Fanning ma`ruza mavzularining soatlar bo`yicha taqsimoti
№
|
Mavzu va mazmuni
|
|
1.
|
Ijodkorlikka o`ratish
|
|
2.
|
Bolalarda ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish
|
|
3.
|
Ijodiy qobiliyatni rivojlandirishda badiy xunarning o`rni
|
|
4.
|
Bolalar ijodini rivojlandirishda ijodiy hayolning tutgan o`rni
|
|
5.
|
Ijodiy rivojlandirishda rasmshilikning roli.
|
|
1 Mavzu: Ijodkorlikka o`ratish
Reja:
Bolalarni ijodkorlikka o`rgatishning pedagogik ahamiyoti.
2. Bolalarni ijodkorlikka o`rgatishning yollari.
3. Bolalarni ijodkorlikka o`rgatishning usullari.
A`DEBIYaTLAR
1. A.I.Davidchuk. «Chto mojno sdelat` iz prirodnogo materiala» Moskva 1992.g.
2.S.Bulatov. «Wzbek xalq amaliy bezak san`ati»` Toshkent. 1991.y.
3.Malla Ochilova. «Yangi pedagogik texnologiyalar»qarshi 2000.y.
4. «Uchinchi ming yillikning bolasi» Ma`rifat va ma`anviyat nashri.
Toshkent 2001.y.
Mektepte shekemgi ta`lim Balani ha`r ta`releme mektepke tayarlaw ushin og`ada za`ru`r. Mektepke shekemgi balalardin` tabisdlari haqqinda pikirler olardin` usi waqittag`i jetiskenlikleri menen aldin`g`i na`tiyjeleri arasindag`i salistiriwlar tiykarinda kelip shig`adi. Geypara pedagoglar do`retiwshilik uqipliliqti balanin` tuwma qa`siyeti, ol ta`biyattan ha`mme balag`a berille bermeydi dep esaplaydi. Biraq bul pikir natuwri.
Ilimpazlardin` izertlewinshe kreaktivliktin` ju`zege keliwi sirtqi sharayatlardin` ta`siri astinda boladi. Misal ushin kritika, bahalaw ha`m stress bolmag`an sharayatlarda balalardin` do`retiwshilik ha`m intellektual ma`selelerdi sheshiwshi anag`urlim jen`il keledi.
Kreaktivlik ta`rbiya degende biz na`tiyjesinde do`retiwshilik o`nim alatug`in sabaqlarg`a tayarliq ha`m do`retiwshilik qa`biletin rawajlandiriwdi tu`sinemiz. Bunnan kelip shig`ip ta`rbiyashi balag`a qanday iskerlik formalarin sindiriwi kerek? «Do`retiwshilik»` dep atalg`an o`nimdi aliw ushin iskerliktin` qanday tu`rleri ha`m formalari aniqlang`an? Degen sorawlar qoyiladi.
Mektepke shekemgi ta`rbiya mekemesinde balalardi oqitiw protsessi oyin sabaqlarinda o`tedi. Oyin balalar do`retiwshiligi menen tig`iz baylanista bolg`anlig`i sebepli ko`plegen ilimiy izertlewlerdin` tiykari boladi. Oyinda bala o`zin erkin tutatug`inlig`i sebepli o`zin qorshag`an ortaliqti o`z qa`lewinshe qabil etedi. Bul bolsa jan`a da`stu`riy emes na`tiyjelerge alip keledi. Balanin` aktiv oyin iskerligi doretiushilik mumkinshilikler rauajlandiradi.
Psixologlardin pikirleuinshe oiin iskerliktin protsessual Tu`rine kiredi. Oiin barisinda bala o`z qiyali boiinsha jag`day jaratadi.
Eksperiment maksetinde Korrin Xatt bir balalar baqshasinda richagka basiu arkali ses shigaratugin apparat ornatti. Balalarg`a bolsa ya o` tanis oyinshiqti yamasa usi apparati tan`lawdi ma`sla`hat beredi. Balalar apparatti qa`ledi. Al`ternativ tan`law jag`dayindag`i balalardin` is ha`reketin analizlew otirip,xatt balalardin` izertlewshilik ha`reketi menen olardin` oyini arasindag`i a`dewir pariq bar ekenligi aniqlandi.
