Moddiy qimmatliklarning miqdor-qiymat hisobi
HISOBOT 111
090 “Tovar (ish, xizmat)larga xarajatlar” subschyotning debeti bo‘yicha mahsulot ishlab chiqarish, ishlar bajarish va xizmatlar ko‘rsatish bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan xarajatlar, shuningdek, yaroqsiz mahsulot hisobiga yo‘qotishlar aks ettiriladi. Mazkur xarajatlar 090 “Tovar (ish, xizmat)larga xarajatlar” subschyotning debetiga tovar-moddiy zaxiralar, mehnatga haq to‘lash bo‘yicha xodimlar bilan hisob-kitoblar va boshqalarni hisobga oluvchi tegishli subschyotlarning kreditidan hisobdan chiqariladi. Taqsimlanadigan xarajatlar 090 “Tovar (ish, xizmat)larga xarajatlar” subschyotning debetiga 210 “Taqsimlanadigan xarajatlar” subschyotining kreditidan hisobdan chiqariladi. 090 “Tovar (ish, xizmat)larga xarajatlar” subschyotining debetida tugallangan mahsulot ishlab chiqarish, ish va xizmatlarni bajarishning haqiqiy tannarxi aks ettiriladi. Ushbu summalar 090 “Tovar (ish, xizmat)larga xarajatlar” subschyotdan 050 “Tayyor mahsulot” subschyoti yoki 200 “Mahsulot (ish, xizmat)lar realizatsiyasi” subschyotining debetiga hisobdan chiqarilishi mumkin. Ishlab chiqarish va sotish dinamikasini tahlil qilish U ishlab chiqarish va sotish dinamikasini o’rganishdan, bazaviy va zanjirli o’sish va o’sish sur’atlarini hisoblashdan boshlanadi. Ushbu tahlil ma’lum yillar davomida ishlab chiqarish va sotish hajmi qanday o’zgarganligini ko’rsatadi. Agar ishlab chiqarishning o’sish sur’ati mahsulotlarni sotish tezligidan ancha yuqori bo’lsa, bu sotilmagan mahsulotlar kutubxona omborlarida to’planib, xaridorlar tomonidan to’lanmaganligini ko’rsatadi. Mahsulot ishlab chiqarish va sotishning o’rtacha yillik o’sish sur’ati (o’sishi) geometrik o’rtacha yoki arifmetik o’rtacha og’irlik bo’yicha hisoblab chiqilishi mumkin. Ushbu tezisda men o’rtacha og’irlikdagi geometrik vositalardan foydalanaman. Rejani bajarmaganlik sabablarini aniqlash uchun shartnoma majburiyatlarini bajarish bo’yicha faoliyat baholanadi. Mahsulotlarning qisqa vaqt ichida etkazib berilishi nafaqat kutubxonaning natijalariga, balki savdo tashkilotlari, tegishli kutubxonalar, transport tashkilotlari va boshqalarning ishiga salbiy ta’sir ko’rsatmoqda. Amalga oshirilishini tahlil qilishda davlat buyurtmasi bo’yicha majburiyatlarni bajarishga, kooperativ ravishda etkazib berish va mahsulotlarni eksport qilishga alohida e’tibor qaratish lozim. Tovar ishlab chiqarishda mehnat, xom ashyo, texnik, texnologik, moliyaviy va boshqa resurslardan samarali foydalanish zarur. Assortimentni shakllantirish tizimi quyidagi asosiy fikrlarni o’z ichiga oladi. - mijozlarning hozirgi va kelajakdagi ehtiyojlarini aniqlash: - ishlab chiqarilgan yoki ishlab chiqarish rejalashtirilgan mahsulotning raqobatbardoshligini baholash; - mahsulotning hayotiy tsiklini o’rganish va yangi, yanada ilg’or mahsulot turlarini joriy etish va eskirgan va iqtisodiy jihatdan samarasiz mahsulotlarni ishlab chiqarish dasturidan olib tashlash uchun o’z vaqtida choralar ko’rish; - iqtisodiy samaradorlikni va mahsulot assortimentining o’zgarishi xavfi darajasini baholash. Mahsulotlar assortimentini tuzish rejasini bajarmaganligiga ta’sir qiluvchi asosiy sabablar ichki (ishlab chiqarishni tashkil etishdagi kamchiliklar, uskunalarning texnik holati, ishlamay