Tálim bilimlendiriw sistemasında kompyuter texnologiyalarınan paydalanıw

124 
6.4. Brauzerler hám olardıń túrleri 
Brauzer, betlewshi (kórsetip barıwshı), navigator (ingliz tilinen browser – 
kitap betlewshi insan mánisin ańlatadı) – obektlerdiń, mısalı web betiniń 
vizuallastırılıwın kóriw ushın mólsherlengen programma. Búgingi kúnde júda kóp 
dárejede brauzerler bar bolıp, olar qálegen platformalar (ámeliyat sistemalar) ushın 
jazılǵan. Basqasha etip aytqanda, web-betlewshi yáki brauzer — bul web-saytlardı 
kóriw, yaǵnıy web betlerin qayta islew, shıǵarıw, bir betten ekinshisine ótiw 
maqsetinde olardı «Órmekshi torınan» soraw qılıw ushın mólsherlengen 
baǵdarlaması. Kópǵana brauzerler FTP-serverleriniń mazmunın kóriw qásiyetine 
iye. Brauzerler «Dúniya júzlik órmekshi torı» payda bolǵannan baslap rawajlanıp 
barıp, onıń ósiwi nátiyjesinde jeke kompyuter ushın zárúr programmaga aylanǵan. 
Házirgi kúnde brauzer — web-betleriniń túrli shólkem qılıwshılardı qayta islew 
hám shıǵarıw hám de web-saytlar hám olarǵa keliwshiler ortasında interfeysti 
jaratıp beriwshi kompleks úlgi esaplanadı. Ámeliy tárepten bárshe tanıqlı 
brauzerler biypul yáki basqa nusqa qosıp tarqatıladı, máselen: Internet Explorer 
(Windows dıń bólimi sıpatında), Mozilla Firefox (erkin programması 
támiyinlengen), Opera (8. 50 versiyasınan baslap biypul), Safari (Mac OS diń 
bólimi sıpatında).
Birinshi keń tarqalǵan grafikalıq interfeysli brauzer bolıp NCSA Mosaic 
esaplanǵan, keyinala uzaq waqıtqa shekem Netscape Navigator bazarınan shıǵıp 
ketpegen. 1995-jılda Microsoft kompaniyası Internet Explorer 3.0 di óz ishine 
alǵan Windows 95 AT di islep shıǵardı. Bul bolsa «brawzerler urusı» baslanıwına 
tiykar boldı. Natiyjede Netscape krizisge ushradı, Internet Explorer bolsa bazardıń 
95 procentinen artıǵın iyeledi. Kiriziske ushrap atırǵan Netscape bolsa MPL 
(Mozilla Public License) erkin licenziyasında óz brauzerin dáslepki kodın shıǵardı 
hám onıń tiykarında jańa Mozilla hám Mozilla Firefox brauzerleri jaratıldı hámde 
áste-áste tanıqlı bolıp bardı. 2005-jılda Opera brauzeri de biypul tarqatıla baslandı.
Eger básekede tiykarǵı usıl bolıp brauzerlerge spesifik hám standart emes 
imkaniyatların qosıw bolmaǵanda, brauzerler arasındaǵı báseke korporaciyalardıń 
sawda jumısları bolıp ǵana esaplanar edi. Kóp hújjetlerge interaktivlikdi beriwshi 

125 
scenariy tili esaplanǵan Javascriptdi qollawda júzege keldi. Nátiyjede kóp hújjetler 
anıq bir brauzer ushın optimallasıp, basqalarda ulıwma oqılmadı.
WWW-Konsorsium kópǵana puxta islengen standartlardı qabıl etedi 
(HTML, Javascript, CSS lerdiń túrli kórinisleri hám basqalar), biraq bul 
standartlarǵa ámel qılıw tolıq brauzer islep shıǵarıwshılarına júklendi. Keyingi 
jıllarda standartlardı qollanıw dárejesi bir qansha ósti hám zamanagóy 
brauzerlerden tek ǵana Internet Explorer (2001-jılda shıqqan altınshı túri) 
standartlarǵa juwap beriwge zárúr kemshiliklerge iye (2006-jıl 18-oktyabrde 
shıqqan jetinshi túrin standartlarǵa tuwra keliwi tolıq tekserilmegen).
Windows (Microsoft) semyasındaǵı ámeliyat sistemalarınıń lokallastırılǵan 
kórinisleri brauzerler tek ǵana betlewshiler, tarmaq betlewshileri yáki web-
betlewshiler deb ataladı.

Download 5,18 Mb.