Zamonaviy elektron to’lov tizimlarini tashkil qilinishi

Zamonaviy elektron to’lov tizimlarini tashkil qilinishi.

Bajardi: BIA-94,2- Abdullayev sadibek

Zamonaviy texnikalar, xususan kompyuter texnologiyalarini ishlab chiqarishga joriy etish muhimligini O’zbekiston Respublikasi prezidenti I.A.Karimov o’zinig “Yulsak ma’naviyat - engilmas kuch”,- asarida shunday ta’riflaydi: - “Bugun biz tez sur’atlar bilan o’zgarib boraytgan, insoniyat hozirga qadar boshidan kechirgan davrlardan tubdan farq qiladigan o’ta shiddatli va murakkab bir zamonda yashamoqdamiz. Davlat va siyosat arboblari, faylasuflar va jamiyatshunos olimlar, sharhlovchi va jurnalistlar bu davrni turlicha ta’riflab, har xil nomlar bilan atamoqda. Kimdir uni og’irliksak texnologiyalar zamoni desa, kimdir tafakkur asri, yana birov yalpi axborotlashuv davri sifatida izohlamoqda. Bugungi kunda zamonaviy axborot maydonidagi harakatlar shu qadar tig’iz, shu qadar tezkorki, endi ilgaridek, ha, bu voqea bizdan juda olisda yuz beribdi, uning bizga aloqasi yo’q, deb beparvo qarab bo’lmaydi. Ana shunday kayfiyatga berilgan xalq yoki millat taraqqiyotdan yuz yillar orqada qolib ketishi hech gap emas.”. Shuning uchun ham bitiruv malakaviy ishida hozirgi davrda dolzarb masalalardan biri bo’lgan tijorat banklari ma’lumotlar bazasi xavfzisligini 2 ta’minlovchi himoya vositalarini tahlil qilish va ishonchli himoyalash tizimlarni aniqlash vazifasi qo’yildi. Masalaning qo’yilishi. Ishlab chiqarishga elеktron to’lov tizimilarining joriy etilishi undagi ma'lumotlarni ishonchli himoyalash zaruriyatini ham kеltirib chiqardi. Ushbu muammoni hal qilish uchun zamonaviy himoya vositalarni ishlatishga to’g’ri kеladi. Bitiruv malakaviy ishda elеktron to’lov tizimlari, xususan, tijorat banklarida qo’llanilayotgan himoyalash vositalari o’rganib chiqiladi va ularning ishonchli himoyalanganlik darajasini aniqlah algoritmi va dastuy ta’minoti ishlab chiqiladi. Qo’yilayotgan masalaning dolzarbligi shundaki, bank sohasiga taalluqli bo’lgan barcha ma’lumotlar qiymati pul (naqd pullik yoki naqd pullarsiz) ma’lumotlariga aloqadordir. Ularning himoya va daxlsizligini ta’minlash esa har doim ham eng dolzarb masala bo’lib hisoblanadi. Bundan tashqari tijorat banklarigagi ETTga yangi axborot texnologiyalari asosidagi himoya vositalarini qo’llash samaradorligini baholash ham bigungi kunning talabidir.

• Zamonaviy texnikalar, xususan kompyuter texnologiyalarini ishlab chiqarishga joriy etish muhimligini O’zbekiston Respublikasi prezidenti I.A.Karimov o’zinig “Yulsak ma’naviyat - engilmas kuch”,- asarida shunday ta’riflaydi: - “Bugun biz tez sur’atlar bilan o’zgarib boraytgan, insoniyat hozirga qadar boshidan kechirgan davrlardan tubdan farq qiladigan o’ta shiddatli va murakkab bir zamonda yashamoqdamiz. Davlat va siyosat arboblari, faylasuflar va jamiyatshunos olimlar, sharhlovchi va jurnalistlar bu davrni turlicha ta’riflab, har xil nomlar bilan atamoqda. Kimdir uni og’irliksak texnologiyalar zamoni desa, kimdir tafakkur asri, yana birov yalpi axborotlashuv davri sifatida izohlamoqda. Bugungi kunda zamonaviy axborot maydonidagi harakatlar shu qadar tig’iz, shu qadar tezkorki, endi ilgaridek, ha, bu voqea bizdan juda olisda yuz beribdi, uning bizga aloqasi yo’q, deb beparvo qarab bo’lmaydi. Ana shunday kayfiyatga berilgan xalq yoki millat taraqqiyotdan yuz yillar orqada qolib ketishi hech gap emas.”. Shuning uchun ham bitiruv malakaviy ishida hozirgi davrda dolzarb masalalardan biri bo’lgan tijorat banklari ma’lumotlar bazasi xavfzisligini 2 ta’minlovchi himoya vositalarini tahlil qilish va ishonchli himoyalash tizimlarni aniqlash vazifasi qo’yildi. Masalaning qo’yilishi. Ishlab chiqarishga elеktron to’lov tizimilarining joriy etilishi undagi ma'lumotlarni ishonchli himoyalash zaruriyatini ham kеltirib chiqardi. Ushbu muammoni hal qilish uchun zamonaviy himoya vositalarni ishlatishga to’g’ri kеladi. Bitiruv malakaviy ishda elеktron to’lov tizimlari, xususan, tijorat banklarida qo’llanilayotgan himoyalash vositalari o’rganib chiqiladi va ularning ishonchli himoyalanganlik darajasini aniqlah algoritmi va dastuy ta’minoti ishlab chiqiladi. Qo’yilayotgan masalaning dolzarbligi shundaki, bank sohasiga taalluqli bo’lgan barcha ma’lumotlar qiymati pul (naqd pullik yoki naqd pullarsiz) ma’lumotlariga aloqadordir. Ularning himoya va daxlsizligini ta’minlash esa har doim ham eng dolzarb masala bo’lib hisoblanadi. Bundan tashqari tijorat banklarigagi ETTga yangi axborot texnologiyalari asosidagi himoya vositalarini qo’llash samaradorligini baholash ham bigungi kunning talabidir.