|
Vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent
|
| bet | 88/111 | | Sana | 20.05.2024 | | Hajmi | 2,03 Mb. | | #246571 |
Imtiyoz Xususiyat
|
Default
|
Private
|
Protected
|
Public
|
Bir xil klass
|
+
|
+
|
+
|
+
|
Bir paket
qismklassi
|
+
|
-
|
+
|
+
|
Bir paket qismklassi
bo‘lmagan
|
+
|
-
|
+
|
+
|
Turli paket
qismklasslari
|
-
|
-
|
+
|
+
|
Turli paket
qismklassi bo‘lmagan
|
-
|
-
|
-
|
+
|
Teran himoya prinsipi. Ushbu prinsipga binoan, bitta nazoratning bo‘lishi yaxshi, ko‘plab nazoratlardan foydalanish esa yaxshiroq deb qaraladi. Teran himoyada foydalanilgan nazoratlar turli zaiflik orqali bo‘lishi mumkin bo‘lgan tahdidlarni oldini oladi. Xavfsiz dastur yozish orqali esa, foydalanish qiymatini tekshirish, markazlashgan auditni boshqarish va foydaluvchilarning barcha sahifalardan foydalanishlari ta’minlanishi mumkin.
Agar to‘g‘ri ishlab chiqilgan ma’mur interfeysi, tarmoqdan foydalanish qoidalarini to‘g‘ri bajarsa, foydalanuvchilarning avtorizatsiyasini tekshirsa va barcha holatlarni qaydlasa, u anonim hujumga bardoshsiz bo‘lishi mumkin emas.
Xavfsizlikning buzilishi. Ilovalar, amalga oshirilishi jarayonida turli sabablarga ko‘ra, buzilishlarga uchraydi. Masalan, quyida e’tiborsizlik oqibatida qoldirilgan xavfsizlik holati keltirilgan.
isAdmin = true; try {
codeWhichMayFail();
isAdmin = isUserInRole( “Administrator” );
}
catch (Exception ex) { log.write(ex.toString());
}
Mazkur holda codeWhichMayFail() yoki isUserInRole() funksiyalarida xatolik bo‘lsa yoki biror Exception kuzatilgan taqdirda ham foydalanuvchi ma’mur rolida qolaveradi. Bu ko‘rinib turgan xavfsizlik riski hisoblanadi.
Xizmatlarga ishonmaslik. Hozirgi kunda ko‘plab tashkilotlar uchinchi tomon, sheriklarining hisoblash imkoniyatidan foydalanadi. Masalan, bir tashkilot o‘z ma’lumotlarini o‘z sherigiga tegishli dasturiy ta’minot bilan ishlashi mumkin. Bu holda ularga ishonish kafolatlanmaydi. Masalan, Payme yoki shunga o‘xshash ilovalar bir necha bank kartalaridagi ma’lumotlarni taqdim qiladi. Mazkur holda, har bir bank foydalanuvchi tomonida o‘z ma’lumotlarining to‘g‘ri akslantirilganini tekshirishi lozim.
Vazifalarni ajratish. Firibgarlikni oldini olishga qaratilgan asosiy chora – vazifalarni ajratish. Masalan, tashkilotda kompyuter olish bo‘yicha talab yuborgan odam tomonidan uni qabul qilinmasligi shart. Sababi, bu holda u ko‘plab kompyuterlarni so‘rashi va qabul qilib olganini rad qilishi mumkin. Ba’zi holda, bir rol uchun oddiy foydalanuvchilarga nisbatan ishonch darajasi turlicha bo‘ladi. Masalan, ma’murlar tizimni o‘chirishi yoki yoqishi, parollar siyosatini o‘rnata olishi kerak. Biroq, ular onlayn savdo do‘koniga imtiyozga ega foydalanuvchi sifatida kira olmasligi, xususan, tovarlarni boshqalar nomidan sotib olish imkoniyatiga ega bo‘lmasligi kerak.