Tanis emes na`rseni tekseriwdi tamamlap balalar jan`a ha`reketlerge kiristi
qaytalaniwshi ha`reketler (apparattin` richagin shapatlaw).
dawam etiwshi manipulyatsiyalar (putkil denesi menen richagg`a salmaq tu`sirip u`zliksiz signal shig`ariw)
izbe-iz ha`reketler (Birese apparati birese oyinshiqlardi iyelew). Basqasha aytqanda olardin` izertlewinin` na`tiyjesi oying`a aylanip ketti.geypar balalarda basqasha ko`z qaraslar baqlanadi,bul «funktsyanin` o`zgeriwi» dep ataladi. Misali apparat olar ushin jen`ip o`tiw kerek bolg`an tosqinliq, bazi birewlerge bolsa ornatiw ushin orin h .t.b.
O`z baqlawlarinan juwmaq shig`ara otirip Xatt «oyin» menen «izertlewshilik» arasindag`i ayirmashliqti to`mendegishe aniqlaydi:
Izertlew barasinda balalar «Mina na`rse nege xizmet qipadi?» degen sorawg`a juwap izertleytug`in bolsa,oyin dawaminda putkilley basqa soraw tuwiladi: Bul na`rse menen aniqlansa, oyin rektsiyalar shinjiri menen aniqlanadi.
Balarin` diqqati tanis emes predmetti ya o`zin qorshag`an ortaliqtag`i basqa bir na`rsede toqtag`anda g`ana bala izertlewdi baslaydi. Ol usi predmeti uyrenip shig`iwdi juwmaqlag`an waqitta onin` izertlewshilik iskerligi a`ste pa`seyip ha`r qiyli qaytalaniwshi ha`reketler menen almasadi. Bul ha`reketler «oyin» dep ataladi. Oyin balanin` rektsiyalarinin` o`zgeriwshen`ligi ha`m is ha`reketlenedi. Bala o`zine berilgen predmetler menen qa`legenshe ha`reket etiwi mu`mkin. Bizin` ko`rip o`tken misalimizda ses shig`ariw ushin richagti basadi, yamasa apparat ustine otirg`an esabinda shig`ip aladi. Bunday eken oyin ha`reletleri balag`a ulken quwanish ha`m qanaatlaniwshiliq sezimlerin keltiredi.
Mektepke shekemgi balalardin` oqiw bag`darlamasinda olardin` do`retiwshilik uqiplliliqlarin rawajlandiriwg`a kewil bo`liwi kerek. Balanin` do`retiwshiligin rawajlandiriwda oqitiw metodikasinin` a`hmiyeti ulli. Uqipliliqti rawajlandiriwdin` sha`rtlerinin` biri bul balalarg`a jan`a oy pikirler payda etiwshi atmosfera jaratip beriw. bul atmosferanin` da`slepki tekshesi balalarda psixologiyaliq erkinlik sezimin rawajlandiriw. balalardin` is ha`reketine sin ko`z qaras penen baha beoriw, olarda o`z usinislarinin` qabil etiliwi haqqinda sezim payda etiw, olardin` do`retiwshilik uqipliliqlarin o`shirip taslaydi ta`rbiyashi olardin` qiyin ma`seleni sheshiwge umtiliwlarin qollap quwatlawi arqali olarda turaqliliqti, do`retiwshilik uqiplilig`in rawajlandiriw. Mektepke shekemgi balalardin` sabaq bo`lmesi sonday qolayliqqa iye boliwi kerek, bunda bala ta`rbiyashinin` ruxsatsiz-aq erkin ha`reket ete aliwi. Bo`lime ishi ha`r qiyli material ha`m u`skeneler menen u`skenelengen ha`m bunin` barlig`i balalardin` ixtiyarinda. Ta`rbiyashi tek g`ana konsul`tant ha`m ja`rdemshi bola aladi. Ol topar ishinde uliwma qadag`alawshi bola turip, balalarg`a do`retiwshilik protsessii erkin o`z betinshe du`ziwge mu`mkinshilik beredi.
Do`retiwshilik protsessi u`sh bir-biri baylanistag`i etaplardan turadi:
Bala ma`seleni du`zip, sog`an kerek informatsiya jiynaydi.
Ma`seleni ha`r ta`repleme qarap shig`adi.
Bala baslag`an isin aqirina jetkeredi.
