341
o‘rniga, ishga tushirilgan dasturlar avtomatik ravishda faylni o‘qish,
bu standart kirish (standard input) qurilmasi deb nomlanadi,
faylga
yozish uchun – standart chiqarish (standard output) qurilmasi, va
standart xatoliklar (standard error) haqida xabar berishda faylga
yozish huquqiga ega bo‘ladi. Odatda, terminal ushbu uchta
qurilmaning
barchasiga mos keladi, ya’ni standart kirishdan o‘qish
klaviaturadan amalga oshiriladi va standart chiqishga (yoki xatoliklar
uchun chiqish uchun) yozish ekranga tushadi. Ko‘p Linux dasturlari
standart kirish moslamasidan ma’lumotlarni o‘qiydi va standart
chiqish moslamasiga yozadi. Masalan,
sort
buyrug‘i saralash dasturini
ishga tushiradi, u terminaldan
satrlarni o‘qiydi (foydalanuvchi fayl oxirini belgilash uchun Ctrl+D
tugmalar birikmasini bosmaguncha) va keyin
ularni alifbo tartibida
tartiblaydi va natijani ekranda namoyish etadi. Standart kirish va
chiqish yo‘naltirilishi mumkin, bu juda foydali xususiyatdir. Buning
uchun mos ravishda "<" va ">" belgilaridan foydalaniladi. Ularni bir
vaqtning o‘zida bitta buyruq satrida ishlatishga ruxsat beriladi.
Masalan,
sort
out
buyrug‘i sort dasturini in faylini kirish sifatida qabul qilishga va
chiqishni out faylga yo‘naltirishga majbur qiladi. Standart xatoliklar
xabari chiqishi yo‘naltirilmagani uchun, keyin barcha xatolik xabarlari
ekranga tushadi. Standart kirish moslamasidan ma’lumotlarni
o‘qiydigan dastur ushbu ma’lumotlarga ma’lum bir ishlov berishni
amalga oshiradi va natijani filtr deb nomlangan standart chiqish
oqimiga yozadi. Uchta alohida buyruqdan iborat quyidagi buyruq
satrini ko‘rib chiqamiz:
sort temp; head –30 Birinchidan, sort dasturi ishga tushadi, u fayldan ma’lumotlarni
oladi va natijani temp fayliga yozadi. U o‘z ishini tugatgandan so‘ng,
qobiq head dasturni ishga tushiradi, unga temp faylidan standart
terminal bo‘lgan standart chiqish moslamasiga dastlabki 30 qatorni
chiqarishni buyuradi. Nihoyat, vaqtinchalik temp fayli o‘chiriladi.
Shu bilan birga, u butunlay yo‘q qilinadi va endi qayta tiklanmaydi.
Buyruqlar satrlari ko‘pincha ishlatiladi, bunda buyruqlar satridagi
birinchi dastur ikkinchi dastur kirish sifatida foydalanadigan natijani
342
yaratadi. Oldingi misolda
buning uchun vaqtinchalik temp fayli
ishlatilgan. Ammo, Linux tizimi buning oson yo‘lini ta’minlaydi.
Linux universal ko‘p vazifali tizim hisoblanadi. Bitta
foydalanuvchi bir vaqtning o‘zida bir nechta dasturlardan ularning har
biri alohida jarayon sifatida foydalanishi mumkin.
