Spermatset — kashalot yogi — okeanlarning tropik qismida yashaydigan kitning bir turi — kashalotdan olinadigan yog’simon modda. S. asosan palmitin kislotaning setil spirti efiridan tashkil topgan. Og’rik sezdirmaydigan emulsiya, ba’zi surtmalar hamda sovituvchi va yumshatuvchi kremlar tarkibiga kiradi.
Substansiya (faol modda) – kelib chiqishi tabiiy va sun’iy bo’lgan tibbiyot amaliyotida qo’llashga ruxsat etilgan biologik faol moddalar.
Suppozitoriylar, shamchalar — xona haroratida qattiq, tana haroratida erib ketadigan, tanadagi har xil tabiiy yoki biror kasallik natijasida hosil bo’lgan bo’shliqlarga qo’yiladigan, dozalarga bo’lingan yumshoq dori shakli; silindr shaklidagi yoki bir tomoni uchli kilib ishlangan konussimon dori shakli; to‘јri ichakga kiritib ko‘yib davolashga mo‘ljallangan.
Surtma(lar) — sirtga (teri, yara va shilliq qavatga) surtish uchun mo’ljallangan yumshoq dori turi bo‘lib, o‘z tarkibida asos va unda bir me’yorda aralashtirilgan ta’sir etuvchi modda saqlaydi. Konsistensiyasiga qarab ular gellar, kremlar, linimentlar va pastalarga bo‘linadi.
Suspenziyalar (osilmalar) – qattiq dori moddalar (dispers sistema) suyuq holdagi yordamchi modda (dispers muhit) da muallak holda turadigan suyuk dispers sistemalarga aytiladi. Bunda zarrachalar o‘lchami 0,1-10 mkm tashkil etishi mumkin.
Suyuq dori turlari – agregat holatiga ko‘ra suyuq holda bo‘lgan dori turlari.
Suyuq malhamlar – teriga surtilganida elastik parda hosil qiluvchi suyuq dori turi.
Tabletkalar – dori va yordamchi moddalarni presslash usuli bilan olingan, dozalangan qattiq dori turi. Tabletkalar asosan ichish uchun mo’ljallangan bo’ladi, ayrim hollarda eritish uchun mo’ljallangan tabletkalar ham bor.
Tayokchalar - yo‘јonligi 2-5 mm, uzunligi 10 sm gacha bo‘lgan bir tomoni uchli silindr shaklidagi yumshoq dori shakli.
Terining po‘st tashlashi – teri epidermisidagi ba’zi xujayralarning fiziologik yoki patologik sabablarga ko‘ra ko‘chib tushishi.
Tibbiy gil – muloyim (plastik) massa, suvni shimib olish xossasi kuchli, issiqlikni yomon o’tkazadi; oq gil, sin. kaolin – asosan alyuminiy silikatdan iborat bo’lib, tabletka, xab dori va linimentlar tayyorlashda ishlatiladi.
Tibbiy jelatin — hayvon elimi. Kollagenning qisman gidrolizlanish mahsuloti. Suyaklar, hayvon terisi chiqindilari, paylari va boshqalardan olinadi. J. qon ivishini kuchaytiradi. Uning eritmasi me’da va ichak qon oqishini to’htatish uchun ishlatiladi.
Tibbiy kosmetologiya – teri va teri unumlarida uchraydigan nuqsonlarni davolash va paydo bo‘lishini oldini olishga qaratilgan kosmetologiya fanining bir bo‘limi. Ushbu atama 1867 yilda A.Voynovich tomonidan taklif etilgan. Tibbiy kosmetologiya quyidagi bo‘limlarni o‘z ichiga oladi: tashxisli kosmetologiya, dermatokosmetologiya, dermatojarrohlik, plastikjarrohlik, teri butunligini buzib ishlatiladigan murakkab asbobli texnologiyalar.
Tibbiyot qalamchalari — qattiq dori turi bo’lib, qalinligi 4—8 mm, uzunligi 10 sm, shakli silindrsimon bo’ladi va sirtga ishlatiladi.
Tug’ma immunitet — organizmning kasallikni o’ziga yuqtirmaslik tug’ma xususiyati.
