 O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI
NAVOIY VILOYAT NUROTA TUMAN
XALQ TA’LIMI MUASSASALARI FAOLIYATINI METODIK TA’MINLASH VA TASHKIL ETISH BO’LIMI
55-UMUMIY O’RTA TA’LIM MAKTABI
FIZIKA FANI O’QITUVCHI
Luqmonova Habibaning
VIII SINF UCHUN FIZIKA FANIDAN
«Metallarda elektr toki»
DARS ISHLANMASI
MAVZUSIDAGI BIR SOATLIK
-NUROTA-
Sana:
Sinf: 8-a.
Fan: Fizika.
Mavzu: METALLARDA ELEKTR TOKI
Darsning maqsadi:
Ta’limiy maqsad: O’quvchilarga o’tkazgichlardan tok oqishi mexanizmini tushuntirish.
Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarning qalbi va ongiga Vatanga muhabbat va sadoqat tuyg’ularini singdirish.
Rivojlantiruvchi maqsad: O’quvchilarning mustaqil fikrlash va nazariy bilimlarini amaliyotga qo’llash malakalarini rivojlantirish.
O’quv jarayoni texnologiyasi:
Dars turi: Yangi bilim berish.
Dars uslubi: Kichik guruhlarda ishlash. Aqliy hujum. Mustaqil ishlash. BBB.
Dars jihozi: Darslik, tarqatmalar, kompyuter, ekran, mavzuga oid chizmalar. Uslub - tilning inson faoliyatining muayyan sohasi bilan bogʻliq vazifalariga koʻra ajratilishi. Kishilar faoliyatning barcha sohalarida aloqa qilish jarayonida tildagi leksik, frazeologik, grammatik va fonetik vositalarni tanlash va ishlatishda birbirlaridan maʼlum darajada farq qiladilar. Mustaqillik - davlatning ichki va tashqi ishlarda boshqa davlatlarga qaram boʻlmay faoliyat koʻrsatishi. M. tamoyillariga rioya etish davlatlararo oʻzaro munosabatlarda yetakchi, hukmron qoidadir. Har bir davlatning mustaqilligini tan olish oʻzaro tinchtotuv yashashning prinsiplaridan biridir. Kompyuter (ing . computer - hisoblayman), EHM (Elektron Hisoblash Mashinasi) - oldindan berilgan dastur (programma) boʻyicha ishlaydigan avtomatik qurilma. Elektron hisoblash mashinasi (EHM) bilan bir xildagi atama. Tok manbai, lampochka, kalit, ulovchi simlar.
Baholash: Savol-javob, mustaqil ishlash, kuzatish. 5 balli tizim.
Tashkiliy qism.
Salomlashish. Sinfda algebra fani uchun psixologik iqlim yaratish. O’quvchilarni darsning borish jarayoni bilan tanishtirish.
Guruhlar tashkil etish va nomlash.
1-guruh: Elektron.
2-guruh: Proton.
3-guruh: Neytron.
DARSNING BORISHI
I.O’tilgan mavzuni mustahkamlash.
1.FIKRINGNI JAMLA.
Tezkor savol-javob
Sinf o’quvchilari bilan o’tilgan mavzular yuzasidan savol-javob o’tkaziladi.
1.Elektr toki deb nimaga aytiladi?
2.O’tkazgichda zaryadli zarralar tartibli harakat qilishining sababi nima? Harakat - borliqnint ajralmas xususiyati boʻlgan oʻzgaruvchanlikni (q. Barqarorlik va oʻzgaruvchanlik) ifodalovchi falsafiy kategoriya. H. tushunchasi imkoniyatlarning voqelikka aylanishini, roʻy berayotgan hodisalarni, olamning betoʻxtov yangilanib borishini aks ettiradi.
3.Tok manbai deganda nimani tushunasiz?
4.O’zgarmas deb nimaga aytiladi?
5.Volva galvanik elementining tuzilishi va ishlashini tushuntirib bering.
6.Quruq galvanik element tuzilishi va ishlashini tushuntirib bering.
7.Akkumlyator nima?
8.Akkumlyatorning galvanik elementdan asosiy farqi nimadan iborat?
9.Eng sodda elektr zanjir qanday elementlardan tashkil topgan?
XATOSINI TOP
“Elektron” guruhi uchun.
1.Elektrometr–jismlarning elektrlanganligini sezish, kuzatish uchun qo’llaniladi.
2.Zaryadli zarralarning tartibli harakati yoki oqimi elektr toki deyiladi.
3.Protonning massasi mp=9,1∙10-31 kg.
4.Elektr maydon kuch chiziqlari manfiy zaryadddan boshlanib musbat zaryadda tugaydi yoki elektrlikka ketadi. Maydon - ochiq, meʼmoriy jihatdan tartibga keltirilgan, atrofi bino, inshootlar yoki daraxtlar bilan toʻsilgan keng satq. Toʻrtburchakli, temperaturapetsiyasimon. doirasimon, tuxumsimon (oval) va boshqa shakllarda yopiq yoki ochiq holda boʻladi.
“Proton” guruhi uchun.
1.Elektroskop–jismlarning elektrlanganlik darajasini aniqlovchi asbob.
2.Elektrofor mashina yordamida uzluksiz zaryadlarni hosil qilish mumkin emas.
3.Elektr maydonni Sharl Kulon aniqlandi.
