8-ma’ruza. Ishlov berishda aniqlikni ta’minlash
Reja:
1. Ishlov berilayotgan materiallarning sifatini ishlov berish aniqligiga
ta’siri. Zagotovkaning aniqligi. Qoldiq kuchlanishlar oqibatidavgi xatoliklar.
2. Kesishdagi vibratsiyalar, majburiy tebranishlar va avtotebranishlar.
Issiqlik deformatsiyasi va uning ishlov berish aniqligiga ularning ta’siri.
3. Tasodifiy va doimiy xatoliklarni bir vaqt ta’sirida mahsulot sifat
tasnifini tarqalish qonunlari va amaliy hamda nazariy egri chiziqlari.
Tayanch so‘zlar:
sistematik, zagotovka, aniqlik, dastgoh, xatolik,
shpindel, babka, kesish, tezlik, keskich, mashina, asbob,
deformatsiya, issiqlik,
o‘lcham, qaritish, kuchlanish, qonuniy, sistematik, tasodifiy.
1. Ishlov berilayotgan materiallarning sifatini ishlov berish aniqligiga ta’siri.
Zagotovkaning aniqligi. Qoldiq kuchlanishlar oqibatidavgi xatoliklar.
Dastgohlarning
uzluksiz ishlashidan, uning ba’zi-bir elementlari asta-sekin
qizib borishi, zagotovkalarga ishlov berishning sistematik o‘zgaruvchan xatoliklari
paydo bo‘lishiga olib keladi.
Dastgohlar va ularning alohida qismlari (shpindel-babkasi, stollari, staninasi,
ketingi babkasi va boshq)
isishining asosiy sabablaridan, dastgohning
harakatlanuvchi
mexanizmlarida
(podshipniklarida,
tishli
uzatmalarida)
ishqalanishga
kuch sarflash, suyuqlik uzatmalarida,
elektr qurilmalarida, ichiga
o‘rnatilgan elektr motorida hamda sovutgich suyuqlikning kesish zonasidan tashib
chiquvchi issiqlikka va tashqi manbalardan (yaqin joylashtirilgan batareyalardan),
tashqi quyosh nuridan o‘z o‘rnida yotib qizishlar hisoblanadi.
Aniqlikka jiddiy ta’sir qiluvchi sababga shpindel babkasining qizishi kiradi.
Ishlash jarayonida dastgoh shpindel babkasining asta-sekin
isib borishi va uning
vertikal hamda gorizontal (ishchiga qarab) yo‘nalishlarida siljishi kuzatiladi.
Bunda oldingi babka qutisining har xil nuqtalarida 10 dan 50
o
C - gacha
haroratda issiqlik o‘zgarib boradi. Eng yuqori darajadagi
issiqlik shpindel
podshipniklari va tezyurar vallar podshipniklari o‘rnashgan joylarda bo‘lib,
korpusli detallar o‘rtacha haroratidan 30-40 foizga ortiqroq bo‘ladi.
8.1-rasmda tokarlik dastgohi oldingi babkasining shpindeli o‘qining
gorizontal yo‘nalishidagi siljishi ko‘rsatilgan. Dastgoh yurgizilgandan so‘ng
boshlang‘ich davridagi isishi, shpindelni ishchiga qarab siljishiga olib keladi.
Bu esa ishlanuvchi zagotovka (yirik vallarni ishlashda) o‘lchamlarini,
shaklini uzluksiz ravishda o‘zgartirib borib, sistematik o‘zgaruvchan xatolik paydo
bo‘lishiga sababchi bo‘ladi.
Кo‘rinib turibdiki, sistematik o‘zgaruvchan xatolik oldingi
babka shpindeli
o‘qini gorizontal surilishining ikkilangan miqdoriga teng.