Xavfsizlikni noaniqlikdan saqlash. Noaniqlikka asoslangan xavfsiz
zaif xavfsizlik bo‘lib, birinchi nazoratning o‘zida xatolikka uchraydi. Bu biror sirni saqlash yomon g‘oya ekanligini anglatmasada, xavfsizlikning muhim jihatlari tafsilotlarining yashirin bo‘lishiga asoslanmasligini bildiradi.
Masalan, dastur xavfsizligi uning ochiq kodidan xabardor bo‘linganida barbod bo‘lmasligi kerak. Xavfsizlik ko‘plab boshqa omillarga, masalan, parolning oqilona siyosatiga, tarmoq arxitekturasiga, auditni boshqarish vositalariga tayanishi lozim.
Bunga amaliy misol sifatida, Linux operatsion tizimini keltirish mumkin. Ushbu operatsion tizimning kodi ochiq hisoblansada, to‘g‘ri himoyalangan va shuning uchun, hozirgi kundagi mustahkam operatsion tizimlardan biri hisoblanadi.
Xavfsizlikni soddaligi. Hujumga uchrash soha maydoni va soddalik bir-biriga bog‘liq. Ba’zi dasturiy ta’minot muhandislari kodning sodda ko‘rinishidan ko‘ra murakkabligini afzal ko‘radilar. Biroq, sodda va tushunishga oson ko‘rinish tezkor bo‘lishi mumkin. Shuning uchun, dasturiy ta’minotni yaratish jarayonida murakkablikdan qochishga harakat qilish zarur.
Dasturiy mahsulotlarga qo‘yilgan xavfsizlik talablari. Dasturiy ta’minotni ishlab chiqishda unga ko‘plab talablar qo‘yiladi.
Dasturiy mahsulotlarga qo‘yiladigan talablar uch turga bo‘linadi:
vazifaviy talablar:
tizim amalga oshirilishida kerak bo‘lgan vazifalar.
novazifaviy talablar:
tizimning xususiyatlariga qo‘yilgan talablar.
Vazifaviy talablar. Bu talablar quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
tizim kutgan kirishga qo‘yilgan talablar;
tizimdan chiqqan natijaga qo‘yilgan talablar;
kirish va chiqishga aloqador bo‘lgan talablar.
Novazifaviy talablar. Novazifaviy talablarga quyidagilar taalluqli:
audit qilish imkoniyati;
kengaytirish mumkinligi;
foydalanishga qulayligi;
bajarilishi;
ixchamligi;
ishonchliligi;
xavfsizligi;
testlash imkoniyati;
foydalanuvchanligi va h.
Xususiy xavfsizlik talablariga quyidagilar taalluqli:
maxfiylik talabiga misol:
tizim ruxsat berilgan foydalanuvchigagina .doc fayllarni ko‘rsatishi kerak;
xavfsiz aloqa kanalidan foydalanish.
ruxsatlarni nazoratlash talabiga misol:
tizim paroldan foydalanishni talab etishi kerak;
rollarga asoslangan foydalanishga ruxsatlarni nazoratlash amalga oshirilishi kerak.
butunlik talabiga misol:
o ochiq (public) turdagi foydalanuvchilar uchun faqat o‘qish, maxfiy (private) turidagi foydalanuvchilar uchun ham o‘qish ham yozish huquqi berilishi.
foydalanuvchanlik talabiga misol:
o barcha qayd yozuvlarda parol bo‘lishi shart;
3 ta muvaffaqqiyatsiz urinishdan so‘ng qayd yozuvi blokirovkalanishi shart;
o qayd yozuviga 5 min davomida tahdid amalga oshirilmasa u blokirovkadan yechilishi shart.
Dasturlash tiliga asoslangan xavfsizlik. Turli dasturlash tillari o‘ziga xos imkoniyatlarga ega, dasturlash sathida xavfsizlikni ta’minlash muhim ahamiyat kasb etadi. Mavjud dasturlash tillarini xavfsiz yoki xavfsiz emas turlariga ajratish nisbiy tushuncha bo‘lib, ularni quyidagicha tasvirlash mumkin (7.5-rasm).
– rasm. Dasturlash tillarining xavfsizlik darajasining sodda
ko‘rinishi
|
| |
