5
fazoviy tartibi shunday namoyon bo’ladiki, suyuq kristallarda
molekulalarning og’irlik markazining fazoviy joylashishi qisman tartibli
bo’lsa ham, to’la tartibli emas. Bu ularning qattiq kristall panjarasi yo’qligini
anglatadi. Shu sabali suyuq kristallar oddiy suyuqlikka o’xshash oquvchanlik
xossasiga ega. Suyuq kristall arning oddiy kristallar bilan yaqinlashtiradigan
muhim xossasi bu molekulalarning fazoviy joylashuvida tartibning
to’liqligidir. Bu tartib joylashuvda namoyon bo’ladi,
masalan
molekulalarning barcha uzun o’qi suyuq kristall namunasida bir xil
joylashgan Bu molekulalar cho’ziq shaklda bo’lishi kerak. Bundan tashqari
suyuq kristallarda molekulalarning yanada murakkab tartibda joylashuvi
hosil bo’lishi mumkin. Molekulalarning o’qlari tartibiga nisbatan suyuq
kristallar
3
xil
ko’rinishda
bo’ladi:
8
Fizikada suyuq kritallar va ularning
qullanilishi hozirgi kunda
rivollangan mamlakatlarning barchasida keng ko’lamda kuztuvlar olib
borilmoqda. Akademiya va ilmiy izlanish muassasalari oldingi izlanishlarga
asoslangan va qadimiy udumlarga ega. 30-yillarda Leningraddagi
Frederiksning Svetkovada balarilgan ishlari katta mashhurlk olib keldi va
tan olindi. Oxirgi yillarda suyuq kristallarni o’rganishga bo’lgan
qiziqish
ortganligi sabab izlanuvchilar suyuq kristallarni o’rganish rivojiga hamda
qisman suyuq kristallar optikasi rivojiga katta hissa qo’shdi.
Rasmda
TERMOTROP
SUYUQ
KRISTALLARning
molekulyar
tuzulishi keltirilgan, В-rasmda smektiklar D-rasmda qatlamlarda
molekulyar joylashish. а - smektik; б - nemetik; в - xolesterik.
9
I.G.Chistyakov, A. R. Kapustin, S.A Brazovskiy, S.A. Piken, Y.M.
Bhinov va boshqa olimlarning ishlari
bu sohada mashhur va suyuq
kristallarning samarali texnik vositalarini kasf qilishgahlar.
Suyuq kristallarning mavjudligini 1888 yil Abstryalik botanik Fridrix
Reynitser
suyuq
kristallarning
xolesterik
turini
kashf
qilgan.
U yangi sentezlangan xolesterikbenzoat moddasini kuzatib, 145
0
C
temperaturada bu moddaning kristali erib, suyuqliklarning xira yorug’lik
hosil qilishin aniqladi. Issiqlik miqdori 179
0
Cga borganda suyuqlik
yorqinlashadi, ya’ni o’zini optik munosabatda ko’rsata boshladi, xuddi oddiy
suyuqlik kabi,
masalan suvdek, xolesterilbenzoatning kutilmagan xossalari
aniqlashtirgan xira fazada polyarizatsion mikraskop ostida bu fazani
ko’zatish juda qiziqrli edi. Reynitser aniqladiki, u ikkiyoqlama sinadi. Bu
yorug’lik sinishini ko’rsatkichi, ya’ni yorug’lik tezligi bu fazada faza bog’lik
ekan.
Suyuq kristallar buyicha Respublikamizda ham juda ko’p ilmiy
ishlar qilingan, masalan Samarqand Davlat universiteti “Fizika fakul’teti” ga
qarashli “Kvant optikasi va radioelektronikasi” kafedrasi bo’lib,
bu yerda
bugungi kunda prof. L.M. Sobirov rahbarligida suyuq kristallar buyicha ilmiy
ishlar olib borilmoqda. Masalan shu kafedra a’zosi, hozirda kafedraning eng
10
yosh(35 yosh) dotsenti D.I. Semyonov “Suyuq kristallarda ul’tratovush
dispersiyasining turli chastota va temperaturalarda relaksatsiya vaqtini
hisoblash ” boyicha doktorlik hiyoyasi arafasida. Bizda bu sohada
laboratoruya jihozlari yo’qligi sababli bu ishni biz sizga avtomayik usulini
tavsiya etamiz. Masalan “Optika” bo’limida “Suyuq kristallarda ul’tratovush
dispersiyasining turli chastota va temperaturalarda relaksatsiya vaqtini
hisoblash ” laboratoriya mashg’ulotini bajarish davomida olingan natijalarni
matematik hisoblashga ancha qiyinchlik to’g’diradi. Bu masalani hal qilish
tadqoqot mavzuimizning asosiy maqsadi bo’ganligi
uchun Delphi dasturi
yordamida laboratoriya ishi natijalari, ularga bog’liq eksperimental jadval,
topshiriqlar tizimiv grafiklar tayyorlandi. Turli chastotalarda olingan
natijalar quyidagi formula yordamida avtomatik hisoblanib unga tegishli
jadval va grafiklar chizilda.
