Internet Explorer brauzerinen paydalanıw
Internet Explorer programması Microsoft kompanıyasınıń arnawlı Internet
brauzeri boladı. Usı baǵdarlama Windows OS nıń komponentası esaplanadı.
Internet Explorer brauzeri Opera brauzerinen úskeneler páneli hám dizayn jaqtan
parıqlanadı. Usı brouzer járdeminde hám
www.ref.uz
saytınan maǵlıwmat kóshirip
alıw processin kórip shıǵamız. Bunıń ushın mánzil maydanına
www.ref.uz
sózin
jazamız hám enter túymesin basamız.
www.ref. uz
saytı bas beti ashıladı.
129
Opera brauzerinde izlegendey bunda usı sózdi jazamız hám tabılǵan
nátiyjeler ishinen kereklisin tańlap «Скачать» túymesin basamız. Soń maǵlıwmat
tekstti júklep alıw aynası ashıladı. Itibar berseńiz Internet Explorer brouzeriniń
kóshirip alıw aynası Opera brouzeri kóshirip alıw aynasına uqsaǵan. Maǵlıwmatqa
at hám orın kórsetip saqlaymız:
Maǵlıwmat kóshirip alınǵannan són júklew aynası jabıladı.
Sol tárizde basqa Internet saytlarınan maǵlıwmat izlew hám paydalıların saqlap
alıw múmkin.
Qadaǵalaw ushın tapsırmalar
1.
WWW haqqında maǵlıwmat beriń.
2.
Gipertekst degende ne ekenligin mısallar arqalı túsindiriń.
3.
Gipermedia haqqında maǵlıwmat beriń.
4.
WWWda maǵlıwmatlardı izlew hám kórip shıǵıw quralları haqqında aytıń.
5.
Internettiń
www.google.com
saytınan ózbekshe-russha sóylesiwin tabıń hám
kompyuterge júklep alıń.
130
6.6. Kompyuter tarmaǵi arqalı tekstlerdi usiniw
Tekstler tekst redaktorlari járdeminde jaratiladi hám bir formattan basqasina
ótkiziw ushın qosımsha dástúriy qosimshalardan paydalanıladı.Kópshilik tekst
redaktorlarinda WYSIWYG –What You See Is What You Get (Neni kórseń sonı
alasań) texnologiyasi isletiledi.
TXT. Bul formadaǵi teksler tiykarinan Microsoft firmasiniń «Блокнот» tekst
redaktori járdeminde jaratiladi. Shriftlardıń túri, kórinisi hám ólshemin ózgertiw
múmkin. Hár túrli reńlerden paydalanilmaydi. Ol tek ǵana tekstten ibarat, grafik
kórinisler berilmeydi. Sol sebepli ólshemi kishilew boladı. Ótken ásirdiń 80
jillarinan baslap bul format DOS operacion sistemasinda keń tarqalǵan hám teksler
tiykarinan usı formatta tayarlanǵan. Keyinshelik grafik operacion sistemalarda
(Windows, Lunix) da bunday formattaǵi tekstlerdi tayarlaw imkani qaldirildi. Ol
apiwayi tekst redaktori esaplanadı hám onnan ayrim waqıtlarda paydalanǵan halda
tekstler tayarlanadi. Ápiwayi tekst redaktori teksttegi hár bir belgini kodlaw ushın
ASCII (American Standart Code of Information Interchange) standartlarin qollaydi
hám 1 bayt orin ajiratadi. Tekst redaktori qansheli quramalı bolsa, hár bir belgini
formatlaw ushın kóbirek basqarıwshı belgilerdi qollaydi hám bunıń nátijesinde
tekst saqlanatuǵin fayl kólemi sezilerli dárejede asadi.
Word tekst redaktori járdeminde jaratilǵan tekstti de txt formati boyınsha
saqlaw múmkin. Fayl kólemi 3-4 mártege shekem kemeyedi, biraq shriftlar túri,
formasi, reńler, grafik kórinisler hám basqa belgiler joq boladı. Onıń ornina kólemi
kemeyedi, ayrim waqıtlarda tekst óz mazmunin joq qıladı.
Abzalliqlari:
- apiwayiliǵi.
- iqshamliǵi.
- ashıq standarttaliǵi.
Kemshiligi:
- túrli platformali kompyuterlerde kodlawda qiyinshiliq tuwdiriwi.
- tekstti bezew stili hám grafiklerdiń joq ekenligi.