qolish, avariyalar, mablag’larning etishmasligi, boshqaruv tizimidagi kamchiliklar va moddiy rag’batlantirish) va tashqi (bozor sharoitlari, ma’lum turlarga bo’lgan talabning o’zgarishi). mahsulotlar, moddiy-texnik ta’minotning holati, ishlab chiqarish uskunalarini o’z vaqtida ishga tushirish) omillari: - qiymat ko’rinishida ishlab chiqarish hajmi; - material iste’moli; - sotiladigan mahsulotlarning tannarxi; - foyda; - rentabellik. Agar qimmatroq mahsulotlarning ulushi ko’payib ketsa, u holda qiymat ishlab chiqarish hajmi oshadi va aksincha. Xuddi shu narsa yuqori rentabellik ulushining ko’payishi va mos ravishda past rentabelli mahsulotlar ulushining kamayishi bilan foyda hajmida sodir bo’ladi. 090 “Tovar (ish, xizmat)larga xarajatlar” subschyotida ishlab chiqarish, yordamchi qishloq va o‘quv-tajriba xo‘jaliklarining buyum va mahsulotlarni tayyorlash, bosma mahsulotlarni nashr qilish va xizmat ko‘rsatishi uchun rejalashtiriladigan xarajatlar, yuridik va jismoniy shaxslar bilan tuzilgan shartnomalar asosida ilmiy-tadqiqot va konstruktorlik ishlarini bajarishga doir xarajatlar, eksperimental qurilishlarni tayyorlash xarajatlari, shuningdek, boshqa bajarilgan ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlar uchun qilingan xarajatlar hisobga olinadi. Mahsulot ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish hamda ishlar bajarishga qilinadigan xarajatlar va ularning tannarxini shakllantirish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 5-fevraldagi 54-son “Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida”gi qaroriga (O‘zbekiston Respublikasi Hukumati qarorlari to‘plami, 1999-y., 2-son, 9-modda) muvofiq amalga oshiriladi. Har bir element uchun debit va kredit hisoblari
Tarkibiy omilning mahsulot ishlab chiqarish qiymatining o’zgarishiga ta’sirini hisoblash o’rtacha og’irlikdagi narxlar (agar mahsulotlar bir hil bo’lsa) yordamida amalga oshirilishi mumkin. Buning uchun avval mahsulotning haqiqiy tarkibini hisobga olgan holda o’rtacha og’irlik narxini aniqlang, so’ngra rejalashtirilgan va ular orasidagi farq shartli ravishda real ishlab chiqarish hajmiga ko’paytiriladi: Ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifatini tahlil qilish metodologiyasi Mahsulotlar sifati sanoat kutubxonalari faoliyatining muhim ko’rsatkichidir. Uning o’sishi raqobat, bozor mavqeini egallash va saqlab qolish shakllaridan biridir. Mahsulot sifatining yuqori darajasi mahsulotga talabni oshirishga va nafaqat sotish hisobiga, balki yuqori narx tufayli ham foyda miqdorini oshirishga yordam beradi. Kutubxonalarda tahlil qilish kerak: - mahsulot sifati; - sertifikatlangan mahsulotlarning nisbati; - xalqaro standartlarga javob beradigan mahsulotlar ulushi; - eksport qilinadigan mahsulotlar ulushi, shu jumladan yuqori rivojlangan sanoat mamlakatlariga. Individual (bitta) ko’rsatkichlar - mahsulot sifati uning xususiyatlaridan birini tavsiflaydi: - foydali (sutdagi yog ‘miqdori, ko’mirning kul miqdori, rudadagi temir miqdori, oziq-ovqat mahsulotlaridagi protein miqdori); - ishonchlilik (chidamlilik, ish vaqti); - ishlab chiqarish qobiliyati, ya’ni. dizayn va texnologik echimlarning samaradorligi (mehnat zichligi, energiya zichligi); - mahsulotlar estetikasi. Download 112.26 Kb.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||