Bul etaplardin` ha`r biri belgili waqitti talap etedi, sol ushin ta`rbiyashi Balani asiqtiriwina bolmaydi. Al bala sheshim tappay qiynalsa og`an ja`rdem ko`rsetiwge tayar turiwi kerek. Balalardin` do`retiwshiligin rawajlandiriwdi o`z aldina maqset etip qoyg`an ha`r bir pedagog divergent oylawg`a ayriqsha kewil bo`liwi kerek.
Divergent oylawdi n` tiykarg`i sipat belgilep beredi: tezlik, maysqaqliq, originalliq aniqliq. Tezlik – degende maksimal da`rejede ko`p pikir ayta aliw tu`siniledi. Bul jerde bul pikirdin` sapasi emes, al sani a`miyetli.
«Qa`ne ko`reyikshi sen qansha juwap usina aladi ekensen?» yamasa, «Sen ja`ne ne ayta alasan`?» degen sorawlar menen pedagog balanin` oyinin` ushqirlig`ina pa`t endire aladi.
Mayisqaqliq-bul ha`r qiyli pikirlerdi ken` ko`lemde ayta aliw uqiplilig`i. Jan`a mo`lshersiz pikirler tuwdira aliw uqiplilig`i originalliq. Aniqliq bul o`z o`nimin toliq juwmaqlag`an halg`a keltiriw. Eger ta`rbiyashi ballada usi sipatti ko`rgisi kelse, misal ushin su`wret sabag`inda baladan Sen qalay oylaysan`, senin` su`wretn`e qarap ne jetispey tur, mu`mkin bir na`rse qosip qoyiw kerek shig`ar dep soraw berse boladi.
Doretiwshilik uqipliliqti jetilistiriwdin` uliwma usillarin keltirip o`tiwge boladi.
Qolayli sharayat jaratiw. Ta`rbiyashi ta`repinen balanin` iskerligine sin ko`z karas, kritikanin` bolmawi, balanin` divergent oylawinin` erkin juzege shig`iwin qa`liplestiredi.
Balani qorshag`an ortaliqti ha`r qiyli jan`a predmetler menen bayitiw onin` qizig`iwshaqlig`in rawajlandiradi.
Balalar ta`repinen pikirler bildiriwin marapatlaw.
Shinig`iwlar ha`m a`meliy iskerlik ushin mu`mkinshilikler jaratiw. Ha`r qiyli tarahda divergent tu`rdegi sorawlardi ken`nen paydalaniw.
mashqalalardi sheshiwge do`retiwshilik penen jandasiwdi o`z jeke ulginde ko`rsetiw.
Balalarg`a belsene sorawlar beriwine mu`mkinshilikler tuwdiriw.
Do`retiwshilik qa`biyletlerdi rawajlandiriw ushin qolayli ortaliqti jaratiw, arnawli metodikalardi qollaniwlar do`retiwshiliktir rawajlandiriwdin` a`hmiyetli shar sharayatlari. Solayda bolsa kundelikli a`piwayi azang`i yamasa tuski awqattan balanin` divergent oylawin rawajlandiriw ushin paydalaniwg`a boladi. Bul ushin ha`mme mazali awqatliq zatlardi atap o`tiwdi soraymiz, yamasa esik aotindag`i shawqimg`a balalardin` diqqatin awdarip, bul shawqimnin` tiykari ne boliwi mu`mkin ekenligin soraw. bunday qolayli jag`daylar ju`da jiyi ushirasiwi mu`mkin, tek olardi bos jibermew kerek. Misali dene ta`rbiyasi ushin sheshiniw bo`lmesinde olarg`a bas kiyimlerdi atap o`tiwdi usinis etemiz, keyin bolsa nelerdi basqa kiyiwge bolmaydi dep soraymiz. Mektepke shekemgi ta`rbiya bag`darlamalarinda sabaqtan tis shinig`iwlarwa belgili waqit ajiratiladi. Olarda balalar ha`r waqiyalar aytsa boladi, diskussiyalar o`tkerilse boladi. Bul sabaqlarda fantaziyag`a ken` orin beriledi ha`m divergent oylawdin` rawajlaniwina u`lken mu`mkinshilikler beriledi.balalar fantazyasin oyatiw maqsetinde ta`rbiyashi olarg`a basqa planetag`a sayaxatqa shiqsa ne zatlardi alip ketetug`inlig`in atap o`tiwdi yamasa du`n`yani qumirsqanin` ko`zi menen ko`riwdi usinis etedi. Mektepke shekemgi ta`rbiya mekemesinin` ta`rbiyashilari balalardin` do`retiwshiligin rawajlandiriwdin` tu`rlerin tan`lawg`a u`lken diqqat bo`liwleri kerek.
