Toshkent kimyo texnologiya instituti S15-20guruh talabasi Musulmonova Naziraning Korxona iqtisodi va menejmenti fanidan

Toshkent kimyo texnologiya instituti S15-20guruh talabasi Musulmonova Naziraning Korxona iqtisodi va menejmenti fanidan

MUSTAQIL ISH

Корхонада янги маҳсулотларни ишлаб чиқаришни ташкил этиш ва бозорга олиб чиқишни такомиллаштириш йўллари.

• Корхона шаклини (турини) танлаш ўта маъсулиятли ишдир. Шунинг учун, фақат ўз фикр-мулоҳаза ва қалб амрига суяниш билан кифояланиш керак эмас. Бўлажак корхона фаолият кўрсатишининг хўжалик ва ҳуқуқий муҳитини, жамоатчилик тартибини инобатга олиш керак. Энг муҳим босқич – молиявий маблағларни жалб этиш. Одатда, тадбиркор ёки унинг шерикларининг ўз маблағлари билан иш бошлаш ва уни ривожлантириш учун етарли бўлмайди. Пул маблағларининг танқислигини (дефицит) акция чиқариш билан енгиш мумкин яъни тижорат банкларидан қарз олишлик билан корхонанинг капиталига ва фойдасига, ўз қарздорлик мажбуриятларига бўлган ҳуқуқларни қисман беришлик орқали амалга оширилади.

• Ривожланган мамлакатларнинг кўп йиллик тажрибасига кўра майда корхоналарнинг кенг тармоғисиз товарлар бозорининг ишлаши мумкин эмас, кичик корхоналар юқори ҳаракатчан ва чаққон ўзгарувчанлик қобилиятига эга. 13 Кичик корхоналарнинг етарли даражада кўплиги, хўжалик комплекси тузилмасини интенсив қайта қуриш имконини беради. Кичик корхоналарнинг асосий афзалликларидан бири – рақоат муҳитини яратиш ва уни демократизациялашга лаёқатлигидир.

• Кичик корхоналарнинг бошқа афзалликлари қаторига яна: - кўп миқдорда янги иш жойларини яратиш, ўз фаолиятига бўш аҳолини жалб этиш; - фан ва техника янгиликларининг амалга оширишни тезлаштириш; - ёрдамчи хўжалик ва халқ ҳунармандчилигини қайта барпо этиш; - майда шахарча ва аҳоли яшаш масканларнинг иқтисодий ва ижтимоий ривожланишига ҳамкорлик қилиш; - ижтимоий-психологик муносабатларнинг юқори даражадаликлари кабилари киради. Ғарб мамлакатларнинг тажрибаси кичик тадбиркорликни ривожлантириш зарурлигини тасдиқлайди. Масалан, АҚШдаги 19 млн. ҳар хил мустақил фирмаларнинг 90%ни «кичик» корхоналар ташкил этади. Японияда 10 млн. ўрта ва кичик корхоналарга кирадиган мустақил компанияларнинг 99% - кичик бизнес секторига тааллуқли.

• Бу тармоқнинг 16 давлат ялпи миллий маҳсулотидаги хиссаси АҚШда 50%-га яқин, Японияда 50%-дан кўпроқни ташкил этади. Кичик корхоналарнинг, давлат қонунчилиги билан тақиқланмаган ва низомида қайд этилган ҳар қандай фаолият турини амалга ошириши мумкинлиги жуда катта аҳамиятга эга. Жамиятимизда кичик корхоналарга, айниқса уларнинг бошланғич даврдаги кескин ўсишига катта умид боғланган эдик. Бу, рақобатнинг кенг ривожланишига, экспорт салоҳиятининг кўтарилишига, бозорнинг товар ва хизматлар билан тез тўлишига олиб келади деб, мўлжалланган эди. Лекин бу ҳол рўй бермади. Бундай корхоналарнинг иқтисодни соғломлаштиришдаги ҳиссаси сезиларли бўлмади. Энг асосийси, кичик корхоналар етарли давлат ва иқтисодий қўллаб-қувватлани олмасдан, ўзининг асосий эътиборини маҳсулот ишлаб чиқариш соҳасида эмас, балки муомола, хизмат ва воситачилик соҳаларига қаратдилар. Бозор муносабатларининг ривожланиши сари бундай ҳолат ўзгариши ва маҳсулот ишлаб чиқаришига катта эътибор берилиши лозимлигини тақидлаш керак.

• Ишлаб чиқаришнинг муҳим ҳусусиятлари:
• - чиқараладиган маҳсулотларнинг кўп номенклатуралиги (номлиги), кўпинча
• такрорланмаслиги;
• - технологик ихтисослашга қараб иш жойларини ташқил этиш;
• - ишчиларга деталлар, қисм ва агрегатлар, йиғув ва монтаж операцияларнинг доимий
• номенклатурасини белгилаб қўйиш имконияти йўқлиги;
• - универсал жиҳозлардан фойдаланиш ва технологик жиҳозлаш мумкинлиги;
• - қўл йиғим ва якунлов операциялари ҳажмининг кўплиги;

• Кичик корхоналарда майда бизнеснинг хусусиятига мўлжалланган инфратузилмаси зарур. Бу банклар, биржалар, аудиторлик ва суғурта фирмалари, ахборот марказлари, моддий ресурслар таъминоти бўйича тижорат марказлари, лизинг фирмалари ва ҳоказолар. Кичик корхоналар фойдаланиши учун етарлича мақбул фоизли кредитлар билан таъминлаш – алоҳидаги муаммодир. Ҳозирги кредитлар тижорат банклари томонидан катта фоизлар билан берилмоқда, шунинг учун кичик корхоналар бундан кенг фойдаланишолмайдилар. Кичик корхоналар фаолиятини чуқур таҳлил қилувчи тизим йўқ, улар иш якунининг ҳисоб-китоби йўқлиги амалда кичик корхоналарга солиқдан имтиёз олиш ҳуқуқини берадиган кўрсаткичлар бўйича ҳисобот ҳам йўқлигини тақидлаш мумкин. Кичик корхоналарни моддий-техникавий таъминотининг бажарилиши ўз вақтида ва етарли ҳажмда эмаслиги хам салбий таъсир кўрсатмоқда.