Turkum parfyumer-kosmetik vositalar – bu parfyumer va kosmetik vositalar to‘plami bo‘lib, oldin sotuvga bir nomdagi kosmetik vosita (brend) ishlab chiqariladi. So‘ng xaridorga manzur bo‘lgan vosita asosida bir xil nomli kosmetik vositalar turkumi yoki majmuasi ishlab chiqariladi (masalan, «Zelenыy chay», «Novaya Zarya» va b.).
Xushbo‘y suvlar (Aquae aromaticae) – bu tarkibida efir moyini saqlovchi suvli-spirtli eritmalar yoki suvli mikrogeterogen tizimlar. Ularning asosiy vazifasi dori preparatlarning, ayniqsa bolalar uchun mo‘ljallangan dorilarni, ta’mini va hidini tuzatishdir. Bundan tashqari ular o‘zi ham terapevtik faollikga ega, masalan, antiseptik, so‘lak hosil qiluvchi va boshqa ta’sirlar. Bu holni xushbo‘y suvlarni korrigent sifatida qo‘llashda albatta hisobga olish zarur.
Shampunlar (ingl.shampoo) – soch yuvish uchun mo‘ljallangan xushbo‘y suyuqlik yoki poroshok.
Shilimshiqlar – yuqori qovushqoq hossaga ega suyuq dori turlari, masalan, kraxmalning 3, 5 va 7% eritmasi.
Veterinariya lotin tilidan — veterinarius — mol boqish, parvarishlash, hayvonlarni davolash ma’nosini anglatadi
Tibbiyot veterinariyasi – ilmiy bilimlar tizimi (veterinariy fani) va amaliyotga yonaltirilgan kasbiy faoliyat turi bo’lib, u veterinary-ekologik va veterinary havfsizlikni ta’minlash hamda hayvonlar kasalliklarini o‘rganuvchi fan.
Veterinariya dori shakllari — hayvonlarda turli kasalliklarning oldini olish va davolashda ishlatiladigan suyuq, qattiq va yumshoq dori shakllari.
Veterinar farmatsiya - farmatsevtik fanining bir maxsus sohasi bo‘lib, hayvonlarning jismoniy, anotomiya, fiziologiya tuzilishi o‘ziga xos bo‘lishlarini xisobga olgan xolida mustaqil ravishda rivojlangan.
Vishillovchi tabletkalar, suyuqlikka tushganda gaz ajratib parchalanuvchi tabletkalar.
Vodorod kursatkichi (рН) - Dori substansiyalari, yordamchi moddalar, ko‘zga va parenteral qo‘llaniladigan dori vositalarining, muhit kislotaliligi yoki ishqoriyligi darajasini me’yorlovchi sifat ko‘rsatkichlaridan biri.
Yig’ma — ta’siri bir-biriga o’xshash dorivor o’simliklar aralashmasi. Ba’zan unga boshqa quruq dori moddalari, efir moylari va b. qo’shiladi. Ta’sir etishiga qarab damlama va qaynatma holida ichiladi yoki tamaki kabi chekiladi.
Yuleplar – dori moddalar xushbo‘y suvlarda eritilgan va qand qo‘shib tayyorlangan suyuq dori turlari.
Qunduz qiri (bobrovaya struya) — qunduz kindagi ostidagi juft bezning quritilgan moddasi. Tarkibida efir moylari, qatronsimon modda — kastorin va b. bor. Valeriana singari tinchlantiruvchi ta’sir ko‘rsatadi.
Qiyomlar (Sirupi) qandni suvdagi yoki achib maromiga etgan meva sharbatildagi kontsentrlangan eritmasi (64% gacha), shuningdek ularning dori moddalar eritmasi, tindirma va ekstraktlar bilan aralashmasi bo’lib, quyuq, tiniq va tarkibiga qarab o’ziga hos t’am va hidga ega suyuqliklar. Qo‘llanilishi bo‘yicha qiyomlar ta’m beruvchi va dorivorlarga tasniflanadi. Ta’m qiyomlari faqat asosiy dori moddalarni ta’mini tuzatish maqsadida qo‘llaniladi. Bularga misol sitfatida qand qiyomini hamda meva va reza mevali qiyomlarni keltirish mumkin. Dorivor qiyomlar – bu gulhayri ildizi, chuchukmiya, rovoch va b. dorivor qiyomlar noxush ta’mni tuzatishda deyarli yuqori potensialga ega emaslar (gulhayri ildizi va olma qiyomlari), chuchukmiya ildizi.