Mektepke shekemgi balalardin` ta`lim tarbiyasina qoyilattug`in ma`mleket talaplari.
O`zbekstan Respublikasinin` «Bilimlendiriw haqqindag`i» nizam ha`m “Kadrlar tayarlawdin` milliy bag`darlamasi» nin` talaplari tiykarinda mektepke shekemgi jastag`i balalarg`a ta`lim-ta`rbiya beriwdin` tiykarg`i maqseti jas a`wladti g`arezsizlik ruhnda salamat,jetilisken jeke insan spatinda ta`rbiyalaw ha`m mektepte oqitiwg`a tayaarlawdan ibarat.
Mektkpke shekemgi jastag`i balalarg`a ta`lim ta`rbiya beriwdin` tiykarg`i waziypalari: balalardi fizikaliq, aqilli ha`m ruhiy jaqtan rawajlandiriwdan, olardin` tuwma uqiplilig`in, qizig`iwshilig`in, talabi ha`m mu`mkinshiliklerin esapqa alg`an milliy ha`m uliwma insaniyliq qadryatlar tiykarinda bekkem bilim aliwg`a, mektepke tayarlawdan ibarat.
Mektepke shekemgi jastag`i balalardi rawajlandiriw ha`m mektepke tayarlaw protsessinin` aldina qoyilqan maqset ha`m waziypalarinin` orinlaniwi usi «Mektepke shekemgi jastag`i balalardin`ta`lim ta`rbiyasina qoyilatug`in ma`mleket talaplari» arqali qadag`alanadi. Ma`mleket talaplarinda mektepke shekemgi jastag`i balalarg`a beriletug`in ta`lim ta`rbiyanin` mazmuninin` tiykarg`i bag`darlari ha`m olardin` mektepke tayarliq da`rejesine qoyilatug`in minemal talaplari belgilenip berilgen bolip, ol ma`mleket hu`jjeti sipatinda ta`n alinadi.
Balalardin` mektepke tayarlig`in belgilewshi za`ru`rli ko`rsetkishlerdin` biri olardin` fizikaliq jaqtan rawajlang`anlig`inin` da`rejesi. Balalar o`zinin` jasinasaykes bolg`an ha`reketli, sonin` ishinde milliy oyinlardin` atlarin, qag`iydalarin biliw ha`m olarda aktiv qatnasa aliwi, juwiriw ha`m sekiriw, jasina saykes turde belgilengen normativlerdi orinlawi saplaniwi, shaqqan ha`reket etiwi, shiniqtiriwshi shinig`iwlardi, orinlawi siyaqlilardi u`yretiw, mektepke shekemgi ta`rbiya jasindag`i balalardin` fizikaliq rawajlaniwin ta`minlewshi ta`lim ta`rbiya mazmuninin` tiykarin sho`lkemlestiredi.
Mektepke shekemgi jastag`i balalardin` tili ha`m oylawin ushin beriletug`in ta`lim ta`rbiya mazmuni to`mendegishe ush bag`dardi o`z ishine aladi:
1.Tili ha`m oylawin rawajlandiriw.
2. So`z baylig`i.
3. Da`slepki matematikaliq tu`sinikler ha`m ta`biyatqa bolg`an tu`siniklerin qa`liplestiriw.
Tilim ha`m oylaniwinin` rawajlang`anlig`i, so`z baylig`ina ta`n belgilengen talapqa erisiw balalardi do`gerek a`tirap penen tanistiriw, olarg`a ertek yamasa gu`rin`lerdi aytip yamasa oqip beriw, taqmaq yadlatiw, oy pikirin aytiwg`a u`yretiw, bilim beriwshi oyinlar usilinda oylaniw iskerlikleri arqali a`melge asiriladi.