4.Yakkalangan o’tkazgichda elektr zaryadlari uning ichida joylashgan bo’lib sirtida zaryad bo’lmaydi.
“Neytron” guruhi uchun.
1.Elektrni o’zidan o’tkazuvchi moddalar dielektriklar deyiladi.
2.Atom markazida yadro joylashgan bo’lib, u electron va protondan tashkil topgan atom yadrosi atrofida orbita bo’ylab neytronlar harakat qiladi.
3.Ikki qo’zga’lmas nuqtaviy zaryadlarning o’zaro ta’sir kuchi zaryadlarning miqdoriga teskari proporsional va ular orasidagi masofaning kvadratiga to’g’ri proporsionaldir.
4.Elektr zaryadlarini to’plash uchun mo’ljallangan asbob kondensator deb ataladi.
AQLIY HUJUM
So’zsiz surat.
“Elektron” guruhi uchun.
“Proton” guruhi uchun.
 A)
B)
D)
C)
E)
“Neytron” guruhi uchun
II.Yangi mavzu bayoni.
Mavzu: METALLARDA ELEKTR TOKI
Yangi mavzu quyidagi reja asosida bayon etiladi.
Reja:
1.Erkin elektronlarning tartibsiz harakati.
2.Elektr maydonda erkin elektronlar harakati.
3.Elektr tokining yo’nalishi.
4.Xulosalash.
III.Yangi mavzuni mustahkamlash.
BAXTLI TASODIF.
1.Atomdagi qaysi elektronlar erkin bo’linadi?
2.Krisstal panjara nima?
3.Erkin electron elektr maydonda qanday harakat qiladi?
4.Metallarda elektr toki nimadan iborat?
5.Elektr tokening yo’nalishi haqida nima deya olasiz?
6.Baxtli tasodif.
AQL CHARXI.
A, B iboralardan tekst tuzing.
“Elektron” guruhi uchun.
A) 1)Jism ……. Tashkil topgan
2)Molekula …. Tashkil topgan.
3)Atomlar …. Tashkil topgan.
4) Yadro ….. tashkil topgan.
B) 1)Protonlar va neytronlardan
2)Yadro va elektrondan.
3)Atomlardan.
4)Molekulalardan.
“Proton” guruhi uchun.
A) Agar atomda …
1) elektronlar soni protonlar soniga teng bo’lsa … .
2) elektronlar soni protonlar sonidan kam bo’lsa, … .
3) elektronlar soni protonlar sonidan ko’p bo’lsa, … .
B) u holda atom … bo’ladi.
1) manfiy zaryadlangan ion;
2)musbat zaryadlangan ion;
3)elektr neytral.
“Neytron” guruhi uchun
A)Agar biror jismda ….
1)Elektronlar soni protonlar soniga teng bo’lsa …. .
2)Elektronlar soni p[rotonlar sonidan kam bo’lsa …. .
3)Elektronlar soni protonlar sonidan ko’p bo’lsa …. .
B) u holda jism asosan …. bo’ladi.
1)elektr neytral;
2)manfiy zaryadlangan;
3)musbat zaryadlangan.
IV.Bilimdonlik sinovi.
SHARTSIZ MASALA.
Shaxmat doskasini to’ldir.
“Elektron” guruhi uchun.
-
E
|
?
|
2kN/m
|
3∙104
|
F
|
0,4 mkN
|
?
|
2∙10-4
|
q
|
2 nC
|
12 nC
|
?
|
Javoblar:
E
|
200 N/c
|
2kN/m
|
3∙104
|
F
|
0,4 mkN
|
24∙10-6 N
|
2∙10-4
|
q
|
2 nC
|
12 nC
|
1,5∙10-8
|
“Proton” guruhi uchun.
-
E
|
?
|
6∙10-4
|
2∙10-4
|
q
|
10 nC
|
1∙10-8
|
?
|
r
|
3 sm
|
?
|
4 sm
|
k
|
|
|
|
Javoblar:
E
|
1∙10-6 N
|
6∙10-4
|
2∙10-4
|
q
|
10 nC
|
1∙10-8
|
|
r
|
3 sm
|
|
4 sm
|
k
|
|
|
|
“Neytron” guruhi uchun
-
C
|
?
|
300 pF
|
370
|
S
|
21 sm2
|
200 sm
|
?
|
d
|
1,5 sm
|
?
|
5 mm
|
E
|
1
|
7
|
7
|
Javoblar:
C
|
|
300 pF
|
370
|
S
|
21 sm2
|
200 sm
|
300 m
|
d
|
1,5 sm
|
?
|
5 mm
|
E
|
1
|
7
|
7
|
IV.Bu juda qiziq.
Fizika fanining mo’jizalari.
V.BBB usuli.
O’quvchilar dars davomida o’rgangan tushunchalari va o’rganishni xohlagan tushunchalari haqida fikr bildiradilar. O’rganishni xohlagan tushunchalarni topib o’rganib kelish va keying darsda gapirib berish raqib guruhlarga uyga vazifa tariqadisa beriladi.
VI.Yakunlash.
Dars jarayoni davomida guruhlar to’plagan kartochkalar asosida g’olib guruhni aniqlash.
Darsda faol ishtirok etgan o’quvchilarni baholash va rag’batlantirish.
O’qituvchi: H.Luqmonova.
O’IBDO’: R.Jo’rayeva.
| 