131
DOC. Microsoft firmasiniń WordPad yaki Microsoft Office paketiniń Word
tekst redaktori járdeminde jaratiladi. Ol jabiq format esaplanadı hám tek ǵana
Word tekst redaktorinda isletiledi. WordPad tekst redaktori Word tekst
redaktoriniń qisqrttirilǵan varianti bolǵanliǵi ushın, tiykarinan Word tekst
redaktorlari isletiledi. Olarda WYSIWYG texnologiya usinǵan. Word 2007
versiyasinan baslap DOCХ format ta qollanilmaqta. ol XML formatina
tiykarlanǵan. Bizde jaratilǵan tekstlerdiń 99 % ti usı tekst redaktori járdeminde
jaratilmaqta. Bul tekst redaktorinda jaratilǵan teksttiń hár bir belgisi ushın
keminde 2 bayt talap qılınadı, tekst bolsa bir qansha úlken informaciya fazasin
iyeleydi. Baslanǵish tekstlerdi tayarlawda bul tekst redaktorinnan paydalanıladı.
Kishi kólemli tekst fayllardı kompyuter tarmaǵina jaylastiriw múmkin, biraq úlken
kólemli tekst fayllardan Web ortaliǵinda paydalanıwdi másláhát bermeymiz.
másláhát bermewimizge,
onıń kólemi úlken (arxivator dástúri arqalı
siǵiladi)ekenligi, onnan paydalanıw ushın onı tolıq kóshirip alıw talap qiliniwi
(bazida ol zárúr emesligi málim bolsa, artiqsha waqıt sariplanǵanliǵina afsus
qılınadı),qorǵanǵanliǵina (redaktorlaw, bir bólimin óshiriw hám ózgerttiriwlerdi
orinlaw múmkin yáki kóshirip alıw nátijesinde avtor huquqi buzılıwı
múmkin)siyaqli sebeplerin keltiriwimiz múmkin.
Tekstler tiykarinan Word tekst redaktorinda jaratiladi, analiz qılınadı hám
baspadan shiǵariw ushın jiberiledi. Onnan avtomat halatta yaki joqarı tezlikke iye
bolǵan local tarmaqlarda paydalanıwi múmkin. Onda gipermurajatlar, mazmuni
kerekli betlerge ótiw imkani bar. Word tekst redaktori járdeminde jaratilǵan tekstti
HTML formatina ótkiziw múmkin. Biraq onıń kólemi janede artadi,
Abzalliqlari:
- mualif tańlaǵan shriftlar, onińólshenleri,túri, formasi h’am reńI saqlanadi
hámde basqa bárshe usillar saqlanadi.
- hár túrli platformalarda oqılıwi múmkin.
Kemshiligi:
-Fayilformati apiwayi tekst fayili formatina qaraǵanda kólemi ulken/
-Hár túrli platformalarda oqilmasliǵi múmkin.
132
-Avtor huquqi tolıq qorǵanǵan.
RTF (Rich Text Format). Kópshilik tekst redaktori tekstlerdi bul formatta
saqlaw hámde bul formattaǵi tekstlerdi ashiw imkani bar. Ol ashıq standart format
esaplanadı. Onda artiqsha malumatlardı saqlamasliq hám tek oqiw ushın siyaqli
sholbonlardı isletiw múmkin. Biraq bul formattińda hájimi úlken boladı hám DOC
formatina tán bolǵan artiqsha qásiyetlerdi saqlap qaladı. Tap sol bir tekstiń DOC
format fayil kólemi onıń RTF format fayli kólemine qaraǵanda fayl kólemi bir
qansha kishi boladı. Eger onda grafik Maǵlıwmatlar bolsa, kólemi jánede asadi.
Tekst redaktoriniń bir formatinan bir formatina bul formatina awdarilsa málim bir
grafik kórinisler joq bolıp ketiwi múmkin.
Abzalliqlari:
-Avtor tańlaǵan shrift, onin ólshemi, túri formasi hám reńI saqlanadi.
- Há túrli flatformalarda oqiladi.
-Kópshilik dástúrler ol menen isley aladı.
-ashıq standarttaliǵi.
Kemshiligi:
- Grafiklerdi qollap-quwatlamaydi.
-Fayl formati apiwayi tekst fayli formatina, hátteki DOC format faylina
qaraǵanda kólemi úlken.
PDF (Portable Document Format) hújjet qanday formada bolsa, solay usiniw
imkaniyatin beredi. Bul formatta tekstler hár dayim bir faylda saqlanadi, hám onı
hár qanday kompyuterge qoyilǵanda yaki baspadan shiǵarǵanda ozgertiriw
bolmaydı. Onda tekst, súwret, vector grafikasi hám basqa belgiler qanday bolsa
sonday saqlanadi. Eń zarúri bul format tekstti redaktorlap bolmaydı. PDF formatli
fayilǵa iqtiyariy tekstti awdariw múmkin. Onda shriftlar bolmasligi, súwretlerdi
júklewshi dástúrdiń joq ekenligi siyaqli jetispewshilikler tásir qilmaydi. Bul
format hújjetlerdi Internet tarmaǵi arqalı usiniw ushın júda qolay esaplanad, hatteki
onı mobil telefonlarǵa da Java qollap – quwatlawi arqalı oqiw múmkin. Avtorlar
ushın jaqsi qorǵaw formati esaplanadı. DOC hám RTF formatli tekst bolsa
qorǵanbaǵan. Bul formattaǵI muqabıl esaplanǵan DJVU, CHM formatli fayllar da
133
jaqsi qorǵanbaǵan. Bul formatli fayldi tayarlaw ushın Adobe Acrobat dástúrinen
paydalanıwimiz múmkin. Bunnan tısqarı Word formatinan PDF formatina
ótkiziwshi arnawlı dástúrde bar.
