|
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
|
| bet | 2/3 | | Sana | 16.05.2024 | | Hajmi | 25,34 Kb. | | #238228 |
Bog'liq maqola (1)ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Bolalar bog‘chasi, maktab ostonasini endigina bosib o‘tgan bolalarimiz nanokarbonli tizimlar, spin elektronigi, kvant kompyuterlari va gen muhandisligi tibbiyotining yanada ajoyib davrida yashashlari kerak bo‘ladi.
Demak, zamonaviy ta’limning o‘ta muhim vazifasi shundaki - bolalarda dunyoqarashni shakllantirish va vazifaning asoslarini yaratishdir,15-20 yil ichida ular hayotlarining faol bosqichiga bemalol kirishadilar.
Bunday natijalarga erishish uchun, avvalambor, biz maktablarimizni sanitariya me’yorlariga moslashtirishimiz va ularni eng zamonaviy gadjetlar, projektorlar, so‘nggi avlod kompyuterlari, yuqori tezlikdagi Internet va boshqa zamonaviy vositalar bilan ta’minlashimiz kerak.
Biroq, faqat qulay sharoitning o’zigina yaxshi ta’lim olish uchun yetarli emasligini tushunib yetishimiz kerak. Bizga professional o‘qituvchilarning mehnati, o‘qitishning yangi texnologiyalari va albatta, ijod, sport, qo‘shimcha ta’lim va boshqa imkoniyatlar zarur. Yurtimizda bugungi kunda ta’lim tizimi qay holda? Ushbu ta’lim tizimi zamonaviy yoshlarning xususiyatlari va ehtiyojlariga qay darajada mos keladi? Maktabda o‘quvchi o‘zini qanday his qiladi? Bola maktabga borishni xohlaydimi? Bola maktabga qiziqadimi? Yoki majburlikdan boradimi?
Ma’lum bir fikrlarga yondashadigan bo‘lsak: bir tomondan, bitiruvchilarning kelajakdagi hayotning ba’zi jihatlariga tayyorligini baholash yildan-yilga o‘sib bormoqda, ikkinchidan, bu jarayonga maktabning ta’siri shunchaki emas albatta.
Maktabga qiziqmaydigan o‘quvchilarning ulushi o‘sib bormoqda. «Qiziqishsiz o‘rganish»ning tan olinilishi o‘quvchilarning kattalar hayotiga tayyorligini shakllantirishda va hayotning ushbu bosqichining qashshoqlashuvida maktabning rolining pasayib ketishining alomatidir.
Tabiiyki, shu o‘rinda savol tug‘iladi: Maktablarning yoshlar hayotini shakllantirishdagi rolini baholashning amalda pasayish sabablari nimada?
Maktab va maktabdan tashqari sotsializatsiya o‘rtasidagi sezilarli farq, asosan, kitob madaniyati va ommaviy Internet madaniyati o‘rtasidagi to‘qnashuv bilan bog‘liq. Ushbu qarama-qarshilikda klassik maktab o‘zining oqilligi, o‘zini o‘zi boshqarish, bilimga yo‘naltirish va xotirani boyitish bilan hayotga tayyorgarlikning samarali shakli bo‘lishni ko’rsatadi. Xuddi shunday jiddiy sabab (va shu bilan birga bitiruvchilarning hayotiy pozitsiyasining natijasi) ularning maktab hayoti bilan bog‘liq muammolarni hal qilishda faolligi yo‘qligi. Ularning maktab hayotiga ta’siri asta-sekin o‘sib borishiga qaramay, mohiyatan maktab o‘quvchilari avtonomdirlar. Ularning aksariyati maktabni “ikkinchi uy” deb atashlari qiyin, garchi ular hayotlarining katta qismini shu yerda o‘tkazsalar ham.
Ammo yaxshi maktab va yaxshi o‘qituvchining mezonlari sodda va tushunarli: bolalar maktabga borishni xohlaganlarida, bolalar darslarga qatnashishni xohlashadi. Va biz bolalarni ko‘pincha boshlang‘ich maktabda o‘qish motivatsiyasini yo‘qotib bormoqdamiz(tabiiy, o‘ziga xos motivatsiya).
Biz hammamiz zamonaviy bolaning xususiyatlari haqida gapirganda, o‘qituvchilarning ham xususiyatlari haqida gapirib o‘tishimiz joiz. Zamonaviy o‘qituvchi qanday bo‘lishi kerak?
Nazarimda ideal va haqiqiy ustoz haqida talabalarning fikrini bilish qiziq tuyuladi. Bitiruvchilar ideal o‘qituvchining fazilatlari orasida birinchi o‘rinda adolatni, haqiqiy talab sifatida esa talabchanlikni qo‘yadilar.
Maktab hayotining ko‘plab muammolari kerakli va dolzarblik o‘rtasidagi farqda aks etadi. Bevosita oqibat - bu talabalarning o‘qituvchilarga, o‘z navbatida, o‘qituvchilarning talabalarga munosabati.
