma'lum bir platforma bo'yicha interfeys moslashuvchanligini ta'minlayan adapterlar mavjud. Masalan, Android dasturlashida "ArrayAdapter" bir ro'yxatni "ListView"ga moslashtirish uchun ishlatiladi. Boshqa maqsadlarga yo'naltirilgan adapterlar ham mavjud bo'lishi mumkin. Masalan, "BluetoothAdapter" Bluetooth qurilmalarini boshqarish uchun yordam beradi.
 Ro'yxatlar: Ro'yxatlar, ma'lumotlarni tartiblangan ketma-ketlikda saqlaydigan to'plamlardir. Ro'yxatlarda biror obyektlar, elementlar, qiymatlar yoki ma'lumotlar saqlanishi mumkin. Ro'yxatlar, elementlarni qo'shish, o'chirish, o'zgartirish, qidirish va boshqa ro'yxat bilan bog'liq amallarni amalga oshirish imkonini beradi. Python dasturlash tilida, ro'yxatlar "list" nomi bilan ifodalaydi va matn, son, obyekt va boshqa turdagi ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladi. Java dasturlash tilida, "ArrayList" va "LinkedList" kabi ro'yxat turlari mavjud. Bu ro'yxatlar, elementlarni qo'shish, o'chirish, o'zgartirish va tartiblash imkonini beradi.
 Ro'yxatlar, ma'lumotlarni tizimlash, qidirish, ishlab chiqish, san'at, ma'lumot analizi va boshqalar kabi amaliyotlar uchun keng qo'llaniladi. Ro'yxatlar dasturlashning asosiy qismlaridan birini tashkil etadi va ma'lumotlar strukturasi bilan ishlashda muhim bir vazifani bajaradi.
 
28. Fayl tizimi bilan ishlash.

Fayl tizimi (file system) bilan ishlash, kompyuterlarda fayllarni saqlash, boshqarish va qidirish uchun amaliyotlar bajarishni ifodalaydi. Fayl tizimi, fayllarni logikaviy bo'lib tartibga soluvchi, hierarxik strukturaga ega bo'lgan tizimni ifodalaydi. Fayl tizimi bilan ishlashda quyidagi amaliyotlar amalga oshiriladi:
 Fayl yaratish: Fayl tizimi orqali yangi fayllar yaratish mumkin. Fayl nomi va joylashuvini belgilab, yangi fayllarni yaratish uchun ilgari fayl tizimidagi to'g'ri joyga yozish amalga oshiriladi.
 Fayl o'qish va yozish: Fayl tizimiga yozilgan fayllarni o'qish va yozish amaliyatlari bajarish mumkin. Faylni o'qish, ma'lumotlarni fayldan o'qish, o'zgartirish va faylga ma'lumot yozish imkonini beradi.
 Fayl o'chirish: Foydalanuvchilar fayl tizimida mavjud bo'lgan fayllarni o'chirishlari mumkin. O'chirilgan <a href="/tarif-rejasining-nomi-doimiy-20-doimiy-25-doimiy-35-doimiy-40.html">faylga doimiy ravishda kirish</a>, o'qish yoki yozish amalga oshirilmaydi.
 Fayl nomlarini va direktoriyalarni boshqarish: Fayl tizimida fayl nomlari va direktoriya strukturasi orqali fayllarni tashkil etish, o'rnini o'zgartirish, nomini o'zgartirish, ko'chirish, o'chirish va boshqalar kabi boshqarish amaliyotlari amalga oshiriladi.
 Fayl qidirish: Fayl tizimida ma'lum bir kriteriyaga javob beruvchi fayllarni qidirish imkoniyatini beradi. Fayllarni nomi, kengaytmasi, hajmi, yaratilgan sana, so'nggi o'zgartirilgan sana va boshqalar kabi kriteriyalar bo'yicha fayllar qidirish mumkin. Fayl tizimi, operatsion tizimlar, fayl serverlar, bulut xizmatlar va boshqa maqsadlarga yo'naltirilgan tizimlar orqali foydalanuvchilar va dasturlar tomonidan ishlatiladi. Fayl tizimi, ma'lumotlar tahlilini, fayllarni tartiblashni, ma'lumotlarni saqlashni, fayl menejmentini va ma'lumotlar ustidan amaliyotlar bajarishni ta'minlaydi.
 
29. Fayl tizimi bilan ishlash.

Fayl tizimi bilan ishlash, kompyuter sistemlarida fayllarni tashkil etish, saqlash, boshqarish va qidirishning umumiy usulidir. Fayl tizimi, fayllarni hierarxik strukturaga solish orqali ma'lumotlarni tashkil etadi va o'rganish imkonini beradi. Fayl tizimi bilan ishlashning asosiy amaliyatlari quyidagilardan iborat bo'lishi mumkin:
 Fayl yaratish: Yangi fayllarni tashkil etish. Fayl nomi va joylashuvini belgilab, fayl tizimidagi to'g'ri joyga faylni yaratish amalga oshiriladi.
 Fayl o'qish: Fayllardan ma'lumotlarni o'qish. Fayl ichidagi ma'lumotlarni o'qib, ularni dasturlarga yoki fayl boshqaruv komponentlariga o'zlashtirish imkonini beradi.
 Fayl yozish: Faylga ma'lumot yozish. Yangi ma'lumotlarni faylga yozib, o'zgartirish, o'chirish yoki mavjud ma'lumotlarni o'zgartirish imkonini beradi.
 Fayl o'chirish: Mavjud fayllarni o'chirish. O'chirilgan faylga doimiy ravishda kirish, o'qish yoki yozish imkonini berilmaydi.
 Fayl nomini va tarkibini boshqarish: Fayl nomlarini o'zgartirish, fayllarni
 ko'chirish, ko'chirish, faylning hajmini bilish va boshqalar kabi boshqarish amaliyotlarini o'z ichiga oladi.
 Fayl qidirish: Fayl tizimida ma'lum bir kriteriyaga javob beruvchi fayllarni qidirish imkoniyatini beradi. Fayl nomi, kengaytma, hajm, yaratilgan sana, so'nggi o'zgartirilgan sana va boshqalar kabi kriteriyalarga asoslanib, fayllarni qidirish uchun usullarni taqdim etadi.
 Fayl tizimi, operatsion tizimlar, fayl serverlar, bulut xizmatlar va boshqa tizimlar orqali foydalanuvchilar va dasturlar tomonidan ishlatiladi. Fayl tizimi, ma'lumotlar tahlilini, fayllarni tartiblashni, ma'lumotlarni saqlashni, fayl menejmentini va ma'lumotlar ustida amaliyotlar bajarishni ta'minlaydi.
30. Menyu.

