Toshkent Tibbiyot Akademiyasi
Kimyo fakulteti 1-kurs 121-b guruh talabasi Normamatova Sevinchning
“Umumiy fizika” fanidan “
Suyak
to’qimasining mexanik
xassalari
” mavzusidagi bajargan
MUSTAQIL ISHI
Qabul qildi: Qurbonov Jamshid Muhiddinovich
Suyak
— odam va umurtqali hayvonlar
skeletining asosiy qismi. Suyak toʻqimasi
biriktiruvchi toʻqimaning bir xili. Suyak
boʻgʻimlar, boylamlar, muskullar va oʻziga
birikkan paylar bilan birga tayanchharakat
apparatini hosil qiladi. Suyak hujayralar
(osteotsitlar, osteoklastlar) va hujayralar
oraligʻi mineral moddalardan tarkib topgan.
Osteotsitlar hujayralar oraligʻi moddasi bilan
oʻralgan; oʻsimtalar yordamida oʻzaro
tutashgan; suyak toʻqimasida moddalar (oqsil,
suv, ion) almashinuvini, osteoblastlar esa
suyaklar hosil boʻlishini, ularning soʻrilish
(rezorbsiya) jarayonini taʼminlaydi.
Osteoblastlar va osteoklastlarning
birgalikda taʼsiri suyak ning oʻsishi va
funksional zoʻriqishi oʻzgarishining
asosini tashkil etadi. Hujayralararo modda
kollagen (ossein) tolalar
va asosiy
moddadan iborat
, bu moddalar suyakning
pishiq va mustahkam boʻlishini
taʼminlaydi. Suya k toʻqimasi kollageni
oʻziga xos polipeptidlarning koʻpligi bilan
togʻaydan farq qiladi. Asosiy modda
glikoproteidlar va proteoglikanlardan
tashkil topgan. Mineral komponenta apatit,
sulfat va kalsiy karbonat kristallaridan
iborat.
Suyak embrional rivojlanish davrida biriktiruvchi
toʻqima — mezenximadan hosil boʻladi. Birlamchi
suyak ichki togʻay skeletning suyaklanishidan
(yelka, son va boshqalar), ikkilamchi suyak teri osti
tangachalaridan (peshona, tepa va boshqa suyaklar)
vujudga keladi.
Suyak tuzilishi va shakliga koʻra uzun, yaʼni
naysimon (son, boldir va boshqalar), yassi, yaʼni
serbar (toʻsh va boshqalar) va kalta (umurtqalar va
boshqalar) buladi. Naysimon suyaklarning urta qismi
(diafiz) va ikki uchi (epifiz) bor. Diafiz zich
moddadan, epifiz va yassi hamda kalta suyaklar
tanasi gʻovak moddadan iborat.
Suyak — kalsiy va fosfor deposi hisoblanadi.
Paratgormon va kalsiotonin gormonlari kon
plazmasida kalsiy miqdorini va
osteoklastlarning soʻrilish faolligini boshkarib
turadi. Suyak toʻqimasi juda faol regeneratsiya
xususiyatiga ega boʻlib, organizmda toʻxtovsiz
yangilanib turadi. Shu sababdan suyakning
mexanik xossalari ham organizmga tushadigan
yukka mos ravishda oʻzgarib boradi. Odam
skeleti suyak tarkibi umr davomida yangilanib
turadi (yana qarang Suyak
sinishi, Suyak
chiqishi
, Skelet).
Odam skeleti 200 dan ortiq alohida-
alohida suyaklardan iborat. Skelet
quyidagi bo‘laklaiga ajratilgan tana
suyaklari (umurtqalar, qovurg‘alar va to‘sh
suyagi), kalla suyagi (miya va yuz
qismlaridan iborat), yelka kamari (kurak
va kutubxonasi o'mrov suyaklari), qo'l
suyaklari (yelka, bilak va qo 1 panja
suyaklari), chanoq suyaklari (yonbosh, qov
va o‘tiig‘ich suyaklar) va son, boldir
hamda oyoq panja suyaklaridan iborat.
Suyaklar tuzilishi, rivojlanishi va vazifalariga ko‘ra quyidagicha
tasniflanadi.
1. Naysimon suyaklar: uzun suyaklar — yelka, bilak, son va
boldir suyaklari qo‘l va oyoq skeletini tashkil qilib, tayanch
vazifasini bajaradi; Naysimon suyaklar
richag harakatini bajarib
,
tayanch va mudofaa vazifasini bajaradi Naysimon suyaklaming
o'rta qismi tanasi— diafizi (diaphysis) silindr yoki uchburchak
shaklda. Naysimon suyaklaming tanasida suyak iligi kanali bor.
U larn in g kengaygan uchi — epifiz (epiphysis) deb ataladi.
2. G 'ovak suyaklar: a) uzun g'ovak
suyaklar — to'sh suyagi va
qovurg'alar; b)kalta g'ovak
suyaklaiga—umurtqalar, qo 'l-
oyoq, kaft usti va kaft oldi
suyaklari kiradi, ular k o 'p qirrali
shaklga ega. U lar asosan g'ovak
moddadan tuzilgan bo'lib, yupqa
zich modda qatlami bilan
qoplangan.
3.Yassi suyaklar
himoya vazifasini
bajarib
, tana bo'shliqlarini hosil
qilishda ishtirok etadi (kalla
qopqog'i, chanoq va kurak
suyaklari). Bu suyaklar tashqi zich
qavat (lamina externa) va ichki zich
qavat (lamina interna) o‘rtasida
joylashgan mayda katakchali
g'ovak moddadan (diploe) tashkil
topgan.
4, Aralash suyaklar turli xil tuzilishga ega
qismlardan iborat. Umurtqaning tanasi
tuzilishi jihatidan g'ovak suyaklarga,
ravog'i va o'sim talari yassi suyaklarga
kiradi. Havo saqlovchi suyaklar tanasida
shilliq parda bilan qoplangan havo bilan
to'la bo'shliq bo'ladi. Ularga kallaning
peshona, ponasimon, yuqori jag‘ va
g'alviisimon suyaklari kiradi. Har
bir
suyakning yuzasida mushaklar
,
ulaming paylari, fassiya, boylamlar
boshlanadigan va birikadigan hosilalar
bo'ladi. Ulami apofizlar (apophysis) deb
ataladi.
|