Abzalliqlari:
-hújjettiń bárshe formatlari saqlanadi.
-Virus túspeydi
- tez hám ańsat baspadan shiǵariw múmkin.
-hár túrli platormalarda (Wibdows, Lunix, Mac) onı oqiw múmkin;
- basqarıw tekst Word tekst redaktori járdemde jaratiladi, redaktorlanadi hám
keyin PDF formatli fayilǵa awdariladi;
- bul formtli fayldi parol arqalı tez qorǵaw, baspadan shiǵariwdan qorǵaw,
kompyuter buferine nusqasin alıwinan qorǵanǵanliǵI siyaqli qorǵaw qurallariniń
bar ekenligi;
- ashıq standarliliǵi.
Kemshiligi:
- bul formatli fayldi oqiw ushın paydalanıwshı kompyuterinde onı oqiwshi
arnawlı dástúrdiń ornatilǵan bolıwı kerek ekenligi. (Adobe Acronat Reader);
- oqiw ushın faydali tolıq kóshirip alıw zárúrligi;
- úlken tekstli fayllardıń úlken kólemge iye bolǵanliǵi.
DJVU «tekst grafikasi» format úlken kólemli hújjetlerdi qisilǵan halda
usiniw imkaniyatina iye.Grafik hám tekstlerdi bir neshe ese qisilǵan halda,
kólemin kishiriytip usinadi. Tiykarinan skaner qilinǵan kitaplardı bul formatta
usiniw qolay esaplanadı. Ol joǵaltiwlarsiz hám spatin saqlap qalǵan halda júda
jaqsi qisip usiniladi.
HTML (HyperText Markup Language) tekst hám grafik formadaǵi
hújjetlerdi Internet tarmaǵi arqalı paydalanıw ushın tayarlaw formati esaplanadı.
Hújjetti internette shiǵariw ushın onı málim qaǵiydaǵa boysinǵan halda, aniqraq
aytqanda HTML dástúrlew tilinde járdeminde tayarlanadi. Internetke jalǵanbaǵan
kopmpyuterde de hujjetti tayarlaw hám onı kóriw mumkin. HTML standart
dástúrlew tili bolıp, WEB ortaliǵinda gipertekstli hújjetlerdi jaratiwǵa
134
mólsherlengen. HTML-hújjetler túri WEB brouzerler járdeminde kórinedi. HTML
dástúrlew tili túrli hújjetlerdi WEB yaki Avtomat kompyuterde qolay kóriw
imkanin beredi. Aytip ótiwimiz kerek, HTML algoritimik dástúrlew tili bolmay,
balki onı bette tekstti belgilew tili dep aytiw múmkin.
HTML dástúrlew tiliniń dáslepki varianttin Tim Berners-Li tárepinen
jaratilǵan (CERN-Yadro izzertlewleri Evropa orayi,1990-jil) hám NCSA niń
Mosaic atli brauzerinde tarqatilǵan. Sol dáwirde Internetti tez rawajlaniwi
nátiyjesinde bul dástúr úlken jetiskenliklerge eristi hám HTML imkaniyatlari
keńeytirildi ham de toltirildi. Házirgi waqıtta HTML 4.0 versiyasi bar bolıp, onda
keste stilleri, skriptlar, kadrlar, obektler menen islew, túrli jónelistegi jaziwlardı
islew, formalardıń túrli qásiyetleri, imkaniyati sheklengen adamlar ushın túrli
mexanizmlerdi qollaw kibi qolayliqlar payda boldi.
Abzalliqlari:
- hújjette avtor tárepinen tańlanǵan shrift túri, formasi hám reńi hám basqa
bárshe formatlari saqlanadi;
- Hár túrli platformalarda (Windows, Lunix, Mac) onı oqiw múmkin;
- onı túrli dástúrler járdeminde oqiw múmkin;
- ashıq standarttaliǵI;
Kemshiligi;
- Grafika bólek saqlanadi;
-kóp jaǵdaylarda bir fayl emes, balki bir neshe fayllar jiyindisi formada
usiniladi.
Internet informaciya resurlariniń kópshiligin HTML formatli hújjetler
quraydı. Onı kópshilik hallarda WEB hújjet dep ataydi.
| 