Menyu, bir dastur, ilova, veb sayt yoki boshqa interfeysning bir qismi bo'lib, foydalanuvchiga amalga oshirish uchun imkonlar va tanlashlar to'plamini taqdim etadi. Menyu, foydalanuvchining dastur yoki ilovadagi turli funksiyalarni topish va ular orasidan tanlash imkonini beradi.
 Menyular, yana bir nechta bo'limlardan yoki turli darajadagi tuzilmalaridan iborat bo'lishi mumkin. Ularning asosiy vazifasi, foydalanuvchining foydalanish uchun ko'rsatilgan tanlash va harakatlarini boshqarishni osonlashtirishdir. Menyular turli turlarga bo'lishi mumkin:
 Asosiy menyular: Bunday menyular dastur yoki ilova asosiy funksiyalarini, turli kategoriyalarni yoki asosiy navigatsiya toifalarini taqdim etadi. Asosiy menyuda dasturning barcha muhim funksiyalari, qisqa yo'llar yoki turli kategoriyalar uchun yer olishi mumkin.
 Kontekst menyular: Kontekst menyular, foydalanuvchi interfeysi elementlariga mos holda o'zgartirilgan tanlash va amallarni boshqarish uchun chiqadi. Masalan, bir fayl nomiga o'ng tugmasini bosganingizda oyna chiqishi, faylni o'chirish, o'chirish yoki boshqa tanlash imkonini beruvchi menyu ko'rsatilishi mumkin.
 Ilova menyulari: Ilova menyulari, mobil ilovalarda va veb saytlarda ko'rinadigan bir nechta amalni bajarish uchun bo'lib turadi. Ular, dasturning o'rnini, dastur bilan bog'liq yordam, sozlamalar va boshqa funksiyalarni taqdim etishi mumkin.
 Menyular, foydalanuvchining interfeysdagi amallarini qisqartirish, qo'llab-quvvatlash va navigatsiya osonligini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Menyular, foydalanuvchiga amaliyotlar ro'yxatini taqdim etadi va ularga murojaat qilish imkonini beradi.
31. Javascript ssenariylar tili.

JavaScript, veb saytlarni interaktiv qilish va davom ettirish uchun ishlatiladigan bir dasturlash tili hisoblanadi. U JavaScript orqali, foydalanuvchilar veb sahifalarda muhim amallarni bajarish, ma'lumotlarni qayta ishlash, animatsiyalar yaratish, foydalanuvchining kirishlari bilan ishlash, formalar yuborish va tekshirish, veb sahifalarni dinamik ravishda boshqarish va boshqalar kabi imkoniyatlarni amalga oshirishlari mumkin.
 JavaScript ning ba'zi asosiy xususiyatlari:
 Ishga tushirish: JavaScript brauzerda to'g'ri ishlaydi, shuning uchun foydalanuvchilar brauzerni ochganida JavaScript skriptlarni ishga tushiradi.
 Boshqarish imkoniyatlari: JavaScript, HTML va CSS bilan birga ishlay oladi va veb sahifalarni dinamik tarzda boshqarishga imkon beradi.
 Muntazamlar: JavaScript muntazamlar (objects), funksiyalar va qatlamli tizimlar yaratish, ma'lumotlarni tuzish va amalga oshirish imkonini beradi.
 Tug'ruqli katta kutubxonalar: JavaScript kutubxonalari, keng tarqalgan veb tajribasini yaratishda va ma'lumotlar bilan ishlashda yordam beradi. Misol uchun, DOM manipulyatsiyasi, animatsiyalar, HTTP so'rovlari, formalar tekshirish va keng ko'p yoshlar bor kutubxonalari mavjud.
 Tarjima dasturlash: JavaScript, iste'molchining amal qiladigan brauzer tilini tarjima qilish imkonini beradi. Bu, tarjima sahifalarni yaratish va bir nechta tilda yozilgan ilovalarni ishlatish imkonini beradi.
 Muvaffaqiyatli ekosistema: JavaScript ommaviy tarafdagi ilovalarni yaratish uchun katta ekosistemaga ega. Bir nechta kutubxonalarni va ramzlarni o'rnatish imkoniyatini beradi, shuningdek, barcha tarafdagi dasturlash platformalarida ko'plab resurslar va ko'rsatkichlarni taqdim etadi.
 JavaScript foydalanuvchilar uchun eng ko'p qo'llaniladigan dasturlash tillardan biri bo'lib, veb sahifalarni dinamik qilish va interaktivlik qo'shishda muhim ahamiyatga ega. Bugungi kunda, JavaScript dunyoda yetakchi veb dasturlash tillari qatoriga kirgan va veb tajribasini yanada yaxshilash uchun keng foydalanilmoqda.
 
32. Funksiya va obyektlar.

Funksiya va obyektlar, JavaScript dasturlash tili asosiy qismidir va uni qo'llash orqali dasturchilarga kuchli dasturlarni yaratish imkonini beradi. Ularning tarixi quyidagicha:
 1. Funksiya:
 - Funksiya, biror amalni bajaruvchi bo'lgan ko'd to'plamidir.
 - JavaScript'da funksiyalar biror vaqtda chaqirish uchun nomlangan bo'ladi va boshqa qismlar tomonidan qayta ishlatilishi mumkin.
 - Funksiyalar o'zgaruvchilar olishi, hisob-kitoblarni bajarishi, natijani qaytarishi va boshqalar kabi amallarni bajarish uchun ishlatiladi.
 2. Obyekt:
 - Obyekt, JavaScript'da ma'lumotlar va funksiyalar to'plami sifatida qaraladi.
 - Obyekt, key-value juftligi yoki xususiyatlar va metodlardan iborat bo'ladi.
 - Obyekt asosan sinflar, nusxalash va obyektlararo almashish uchun ishlatiladi.
 Funksiyalar va obyektlarning tarixi JavaScript tili bilan birga bo'lib, 1995 yilda Netscape Communications Corporation tomonidan ishlab chiqilgan "LiveScript" nomi bilan ishga tushirildi. Keyinroq, Sun Microsystems tomonidan Java ilovalarini taqdim etish maqsadida ismiga "JavaScript" nomi berildi.
 JavaScript tilidagi funksiyalar va obyektlar yaratish, boshqarish va ko'rsatishga imkon beradi. Ular JavaScript dasturlashining muhim qismidir va dasturchilar uchun kuchli vositalardir. Tarixi o'zgarishi bilan birga, funksiya va obyekt tushunchalarining o'zgarishi ham bo'lmish va bugungi kunda ularga qo'shimcha imkoniyatlar qo'shildi. Bu tilning kelajakda ham rivojlanishi kutilmoqda.
 
