Kvota bo'yicha ishlaydigan muhojirlar orasida ham, patent bo'yicha ishlaydigan
migrantlar orasida ham erkaklar ustunlik qiladi. Ularning ulushi 2014 yildan
2019 yilgacha bo'lgan davrda 86-94% orasida o'zgarib turadi. Eng yuqori
ko‘rsatkich 2015-yilda (93,12%), eng past ko‘rsatkich 2019-yilda (86,15%)
qayd etilgan. Shunday qilib, patent bo'yicha ishlaydigan ayollar ulushi ortib
bormoqda. Shu bilan birga, ushbu toifadagi ayol mehnat migrantlarining mutlaq
soni ham ortib bormoqda (1.2.17-rasm).
2013-yilda “Aholining migratsiyasi to‘g‘risida”gi qonunga kiritilgan o‘zgartirishlar
majmuasiga49 muvofiq, Qozog‘istonga xususiy shaxslardan uy ishlarini bajarish
(xizmat ko‘rsatish) uchun ishlashga ruxsatnoma (patent) asosida kelgan
mehnat migrantlari toifasi. (43-2-modda) bo'lindi. 2017-yildan boshlab jismoniy
shaxslarning fermer xo‘jaliklarida mehnat qilayotgan mehnat migrantlari ham
kvotaga kiritildi (ilgari ular kvotalar bo‘lmagan), bu bir tomondan ularning sonini
nazorat qilish, ikkinchi tomondan, mehnatini rasmiylashtirish va mehnat
faoliyatini ta’minlash imkonini beradi. mehnat huquqlarini himoya qilish. Patentni
sotib olish migrantlarga bolalarni parvarish qilish, enagalik qilish, maishiy
xizmat ko‘rsatish, uy yoki kvartirada qurilish va ta’mirlash ishlarini olib borish,
uy-ro‘zg‘or ishlarini bajarish imkonini beradi. Bu me’yor faqat Qozog‘iston,
Ozarbayjon, Armaniston, Gruziya, Qirg‘iziston, Moldova Respublikasi,
Mo‘g‘uliston, Tojikiston va O‘zbekiston kabi vizasiz rejimga ega davlatlardan
kelgan migrantlar uchun amal qiladi. Ruxsatnomaning maksimal muddati o'n
ikki oydan oshmasligi kerak, shundan so'ng muhojir Qozog'istonni kamida bir
oy tark etishi kerak. Migrantga yangi ruxsatnoma oldingi ruxsatnomaning amal
qilish muddati tugaganidan keyin o‘ttiz kalendar kundan oldin berilmaydi.
Ushbu sxema vaqtinchalik yashash joyida majburiy ro'yxatdan o'tish va ikki
oylik hisob-kitob ko'rsatkichi miqdorida avans soliq to'lovlarini to'lashni nazarda
tutadi. Qozog‘istonning bir fuqarosi o‘z fermer xo‘jaligida ishlash uchun 5
nafardan ortiq odamni yollay olmaydi. Muhojirlarni yollagan shaxs ulardan
foyda olishga haqli emas.
2018 yilgacha patent bo'yicha ishlaydigan mehnat muhojirlari soni barqaror
o'sish tendentsiyasida edi. Qozog‘iston Ichki ishlar vazirligi ma’lumotlariga
ko‘ra, 2015-yildan (2014-yildan ma’lumot yo‘q) 2018-yilgacha bunday shaxslar
soni 141,2 mingdan 551,7 mingga, boshqacha aytganda, 3,9 barobarga
oshgan. Patent bo'yicha ishlayotgan muhojirlarning nisbiy hajmi ham
Qozog'iston umumiy ishchi kuchining 1,59% dan 6,04% gacha o'sdi. 2019-
yilda salkam pasayish kuzatilib, qariyb 20,2 ming kishi (3,76%) (1.2.16-rasm).
49 Qozog‘iston Respublikasi. Qozog'iston Respublikasining 2013 yil 10 dekabrdagi 153-V-sonli "Qozog'iston
Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga mehnat migratsiyasi masalalari bo'yicha o'zgartish va qo'shimchalar
kiritish to'g'risida"gi Qonuni// "Adilet" normativ-huquqiy hujjatlarning axborot-huquqiy tizimi Qozog'iston
Respublikasi//
adilet.zan.kz/ rus/docs/Z1300000153.
1.2.16-rasm. Patent bo'yicha ishlayotgan muhojirlar soni (Qozog'iston Ichki
ishlar vazirligi ma'lumotlariga ko'ra)
1.2.17-rasm. Patent bo'yicha ishlayotgan muhojirlar soni (Qozog'iston Ichki
ishlar vazirligi ma'lumotlariga ko'ra jins bo'yicha)
MIGRATSIYA TARTIBI VA XUSUSIYATLARI 41
40 | QOZOQISTON ÿ MIGRATION PROFÿLI KENGAYDI
2017 yil
446 073
Umumiy ishchi kuchiga nisbatan foiz sifatida
290 257
2014 yil
32 428
400000
2014 yil
7,00
322 685
300000
2017 yil
200000
500000
141 254
73 648
2018
200000
100000
300000
3,59
2015 yil
6,00
2015 yil
100000
600000
551 724
2018
385 639
4,94
1
60 434
2019
131 527
1,59
478 562
4,00
Umumiy soni
6,04
1,00
73 162
2016 yil
531 566
2019
9 711
0
400000
5,00
Erkaklar Ayollar
0
600000
2,00
3,00
2016 yil
457 921
5,77
0,00
500000
