OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA OʻRTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
SH.P. MAGDIYEV
AVTOMOBILLAR
DVIGATELIGA TEXNIK
XIZMAT KOʻRSATISH VA
TA’MIRLASH
O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi
tomonidan 3.51.05.02- Avtomobillar dvigatelini qismlarga
ajratish va yigʻish chilangari kasbi bo‘yicha ta’lim olayotgan
o‘quvchilar uchun o‘quv qo‘llanma sifatida nashrga ruxsat etilgan
“TURON NASHRIYOT”
Toshkent – 2021
UO'K 629.33:629.3.083.4(075.8)
KBK 39.33-08ya73
M 13
Magdiyev, Sh.
Avtomobillar tuzilishi, avtomobil dvigatellariga servis
xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash [Matn] : o‘quv qo‘llanma / Sh.
Magdiyev .- Toshkent: “Turon Nashriyot”, 2021.- 224 b.
Oʻquv qoʻllanmada zamonaviy avtomobil dvigatellarini
tuzilishi, dvigatellarga xizmat koʻrsatish usullari, ishlash
jarayonida paydo boʻladigan nosozliklar va ularning alomatlari,
texnik xizmat koʻsatish va ta’mirlashda bajariladigan ishlar
tarkibi, ishlab chiqarishni tashkil etish usullari keltirilgan.
Oʻquv qoʻllanma Oʻzbekiston Respublikasi Oliy va oʻrta
maxsus, kasb-hunar ta’limi yoʻnalishi boʻyicha oʻquv-uslubiy
birlashmalar faoliyatini Muvofiqlashtiruvchi Kengashining
2020-yil
30-oktyabrdagi
6-sonli
majlis
bayoni
bilan
ma’qullangan hamda Oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligining
2020-yil 7-dekabrdagi 648-sonli buyrugʻi bilan tasdiqlangan
“Boshlangʻich
professional
ta’lim”
oʻquv
dasturining
3.51.05.02-Avtomobillar dvigatelini qismlarga ajratish va yigʻish
chilangari mutaxassisligi uchun tayyorlangan.
Taqrizchi: Tojiboyev A.A. - TDTU, “Avtomobil va
avtomobil xoʻjaligi” kafedrasi dotsenti, t.f.n.
UO'K 629.33:629.3.083.4(075.8)
KBK 39.33-08ya73
ISBN – 978-9943-7828-5-3
© “Turon nashriyot”, 2021
© Sh. Magdiyev., 2021
3
KIRISH
Avtomobil ishlab chiqarishda va kundalik hayotda inson uchun zarur
transport vositasi hisoblanadi. Har qanday sohani avtotransportsiz tasav-
vur etish juda qiyin. Yil sayin ishlab chiqarishda va shaxsiy hayotda ish-
latilayotgan avtomobillarning soni oshib bormoqda. Avtotransportni
keng koʻlamda ishlatilishi, avtomobillarning soni va ularning tuzilishini
takomillashishi bilan avtomobil texnikasiga texnik xizmat koʻrsatish va
uni ta’mirlash uchun malakali mutaxassislarga boʻlgan talab ham oshib
bormaqda.
Respublika transport sohasi uchun yuqori malakali kadrlar tayyor-
lash tizimini ilgʻor xorijiy tajriba va halqaro standartlar asosida tubdan
takomillashtirish, ta’lim jarayoniga oʻqitishning innovatsion uslublari va
axborot texnologiyalarini keng joriy etish hamda sohaning ilmiy
salohiyatini yanada oshirish maqsadida mamlakatimiz Prezidentining
“Transport sohasida kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish chora-
tadbirlari toʻgʻrisida”gi Qarori qabul qilindi.
Respublikamizda avtomobil sanoatini rivojlantirish borasida
Respublikamizning birinchi Prezidenti va shu soha mutaxassislari jon-
bozlik koʻrsatdilar. Buning dalili etib shu kungacha ishlab chiqilgan
hukumat qarorlarini, chop etilgan kitob va ilmiy maqolalarni aytish
mumkin.
1992-yili Oʻzbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti Janubiy
Koreyaning “Daewoo” zavodiga tashrif buyurdi va 1994-yilda
“Daewoo” korporatsiyasi bilan "UzAutoSanoat” kompaniyasining ham-
korlik shartnomasi tuzilib, 1996-yili "UzDaewooAut” avtomobilsozlik
korxonasi ishga tushdi. Keyinchalik u “UzDaewooAuto”, “GM
Uzbekiston va Ravon”, 2019-yili iyun oyining oxirlaridan esa “UzAuto
Motors” kompaniyasi deb yuritila boshlandi.
2014-yiligacha kompaniya va uning filiallari Tico, Damas, Matiz,
Spark, Nexia, Losetti, Epika va Captiva avtomobillarini ishlab chiqargan
boʻlsa, 2014-yil boshidan yangi Xorazim avtomobil zavodida “Chevrolet
Damas” va “Chevrolet Orlando” 2015-yil sentabrdan esa “Chevrolet
Labo” avtomobillari ishlab chiqarila boshlandi. 2015-yil oktabr oyidan
Chevrolet Spark, Daewoo Gentra va Chevrolet Matiz hamda 2016-
yilning oktabridan esa Chevrolet Cobalt avtomobillari Ravon markasi
bilan Asakadagi avtomobil zavodidan chiqadigan boʻldi.