33. Oynani boshqarish.

Oynani boshqarish (inglizcha "UI/UX design" yoki "User Interface/User Experience design") bir oyna yoki interfeysning foydalanuvchiga dostlik, intuitivlik va foydali tajriba taqdim etish maqsadida yaratish jarayonidir. Oynani boshqarish, foydalanuvchilarni ilovaga tortish, ulardan interaktivlikni talab qilish, maqsadlarni amalga oshirish va foydalanish jarayonlarini yaxshilashga yo'l qo'yadi.
 Oynani boshqarishning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
 Foydalanuvchining talablarini tushunish: Foydalanuvchining maqsadlarini, talablarni va ularning iste'mollarni tushunish uchun istiqbolli sotsiologik va markaziy ishlar olib boriladi.
 O'yin prototipini yaratish: Prototiplar, o'yinni asosiy funksiyalari, elementlari, oynani tartiblashi, navigatsiyasi va interaktivlikning ko'rinishini namoyish etadigan tajribali maqolalar bo'ladi.
 Dizayn qilish: Oynani boshqarishning dizayni o'yin turiga va maqsadlarga muvofiq bo'lishi kerak. Ushbu bosqichda ranglar, shakllar, matnlar va asosiy interfeys elementlari belgilanadi.
 Animatsiyalar va oynani boshqarish effektlari: Animatsiyalar va oynani boshqarish effektlari, o'yinni jidallik va dinamiklik bilan to'ldirish uchun qo'llaniladi.
 Testlash va tanlash: O'yinni boshqarish prototipini foydalanuvchilar <a href="/mavzu-kompyuterni-testlash-aida64-cpu-zgpu-z-dasturlari-misoli.html">bilan testlash</a>, ularning izohlarini va qarorlarini to'plash va o'yinni o'zgartirishlar uchun yoritish maqsadida foydalaniladi.
 Oynani boshqarish mutaxassislar tomonidan amalga oshiriladi va o'yinni foydalanuvchilar uchun dostlikli, intuitiv va foydali qilish maqsadida ishlab chiqiladi. Bu jarayon interfeysni eng yaxshi tajribaga ega bo'lishi va foydalanuvchilarga ularga talab qilinayotgan imkoniyatlarni osonlik bilan taqdim etishi uchun katta ahamiyatga ega.
 
34. JavaScriptda dasturlash.

JavaScript, veb saytlarni interaktiv qilish va davom ettirish uchun ishlatiladigan bir dasturlash tili hisoblanadi. Bu dasturlash tili brauzerlar (katta va kichik) tomonidan qo'llaniladi va veb sahifalarda amalga oshiriladigan skriptlarni yaratish uchun ishlatiladi. JavaScript veb sahifalarda har qanday amallarni bajarishga imkon beradi, masalan, HTML elementlarni boshqarish, ma'lumotlarni tuzish, animatsiyalar yaratish, foydalanuvchidan ma'lumotlarni so'rayish va jarayonlarini boshqarish.
 JavaScript tilida dasturlashning muhim qismlari quyidagilardir:
 Muhit: JavaScript kodini ishlatish uchun brauzer yoki JavaScript ishlab chiqish muhiti kerak bo'ladi. Brauzer JavaScript kodini HTML sahifalarga HTML `<script>` elementi yordamida joylashtiradi.
 Sintaksis: JavaScript sintaksisi yalpi dasturlash tillari bilan bir xil sintaksisga ega, masalan, o'zgaruvchilar, operatorlar, shartlar, sikllar, funksiyalar va boshqalar kabi qo'llaniluvchi elementlarni o'z ichiga oladi.
 Obyektlar: JavaScriptning obyektlari, ma'lumotlarni yig'ish va obyektlararo almashishni ta'minlaydi. Obyekt, xususiyatlar va metodlardan iborat bo'ladi.
 Funksiyalar: JavaScript tilida funksiyalar biror amalni bajaruvchi ko'd to'plami sifatida ishlatiladi. Funksiyalar nomlangan bo'lishi va boshqa joylarda qayta ishlatilishi mumkin.
 Tizimlar: JavaScriptda massivlar, ro'yxatlar, ketma-ketliklar va boshqa tizimlar keng qo'llaniladi.
 Animatsiyalar: JavaScript orqali animatsiyalar yaratish va boshqarish ham amalga oshiriladi. Elementlarni boshqarish, o'zgarishlar, o'chirish, yo'nalish o'zgarishlari kabi animatsiyalarni boshqarish uchun JavaScript bilan ishlatish mumkin.
 DOM bilan ishlash: Document Object Model (DOM), brauzerning veb sahifani HTML elementlari bilan tashkil etish va ularga JavaScript orqali murojaat qilish imkonini beradi. Bu faqat bir necha misollar JavaScript tilida qo'shimcha ishlar uchun mazmuni ko'rsatadi. Aslida JavaScript tilida qo'shimcha funktsiyalar yaratish, boshqarish va qo'llanish imkoniyatlari juda ko'pdir va talab qiladigan maqsadlarga qarab o'zgarishi mumkin.
 JavaScript yorqin va kuchli dasturlash tili sifatida taninadi va brauzer tarafiga tashqarida server tomonidan ishlatiladi. Bu til orqali interaktivlik va dinamiklikni saqlash, foydalanuvchilar bilan o'zaro aloqalarni amalga oshirish va veb saytlarni kuchli ilovalarga aylantirish mumkin. JavaScriptning keng qo'llanilishi va bir nechta kutubxonalar va ramzlarni o'z ichiga olgan ekosistemasiga ega bo'lishi uni eng sevimli va qulay dasturlash tillaridan biri qilgan.
35. PHP operatori.