Chandiklanish, chandik hosil kilish — yara o’rnida yangi to’qimalar o’sishi, yaraning chandiq bo’lib bitishi.
O’rinbosar davo – o’rinbosar terapiya – organizmga unda tabiiy ravishda ishlanib chiqishi kamaygan yoki to‘htagan moddani kiritishdan iborat davolash usuli.
Ilovalar
1-ilova
Bolalarga mo’ljallangan dorilarni dozasini hisoblash:
a 4 a + 20 b
A = B - -----------; A = B - -----------; A = B - ----.
a + 12 100 70
bu еrda: A - bola uchun bеriladigan doza, B - katta odam uchun bеriladigan doza, a -bolani yoshi (yil), b - bolaning massasi (vazni), kg.
1-jadval
Bolalarga bеriladigan dori vositalar va fitoprеparatlarning dozasi
(katta odamlarnikiga nisbatan)
Dori prеparatlar
|
Dorivor o’simliklar
|
Bolani yoshi
|
Kattalar dozasiga nisbatan
qismda
|
Bolani yoshi
|
Kattalar dozasiga nisbatan %
|
Bolani yoshi
|
Kattalar dozasiga nisbatan qismda
|
ex 2,0 g – 200 ml
|
6 oygacha
6 - 12 oy
1 yosh
2 yosh
4 yosh
6 yosh
7 yosh
14 yosh
16 yosh
18 yosh
|
1/40
1/12 -1/24
1/12
1/8
1/6
1/4
1/3
1/2
3/4
1
|
Yangi tug’il-gan chaqaloq
2 - 4 oy
6 oy
1 yosh
3 yosh
6 yosh
7,5 yosh
9 yosh
10 yosh
12,5 yosh
14,5 yosh
18 yosh +
|
-
16
20
25
35
46
50
58
60
70
86
100
|
6 oygacha
6 - 12 oy
1 - 2 yosh
2 - 3 yosh
3 – 4 yosh
4 - 6 yosh
6 - 8 yosh
8 -10 yosh
10 – 14 yosh
15 – 18 yosh
18 yosh +
|
1/10
1/8
1/7
1/6
1/5
1/4
1/3
1/2
3/4
3/4-1
kattalar dozasi
|
-
1 ch.q.
-
1 des.q.
-
1 osh q.
2 osh q.
50 ml
60 ml
70-100 ml
kattalar dozasi
|
2-jadval
Bolalar va kattalarni mе'yordagi bo’y va massa ko’rsatkichlari
Yoshi
|
Massasi, g
|
Bo’yi, sm
|
Yoshi
|
Massasi, kg
|
Bo’yi, sm
|
Yangi tug’ilgan chaqaloq
1-oyni oxirida
2-oyni oxirida
3-oyni oxirida
4-oyni oxirida
5-oyni oxirida
6-oyni oxirida
7-oyni oxirida
8-oyni oxirida
9-oyni oxirida
10-oyni oxirida
11-oyni oxirida
12-oyni oxirida
|
3100-3400
3700-4100
4500-4900
5200-5600
5900-6300
6500-6800
7100-7400
7600-8100
8100-8500
8600-9000
9100-9500
9500-10000
10000-10800
|
50-51
54-55
57-59
60-62
62-65
64-68
66-70
68-72
69-74
70-75
71-78
72-78
74-80
|
1-3
4-6
7-10
11-14
Erkaklar
11-14
15-18
19-24
25-50
51+
Ayollar
15-18
19-24
25-50
51+
|
13
20
28
45
46
66
72
79
77
55
58
63
65
|
90
112
132
157
157
176
177
176
173
163
164
163
160
|
2-ilova
Yoshiga qarab bеrilishi chеklangan dori prеparatlar
Bolaning yoshi
|
Bеrilmaydigan prеparatlar nomi
|
Muddatidan oldin va Yangi tug’ilgan chaqaloqlar
|
Baktrim (bisеptol), Kanamitsin (faqat hayotiy zarurligida), “Dеrmazin” surtmasi, Potеsеptil, Sulfaton, Sеfazolin (Kеfzol)
|
6 oygacha
|
Kodеin fosfat, Pirroksan, Emеtin gidroxlorid.
