|
Õzbekstan respublikasi joqari hám orta arnawli biLİmlendiRİw miNİstrliGİ
|
| bet | 37/191 | | Sana | 14.05.2024 | | Hajmi | 2,75 Mb. | | #230680 |
Bog'liq FILOSOFIYABirdeylik hám parıq. Predmettiń rawajlanıwı hám qarama-qarsı múnásibetlerdiń sheshiliwi bir neshe basqıshtanan ótedi. Dáslepki basqısh – predmettiń óz-ózi menen salıstırmalı birdeylik halatı. Tábiyatta absolyut birdeylik joq. Mısalı, hár bir organizm hátteki belok molekulasınıń dúzilisi dárejesinde de ózine tán belgilerga iye. Hár qanday predmet hesh qashan óz-ózi menen birdey bolmaydı. Mısalı, aynaġa kelar ekensiz, siz óz kelbetińizde hesh qanday parıq kórmeysiz. O`z dostıńız benen aradan bes jıl ótip ushırasqannan keyin ekewińiz de: «Ol kútá ózgerip ketipti!», dep oylasańız kerek.
Parıq - dáslepki halattan saqlanıp qalġan qásiyetler ústinlik qılġan halda, áyne bir predmet qásiyetleriniń sáykes kelmesligi bolıp tabıladı. «Parıq» - hár qıylılıq, óz-ózine, basqa nárseler, qubılıslar, aspektlerga sáykes kelmeslik múnásibeti. Parıq kúshli yaki áhmiyetsiz bolıwı múmkin. Kúshli parıq – predmettiń óz-ózi menen qaram-qarsılıqqa kirisiw faktorı. Bul qarama-qarsılıq basqıshı bolıp, onıń sheshiliwi predmettiń pútkilley ózgeriwine alıp keledi. Solay etip, qaram-qarsılıq múnásibetiniń kuchayishi hám óz sheshimin tabıwı rawajlanıw deregi esaplanadı.
Rawajlanıw deregi hám rawajlanıwdı háreketlendiriwshi kúshti parıqlaw lazım. Rawajlanıw deregi – ishki qubılıs, predmettiń ishki ziddiyatları bolıp tabıladı. Solay eken, sırtqı ziddiyat ham rawajlanıwdı háreketlendiriwshi kúsh bolıwı múmkin. Mısalı, siz shamallap qaldıngız. A`yne halda sırtkı ortalıq siziń halatınız ózgerisin háreketlendiriwshi kúsh bwldi. Dialektikalıq qarama-qarsı múnásibet quramıda tiykarġı tárep teris ózgeshelikke iye, óytkeni ol usı qarama-qarsılıq múnásibetin, tısqarı qılıwġa qaratılġan. Oń tárep usıqarama-qarsılıq múnásibetti saqlawġa qaratılġan.
«Birdeylik» túsinigi qarama-qarsı múnásibettiń tarqalıwınıń dáslepki basqıshın ańlatadı. Bul bir qıylılıq, nárse, qubılıs, aspekttiń óz-ózine yaki basqa nárseler, qubılıslar, aspektlerge uqsaslıq múnásibeti. Qarama-qarsı múnásibettiń júzege keliwi jalġızdıń ekileniwi sıpatında, jalġızdıń ózin-ózi qarama-qarsılıqlarġa differenciaciya qılıwı sıpatında júz beredi. Ekileniw payıtında bir waqıttıń ózinde áyne shu múnásibette qarama-qarsılıqlar birligi de, olardıń gúresi de júzege keledi. Qarama-qarsı múnásibettiń qáliplesiw procesinde qarama-qarsılıqlar gúresi birinshi orınġa shıġadı hám rawajlanıwdıń ishki, tereń deregine aynaladı. Qarama-qarsı múnásibettiń ózinde qarama-qarsılıqlar hár qıylı rol` oynaydı. Belsendirek, háreketsheńirek qarama-qarsılıq qarama-qarsı múnásibettiń jetekshi tárepi esaplanadı. Qarama-qarsılıqlar gúresi aqır-aqıbetinde jańa sapa halatına alıp keledi. Payda bolıwshı jańa qubılıslar ózlerine tán bolġan jańa qarama-qarsı múnásibetlerge iye boladı. Bul qarama-qarsı múnásibetler usı qubılıslar rawajlanıwınıń háreketlendiriwshi kúshi esaplanadı.
Qarama-qarsı múnásibetlerdiń rawajlanıw procesine jáne de tereńirek kiriw ushın olardıń tarqalıw basqıshları (fazaları)nan tısqarı, olardıń halatların da parıqlaw zárúr. Predmetli-materiallıq, «jetilgen» qarama-qarsı múnásibettiń halatı degende qarama-qarsılıqlardıń ámel qılıw usılı, «birligi hám gúresi»niń kórinis tabıw ózgesheligi túsiniledi. A`yne usı ózgeshelik bul
qarama-qarsılıqlardıń rawajlanıw ózgesheligi hám belsendilik dárejesin belgileydi. Qarama-qarsı múnásibettiń rawajlanıw procesinde basqıshlardı yaki tarqalġan, «jetilgen» qarama-qarsı múnásibetti sıpatlawshı halatlardı da parıqlaw múmkin. Sociallıq sistemalarġa baylanıslı qollanıw qarama-qarsı múnásibetlerdiń rawajlanıw basqıshlarına bolġan bunday jantasıw olardıń tómendegi halatların anıqlaw imkaniyatın beredi: garmoniya, disgarmoniya, konflikt.
Sonı atap kórsetiw áhmiyetli bolıp tabıladı, qarama-karsı múnásibetler rawajlanıp atırġan hár qanday sistemada usı sistema jasawınıń basınan aqırına shekem orın aladı. Halatlar, muġdar kórsetkishleri, qarama-qarsılıqlardıń óz-ara baylanısı ózgesheligi, olardıń sistemadaġı roli ġana ózgeredi.
|
| |