PHP tilida operatorlar, o'zgaruvchilar bilan ishlash, matematik amallar, shartlar, sikllar va boshqa dasturlash vazifalarini bajarish uchun ishlatiladigan simbollar va belgilar to'plami hisoblanadi. PHP operatorlari, ifodalarni birlashtirish, ma'lumotlarni taqsimlash, hisoblash, solishtirish, tushuntirish va boshqalar kabi amallarni bajarish imkonini beradi. PHP tilda operatorlar quyidagicha to'planadi:
 Aritmetik operatorlar: Masalan, qo'shish (+), ayirish (-), ko'paytirish (*), bo'lish (/), modul qoldiqini olish (%), darajaga oshirish (**) kabi amallarni bajarish uchun ishlatiladi.
 Tenglik operatorlari: Tenglikni ifodalash uchun (==) operatori, to'g'ri tenglikni tekshirish uchun (===) operatori, teng emasliklarni tekshirish uchun (!=, !==) operatorlari mavjud.
 Solishtiruvchi operatorlar: Masalan, katta (>) va kichik (<) solishtirish operatorlari, katta yoki teng (>=) va kichik yoki teng (<=) solishtirish operatorlari kabi.
 Mantiqiy operatorlar: Mantiqiy yoki lojik operatorlar orqali shartlarni birlashtirish, to'g'ri yoki yolg'onliklarni tekshirish mumkin. Masalan, va (&&) operatori, yoki (||) operatori, emas (!) operatori kabi.
 Bitwise operatorlar: Bitwise operatorlar bilan bitlar darajasida amallar bajarish mumkin. Masalan, va (&), yoki (|), xor (^), komplement (~) operatorlari kabi.
 PHP operatorlari hamda ularning tarixi tushunchalari PHP dasturlash tilining asosiy qismlari hisoblanadi. PHP tilida operatorlarni to'liq tartib va ularning tarixi tushunchalari PHP dokumentatsiyasida ko'rsatilgan. Tarixi ma'lumotlar PHP web sahifalarida va PHP dasturlash kitoblari va resurslarida ham topish mumkin.PHP dasturlash tili 1994 yilida Rasmus Lerdorf tomonidan yaratilgan bo'lib, aslida "Personal Home Page" uchun yaratilgan bir skript tilidan olinib, keyin "PHP: Hypertext Preprocessor" deyilgan nomini oldi. PHP asosan veb sahifalarni server tomonidan ishlatish uchun ishlab chiqilgan, server tomonidan bajariladigan skript tili sifatida ishlatiladi.
 PHP muvaffaqiyatli bo'lib katta maqbuliyatga ega bo'ldi va katta veb-saytlarda va veb ilovalarda o'rnatiladi. Uning asosiy xususiyatlari, oddiy sintaksisi, qulay va kuchli dasturlash imkoniyatlari, ma'lumotlar bazalariga ulanish, fayllar bilan ishlash, veb formalar va so'rov yuborish, sesiya va kukilar bilan ishlash kabi keng qo'llaniladigan funktsiyalarni o'z ichiga olishi bilan bog'liq. PHP tilining tarixi davomida bir necha versiyalar va yangilanishlar bo'lgan. Yuqoridagi ma'lumotlar 2021 yilning oxiriga qadar bo'lgan PHP versiyasi (PHP 8.0) asosida berilgan. Keyinroq kelgan versiyalarda ham yangilanishlar, xususiyatlarni qo'shish va kamayishlar, xato va haqoratlar tuzatishlarini tuzatish, ishlab chiqaruvchi jamoalarning takliflariga muvofiq o'zgarishlar kiritiladi.
36. Ma'lumotlar bazasi loyihasi.

Ma'lumotlar bazasi (MDB) loyihasi, ma'lumotlarni tizimli tarzda saqlash, qidirish, o'zgartirish va o'chirish imkonini beruvchi bir dastlabki rejalashtirish maqsadida yaratilgan. MDB loyihasi, ma'lumotlar bilan ishlash uchun bir qator yaratish, ularga ma'lumotlar kiritish va ularni saqlash, ma'lumotlarni bog'lash va boshqarish, ma'lumotlarni tahlil qilish va ko'rsatish kabi amallarni bajarishga imkon beradi.
 MDB loyihalarining tarixi qo'llanmalar, maqolalar va ma'lumotlar asosida kuzatib borilishi mumkin. Shuningdek, ma'lumotlar bazasi loyihalari uchun bir qator yana bo'sh ma'lumotlar bazasi tizimlari mavjud, masalan, MySQL, PostgreSQL, Microsoft SQL Server, Oracle Database, MongoDB va boshqalar.
