10-TAJRIBA ISHI
MAVZU:
TIRISTORLAR HUSUSIYATLARINI O‘RGANISH.
Ishdan maqsad:
Tiristorlar hususiyatlarini va ulanish sxemalarini o‘rganish.
Yarim utkazgichlarning tuzilishi va ishlash prinspini o’rganish Kommutatsion
elementlar qo’lda boshqarish uchun bevosita mexanik ta’sir qilganda elektr zanjirni
uzgartirishi mumkin, avtomatik boshqarish uchun esa elektromagnit kuchlar ta’sirida.
Elektromagnit kommutatorlar tez xarakatlanuvchi emas bir necha mikrosekunl. Yarim
o’tkazgich asboblarda qurilgan elektron kommutatsion elementlar qo’llanilganda tez ta’sir
etish moxiyati oshadi. Ushbu elektron kommutatorlar tranzis borli
va diod kalitlilar deb
ataladi. Boshqaruv avtomatikasi tizimida impulsli va raqamli texnika elementi
foydalanuvchi EVMda elektron kommutatorlar pereklyuchenie vazifasini bajaradi. Eng
kup tarkalgani, kommutiruyuщiy element sifatida tranzistorlar foydalaniladigan elektron
qurilmalar. Diodli kalitlardan farqli (ularda kirish va chiqish bevosita aloqaga ega)
tranzistorli kalitlar kirish zanjirini chiqish zanjiridan (boshqaruv) ajratish imkonini beradi.
Eng oddiy tranzistor kalit 2rasmda kursatilgan. Mexanik kalit (tumbler yoki o’chirgich)
kabi tranzistor kalit ikki xolatdan birida bulishi mumkin: ochik, bunda tranzistor yopik
(uchirilgan), va yopik, bunda tranzistor ochik (yokilgan) buladi.
Kalit uzgarishi kirish
boshqaruv kuchlanish Um ta’siri ostida xosil buladi. Bunda tranzistorning yopik xolatiga
kirish signalning past musbat darajasi muvofik buladi, ochik xolatiga esa – kirish signali
yukori musbat darajasi. Tranzistor kalitga yuklama ikki usulda ulanadi: parallel Rn va
tranzistorga parallel. Tranzistor kalit oddiy sxemasi ikkita asosiy kamchilikka ega: sigimli
yuklamada ishlash jarayonida uchirishning kup ushlab kolinishi
va chiqish kuchlanish
yuklama karshiligi uzunligiga (kattaligiga) bog’liqligi. Ushbu kamchilikni bartaraf etish
uchun nisbatan murakkab kurilmadan tarkibli kalitdan (kondensator boshqaruv zanjiridagi
rezistorga parallel ulanadi), teskari manfiy aloqali kalitdan va kalitning boshqa
sxemalardan foydalaniladi kalitni sxemada tranzistorni ishlashi haqida elektron texnikasi
kursida ko’rib chiqiladi.
Avtomatika tizimida bir necha axborot manbaini umumiy boshqaruv qurilmasiga ketma
ket ulanish vazifasi tug’iladi.
Bunday vazifalarni, masalan qadamli izlovchilar va
raspredelitellar (taksimlovchilar) yordamida xal etish mumkin. Ammo boshqa kontaktli
elektromexanik qurilmalar kabi ular past ishonchga ega vas yekni xarakatlanadi. SHuning
uchun zamonaviy texnikada elektron kurilmani kullash afzalrok.
Bir necha kirish
liniyalaridan birini bita chiqish liniyaga adresli ulanish uchun mulьtiplepsor ishlatiladi.
Teskari topshirik – bita kirish liniyasini bir necha chiqish liniyasiga ulash topshirigi –
demulьtipleksor
yordamida xal etiladi. Moxiyati buyicha mulьtipleksor va
demulьtipleksorlar elektron kommutator xisoblanadi. Ularni bib ayrim mantikiy
operatsiyani
bajarishga asoslangan, shuning uchun uni mantikiy element bilan
tanishgandan sung kurib chikiladi.
