381
2022-SENTABR/OKTABR
OLIY TA’LIM TIZIMIDA MUSTAQIL TA’LIMNI TASHKIL ETISHNING O’ZIGA
XOS XUSUSIYATLARI.
M.I.Quvondiqova .Andijon davlat pedagogika instituti.
Annotatsiya.
Maqolada oliy ta’lim tizimida mustaqil ta’limni tashkil etishning o’ziga xos
xususiyatlari,mustaqil ta’lim turlari, shuningdek oliy ta’limda mustaqil bilim olish
faoliyatini tashkil qilish bo’yicha tavsiyalar berilgan.
Kalit so‘zlar: mustaqil ta’lim, mustaqil fikrlash, mustaqil bilim olish faoliyatini tashkil etish
bo’yicha tavsiyalar.
Аннотация.
В статье приведены особенности организации самостоятельного обучения в
системе высшего образования, виды самостоятельного обучения, а также
рекомендации по организации самостоятельной учебной деятельности в высшей
школе.
Ключевые слова: рекомендации по организации самостоятельного обучения,
самостоятельного мышления, самостоятельной учебной деятельности.
Insonning psixologik va pedagogik imkoniyatlari ko‘lamidan oqilona foydalanish,
shu asosda ma’lum ijtimoiy istiqbollarini belgilash, aynan har bir shaxsning o‘zi jamiyat va
xalqning bir qismi sifatida o‘zini-o‘zi anglashi, o‘zini-o‘zi rivojlantirishi va kamol toptirishi
muqarrardir. Bu jarayon esa, tabiiyki uzluksiz ravishda Respublikamizda amalga
oshirilayotgan ijtimoiy turmushdagi turli sohalar bo‘yicha
iqtisodiy taraqqiyoti uchun
muhim ahamiyat kasb etuvchi shaxsni shakllantirish muammosi va uni pedagogik –
psixologik jihatdan to‘g‘ri yo‘naltirish shu sohaga dahldor barcha yo‘nalishlarga alohida
ma’suliyat yuklaydi.
Ta’lim va tarbiya jarayonida har bir pedagog talabalarning mustaqil fikrlashlari uchun
sharoit yaratishi lozim, aks holda talaba ongi tayyor shablonlar, stereotiplarga shu qadar
o‘rganadiki, ular oxir oqibat har qanday noto’g’ri yoki yot g‘oyalarga ergashib
ketaveradigan bo‘lib qoladi. Ya’ni, darsni tashkil etishning noan’anaviy usullariga keng yo‘l
ochish, darslarda talabalarining interaktiv
muloqotini tashkil etish, ular miyasining
yaxshiroq ishlashi, qiziqishi va mustaqil fikrlashiga yordam beradi
Mustaqil ta’lim oliy ta’lim muassasasida o‘quv jarayonining tarkibiy qismi bo‘lib, u
quyidagi sohalarda bajariladi:
1. Ma’ruza mavzusi va materiali bo‘yicha mustaqil ishlar: ma’ruzada bayon qilingan
asosiy tushunchalar, muhim masalalarni idrok etish va anglab olish uchun ma’ruzadan keyin
o‘z yozuvlari (konspekti)ni tartibga keltirish, tavsiya etilgan o‘quv adabiyotlari,
birinchi
manbalarni o‘rganish bilan o‘z yozuvlariga tuzatishlar kiritish va to‘ldirish, o‘qilgan
manbalardan qo‘shimcha matnlar olish.
382
2022-SENTABR/OKTABR
2. Amaliy mashg‘ulotlarga, seminar va laboratoriya ishlariga tayyorgarlik sohasida
mustaqil ishlash, axborotlarni tartibga keltirish, savollar tuzish, javoblar hozirlash, o‘quv
mashg‘uloti loyihalarini tuzish,
savol - javoblarga, muhokamada qatnashishga, amaliy
ishlarni bajarishga tayyorlanish.
3. Referatlar, ma’ruzalar, kurs ishlarini yozish bo‘yicha o‘quv - biluv topshiriqlarini
bajarish bo‘yicha mustaqil ishlar.
4. Nazorat ishlari (joriy, oraliq, yakuniy nazorat ishlari) sohasida o‘quv - biluv
topshiriqlarini bajarishga doir mustaqil ishlar.