 MDB loyihalarining tarixi, 1960-yillarda ma'lumotlar bazasi texnologiyalarining boshlangan paytlarga qaytariladi. O'shanda, qayta-tiklash ma'lumotlar bazasi tizimi (RDBMS) asosida ma'lumotlar bazalari yaratish, bog'lash va boshqarish usullari belgilandi. Ushbu paytdan buyon MDB loyihalari va ma'lumotlar bazasi texnologiyalari katta o'sish ko'rsatdi va bu sohada turli kompaniyalar va tashkilotlar o'rtasida murakkab, katta ma'lumotlar bazasi loyihalari ishlab chiqildi.
 MDB loyihalari va ma'lumotlar bazasi texnologiyalari o'zgarib, yangilanib kelmoqda. Yangi tizimlarni ishlab chiqish, ma'lumotlar bazalarining yuqori tezlikda ishlashi, skalalash, xavfsizlik va boshqalar kabi muhim masalalarga e'tibor berilmoqda. MDB loyihalarining tarixi va rivojlanishini to'liq tushuntirish uchun ma'lumotlar bazasi texnologiyalari, loyihalarning tarixi va maqolalari bilan yana tafakkur qilishingiz mumkin.
 Ma'lumotlar <a href="/malumotlar-bazasi-administratorlari-va-foydalanuvchilari.html">bazasi loyihasi</a>, ma'lumotlar bilan ishlashni tizimga o'tkazish va ularni tizimli tarzda saqlashga imkon beruvchi to'liq rejalashtirilgan dastlabki yo'nalishdir. Ma'lumotlar bazasi loyihasi, bir nechta komponentlardan iborat bo'lib, barcha komponentlar ma'lumotlar bilan ishlashda, ularni saqlashda va ularga kirishda, ma'lumotlar tizimini tashkil etishda, tizimni yoqishda va boshqarishda ishlatiladi. Ma'lumotlar bazasi loyihasi quyidagi komponentlardan iborat bo'lishi mumkin:
 Ma'lumotlar bazasi turi: Lozim bo'lgan ma'lumotlar bazasi turini tanlash kerak, masalan, relatsion ma'lumotlar bazasi (RDBMS) yoki NoSQL ma'lumotlar bazasi (masalan, MongoDB).
 Ma'lumotlar bazasi tuzilishi: Ma'lumotlar bazasini tashkil etish uchun kerak bo'lgan jadvalar, ustunlar, tartiblash va bog'lash tuzilmalari kabi tuzilishlarni belgilash kerak. 
 Ma'lumotlar kiritish: Ma'lumotlar bazasiga ma'lumotlarni kiritish uchun interfeys yaratish va foydalanuvchidan ma'lumotlar olish uchun formalarni taqdim etish kabi funksiyalar tuzish kerak.
 Ma'lumotlar izlash va o'qish: Ma'lumotlarni izlash va o'qish uchun so'rovlar yaratish va bajarish, shartlar bilan ma'lumotlarni filtrlash va biriktirilgan ma'lumotlarni olish kabi amallar uchun tizimni tuzish kerak.
 Ma'lumotlarni o'zgartirish: Ma'lumotlarni yangilash, qo'shish, o'chirish va o'zgartirish uchun tizimni tuzish kerak.
 Ma'lumotlarni saqlash va tiklash: Ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlarni saqlash uchun ma'lumotlar tiklash, barcha ma'lumotlarni tiklash, tizimni tiklash, ma'lumotlarni yedeklash va tiklash, ma'lumotlar bazasidagi tiklanmagan ma'lumotlarni aniqlash va tiklash kabi funksiyalar tuzish kerak.
 Xavfsizlik va huquqiy himoya: Ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlarni xavfsizlik va huquqiy himoya qilish, ma'lumotlarga kirishni cheklash, autentifikatsiya va avtorizatsiya tuzish kabi tizimni tiklash kerak.
 Ma'lumotlar bazasini boshqarish: Ma'lumotlar bazasini boshqarish funksiyalari, statistika va loyihalarni monitoring qilish, ma'lumotlar bazasidagi muammo va xato haqida xabar berish, tarqatish va tiklash kabi amallarni bajarish uchun tizimni tuzish kerak.
 Ma'lumotlar bazasi loyihasi, ushbu komponentlarning barchasini o'z ichiga olishi, ularning tizimga integratsiyasini ta'minlashi va ma'lumotlarni tizimli va samarali tarzda boshqarish imkonini berishi kerak. Bu loyiha, ma'lumotlarni to'g'ridan-to'g'ri saqlash, ularga kirish va ular bilan ishlashda kuchli, xavfsiz va effektiv bir qo'llanishni ta'minlaydi. Ma'lumotlar bazasi loyihalari, tashkilotlar va tizimlar o'rtasidagi ma'lumotlar almashinuvini muvaffaqiyatli tashkil etishda muhim ahamiyatga ega bo'ladi.
37. Sessiya yordamida avtorizatsiya qlish.

