24
Рrоgnоz nаtijаlаridаn kо‘rinib
turibdiki, 2030 уildа 2023 уilgа nisbаtаn
О‘zbеkistоn Rеsрublikаsidа dероzitlаrning umumiу miqdоri 9,5%, О‘zbеkistоn
Rеsрublikаsidа tijоrаt bаnklаrning sоni 9,5%, jismоniу shахslаrgа аjrаtilgаn
krеditlаr 19,1% vа sоf muаmmоli krеditlаrning jаmi kарitаlgа nisbаti 48,9%
оshishigа еrishilаdi (7-jadval).
Tadqiqot ishida O‘zbekiston Respublikasida 2030-yilga qadar jami kreditlash
hajmi rivojlanishiga asoslangan prognoz parametrlari ishlab chiqilgan. Qo‘llangan
yuqori adekvatlikka ega ekonometrik model va ularga tegishli amaliy dasturlar pa-
ketlari asosida tanlab olingan obyektda xizmatlar hajmi qisqa muddatli prognozi
aniqlandi.
XULOSA
Tijorat banklarida kreditlash xizmatlari samaradorligini oshirish yo‘llari
masalalari yuzasidan o‘tkazilgan tadqiqot natijalari asosida quyidagi ilmiy-amaliy
xulosa va tavsiyalar ishlab chiqildi:
1. Dissertatsiyada tijorat banklarining kreditlash
jarayoni xususiyatlarini
tavsiflovchi tushunchalar sifatida “tijorat banklarida kreditlash xizmati”, “bankning
kreditlash jarayoni” kategoriyalarining iqtisodiy mazmuniga oid mualliflik ta’rifi
ishlab chiqildi.
Tijorat banklarida kreditlash xizmati – bu bank tomonidan qarz
oluvchining moliyaviy ehtiyojlarini qondirish maqsadida ma’lum muddatga va
ma’lum shartlar orqali beriladigan pul mablag‘larni muayyan texnologiya asosida
qulay sharoitda taqdim etish jarayonidir. Bankning kreditlash jarayoni – bankning
kreditlash muddatlari va mexanizmlarining o‘zgarishi sifatida ifodalangan tashkiliy
bosqichlar ketma-ketligi ko‘rinishidagi bank kreditlarining harakati sifatida
aniqlanadi.
2. Tadbirkorlik subyektlarining moliyaviy holatini
baholash usulini tijorat
banklarida kreditlash tartibi va funksiyalaridan foydalangan holda kreditlash
jarayonini imitatsion modellashtirish hamda kredit operatsiyalarini monitoring
qilish bosqichlarini shakllantirish asosida takomillashtirish taklifi asoslandi.
3. Tijorat banklarining kredit samaradorligini oshirishga qaratilgan
strategiyani ishlab chiqishda tarmoq xususiyatiga qarab kreditlashning “ipoteka”
va “lizing” shakllarini amaliyotga tatbiq etishda xo‘jalik huquqi va jarayonlari
hamda loyiha smeta hujjatlari bilan ishlash borasida
malaka va tajribaga ega
bo‘lgan xodimlarni kredit komissiyasining ishchi guruhlari tarkibiga kiritish
zarurati asoslandi.
4. “Bank-mijoz” munosabatlarini tartibga soluvchi shartnomalarning huquqiy
va iqtisodiy savodxonlik nuqtai nazaridan tuzilishiga erishish maqsadida tijorat
banklarining xizmatlari turlari hamda kreditlashning shakl va turlari bo‘yicha
shartnomalarni tuzish qoidalari to‘g‘risida uslubiy tavsiyalarning ishlab chiqilish
zarurati asoslandi.
5. Tijorat banklarida kreditlash xizmatlari samaradorligini oshirish bo‘yicha
iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar va ijtimoiy
taraqqiy etgan davlatlar
tajribalaridan foydalanish hamda respublikamiz amaliyotida qo‘llash yuzasidan
tavsiyalar ishlab chiqildi.
25
6.
Bank
kredit
resurslari
dinamikasining
dastlabki
parametrlarini
shakllantirish, qarz oluvchilar soni va kredit resurslari hajmining ekstremal
qiymatlarini aniqlash hamda bank faoliyatining turli ko‘rsatkichlari dinamikasini
vaqtga bog‘liq muvozanat qiymatini baholash asosida tijorat banki kapitali
dinamikasining o‘zgartirilgan matematik modeli takomillashtrildi.
7. Kredit xizmatlari samaradorligini baholash tizimini bank nazorati bo‘yicha
xalqaro Bazel qo‘mitasining amaliyotiga asoslangan
holda bank xizmatlarining
samaradorligini monitoring qilish, mijozlarni segmentatsiyalash, turli banklarning
kredit faoliyati ko‘rsatkichlarini taqqoslash orqali takomillashtirish taklifi
asoslandi.
8. Bank tizimida moliyaviy
faoliyatni amalga oshirish, iste’molchilar bilan
o‘zaro aloqalarni o‘rnatish, biznes jarayonlarini tashkil etish, yangi kredit
xizmatlari hisobiga kredit portfelining o‘sishini ta’minlash bosqichlarini
shakllantirish asosida bank kredit bo‘limining strategik
xaritasini tuzish taklifi
asoslandi.
9. Banklarda kreditlashning yangi xizmatlarini joriy etish jarayoni yangi
xizmatlarni joriy etishning maqsadga muvofiqligi, ketma-ketligi va ustuvor
yo‘nalishlarini aniqlash, mijozlar o‘rtasida reklama kampaniyasini o‘tkazish,
tarif
siyosatini, shuningdek kredit muassasasi tomonidan yangi xizmatlar joriy
etiladigan vositalarni aniqlash hamda kredit risklarini kamaytirish asosida
takomillashtirildi.
10. O‘zbekiston Respublikasida kredit bozorining barqaror rivojlanish
dinamikasi asosida bank kreditlari umumiy miqdori oshishining 2030-yilga qadar
prognoz ko‘rsaktichlari ishlab chiqildi.
