-mavzu:  Xorijiy davlatlarning elektron raqamli imzo algoritmlari

 

 

 

 
 
11.7-mavzu: Tarmoqlararo ekran texnologiyasi. (Taqdimot) 

12. 6-mavzu: Identifikatsiyava autentifikatsiya tushunchasi va vazifalari. 
(
 Sharh) 
 
Kompyuter tizimida ro’yxatga olingan har bir sub’ekt (foydalanuvchi 
yoki foydalanuvchi nomidan harakatlanuvchi jarayon) bilan uni bir 
ma’noda indentifikatsiyalovchi axborot bog’liq. 
Bu ushbu sub’ektga nom beruvchi son yoki simvollar satri bo’lishi 
mumkin. Bu axborot sub’ekt indentifikatori deb yuritiladi. Agar 
foydalanuvchi tarmoqda ro’yxatga olingan indentifikatorga ega bo’lsa u 
legal (qonuniy), aks holda legal bo’lmagan (noqonuniy) foydalanuvchi 
hisoblanadi. Kompyuter resurslaridan foydalanishdan avval 
foydalanuvchi kompyuter tizimining identifikatsiya va autentifikatsiya 
jarayonidan o’tishi lozim. 
Identifikatsiya (Identification) - foydalanuvchini uning identifikatori 
(nomi) bo’yicha aniqlash jarayoni. Bu foydalanuvchi tarmoqdan 
foydalanishga uringanida birinchi galda bajariladigan funktsiyadir. 

Foydalanuvchi tizimga uning so’rovi bo’yicha o’zining identifikatorini 
bildiradi, tizim esa o’zining ma’lumotlar bazasida uning borligini 
tekshiradi. 
Autentifikatsiya (Authentication) — ma’lum qilingan foydalanuvchi, 
jarayon yoki qurilmaning haqiqiy ekanligini tekshirish muolajasi. Bu 
tekshirish foydalanuvchi (jarayon yoki qurilma) haqiqatan aynan o’zi 
ekanligiga ishonch xosil qilishiga imkon beradi. Autentifikatsiya 
o’tqazishda tekshiruvchi taraf tekshiriluvchi tarafning xaqiqiy ekanligiga 
ishonch hosil qilishi bilan bir qatorda tekshiriluvchi taraf ham axborot 
almashinuv jarayonida faol qatnashadi. Odat da foydalanuvchi tizimga o’z 
xususidagi noyob, boshqalarga ma’lum bo’lmagan axborotni (masalan, 
parol yoki sertifikat) kiritishi orqali identifikatsiyani tasdiqlaydi.
Identifikatsiya va autentifikatsiya sub’ektlarning 
(foydalanuvchilarning) haqiqiy ekanligini aniqlash va tekshirishning 
o’zaro bog’langan jarayonidir. Muayyan foydalanuvchi yoki jarayonning 
tizim resurslaridan foydalanishiga tizimning ruxsati aynan shularga 
bog’liq. Sub’ektni identifikatsiyalash va autentifikatsiyalashdan so’ng 
uni avtorizatsiyalash boshlanadi. 
Avtorizatsiya (Authorization) — subektga tizimda ma’lum vakolat va 
resurslarni berish muolajasi, ya’ni avtorizatsiya sub’ekt harakati 
doirasini va u foydalanadigan resurslarni belgilaydi. Agar tizim 
avtorizatsiyalangan shaxsni avtorizatsiyalanmagan shaxsdan ishonchli 
ajrata olmasa bu tizimda axborotning konfidentsialligi va yaxlitligi 
buzilishi mumkin. Autentifikatsiya va avtorizatsiya muolajalari bilan 
foydalanuvchi harakatini ma’murlash muolajasi uzviy bog’langan.
Ma’murlash (Accounting) — foydalanuvchining tarmoqdagi 
harakatini, shu jumladan, uning resurslardan foydalanishga urinishini 
qayd etish. Ushbu hisobot axboroti xavfsizlik nuqtai nazaridan 
tarmoqdagi xavfsizlik xodisalarini oshkor qilish, taxlillash va ularga mos 
reaktsiya ko’rsatish uchun juda muhimdir. 
Ma’lumotlarni uzatish kanallarini himoyalashda sub’ektlarning o’zaro 
autentifikatsiyasi, ya’ni aloqa kanallari orqali bog’lanadigan sub’ektlar 

xaqiqiyligining o’zaro tasdig’i bajarilishi shart. Xaqiqiylikning tasdig’i 
odatda seans boshida, abonentlarning bir-biriga ulanish jarayonida 
amalga oshiriladi. “Ulash” atamasi orqali tarmoqning ikkita sub’ekti 
o’rtasida mantiqiy bog’lanish tushuniladi. Ushbu muolajaning maqsadi 
— ulash qonuniy sub’ekt bilan amalga oshirilganligiga va barcha axborot 
mo’ljallangan manzilga borishligiga ishonchni ta’minlashdir. 
O’zining xaqiqiyligining tasdiqlash uchun sub’ekt tizimga turli 
asoslarni ko’rsatishi mumkin. Sub’ekt ko’rsatadigan asoslarga bog’liq 
holda autentifikatsiya jarayonlari quyidagi kategoriyalarga bo’linishi 
mumkin: 

Download 1,69 Mb.