Sessiya yordamida avtorizatsiya, bir foydalanuvchini identifikatsiya qilish va u erda amalga oshirilayotgan tahlil, so'rovlar, boshqarish amallarini identifikatsiya qilish uchun foydalaniladi. Bu usul, veb ilovalarda, veb saytlarda yoki boshqa dasturlarda foydalanuvchilar tomonidan amalga oshiriladigan amallarni boshqarishda keng tarqalgan bir tizimdir. Sessiya yordamida avtorizatsiya quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi: Foydalanuvchi kiritish: Foydalanuvchi, o'z login va parolini kiritadi yoki boshqa autentifikatsiya ma'lumotlarini taqdim qiladi. Bu ma'lumotlar serverga yuboriladi va tekshiriladi. Foydalanuvchi identifikatsiyasi: Server tomonidan foydalanuvchi identifikatorini (sessiya identifikatori) yaratiladi. Bu identifikator server tomonidan saqlanadi, misol uchun server tomonidan cookie yoki URL parametrlarida saqlanishi mumkin. Foydalanuvchi session ID sifatida unga murojaat qilishi mumkin. Sessiya ma'lumotlari saqlash: Foydalanuvchi identifikatorini saqlagan soat, sayohat tarihi, IP manzil va boshqa ma'lumotlar bilan birga, foydalanuvchi ma'lumotlarini server tomonida saqlash mumkin. Bu ma'lumotlar serverda saqlanadi va foydalanuvchining sessiyasiga bog'liq amallarni bajarish uchun kengaytirilgan ma'lumotlar banki sifatida xizmat qiladi. Avtorizatsiya tekshiruvi: Har bir so'rovda foydalanuvchi sessiya identifikatorini yuboradi. Server, sessiya identifikatorini olish va o'z saqlangan ma'lumotlar bazasida tekshirish jarayonini amalga oshiradi. Agar sessiya identifikatori ma'lumotlar bazasida mavjud bo'lsa, foydalanuvchi avtorizatsiya qilingan deb hisoblanadi va amalni davom ettirishga ruxsat beriladi. Aks holda, foydalanuvchi avtorizatsiya yo'qotilgan deb hisoblanadi va qo'shimcha amallarini bajarishga ruxsat bermaydi. Sessiya yordamida avtorizatsiya, foydalanuvchining tizimga kirish va uning identifikatsiyasini saqlash uchun samarali bir usul hisoblanadi. Bu usul, foydalanuvchining identifikatsiyasini to'g'ri tashkil etadi va foydalanuvchining murojaatlari, tizim amallari va ma'lumotlariga xavfsiz va tartiblangan kirish imkonini beradi.
 38. Tarmoq bilan ishlash. Xizmatlar.
 Tarmoq bilan ishlash, kompyuterlar, qurilmalar va boshqa tizimlarni ulashish, ma'lumot almashish va ma'lumotlar almashinuvi, resurslarni bo'lishish va tarmoqdagi xizmatlardan foydalanishni o'z ichiga oladi. Bu, ma'lumotlarni tarqatish, qabul qilish, saqlash, izlash va o'zgartirish uchun tarmoq protokollari, tarmoq ustida aloqa o'rnatish va tarmoqdagi turli xizmatlardan foydalanishni o'z ichiga oladi. Tarmoq bilan ishlashni ta'minlayuvchi ba'zi xizmatlar quyidagilardir:
 1. IP (Internet Protocol): IP, ma'lumotlarni tarmoqda tarqatish va qabul qilish uchun protokoldir. IP manzillari tizimlarni unikal ravishda tanlash uchun ishlatiladi va tarmoqdagi tizimlarning identifikatori sifatida xizmat qiladi.
 2. HTTP (Hypertext Transfer Protocol): HTTP, veb saytlar va boshqa veb xizmatlarga murojaat qilish uchun ishlatiladi. Bu protokol, foydalanuvchining brauzeriga veb sahifalarni tarqatish va ulardan ma'lumot olish imkonini beradi.
 3. FTP (File Transfer Protocol): FTP, fayllarni tarmoq orqali tarqatish va tarmoqdagi fayllarga murojaat qilish uchun ishlatiladi. Bu protokol, fayllarni yuklash, yuklab olish, o'chirish va tahrirlash imkonini beradi.
 4. SMTP (Simple Mail Transfer Protocol): SMTP, elektron pochta xabarlarini yuborish uchun ishlatiladi. Bu protokol, elektron pochtani yuborish, qabul qilish va tulovlarni amalga oshirishni ta'minlaydi.
 5. DNS (Domain Name System): DNS, domen nomlarini IP manzillarga o'girish va IP manzillarini domen nomlarga aylantirish uchun ishlatiladi. Bu xizmat, foydalanuvchilarning sayt nomlarini kiritish orqali ularga tegishli IP manzillarni topishini ta'minlaydi.
 6. DHCP (Dynamic Host Configuration Protocol): DHCP, tarmoqdagi qurilmalarga avtomatik ravishda IP manzillarini taqsimlash uchun ishlatiladi. Bu protokol, tarmoqdagi qurilmalarga dinamik IP manzillarini beradi, shuningdek, tarmoqdagi boshqa konfiguratsiya ma'lumotlarini ham taqsimlaydi. 
 7. VPN (Virtual Private Network): VPN, maxfiy tarmoq orqali ishlash imkonini beradi. Bu xizmat, tarmoq orqali ma'lumotlar almashinuvi va ularga xavfsizlikni ta'minlaydi, tarmoqdagi boshqa tizimlarga uzoq murojaat qilish imkonini beradi.Ushbu xizmatlar, tarmoq bilan ishlashni ta'minlaydi va tizimdagi komponentlar orasidagi ma'lumot almashinuvi, kommunikatsiya va ma'lumotlar almashishni amalga oshirish uchun qo'llaniladi. Ular internet saytlarini, elektron pochtani, fayl almashinuvini, ma'lumotlar bazalarini, tarmoqdagi tizimlarni va boshqa bir qancha funktsiyalarni o'z ichiga oladi.
 39. Ma'lumotlar bazalari bilan ishlash.
 Ma'lumotlar bazalari, tizimlardagi ma'lumotlarni to'g'ridan-to'g'ri saqlash, qayta ishlash, izlash va o'zgartirish uchun xizmat qiluvchi dasturiy ta'minotlardir. Bu bazalar, ma'lumotlar to'plamini tashkil etadi va ma'lumotlar bilan ishlashda samarali va samarador bo'ladi.Ma'lumotlar bazalari, turli turlarda ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladi, masalan, foydalanuvchilar, mahsulotlar, buyurtmalar, hisobotlar, hisob-kitoblarni saqlash uchun. Ularning ishlashida quyidagilar muhim rol o'ynayadi:
 1. Ma'lumotlar saqlash: Ma'lumotlar bazasi, ma'lumotlarni to'g'ridan-to'g'ri saqlash uchun mo'ljallangan tizimdir. Ma'lumotlar o'rganilgan tarzda, bir-biriga bog'liq bo'lgan obyektlar, jadval, qatorlar yoki boshqa ma'lumot turlari shaklida saqlanadi.
 2.Ma'lumotlarga kirish-chiqish: Ma'lumotlar bazasiga kirish va ma'lumotlarni o'qish, yozish, o'zgartirish va o'chirish imkonini beradi. Bunda, muayyan amalga oshirish tartiblari va ma'lumotlar strukturasi uchun so'rovlar va boshqarish tili ishlatiladi.
 3. Ma'lumotlar tahlilini qo'llash: Ma'lumotlar bazasi, ma'lumotlarni izlash, filtrlash, tartiblash va tahlil qilish imkonini beradi. Bu, ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlar orasida ma'lumotlar almashinuvi, aggregatsiya va tahlilni amalga oshirishga imkon beradi.
 4.Xavfsizlik: Ma'lumotlar bazalari, ma'lumotlarni xavfsiz saqlash va ma'lumotlarga faqat kerakli ruxsatlarni berishga imkon beradigan xavfsizlik tahlilini ta'minlayadi. Ma'lumotlar bazalarida autentifikatsiya, autorizatsiya, murojaatlar yoki shifrlovchi muharrirliklar qo'llanilishi mumkin.
 5. Ma'lumotlar integratsiyasi: Ma'lumotlar bazalari, turli tizimlar va ilovalar orasida ma'lumot almashinuvi va integratsiya qilishga imkon beradi. Bu, turli ma'lumotlar manbalari bilan integratsiya qilish, ma'lumotlarni bir-biriga bog'lash va ma'lumot almashinuvini kuchaytirishni o'z ichiga oladi.
 Ma'lumotlar bazalari, tashqi tizimlardan va dasturlardan kelgan ma'lumotlarni qabul qilish, saqlash va ularga murojaat qilish, ma'lumotlar ustida tahlil, hisobotlar va istatistikalar yaratish, muayyan talabga javob berish va tashqi ma'lumot almashinuvi uchun kerakli boshqaruvni ta'minlayadi. Ular, tizimlarni samarali va samarador ma'lumotlar bazasi asosida ishlashga imkon beradi.
 