4
1996-yil 5-noyabrda Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahka-
masining Samarqand shahrida "SamKochavto” oʻzbek-turk qoʻshma
korxonasini tashkil etish toʻgʻrisida qarori chiqdi. Bu korxona 1999-yili
19-martda ishga tushdi va ikki turdagi avtobus va uch turdagi kichik va
oʻrta yuk koʻtarish qobiliyatiga ega boʻlgan UzOtoyol (Otoyol) yuk
avtomobillarini ishlab chiqara boshladi.
2006-yil 30-oktabrda “UzAutoSanoat” va “Isuzu” kompaniyalari
hamkorligi “OOO Samavto” jamiyati tuzilib, toʻrt markadagi avtobus va
besh modeldagi yuk avtomobillari ishlab chiqarila boshlandi.
2009-2012-yillarda “OOO Samavto” jamiyatida Oʻzbek-Nemes
qoʻshma korxonasi "JV MAN Auto-Uzbekistan” ga tegishli “MAN” yuk
avotomobillari ishlab chiqarilgan.
2012-yilning 30-iyulida “JV MAN Auto-Uzbekistan” qoʻshma
korxonasi Samarqand viloyatining Jomboy tumanida ishga tushirilib,
hozirda u yerda yiliga 500-1500 dona "MAN” yuk avtomobillari ishlab
chiqarilmoqda.
Yuqorida keltirilgan zavod va qoʻshma korxonalarining chetdan
keltirilayotgan butlovchi qismlarga boʻlgan ehtiyojini kamaytirish
maqsadida respublikamizda 40 dan ortiq qoʻshma korxonalar tashkil
etildi.
Shular
jumlasiga,
birinchilar
qatori
ishga
tushirilgan
OʻzKoramKo, OʻzTong XongKo, OʻzDong, YangKo, OʻzDongjuKo,
OʻzDongVonKo, Oʻzsem YungKo kabi qoʻshma korxonalarni kiritish
mumkin.
Asaka avtomobil zavodida ham dastlabki butlovchi va ehtiyot
qismlarning 15% mahalliy korxonalarda tayyorlangan boʻlsa, 1999-yilga
kelib bu koʻrsatkich 55%, hozirda esa 100 % ga yetib qoldi.
Keyingi yillar davomida Respublikamiz avtomobil parkining tarkibi
keskin oʻzgardi, ammo ishlab chiqarilayotgan avtomobil markalari
yetakchi oʻrinda tursada, hozirgi paytda Yevropa, AQSH, Yaponiya
mamlakatlarining yuqorida koʻrsatib oʻtilgan mashhur avtomobilsoz
kompaniyalari ishlab chiqarilgan barcha turdagi avtomobillar salmogʻi
oʻsib bormoqda. Bu avtomobillarning yuqori texnik imkoniyatlaridan
toʻla foydalanish, ularning qulay va samarali ishlashlarini ta’minlash
uchun ularga oʻziga monand, yuqori saviyadagi avtoservis xizmati
tashkil etilishi zarur.
Buning uchun esa mamlakatimizdagi avtoservis korxonalari
tarmogʻini yanada kengaytirish, ularning ishlab chiqarish texnika
bazasini mustahkamlash, servis xizmati turlarini koʻpaytirish, xizmat
5
sifati va madaniyatini yaxshilash masalalarini xal etish talab etiladi.
Ta’biiyki sohaning bu muammolarini yechishda yuqori malakali
mutaxassis kadrlar asosiy, yetakchi kuch boʻlib xizmat qiladilar.
Oʻzbekiston Respublikasida ishlab chiqarilayotgan va chetdan
keltirilayotgan avtomobillarning salmogʻi koʻpayishi bilan avtomobillar
texnik ekspluatatsiyasi va servisi sohasining ahamiyati yanada oshib
bormoqda.
Shu bilan birga mamlakatimiz oliy va oʻrta maxsus ta’lim oʻquv
yurtlarida avtomobilsozlik uchun mutaxassislar tayyorlana boshlandi.
Mamlakatimiz avtomobil transportida oʻtkazilgan islohotlar
natijasida Respublikada ishlab chiqarilayotgan va avtomobil parkining
boʻlinishi sababli avtomobillarga muttasil ravshda texnik xizmat
koʻrsatuvchi, ta’mirlovchi, yonilgʻi-moy, ehtiyot qismlar va boshqa
avtomateriallar bilan ta’minlovchi hammabop, servis usulida ishlovchi
mustaqil korxonalar xizmatiga talablar keskin oshib ketdi. Chunki, yangi
shakllangan avtotransport egalarining koʻpchiligi oʻz texnik ta’minlash
bazasiga ega emas, buning uchun esa maxsus xizmat koʻrsatishga
ixtisoslashgan avtoservis korxonalar xizmatidan foydalanishi zarur va
maqsadga muvofiq edi. Avvallari faqat aholi avtomobillariga texnik
xizmat koʻrsatib turgan maxsus avtoservis korxonalarining tarmogʻi, soni
va ishlab chiqarish quvvatini oshirishga katta ehtiyoj tugʻildi.
Avtoservisning iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyati mamlakatimiz
avtomobillari uchun ulkan boʻlib, uning xizmatidan yil davomida
mamlakat avtomobil parkining asosiy qismi muntazam foydalanadi.
Avtomobillarga yuqori sifatli va samarali texnik xizmat koʻrsatish
va ta’mirlash uchun zamonaviy avtomobillarning tuzilishi mukammal
oʻrganish, ularni diagnostikalash boʻyicha bilimga ega boʻlish kerak.
Ayni shu ma’lumotlar ushbu uslubiy qoʻllanmada tushinarli va aniq
holatda keltirilgan.
| 