|
1 yoshgacha
|
Ditilin, Imodium, rovoch ildizi (poroShok), Piratsеtam (granulalari), Epilin malhami
|
2 yoshgacha
|
Anastman (tablеtkalari), kaliy arsеnit eritmasi (Faulеrov eritmasi), nalidiks kislotasi (Nеgram, Nеvigramon), Kodеin, Kofеin, Morfin gidroxlorid, margimuSh prеparatlari, Oksolin kislotasi (Gramurin), Omnopon, Promеdol, strixnin nitrat, Tеofеdrin tablеtkalari, Tеofеllin, Timol, Strofant nastoykasi, Estotsin, etakrin kslotasi (Urеgit – ayrim hollarda, boshqa diurеtiklarga rеzistеntlik kuzatilganida bеriladi), Etilmorfin gidroxlorid (Dionin)
|
3 yoshgacha
|
Adiurеkrin, Bromgеksin, Fеnolftalеin
|
5 yoshgacha
|
Ammifurin, Bеroksan, “Kim” suyuk balzami, yodning spirtli eritmasi (ichiSh uchun), Kamеton, Kamfomеn, Kromolin natriy (Intal), Psobеran, Psorolеn
|
6 yoshgacha
|
Voltarеn (Diklofеnak)
|
7 yoshgacha
|
Rеopirin, 7 yoShdan sung stantsionar Sharoitida
|
8 yoshgacha
|
Dioksitsillin gidroxlorid, Tеtratsiklin gidroxlorid
|
10 yoshgacha
|
Dikain
|
12 yoshgacha
|
Lеvodopa, Madopar, Mazindol (Tеrеnak), Nakom, Prazozin
|
14 yoshgacha
|
Indomеtatsin (Mеtindol), Ranisan
|
15 yoshgacha
|
Trietilpеrazin (Torеkan)
|
16 yoshgacha
|
Naprosin (Naproksеn)
|
Bolalik va o’spirin davrida
|
Bukarban, Butamid, Glibеnkloamid (Maninil)
|
18 yoshdan kichik
|
Glyukobay
|
Suyagi qotmagan o’spirinlarga
|
Tarivid
|
Kaltsiy glyukonat eritmasi mushaklarga yuborilishi mumkin emas!
3-ilova
Bolalarga ehtiyotkorlik bilan bеriladigan dori vositalar
Nomi
|
Izohlar
|
Baktrim
|
Yosh bolalarga
|
Blеomitsin
|
Bolani vazniga qarab hisoblab bеriladi
|
Digoksin
|
Yakka tartibda tanlab bеriladi
|
Klonazеpam (Antelеpsin)
|
Yakka tartibda, kichik dozalardan boshlab bеriladi
|
Lеvomitsеtin
|
Yosh bolalarga
|
Mеtoklopramid (Tsеrukal)
|
14 yoshgacha nojo’ya ta'sir ko’rsatishi mumkin
|
Pirogеnal
|
Kichik dozalardan boshlab bеriladi, ayniqsa yosh bolalarga
|
Propanidin (sombrеvin)
|
4 yoshgacha yakka tartibda, katta ehtiyotkorlik bilan
|
Sizomitsin sulfat
|
Yosh bolalarga hayotiy zarur bo’lganida
|
Tsimеtidin (Tsinamеnt)
|
7 yoshdan boshlab ehtiyotkorlik bilan, kichik dozalarda
|
Tsiprogеptadin (Pеritol)
|
6 oydan 2 yoshgacha
|
Emеtin gidroxlorid
|
Dozani oshirib yuborish mumkin emas
|
4-ilova
Qand o’rnini bosuvchi shirinlashtirgichlar tasnifi
Gliko--zidlar
glitsirrizin
inulin
osladin,
tsitroza
stеviozid
