2
Kirish
Axborot va
kommunikatsiya texnologiyalari, ma’lumotlarni uzatish
tarmoqlarining rivojlanishi hozirgi kunda bizlarga ko‘pgina qulayliklar va
yangiliklarni taqdim etmoqda. Lekin shu bilan birga ma’lumotlarni uzatish
tarmoqlaridan foydalanish xajmining ortishi uni xavfsizligini ta’minlash
borasida
qiyinchiliklarni yuzaga keltirmokda. Ma’lumotlarni uzatish tarmoqlarida axborot
xavfsizligini ta’minlashning asosiy masalalaridan biri bu axborot-xavfsizligini tahlil
kilish masalasidir.
Hozirgi kunda dunyo mamlakatlarida va O‘zbekiston hududida axborot
texnologiyalari soxasida juda ham tezlik bilan rivojlanib bormoqda. Kundan-kunga
rivojlanish bor ekan, turli xildagi tartib buzarliklar sodir bo‘ladi. Bu jinoyatchilarga
qarshi butun dunyo bo‘ylab kurash olib borilmokda, shu qatori O‘zbekiston
Respublikasida ham.
Respublikasi
Jinoyat kodeksi normalari, “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi
qonun, “Elektron raqamli imzo to‘g‘risida”gi, “Elektron tijorat to‘g‘risida”gi bir
qator qonunlarda ko‘zda tutilgan moddalar tashkil etadi.
Ma’lumotlarni uzatish tarmoqlarida axborot xavfsizligini ta’minlashning
asosiy masalalaridan biri bu axborot xavfsizligini tahlil qilish masalasidir.
Bugungi raqamli dunyoda kiberxavfsizlik masalalari tobora dolzarb va
ahamiyatli bo‘lib bormoqda. Bu sohadagi asosiy jihatlardan biri kompaniyalar,
davlat idoralari va hatto oddiy foydalanuvchilar uchun jiddiy tahdid soladigan
razvedka hujumlaridir. Ushbu hujumlar ko‘pincha aniqlanmaydi va ularning izlarini
tekshirish axborot xavfsizligini ta’minlashda muhim qadamdir.
Raqamli texnologiyalarning rivojlanishi va onlayn muhitga o‘tish
davrida
ma’lumotlarni zararli dasturlardan himoya qilish axborot xavfsizligining asosiy
jihatiga aylanmoqda. Kompyuterlashtirishning jadal rivojlanishi va tarmoq
texnologiyalarining keng tarqalishi munosabati bilan axborot tizimlari har xil turdagi
zararli dasturlardan tahdidlar nishoniga aylandi.
Raqamli kriminalistika, yoki ma’lumotlar
analitikasi, jinoyatlar yoki
tartibsizliklarni aniqlashda, ularning sabablarini tahlil qilishda, ma’lumotlar va
raqamlar asosida qaror qabul qilishda foydalaniladigan
texnologiyalardan
foydalanadi. Ushbu so‘z raqamli ma’lumotlar va texnologiyalarni istemol qilishni
anglatadi.
Raqamli kriminalistika asosiy yoki muhim ma’lumotlarni yig‘ish, saqlash,
tahlil qilish, va ularga asoslangan algoritmlar orqali jinoyatlar va tartibsizliklarni
3
aniqlashda, ularning sabablarini tahlil qilishda ishlatiladi. Bu texnologiyalar,
kiberjinoyatlar, ma’lumotlar analitikasi, ma’lumotlar
bazalari tahlili, ma’lumotlar
vizualizatsiyasi va boshqa sohalarda qo‘llaniladi.
Bu soha jinoyatlar, tartibsizliklar, terorizm, moliyaviy
qarashlar va boshqa
jinoyatlar to‘g‘risida ma’lumotlar to‘plash, tahlil qilish va sifatli qaror qabul qilish
jarayonlarida katta ahamiyatga ega. Raqamli kriminalistika, ma’lumotlar analitikasi
usullaridan foydalanib, jinoyatchilarning profilini tuzish, ma’lumotlarni sinash,
so‘zlar, rasmlar yoki boshqa ma’lumotlar asosida qaror qabul qilishda yordam
beradi.
Raqamli kriminalistika asosida yozilgan ma’lumotlar va ma’lumotlarni ushlab
turish,
ularning saqlanishi, o‘zgarishi va tahlili kabi jarayonlar jinoyatlar yoki
tartibsizliklarni aniqlashda juda katta ahamiyatga ega. Bu usullar, ilmiy,
ma’lumotlar
bazalari
tahlili,
ma’lumotlar
vizualizatsiyasi,
dasturlash,
kiberxavfsizlik va boshqa sohalarda qo‘llaniladi.
Kiberjinoyatlar bilan bog‘liq raqamli kriminalistika, internetda yuz berayotgan
jinoyatlar, ma’lumotlar va tashqi xavfsizlik xavfli muammolarni aniqlash va ularni
oldini olishda o‘z ahamiyatini ko‘rsatadi. Bu jarayonlar uchun ma’lumotlar bazalari
tahlil qilinadi, qo‘shimcha xavfsizlik tizimlari o‘rnatiladi va muammolar oldini olish
uchun ma’lumotlarni o‘rganishda va ulardan foydalanishda raqamli kriminalistika
keng qo‘llaniladi.
Ma’lumotlar analitikasi usullari jinoyatchilar haqida ma’lumotlarni yig‘ish,
tahlil qilish va ulardan ma’lumot olishda yordam beradi. Bu usullar statistik
ma’lumotlarni, so‘zlar, tasvirlar, video materiallar va boshqa ma’lumotlarni tahlil
qilishda yordam beradi.
Raqamli kriminalistika yana yuqori tezkorlikda ma’lumotlarni tahlil qilishda
ham foydalaniladi, bu esa jinoyatlar haqida tezkor ma’lumotni olish va ularni oldini
olishda muhimdir. Raqamli kriminalistika sohasi katta va ko‘p yo‘nalishli soha
bo‘lib, jinoyatlar va tartibsizliklar bilan kurashishda katta ahamiyatga ega.