Maktabdagi bolalar nafaqat bilimlarni o‘rganadilar, balki hayot qonunlaridan chuqur ko‘nikma hosil qiladilar, shu narsa aniqki o‘qituvchilar ularni maxsus o‘rgatishmaydi. Shunday qilib, o‘g‘il va qiz bolalar juda yaxshi “o‘rganadilar”, ularning baholashi bilimga qaraganda ko‘proq o‘qituvchining munosabatiga bog‘liq. Shunday qilib, so‘rovda qatnashgan bitiruvchilarning 32,4 foizi baho o‘qituvchining o‘quvchiga bo‘lgan munosabatini sezilarli darajada belgilaydi deb hisoblaydi. Bolalar konformizm fanini mukammal egallaydilar – “agar siz muammolarga duch kelishni istamasangiz, “xo‘jayin-o‘qituvchilar ” ga itoat eting.
Tadqiqotlar, hatto universitetga kirishga tayyorgarlik paytida ham maktablarning «hissasi» kamayganligini qayd etdi. Bitiruvchilarning atigi 16 foizi o‘zlarining tayyorgarligini universitetga kirish uchun yetarli deb hisoblashadi, respondentlarning 38 foizi salbiy javob berishadi, 41 foizi bu faqat ma’lum darajada yetarli deb hisoblashadi.
Respondentlarning 53% «maktabda o‘qitiladigan narsalarning yarmidan ko‘pi mening hayotimda kerak bo‘lmaydi» degan so‘zlarga qo‘shilishdi. Respondentlarning atigi 45 foizi o‘qituvchilar talabalarda mustaqil fikr yuritishni rag‘batlantiradi, hatto bu o‘qituvchining fikri bilan farq qilsa ham. Ammo buyuk o‘qituvchi Yanush Korchzak “qulay va itoatkor bola, qoida tariqasida, birovga beparvo itoat etish odatini tarbiyalash natijasi, hatto undan ham achinarlisi, bu bolada o‘ziga nisbatan qo‘rquvni tarbiyalash,” deb ogohlantirgan va bu komplekslarni shakllantirgan. Ma’lumki, psixologiyada har qanday majmua noto‘g‘ri o‘z-o‘zini hurmat qilishga asoslanadi va agar kelajakda kattalar undan past darajadagi (o‘ziga ishonmaydigan) yoki undan kattaroq o‘sib chiqishsa, bola qanday qilib ochilishi mumkin? – to‘g‘ri (o‘z-o‘zini yuqori baholash, bu bolaning haqiqiy imkoniyatlari va uning ijtimoiy intilishlari o‘rtasidagi farqga olib keladi).
O‘rta maktab o‘quvchilari zamonaviy, har tomonlama tarbiyani shunday aniq belgilaydilar. Bizning har tomonlama ta’lim olishimiz uchun juda ko‘p narsa kerakdek tuyuladi.
Bizning fikrimizcha, zamonaviy ta’lim tizimidagi asosiy muammolardan biri bu zamonaviy bolalarni tushunmaslik, bizning bolalarga nisbatan tubdan noto‘g‘ri munosabatimizdir. Avlod boshqacha va biz ular bilan dunyoqarashimiz asosida ishlashimiz zarur.
Zamonaviy bolani tushunish uchun biz unga ko‘tarilishimiz kerak. Ha, biz aksariyat hollarda o‘tgan asrning avlodimiz, ammo hozirgi asrda yashayapmiz, shuning uchun zamonaviy avlodni bilish va innovatsion tajribalarni, ta’lim va tarbiya texnologiyalarini o‘zlashtirish endi biz uchun shunchaki muammo emas balki davlat talabi deb hisoblash mumkin.
Biz “innovatsiya” tushunchasiga fursatparvarlik deb qaramasligimiz kerak deb ta’kidladik. Ba’zida “innovatsiya” deb ataladigan narsa, ba’zida ish samaradorligini emas, balki ko‘rgazmaga intilishdir.
“Innovatsiya” atamasi uning semantik ma’nolarining kengligi bilan tavsiflanadi va shuning uchun uni tushuntirish zarurati tug‘iladi:
- bu har xil turdagi yangiliklarni yaratish va amalga oshirish; - bu texnologiya va texnologiyalar avlodlarining o‘zgarishi;
- bu shuningdek, madaniyatli hayotga berilgan ob’ektivdir. Muhim ahamiyatga ega bo‘lgan innovatsion jarayon;
ijtimoiy amaliyotdagi va eng avvalo ta'limdagi o‘zgarishlar rivojlanishning bir necha bosqichlaridan o‘tadi:
1. Yangi g‘oyaning tug‘ilishi.
2. Ixtiro, ya’ni obyekt, moddiy yoki ma’naviy mahsulotda mujassam bo‘lgan yangilik yaratish - namuna.
3. Innovatsiya (dastur), uning mohiyati yangilikni amaliy qo‘llash muammolarini hal qilishda, uni takomillashtirishda.
4. Innovatsiyalarni tarqatish, uni keng tatbiq etish.
|
| |