5-ilova
Qand o’rnini bosuvchi korrigеntlarni shirinlik ekvivalеnti
a) Tabbiy shirinlashtirgichlar
|
Nomi
|
Shirinlik ekvivalеnti
|
Sutkalik normasi, g
|
Nomi
|
Shirinlik ekvivalеnti
|
Sutkalik normasi, g
|
Saxaroza
|
1,0
|
90-100
|
Sorbit
|
0,6
|
10-20
|
Glyukoza
|
0,6-0,74
|
-
|
Ksilit
|
1,0
|
30-50
|
Fruktoza
|
1,1-1,75
|
0,5-1,0 mg/kg
|
Mannit
|
0,4-0,6
|
10
|
Laktoza
|
0,16
|
-
|
Stеviozid
|
100-300
|
-
|
Palatinoza
|
0,45
|
-
|
Glitsirrizin
|
50-100
|
-
|
Laktuliza
|
0,55
|
-
|
Таumatin
|
3000-4000
|
-
|
Galaktoza
|
0,32
|
-
|
Nеogеspеridin
|
1500-2000
|
-
|
Laktit
|
0,35
|
10-20
|
Mirakulin
|
|
-
|
Maltoza
|
0,40
|
-
|
Tabiiy asal
|
0,95-1,0
|
-
|
Maltitol
|
0,9
|
-
|
Dеkstroza (95%)
|
0,75-0,80
|
-
|
Maktitol
|
0,3-0,39
|
-
|
Dеkstroza (42%)
|
0,40-0,50
|
-
|
Izomaltit
|
0,45
|
30
|
Glyukoza-fruktoza qiyomi (90%)
|
12-16
|
-
|
Izomaltoza
|
0,28-0,45
|
-
|
Glyukoza-fruktoza qiyomi (42%)
|
1,0-1,1
|
-
|
Izomalt
|
1,0
|
-
|
b) Sun'iy Shirinlashtirgichlar
|
Aspartam
|
100-300
|
40 g/kg
|
Dultsin
|
200-250
|
-
|
Atsеsulfam K
|
170-300
|
9 mg/`kg
|
Saxarinat natriy
|
200-700
|
5 mg/kg
|
Saxarin
|
300-500
|
2,5 mg/kg
|
Tsiklamat natriy
|
30-140
|
11-12 mg/kg
|
Glitsin
|
1.5
|
-
|
Sukraloza
|
600
|
15 mg/kg
|
6-ilova
O‘zR SSVning 2000 yil 21 apreldagi 195-son buyrug‘ining 2-ilovasidan parcha
2. Flakon va butilkalarga qadaqolangan, rezina probka va alyuminiy qalpoqchalar bilan germetik yopilgan yangi tug‘ilgan chaqaloqlarga ichish uchun beriladigan eritmalar
№
|
Eritmaning nomi va
konsentratsiyasi
|
Saqlash muddati, sutka, 25° S haroratdan yuqori bo‘lmagan sharoitda
|
Saqlash
|
Sterilizatsiya sharoiti
(harorat, vaqti)
|
Izoh
|
1.
|
Tozalangan suv
|
30
|
|
120°S-
8 daqiqa
|
|
2.
|
Glyukoza 5%, 10% yoki 25% eritmasi
|
30
|
|
120 S-
8 daqiqa
|
Stabilizatorsiz tayyorlanadi
|
3.
|
Glyukoza eritmasi 5% - 100 ml
Askorbin kislotasi
1 g
|
0
|
Qorong‘i joyda
|
120° S-
8 daqiqa
|
YAngi qaynatilgan va srvitilgan tozalangan suvda tayyorlanadi. Idishga qadoqlashda flakonlar labigacha lim-lim to‘ldiriladi
|
4.
|
Glyukoza 10% yoki 20% eritmasi
-100 ml,
Glyutamin kislo-tasi 1 g
|
|
|
|
|
5.
|
Dibazol 0,01% eritmasi
|
0
|
|
120° S-
8 daqiqa
|
|
6.
|
Dimedrol 0,02% eritmasi
|
30
|
Qorong‘i joyda
|
120°S-8 daqiqa
|
Dimedrol eritmasini faqat 10 ml qadoq-langan 0,02% eritma-sini ishlatish kerak.
