298
Chakana savdo aholiga to‘g‘ridan to‘g‘ri tovar sotish va xizmat
qilish bilan bog‘liq bo‘lgan tadbirkorlik faoliyatini o‘z ichiga oladi.
Chakana savdo tovarlar assortimentining shakllanishida qatnashadi.
Xaridorlarga tovarlar sifat ko‘rsatkichlari to‘g‘risida axborotlar beradi.
Tovarlarni saqlash, qo‘shimcha ishlash, narxlarni o‘rnatish va boshqa
vazifalarini bajaradi. Natijada tovarlarning oxirgi iste’molchilari bilan
oldi - sotdi shartnomasini tuzadi.
Chakana
savdo mulkchilik shakli, usuli va xizmat ko‘rsatishlari
bilan farqlanadi:
1. Xususiy hissadorlar.
2. Ijara mulklarga asoslangan chakana savdo.
3. Qo‘shma mulklarga asoslangan chakana savdo.
Chakana savdo firmalarining turlari 4 ta mezon bilan farq qiladi:
1. Do‘konning jihozlari.
2. Mijozga xizmat ko‘rsatish darajasi.
3. Tovar assortimenti.
4. Savdoda xizmat ko‘rsatish xarakteriga ko‘ra.
Chakana savdo vositachilarini quyidagi belgilariga ko‘ra
tasniflash mumkin:
1. Do‘konga taalluqliligi bo‘yicha:
a) mustaqil chakana savdo qiluvchi do‘konlar (odatda, bir odam-
ning mulki hisoblanadi. Bu qoidaga ko‘ra savdo masalalarini do‘kon
egasining o‘zi hal qiladi), xizmat ko‘rsatish darajasi yuqoriligi bilan
ajralib turadigan uncha katta bo‘lmagan do‘konlar:
b) korporativ tarmoq o‘z ichiga ko‘p sonli do‘konlarni oladi.
Mulkdor hisoblanadi. Bu turdagi chakana savdo tashkilotining bu turini
afzalligi - yirik partiya tovarlariga buyurtma berish imkoniyati orqali
transport xarajatlarini iqtisod qilish va soni bo‘yicha
chegirma olish,
tashkil etishning yuqori darajasi, sotishni rag‘batlantirish va bashorat
qilish imkoniyati, tovar zaxiralari va narxlarni boshqarishdan iborat.
2. Xizmat ko‘rsatish darajasi bo‘yicha:
a) Xizmat ko‘rsatish cheklangan do‘konlar-avvaldan tanlangan
tovarlar
bilan savdo qiladi;
b) to‘liq xizmat ko‘rsatish yuqori do‘konlar — obro‘li do‘konlarga
nufuzli tovarlarni sotish uchun taklif qilinadi va xaridorga qidirish,
taqqoslash, har qanday masalada yordam, tanlashda maslahatlar beradi.
3. Savdo xizmati ko‘rsatish xarakteriga ko‘ra:
a) do‘konda sotish;
299
b) tovarni pochta yoki telefon orqali buyurtma bilan sotish;
c) elektron savdo;
d) tarqatib sotish;
e) savdo avtomatlari orqali savdo.
4.Tovar assortimenti bo‘yicha:
a) ixtisoslashgan do‘konlar;
b) universal do‘konlar;
c) kundalik ehtiyoj mollari do‘konlari;
d) keng tarmoqli universal do‘konlar.
5. Iste’mol koorperativlari – bu chakana savdo qiluvchi do‘konlar
bo‘lib, ularni iste’molchilarning o‘zlari boshqaradi va
egalik qiladi
(ko‘proq oziq – ovqat bozorlarida). Ko‘pincha iste’molchilarning o‘zlari
do‘konlarda ma’lum vaqt ishlab beradi, bu esa savdo narxini sezilarli
pasaytirish imkonini beradi.
6. Savdo kooperativlari– mustaqil do‘konlar tarmog‘i bo‘lib, odatda,
tovarlarni bitta ta’minotchining o‘zidan xarid qiladi. Ularning afzalligi-
xaridorlarning ko‘z oldida, ularni ancha past narxlar bilan jalb etuvchi
(yetkazib
beruvchidan xarid qilinganda, miqdori uchun chegirmalar
hisobidan) yirik savdo tarmog‘ini yaratishi.
7. O‘z-o‘ziga xizmat qilish do‘konlari – kundalik ehtiyoj tovarlarini
realizatsiya qiladi.
Chakana savdo taqsimlashning barcha bo‘g‘inida o‘nta xaridordan
yettitasi u yoki bu tovar foydasiga, aynan
ularning taqdim etilgan
assortimentlarini ko‘rish, tovarning xarid qiymatini baholash va be
vosita asosiy do‘konning o‘zida taqqoslash kerak bo‘lsa, maslahat
so‘rab, sotuvchiga murojaat qilishi savdoni amalga oshirishning isbotiga
aylanadi. Aynan chakana savdo xaridorlar bilan doimiy muloqotda
bo‘ladi, turli tovar va markalarga ularning ta’sirini ko‘radi va
yangi
kombinatsiya va tovar guruhlarini tuzib, tovarning tez sotilishini boshqa-
radi. Chakana savdo bilan shug‘ullanuvchilar tovarlar va xizmatlar
bevosita yakuniy iste’molchilarning shaxsan iste’mollari uchun sotish
bo‘yicha hamma turdagi faoliyatni bajaradilar. Chakana savdo do‘kon-
larida xaridor
muomalasini boshqarish merchendayzing deyiladi.
Chakana savdoning asosiy hajmi chakana savdo bilan shug‘ul-
lanuvchi do‘konlar orqali, kam qismi to‘g‘ridan – to‘g‘ri marketing,
shaxsiy savdo va savdo avtomatlari yordamida sotishni o‘z ichiga
oluvchi do‘kondan tashqari chakana savdo yo‘li bilan olib boriladi.
300
Chakana savdo qiluvchi tovarni ulgurji savdodan yoki ishlab chiqaruv-
chidan sotib oladi.
