Toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali s 10- 21guruhi taqdimoti mavzu: Ovqatlanish tartibi

Bu holatni shartli reflekslar nazariyasi bilan tushuntirish qiyin. Haqiqatdan ham shartli reflekslar bilan ish olib borilganda tajribalar aynan kunning ma'lum vaqtida takrorlansa natija yaxshi bo‘ladi, belgilangan vaqtdan 3-4 soat oldin yoki keyin o‘tkazilgan tajribalarning samarasi bo‘lmaydi. Bu ko‘pgina hayvonlarda o‘tkazilgan tajribalarida sinab ko‘rilgan. Nega shunday? ushbu va oldingi savollarga javob topish uchun keyingi yillarda joriy qilingan biomaromlarga murojaat qilamiz. Unda shu narsa e'tirof qilinganki, odam, hayvon va o‘simliklardagi tiriklikni ta'minlovchi barcha biologik jarayonlarning o‘ziga xos xususiyatlari yoki davriyligi doimiy ravishda takrorlanib turadi. Fiziologik faoliyatlarning bunday takrorlanishi biologik soatlar deb ham yuritiladi. Odamda bunday biomaromlar u ona qornida rivojlanayotgan paytlaridayoq shakllanar ekan. Biomaromlarga xos vaqt hisoblash jarayoni tanadagi har bir hujayra, jumladan, DNK, pHK, molekulalari dasturiga irsiy ravishda kiritilgan bo‘ladi.

• Bu holatni shartli reflekslar nazariyasi bilan tushuntirish qiyin. Haqiqatdan ham shartli reflekslar bilan ish olib borilganda tajribalar aynan kunning ma'lum vaqtida takrorlansa natija yaxshi bo‘ladi, belgilangan vaqtdan 3-4 soat oldin yoki keyin o‘tkazilgan tajribalarning samarasi bo‘lmaydi. Bu ko‘pgina hayvonlarda o‘tkazilgan tajribalarida sinab ko‘rilgan. Nega shunday? ushbu va oldingi savollarga javob topish uchun keyingi yillarda joriy qilingan biomaromlarga murojaat qilamiz. Unda shu narsa e'tirof qilinganki, odam, hayvon va o‘simliklardagi tiriklikni ta'minlovchi barcha biologik jarayonlarning o‘ziga xos xususiyatlari yoki davriyligi doimiy ravishda takrorlanib turadi. Fiziologik faoliyatlarning bunday takrorlanishi biologik soatlar deb ham yuritiladi. Odamda bunday biomaromlar u ona qornida rivojlanayotgan paytlaridayoq shakllanar ekan. Biomaromlarga xos vaqt hisoblash jarayoni tanadagi har bir hujayra, jumladan, DNK, pHK, molekulalari dasturiga irsiy ravishda kiritilgan bo‘ladi.

Biomaromlar dastavval yerning quyosh atrofida (1 yil davomida) va o‘z o‘qi atrofida (24 soat chamasi) aylanishidan yuzaga keladi. Chunki bu harakatlar davriy ravishda takrorlanib, atrof muhitning yoritilishi, harorati, namligi, elektr maydoni vaboshqalarni faol o‘zgartiradi. Tirik vujudlarning mana shunday o‘zgarishlarga moslashganlari yashab qoladi, qolganlari esa o‘lib ketadi. Moslashish uchun esa barcha fiziologik jarayonlarda davriy takror holatlarga xos o‘zgarishlar qilish zarur. Biomaromlardan ayniqsa kecha-kunduzligi har xil salbiy ta'surotlarga, doim bir xil takrorlanadigan tartibning o‘zgarishiga juda sezgir bo‘ladi va bu boradagi ozmuncha chetga chiqishlar vujud me'yorini buzib, turli xil kasalliklarga olib keladi. Hozirgacha odamda 300 dan ortiqroq har xil fiziologik vazifalarning biomaromlar o‘zgarishi bilan ma'lum darajada me'yordan chetlanishi fanda aniqlangan.

• Biomaromlar dastavval yerning quyosh atrofida (1 yil davomida) va o‘z o‘qi atrofida (24 soat chamasi) aylanishidan yuzaga keladi. Chunki bu harakatlar davriy ravishda takrorlanib, atrof muhitning yoritilishi, harorati, namligi, elektr maydoni vaboshqalarni faol o‘zgartiradi. Tirik vujudlarning mana shunday o‘zgarishlarga moslashganlari yashab qoladi, qolganlari esa o‘lib ketadi. Moslashish uchun esa barcha fiziologik jarayonlarda davriy takror holatlarga xos o‘zgarishlar qilish zarur. Biomaromlardan ayniqsa kecha-kunduzligi har xil salbiy ta'surotlarga, doim bir xil takrorlanadigan tartibning o‘zgarishiga juda sezgir bo‘ladi va bu boradagi ozmuncha chetga chiqishlar vujud me'yorini buzib, turli xil kasalliklarga olib keladi. Hozirgacha odamda 300 dan ortiqroq har xil fiziologik vazifalarning biomaromlar o‘zgarishi bilan ma'lum darajada me'yordan chetlanishi fanda aniqlangan.
• Vujuddagi fiziologik vazifalarning eng murakkab va davomlilaridan biri bu ovqat hazm qilishdir. Biz iste'mol qiladigan taomlar yuqori molekulali birikmalardan tashkil topgan bo‘lib, ular shu tariqa to‘g‘rdan-to‘g‘ri qonga so‘rilmaydi.