Международный научный журнал № 2(100), часть 1
«Научный Фокус» июня, 2023
253
YUL XARAKATINI TASHKIL ETISHNING MAQSAD VA VAZIFALARI
A.A. Qarajanova
Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi TATU Nukus filiali
D.K. Sipatdinova
S.Saparbaeva
№1 sonli kasb-hunar maktabi o’qutivchisi
S.Xudaybergenov
Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi TATU Nukus filiali, 2-kurs talabasi
Annotaciya: Ushbu maqolada yul harakatini tashkil etishda elektron hisoblash
mashinalari (EXM) yordamida avtobus va trolleybus, shuningdek, yalpi yuk tashuvchi
avtomobillarning optimal harakatlanish grafigini tug’ri tuzish katta ahamiyatga ega
ekanligi keltirilgan. Shuningdek, harakat havfsizligi buyicha soha me`yoriy hujjatlari so’z
etilgan.
Tayanch so’zlar va iboralar: harakat; qonun; me`yor; transport oqimi; havfsiz
harakat.
Yul harakatini tashkil etish - transport vositalari oqimini maksimal darajada yulning
geometrik ulcham imkoniyatlaridan foydalanib, uning har xil bulaklarida xavfsiz xarakat
tartibini va yuqori o’tkazish kobiliyatini ta`minlashga qaratilgan tadbirlar tizimidan
iborat. Shuningdek, turli rusumli avtomobillarning har xil dinamik sifati harakat tartibiga
ta`sir qilishi mukarrar. Yul harakatida avtomobillarning o’zaro ta`siri harakat miqdori
qancha ko’p bo’lsa, shuncha orta boradi. Yul xarakatini tashkil etish tamoyillari transport
oqimini tug’ri yunaltirishga, kerak hollarda ularni tezliklar buyicha guruhlarga ajratishga,
har bir yul bulagi uchun racional tezliklarni belgilashga, xaydovchilarga o’z vaqtida
harakat marshruti va yul sharoiti to’g’risida axborot berishga qaratilgan.
Avtomobil yo’llarida harakat tartibsiz ravishda vujudga keladi.
Har bir xaydovchi
o’ziga qulay harakat tartibini tanlaydi hamda o’zi tanlagan harakat tartibining boshqa
harakat qatnashchilariga ta`siri bilan hisoblashmaydi. Harakatni tashkil etishni
takomillashtirish progressiv boshkarish (harakatni boshkarishning avtomatik tizimi;
svetofor ob`ektlarini «yashil tulqin», «yashil kucha» tizimi usulida ishlashi; tezlashuvchi -
sekinlashuvchi, reversiv, rezerv tasmalardan foydalanish, ba`zi
bir kuchalarni bir
tomonlama xarakatga utkazish va xk.) chorraxalarni xar xil sathda o’tkazish, shuningdek,
transport vositalarining harakat marshrutini racional ravishda tanlash yordamida
erishiladi. Harakatni tashkil etish maqsadida asosiy magistralning tirband yul
bulaklaridagi transport oqimining harakatini aylanma yullar orqali o’tkazishga intiladi.
Harakatlanish tartibini oshirish uchun avtomobil va avtobuslarga ikki tomonlama radio
aloka o’rnatiladi. Bu esa xarakat 5 o’zgarishini yulda nazorat kilish imkonini beradi. Yul
harakatini tashkil etishda quyidagi hujjatlarning ahamiyati kattadir: “Yul harakati
havfsizligi tug’risida”gi O’zbekiston Respublikasining qonuni; yul harakati qoidasi;
Международный научный журнал № 2(100), часть 1
«Научный Фокус» июня, 2023
254
transport vositalarining konstruktiv havfsizlik me`yorlari; yul va kuchalar uchun qurilish
me`yorlari va koidalari. Avtomobil
transportining ishini, haydovchi mehnatini, yuldagi
transport vositalari va piyodalarning harakatini tashkil kilishni bir biridan farqdash lozim.
Birinchi ikki masala bilan asosan avtokorxonalar, keyingisi bilan esa yul xujaliklari, yul
harakati havfsizligi organlari va hokimiyat vakillari shug’ullanadilar. Yuqoridagilardan
kelib chikib, yul harakatini tashkil qilishning asosiy maqsadi
deb har xil transport
vositalarini yuqori tezlik bilan yulning turli bulagidan yilning har kanday ob-xavo
sharoitlarida xavfsiz utkazish tushuniladi. Harakatni tashkil etishning asosiy vazifalari
quyidagilardan iborat: - transport vositalarining harakat tartibini belgilash va ta`minlash;
- avtomobillarning yuqori samaradorlik bilan ishlashini xar kanday ob-xavo sharoitida
ta`minlash va eng yaxshi yul sharoitlarini vujudga keltirish; - harakat xavfsizligini yulning
har kanday bulagida va turli ob-havo sharoitlarida ta`minlash; - atrof - muxitni
bulgatmaslik; - transport vositalarining va yul inshootlarining tez ishdan chiqmasligini
ta`minlash. Harakatni tashkil kilish buyicha quyilgan vazifalarni
muvaffakiyatli bajarish
uchun turli vazirliklar, korporaciyalar, koncernlar, uyushmalar va hokimiyatlar darajasida
keng kulamli faol ishlar olib borilishi zarur. Harakatni tashkil qilishdagi echiladigan
masalalar kulamiga karab, ularni uch darajaga bulish mumkin: 1.Davlat ahamiyatidagi
daraja. Bu darajada yulda xarakatlanish konun va me`yorlari tuziladi, «Avtomobil -
xaydovchi - yul - piyoda - muxit» tizimidagi elementlarga talab standartlashtiriladi, yul
tarmogining
rivojlanish rejalari tuziladi, davlat mikiyosida avtomobillashtirish kulami
muvofiklashtiriladi. 2. Vazirliklar darajisi. Bu daraja yulovchilarni va yuklarni tashishni
takomillashtirish va rivojlantirish; transport vositalarini ishlab chiqarish; yullarni qurish,
ta`mirlash; yulda yurishni tashkil kilishda ishlatiladigan texnik vositalarni ishlab
chiqarish; haydovchilarni tayyorlash va yul qoidalarini yul harakati qatnashchilariga
targ’ibot qilish masalalari kurib chiqiladi. 3. Muhandis xizmati darajasi. Bu darajada yulda
harakatni tashkil kilish buyicha izlanishlar; yulning havfli
bulaklarida harakatlanish
sharoitlarini yaxshilash; yulning turli bulaklarida buylama va kundalang kurinishni
yaxshilash; transport vositalarini texnik 6 kurikdan utkazish; harakatni tashkil kilish
uchun ishlatiladigan texnik vositalarni tatbik etish va ishlatish; xaydovchilar va
piyodalarning yul harakati koidalariga rioya kilishlarini nazorat kilib borish masadadari
xal kilinadi.