40. Ma'lumotlar bazalari bilan ishlash.

Ma'lumotlar bazalari (MDB) tizimlardagi ma'lumotlarni tuzish, saqlash va ularga murojaat qilishni ta'minlayuvchi dasturiy vositalardir. MDB lar ma'lumotlarni to'g'ridan-to'g'ri saqlash, tahlil qilish, qayta ishlash, izlash va o'zgartirish imkonini beradi. Ma'lumotlar bazalari bir nechta jadval (table) yoki fayllardan tashkil topgan bo'lib, har bir jadval (table) esa ustunlar (columns) va qatorlar (rows) orqali ma'lumotlarni saqlaydi. Ma'lumotlar bazalari kerakli ma'lumotlar bilan ishlash uchun SQL (Structured Query Language) yoki boshqa so'rovyor (query) tillaridan foydalanadi.Ma'lumotlar bazalari quyidagi asosiy funktsiyalarni ta'minlayadi:
 1. Ma'lumotlarni saqlash: MDB lar ma'lumotlarni turli formatlarda saqlash imkonini beradi. Bu ma'lumotlar o'rganilgan tarzda, kerakli bog'lanishlar bilan bog'liq bo'lgan turli jadval va bog'lamalar ko'rinishida saqlanadi.
 2. Ma'lumotlarga murojaat: MDB lar ma'lumotlar bilan ishlash uchun so'rovlar (query) yaratish imkonini beradi. Bu so'rovlar orqali ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlarga murojaat qilish, ma'lumotlarni o'qish, yozish, o'zgartirish va o'chirish amalga oshiriladi.
 3. Ma'lumotlarni tahlil qilish: MDB lar ma'lumotlar ustida turli tahlil va hisobotlar yaratish imkonini beradi. Bu ma'lumotlar statistikasi, aggregation, jadvallar orasidagi bog'lanishlar va boshqa tahlil jarayonlarini o'z ichiga oladi.
 4. Ma'lumotlar integriteti: MDB lar ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlarni to'g'ridan-to'g'ri saqlash va ma'lumotlar orasidagi bog'lanishni ta'minlash uchun ma'lumotlar integritetini ta'minlayadi. Bu ma'lumotlarni validatsiya qilish, cheklovlar, unikal indekslar, tuzilishlar va bog'liq ma'lumotlar bilan to'g'ri ishlashni ta'minlashni o'z ichiga oladi.
 5. Ma'lumotlar bo'lishuvi: MDB lar ma'lumotlarni bog'liq turli jadval va bog'lamalar orqali bo'lishga imkon beradi. Ular ma'lumotlarni alohida bo'lib, ularga bog'lanish orqali ma'lumot almashinuvini amalga oshirishni osonlashtiradi. 
 6. Xavfsizlik: MDB lar ma'lumotlarni xavfsiz saqlash va ularga faqat ruxsat berilgan kirishlarni ta'minlashga imkon beradi. Ular autentifikatsiya, autorizatsiya, shifrlash va boshqa xavfsizlik chiptalari bilan ma'lumotlarni himoya qilishni ta'minlayadi.
 Ma'lumotlar bazalari, dastrur, veb saytlar, mobil ilovalar, <a href="/kompyuter-tizimlari-va-tarmoqlari-fanidan-1-oraliq-nazorat-sav.html">kompyuter tizimlari</a>, ma'lumotlarni analiz qilish va boshqa bir qancha sohalarda ma'lumotlar bilan ishlash uchun keng foydalaniladi. Ular ma'lumotlarni to'plab olish, saqlash va ularga murojaat qilishning yuqori darajada samarali va samarador usullarini ta'minlayadi.
 41. Aloqa va telefoniya.
 Aloqa va telefoniya, ayrim qurilmalar va tizimlar orqali odamlar o'rtasidagi ma'lumot almashinuvi va kommunikatsiya uchun xizmat qiluvchi sohalardir. Bu sohalar, odamlar o'rtasidagi aloqani ta'minlash, ovozli va multimedia xabarlarini uzatish, ma'lumot almashinuvi, internetga ulanish va boshqa kommunikatsiya imkoniyatlarini o'z ichiga oladi. Telefoniya, ovozli aloqani ta'minlash uchun qo'llaniladigan tizim va qurilmalar birligi hisoblanadi. Ushbu tizim va qurilmalar orqali odamlar telefonga qo'ng'iroq qilish, ovozli xabarlar uzatish va ularni qabul qilish imkoniyatiga ega bo'ladi. Telefoniya, ovozli aloqani uzoq masofaga uzatish uchun ham ishlatiladi. Aloqa esa odamlar o'rtasidagi ma'lumot almashinuvi va kommunikatsiya uchun mo'ljallangan tizim va qurilmalar birligidir. Bu tizim va qurilmalar orqali ma'lumotlar, ovozli xabarlar, multimedia xabarlar, hujjatlar va boshqa ma'lumotlar bir odamdan boshqasiga yuboriladi va qabul qilinadi. Aloqa tizimlari internet, tarmoq, uyali telefonlar, mobil ilovalar va boshqa qurilmalar orqali amalga oshiriladi. Aloqa va telefoniya sohasi, insonlar o'rtasidagi kommunikatsiya, ma'lumot almashinuvi, ma'lumotlar almashinuvi va internetga ulanishni ta'minlashda katta ahamiyatga ega. Ular o'zgaruvchan texnologiyalar va protokollarga asoslangan bo'lib, har kuni o'zlarini rivojlantirib borayotgan sohalar hisoblanadi. Bu sohalar, odamlar orasidagi aloqalarni oson va samarali qilish, ma'lumotlarni ulashish, bir-biriga bog'liq bo'lgan xizmatlarni taqdim etish va global aloqa tarmog'iga ulanish imkoniyatlarini yaratishda muhim rol o'ynayadi.
 42. Content provayderlar.
 Content provayderlar, muhtelif turlardagi ma'lumot va tarkibni o'zlaridan olib, ularga foydalanuvchilar tomonidan murojaat qilishni ta'minlayan tashqi xizmat ko'rsatuvchilardir. Ular onlayn platformalar, web saytlar, mobil ilovalar va boshqa tizimlar orqali foydalanuvchilarga matnlar, rasmlar, videolar, musiqa, o'yinlar, dasturlar, audio kitoblar va boshqa turdagi ma'lumotlarni taqdim etishga yordam beradi. Content provayderlar, o'zlarining xizmatlarini o'zaro aloqalar, litsenziyalashuvlar, to'lov modellari yoki boshqa shartlar asosida taklif etishadi. Ularning asosiy maqsadi, foydalanuvchilarga qiziqarli, maqul va talablarini qondiruvchi ma'lumot va tarkibni taqdim etishdir.Ko'plab turli xil content provayderlar mavjud, masalan:
 1. Media provayderlar: Televideniya kanallari, radiostantsiyalar, onlayn yangilik saytlari va boshqa mediya platformalari ma'lumot va tarkibni taqdim etishda ishtirok etadi.
 2. Musiqa provayderlar: Musiqa xizmatlarining onlayn platformalari, streaming xizmatlari, musiqa mağazalari va boshqa tashqi musiqa tarkiblari taqdim etishda ishtirok etadi.
 3. Video provayderlar: Video streaming platformalari, onlayn kinoteatrlar, videolash platformalari va boshqa video tarkiblarni taqdim etishda ishtirok etadi.
 4. E-kitob provayderlar: Elektron kitoblar, audioskriptlar va elektron PDF kitoblarini taqdim etishda ishtirok etadi.
 5. O'yin provayderlar: O'yin platformalari, onlayn o'yin do'konlari va boshqa o'yinlar va dasturlarni taqdim etishda ishtirok etadi.
 6. Sotsial media provayderlar: Sotsial media platformalari, foydalanuvchilar o'rtasidagi aloqalarni, ma'lumot almashinuvi va tarkibni taqdim etishda ishtirok etadi.
 Content provayderlar, foydalanuvchilarga genish ma'lumotlar va tarkiblarni taqdim etishda muhim rol o'ynayadi. Ular foydalanuvchilarning talablari va qiziqishlariga javob berish, ularning tajribalarini o'zlashtirish va ma'lumot almashinuvi o'rtasida aloqani osonlashtirish uchun samarali va qulay xizmatlar taklif etishga harakat qiladilar.
43. Ilovani e'lon qilish.