Dimedrol eritmasi
sedativ xossaga egali-gi, markaziy asab ti-zimi faoliyatini to‘xtatishi va intok-sikatsiya chaqirishi sababli tug‘ruqxona sharoitida qo‘llashdan saqlanish lozim
|
7
|
Kaliy atsetat 0,5% eritmasi
|
30
|
|
120°S-8 daqiqa
|
|
8.
|
Kaliy yodid 0,5% eritmasi
|
30
|
Qorong‘i joyda
|
120° S-8 daqiqa
|
Qadoqlangan eritma-ning hajmi 20 ml oshmasligi kerak
|
9.
|
Kalsiy glyuko-nat 1%, 3% yoki 5% eritmasi
|
7
|
|
120"S-8 daqiqa
|
Issiq suvda eritiladi
|
10.
|
Kalsiy laktat 3% yoki 5% eritmasi
|
30
|
|
120° S-8 daqiqa
|
Preparat tarkibida saqlanayotgan aniq namlikni hisobga olib tayyorlash kerak
|
11.
|
Kalsiy xlorid 3% eritmasi
|
30
|
|
120 °S-8 daqiqa
|
Eritma tayyorlashda 10-50% konsentrat-dan foydalanish maqsadga muvofiq
|
12.
|
Askorbin kislo-tasining 1% eritmasi
|
5
|
Qorong‘i joyda
|
100° S
30 daqiqa
|
YAngi qaynatilgan va srvitilgan tozalangan suvda tayyorlanadi. Idishga qadoqlashda flakonlar labigacha lim-lim to‘ldiriladi
|
13.
|
Glyutamin kislo-tasining 1% eritmasi
|
30
|
Qorong‘i joyda
|
120°S-8 daqiqa
|
|
14.
|
Rastvor kislotы nikotinovoy 0,05%
|
30
|
Qorong‘i joyda
|
120° S-8 daqiqa
|
|
15.
|
Xloridvodorod kislotasining 1% eritmasi
|
30
|
|
120° S-8 daqiqa
|
Tayyorlashda suyulti-rilgan xloridvodorod kislotasidan (8,2- 8,4%, X-DF, 18-m.) foydalanish kerak, bunda kislota 100% deb qabul qilinadi
|
16.
|
Kofein benzoat natriy 1% eritmasi
|
30
|
|
120° S-8 daqiqa
|
|
17.
|
Eritma: kofein-
benzoat natriy 0,25 g yoki 0,5 g. natriy bromid
0,5 g yoki 1 g.
Tozalangan suv 100 ml gacha
|
30
|
Qorong‘i joyda
|
120° S-8 daqiqa
|
|
18.
|
Eritma: limon kislotasi 1 g. Natriy gidro-
sitrat 5 g.
Tozalangan suv 100 ml gacha
|
30
|
|
120° S-8 daqiqa
|
|
19.
|
Magniy sulfat 5%, 10%, 25% eritmasi
|
30
|
|
120° S-8 daqiqa
|
|
20.
|
Natriy bromid 1% eritmasi
|
30
|
|
120° S-8 daqiqa
|
|
21.
|
Natriy xlorid 0,9% eritmasi
|
30
|
Qorong‘i joyda
|
120° S-8 daqiqa
|
|
22.
|
Novokain 0,5 g eritmasi
Xloridvodorod kislotasi 0,1 M eritmasidan
0,3 ml.
Tozalangan suv 100 ml gacha
|
30
|
Qorong‘i joyda
|
120° S-8 daqiqa
|
|
23.
|
Piridoksin gidroxlorid 0,2% eritmasi
|
30
|
|
120° S-8 daqiqa
|
|
24.
|
Eufillin 0,05% yoki 0,5% eritma si
|
30
|
|
120° S-8 daqiqa
|
|
|