Watan sezim, watan su`yiwshilik sezimleri, milliy maqtanish, g`a`rezsizlik ideyasi, o`z territoriyasi, u`lkesi, xalqina miyrimli ha`m sadiq boliw, Balani jasina sa`ykes tu`rde qa`liplestiriw, mektepke shekemgi bilimlendiriwde ruwhiy-ma`deniy islerdin` tiykarin sho`lkemlestiredi. Mektepke shekemgi jastag`i balalardin` a`dep-ikramli boliwi ha`m miynetke muhabbat qoyiwina u`lken itibar beriledi. Balalar erte jastan baslap u`yde, ko`shede, baqshada, qonaqqa barg`anda o`zin tuta biliw qag`iydalarin, qarim-qatnas ma`deniyatin, awqatlaniwi, kiyiniw, sheshiniw, jiynaqli ju`riw, a`depli miynet su`ygish boliw, basqalardin` miynetin qa`dirlew siyaqli a`detlerge u`yretiledi.
Mektepke shekemgi jastag`i balalar ta`lim ta`rbiyasina qoyilatug`in ma`mleket talaplarin turmisqa endiriw ken` ko`lemli jumis bolip, ol basqishpa-basqish a`melge asiriladi. Talaplarg`a belgilengen ko`rsetkishlerde erisiw ushin ma`mleket ta`repinen za`ru`rli qag`iydalar ha`m mu`mkinshilikler jaratiladi.
Xaliq bilimlendiriw ministirligi ha`m jaylardag`i ta`lim-ta`rbiya sho`lkemleri ma`mleketlik talaplardi turmisqa endiriw barisinda o`z iskerligin maqsetli bag`darda alip baradi.
Balalardin` bilim, ko`nlikpe ha`m a`detler ha`r bir oqiw jilinin` aqirinda tayanish bag`darlamasinda keltirilgen talaplar tiykarinda qadag`aliwshi shinig`iwlar arqali tekserip bariladi. 6-7 jastag`i balalardi mektepke tayarlaw da`rejesi usi ma`mleket talaplar ko`rsetkishler tiykarinda oqiwshilardi ka`sip o`nerge bag`darlaw ha`m pedagogikaliq, psixologiyaliq oraylar xizmetkerleri ta`repinen tekseriledi.
Ma`mleketlik talaplardin` ko`rsetkishlerine erisiw balalardi rawajlandiriw ha`m mektepke tayarlawdin` tayanish bag`darlamasi tiykarinda balalardin` erte jasinan 6-7 jasqa shekemgi aralig`inda a`melge asiriladi.
Ma`mleket talaplari tiykarinda du`zilgen balalardi raw ajlandiriw ha`m mektepke tayarlawdin` tayanish bag`darlamasina tiykarlanip mektepke shekemgi jastag`i balalardin` ata-analari, ta`rbiyashilari ha`m o`zleri ushin ha`r tu`rli tarawlar boyinsha bag`darlamalar, qollanbalar, qizig`arli ko`rsetpeler, kitaplar aqilg`a muwapiq ha`m fizikaliq jaqtan rawajlandiriwg`a ja`rdem beretug`in ha`r tu`rli oyinshiqlar ha`m ta`lim-ta`rbiya qurallarin jaratadi.
Ma`mleket talaplarinda ko`rsetilgen ko`rsetkishlerge erisiw, jas a`wladti jetilestiriwde balalar ushin mo`lsherlegen tele ko`rsetiw ha`m radio esitiriwlerdin` xizmeti maqsetli bag`darda alip bariladi. Bunda O`zbekstan Respublikasi xaliq bilimlendiriw ministrligi, O`zbekstan teleradiokompaniyasi menen birgelikte ata-analar ha`m ta`rbiyashilar ushin turaqli ko`rsetiw ha`m esittiriwler alip bariladi, mektep jasina shekemgi balalardin` ruhiy aqilli ha`m fizikaliq rawajlaniwina xizmet etetug`in ha`r tu`rli fil`mler do`retiledi.
Ma`mleket talaplarin turmisqa en`giziw, en jaydiriwda g`alaba xabar qurallari ken` qollaniladi.
2 Mavzu: Bolalarda ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish
Reja:
1. Bolalarning ijodkorlikka ilk qadamlari.
2. Ijodkorlikka bolalarni tayorlash.
3. Bolalarning ijodini rivojlandirishda ota-onalar bilan aloqa.
|