Ilovani e'lon qilishda quyidagi asosiy qadamlar mavjud:
 1. Konseptual ish: Ilovani e'lon qilishdan oldin, sizning ilovangizning asosiy konseptini, maqsadini va istaklarini belgilashingiz kerak. Bu, ilovangizning nima uchun mo'ljallanganligini va uni kimlarga taqdim etmoqchi bo'lishingizni aniqlash imkonini beradi.
 2. Market tahlili: E'lon qilmoqchi bo'lgan ilovangiz uchun bozor tahlili o'rganing. Bu sizga sizning ilovangizning yoqish mumkin bo'lgan doimiy mijozlar, raqobatdoshlar va talablar haqida ma'lumot beradi. Bozor tahlili, sizning ilovangizning qaysi segmentlarga yoqishi va qanday tashrif buyuruvchilarini jalb qilish uchun yordam beradi.
 3. Biznes rejasi: Ilova e'loni tashkil etish uchun biznes rejasi tuzing. Bu rejada sizning ilovangizning ish xarakteristikalarini, xizmatlar va foydalar, pul ishlab chiqarish modeli, marketing strategiyalari, mijoz jalb qilish taktikalari va kiritishlar va chiquvchilar, daromad proqnozlari va boshqalar kabi elementlar ko'rsatilishi kerak.
 4. Platforma tanlash: Ilova uchun mos platformani tanlang. Bu, sizning ilovangizning yoqish mumkin bo'lgan platformalar, masalan, mobil ilovalar (iOS, Android), veb-saytlar, kompyuter dasturlari va boshqalar, haqida qaror qilishni o'z ichiga oladi. Platformani tanlashda, bozor tahlili va mijoz talablari asosida yaxshi tushuntirish keng foydalanuvchilarni jalb qilish uchun muhimdir.
 5. Dizayn va UX: Ilovangizning yaxshi tashqi ko'rinishi va foydalanuvchi tajribasi (UX) juda muhimdir. Ilova dizayni, boshqa foydalanuvchilar uchun ishlatishni osonlashtiradigan, intuitiv tuzilma va o'rnaklarni taqdim etishi kerak. Foydalanuvchilar tajribasini o'rganish va uning asosida yaxshi tashqi ko'rinishni yaratish uchun prototiplarni va dizayn ma'lumotlarini foydalaning.
 6. Dastur o'rinbosari: Ilovani yaratish va rivojlantirish jarayonida ma'lum bir dastur o'rinbosari (framework) yoki dasturlash tilini tanlashingiz kerak. Bu, ilovangizning kerakli funktsional va tushunchalarni o'rnatasiz. Dasturlash tillari va o'rinbosarlar, sizning loyihangizning tashqi modullarini qanday tuzilishi va ularga qanday imkoniyatlar berishini ta'minlaydi.
 7. Test va optimallashtirish: Ilova tayyor bo'lgach, uning test va optimallashtirishini amalga oshiring. Bu sizga ilovangizning xato va kamchiliklarni aniqlash va ularni tuzatishga imkon beradi. Test jarayonida foydalanuvchilarning qarashlari va izlanishlari bilan tanishib chiqishingiz ham muhimdir. Optimallashtirish esa ilovangizning ishlash tezligini yaxshilash va foydalanuvchilar tajribasini yaxshilashga yo'l qo'yadi.
 8. Marketing va e'lon: Ilovangizni e'lon qilish uchun marketing strategiyalari va taktikalarni belgilang. Bu, ilovangizni turli kanallarda sifatli e'lon qilish, mijozlar bilan bog'lanish, reklama va PR kampaniyalarini o'rganishni o'z ichiga oladi. Sizning ilovangizning afzalliklari va foydalarini qayd etib, mijozlarni jalb qilishga harakat qiling.
 Ilova e'lon qilish bir oz keng tushunchadir va unda turli qadamlarni o'tkazish lozim. Har bir qadamni tafsilotli va dastlabki rejalashtirishda sabr va tayyorlik bilan amalga oshiring.
44. XML.
 XML (Extensible Markup Language) - ma'lumotlarni tahrir qilish, yozish, o'qish va almashtirish uchun ishlatiladigan, matnlarni tashkil etishda moslashuvchan formatdir. XML, ma'lumotlar ustunlar va elementlar yordamida hierarkiyal tuzilmaga ega bo'ladi. Bu formatning asosiy maqsadi, ma'lumotlarni o'qish va yozishni insonlar va kompyuterlar uchun oson va tushunarli qilishdir. XML, boshqa dasturlash tillarida ma'lumot almashinuvi uchun juda mashhur bo'lgan standart formatlardan biri sifatida qaraladi. U shunday format bo'lib, ma'lumotlar to'plamini tashkil etishda ishlatiladi, masalan, web-saytlardagi ma'lumotlar, veb-xizmat interfeyslari, APIlar, elektron ma'lumotlar bazalari, konfiquratsiya fayllari va boshqa ma'lumotlarni ifodalash uchun ishlatiladi. XML tili, elementlar, atributlar va ma'lumot qismlari (text) orqali ma'lumotlarni tashkil etadi. Elementlar asosiy XML obyektlaridir va ma'lumotni ifodalash uchun foydalaniladi. Elementlarning o'rniga attributlar ham qo'shish mumkin, ularga nom va qiymat beriladi. XML fayllari esa belgilangan XML formatida saqlanadi va ularga .xml kengaytmali nom beriladi. XML, strukturlangan ma'lumotlarni tahrir qilishda yoki ma'lumot almashinuvi protokollarida ishlatilishda juda mashhurdir. Uning oson sintaksisi va tashqi dasturlash tillari tomonidan qo'llab-quvvatlanishi, ma'lumot almashinuvining yuqori darajada interoperativligini ta'minlaydi.XML standarti 1998 yilning yanvar oyida W3C (World Wide Web Consortium) tomonidan e'lon qilingan. U avvalgi SGML (Standard Generalized Markup Language) asosida yaratilgan bo'lsa ham, XML o'ziga xos yutuqchi tili sifatida jismoniy bo'lib turadi.

XML-ni e'lon qilishning asosiy maqsadi, ma'lumotlarni tashkil etish uchun moslashuvchan formatni taqdim etishdir. Uning o'zgaruvchanligi va interoperativligi tufayli, ma'lumot almashish va ma'lumotlar bazalarini tahrirlash sohasida juda mashhur bo'ldi. XML, web-saytlarda ma'lumot almashinuvi uchun, web-xizmat interfeyslarida ma'lumot almashish uchun, ma'lumotlar bazalarini o'z ichiga olgan tizimlarda ma'lumotlar almashinuvi uchun va boshqa bir qancha sohalarda intensiv ravishda ishlatiladi.
 XML, dasturiy ta'minot, biznes-integratsiya, web-servislar, ma'lumot almashinuvi interfeyslari (APIlar), elektron ma'lumotlar almashinuvi (EDI), konfiguratsiya fayllari va hokazo kabi sohalarda asosiy ma'lumotlarni ifodalashda va almashishda keng qo'llaniladi. XML-ni keyingi yillarda XML-bazali tekshiruv shablonlari (XML Schema), XML-ma'lumot almashinuvi xatlari (XML-RPC), veb-xizmat tili (SOAP), REST (Representational State Transfer) va hokazo kabi qo'shimcha texnologiyalar bilan birlashtirib ishlatish imkoniyati kengaydi. Shuningdek, XML, HTML (HyperText Markup Language)ning asosiy tili sifatida, veb-saytlarni tashkil etishda ham intensiv ravishda qo'llaniladi. XML-ning xususiyati HTML-ga nisbatan uning strukturasini foydalanuvchi o'zining talablari va maqsadlari bo'yicha o'rnatishi va adapte qilinishi mumkinligidir.
 
 </script></2></book></div></legend></fieldset></label>

Download 115.13 Kb.