5. Malakaviy amaliyotlar bilan bog‘liq o‘quv - biluv topshiriqlarini mustaqil bajarish:
pedagogik amaliyot, ishlab chiqarish amaliyoti bilan bog‘liq o‘quv-
biluv topshiriqlari
shular jumlasiga kiradi.
6. Maxsus kurs va maxsus seminarlarni o‘rganish bilan bog‘liq mustaqil ishlar:
ma’ruza mavzusiga doir adabiyotlarni o‘qib, o‘rganib, biror masala bo‘yicha matn
tayyorlash, ma’ruza o‘qishga hozirlanish kabilar.
7.Malakaviy bitiruv ishlari, magistrlik dissertatsiyasini tayyorlash sohasida mustaqil
ishlar
Talabalar mustaqil faoliyatining shakllari, metodlari xilma xil bo‘lib, fanni (sohani)
mustaqil o‘rganishning negizi hisoblanadi: ilmiy adabiyotlarni annotatsiya qilish, birlamchi
manbalar bo‘yicha konspekt tuzish, referat va ma’ruza yozish, kurs va bitiruv ishlarini
bajarish, auditoriyadan tashqari paytda tajriba o‘tkazish hamda olingan miqdoriy natijalarni
ham miqdor, ham sifat jihatidan tahlil qilish va boshqalar.
Har qanday yangilik, taraqqiyot inson aql zakovatining mahsuli hisoblanadi, xuddi
shu bois fan texnika rivoji ko‘p jixatdan mutaxassisning mustaqil fikrlashiga bog‘liq. Talaba
kamoloti jismoniy, axloqiy va aqliy bosqichlardan iborat bo‘lib, bu borada uning mustaqil
fikrlashi muhim o‘rin egallaydi. Hozirgi davrning talabalari jismoniy,
axloqiy jihatdan
komillik darajasiga erishsada, lekin aqliy kamolotga erishishi bir qancha ko‘rinishlarga,
ya’ni asab tizimining taranglashuvi, aqliy zo‘riqish, hissiy jiddiylashuv, barqaror irodaviy
akt, uzluksiz faollik, fidoyilik namunalari evaziga bosqichma bosqich amalga
oshiriladi.Mustaqil tafakkur bu kishilardagi aqliy faoliyatning asosiy tavsifi bo‘lib,
tafakkurning individualligini belgilaydi.Shu boisdan, Oliy ta’limda mustaqil bilim olish
faoliyatini tashkil qilish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqildi:
1. Mustaqil faoliyatni tashkil qilish bo‘yicha
beriladigan maslahat, vaqtni
rejalashtirishga qaratilgan maslahat.
2. Mustaqil bilim va ma’lumot olish bo’yicha beriladigan maslahat:
➢ kutubxonadan
foydalanish to‘g‘risidagi maslahatlar.
➢ kitob bilan ishlash haqida maslahatlar.
➢ oqilona (ratsional) o‘qish yo‘llari yuzasidan maslahatlar.
➢ konspekt tuzishga oid maslahatlar.
383
2022-SENTABR/OKTABR
➢ o‘qilgan
psixologik manbalarning muhim joylarini ajratishga yo‘naltirilgan
maslahatlar:
➢ Bevosita o‘qish jarayoniga taalluqli maslahatlar:
➢ ma’ruzani samaralirok konspekt qilishga alokador maslahat,
➢ o‘qilgan o‘quv materiallarini omilkor, mantiqiy esda olib qolish bilan bog‘liq asosiy
fikrlarni umumlashtirish va tezisni tuzish bilan bog‘liq maslahatlar.
➢ Ijodiy faoliyatga tegishli maslahatlar:
➢ referat yozish mazmuni, mohiyati va
xususiyati yuzasidan maslahat;
➢ kurs ishi yozish qoidasi, talabi va prinsipi bo‘yicha bildiriladigan maslahat;
➢ bitiruv ishi yozishga doir fikr mulohazalar;
➢ tezis va maqola tayyorlashga aloqador bo‘lgan maslahatlar;
➢ magistrlik dissertatsiyasiga taalluqli yo‘l — yo‘riqlar majmuasiga yo‘naltirilgan
maslahat.
