SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
844
BOSHLANG'ICH TA'LIMDA TANQIDIY FIKRLASH BO'YICHA
O'QITUVCHILARNING TASAVVURLARI
Gulyamova Nigina Azimovna
Oʻzbekiston-Finlandiya pedagogika institute 2-kurs
magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.7394627
Annotatsiya. ushbu maqolada boshlang’ich ta’lim jarayonida o’qituvchilarda tanqidiy
fikrlash jarayonlarini rivojlantirish va ularda tarkib toptirish xususiyatlarining nazariy va
amaliy jihatlari keltirib o’tilgan.
Kalit so'zlar: Tanqidiy fikrlash, o'qituvchilarning fikrlari, o'qituvchilarning malakasini
oshirish, boshlang'ich ta'lim, Yevropa maktablari.
ВОСПРИЯТИЕ УЧИТЕЛЯМИ КРИТИЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ В НАЧАЛЬНОМ
ОБРАЗОВАНИИ
Аннотация. в данной статье представлены теоретические и практические
аспекты развития процессов критического мышления у учителей и особенности создания
их содержания в процессе начального образования.
Ключевые слова: критическое мышление, мнение учителей, подготовка учителей,
начальное образование, европейские школы.
TEACHERS' PERCEPTIONS OF CRITICAL THINKING IN PRIMARY EDUCATION
Abstract. in this article, the theoretical and practical aspects of the development of
critical thinking processes in teachers and the features of their content creation in the process of
primary education are presented.
Keywords: Critical thinking, teachers' opinions, teacher training, primary education,
European schools.
Tanqidiy fikrlash bu – XXI asr talablarini muvaffaqiyatli ro„yobga chiqarishimizga
imkoniyat yaratuvchi, o„rganayotgan va bajarayotgan ishimizni yanada chuqurroq anglashimizga
yordam beruvchi ijobiy ko„nikmadir. Tanqidiy fikrlashga o„rgatish
Kadrlar tayyorlash milliy
dasturida bayon etilgan yuqori kasbiy madaniyatli, ijodiy va ijtimoiy faol xayotda o„z o„rnini
topa oladigan malakali kadrlarni shakllantirish vazifasini hal qilishga ham mos keladi. Xo„sh,
shunday bo„lsa tanqidiy fikrlashning o„zi nima? Adabiyotlarda bu tushunchaga berilgan turli xil
ta‟riflarni uchratish mumkin.
Bu tushuncha haqida gapirishdan oldin, ayrim aqliy faoliyat ko„nikmalarini ko„rib
chiqaylik, lekin ularni tanqidiy fikrlash deb bo„lmaydi. Esda saqlash – eng muhim fikrlash
jarayoni bo„lib, busiz o„quv jarayonini amalga oshirib bo„lmaydi, lekin u tanqidiy fikrlashdan
tubdan farq qiladi. Kompyuterning xotirasi har birimiznikidan anchagina yaxshiroq, lekin esda
saqlash tanqidiy fikrlashni bildirmaydi. Ko„pchilik o„qituvchilar har qanday fikrlashdan ko„ra
xotirani rivojlantirishni
yuqoriroq qadrlaydilar, nazorat ishlari va imtihonlarda asosan talabalar
xotirasi ko„lamini tekshiradilar. Lekin tanqidiy fikrlash tarafdorlari esa aqliy faoliyatning
murakkabroq turlarini nazarda tutadi.
O„quv jarayonini usiz amalga oshirib bo„lmaydigan «notanqidiy fikrlash» turlaridan yana
biri – murakkab g„oyalarni tushunish bilan bog„liq. Biologiya va matematika, tarix va adabiyot
darslarida talabalar ba‟zan o„qituvchining aytganlari yoki darslikda nima haqida yozilganligini
tushunish uchun ancha «bosh qotiradilar». Tushunish, ayniqsa, agar o„quv materiali qiyin bo„lsa,
murakkab aqliy jarayon bo„lib hisoblanadi. Masalan, talaba murakkab teoremani tushunish
SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
845
uchun bosh qotirmoqda. Albatta uning miyasida murakkab aqliy jarayonlar kechadi, lekin buni
ham hozircha tanqidiy fikrlash deb bo„lmaydi.
Biz o„zgalar fikrini tushunish ustida ishlar ekanmiz birinchi bosqichda bizning shaxsiy
fikrlashimiz sust bo„ladi: bunda biz faqat bizgacha kimdir tomonidan yaratilganni idrok qilamiz
xolos,
tanqidiy fikrlash esa, yangi, tushunib bo„lingan g„oyalar tekshirilayotganda,
baholanayotganda, rivojlantirilayotganda va qo„llanayotganda sodir bo„ladi. Dalillarni eslab
qolish va g„oyalarni tushunish esa tanqidiy fikrlash uchun zarur bo„lgan dastlabki shartlar
bo„lib hisoblanadi, lekin ular o„zaro yaxlitlikda ham tanqidiy fikrlashni anglatmaydilar.
Tanqidiy fikrlash o‟quvchilarning fikrlash qobiliyatini shakllantirish uchun ta'lim tizimini
mustahkamlash muhimligini tan oladi. Bolalarning tanqidiy fikrlash qobiliyati, bir tomondan
faktlarga asoslangan bilimlardan foydalangan holda mulohaza yuritish va ochiq va izlanuvchan
tafakkurni qabul qilish demakdir. Biroq, bunga erishish uchun maktablarda
tanqidiy fikrlashni
yaxshilashlari uchun o'quv dasturlari ko‟proq amalish mashg‟ulotlarga tayangan holda
integratsiya qilinishi kerak. O'qituvchilar, psixologlar va faylasuflar bu borada bir fikrda
bo'lishsa ham tanqidiy fikrlashning ahamiyati, kontseptsiyasi nimani anglatishi haqida hali ham
kelishuv mavjud emas va o'qituvchilarni amaliyotda qo'llash uchun qanday tayyorlanishi
kerakligi haqida bahs muzokazalar olib borilmoqda. Ushbu tadqiqotning asosiy maqsadi
boshlang'ich sinf o'qituvchilari ushbu kontseptsiyani qanday qabul qilishlarini va ular o'zlarining
maktab va maktablarida qanday professional fon tariqasida tanqidiy fikrlash tajribasini olib
kelishlarini o'rganish edi.
Bryusseldagi (Belgiya) uchta Evropa maktabida jami yigirma bir o'qituvchi yarim tizimli
suhbatlar orqali so'roq qilindi. Ushbu tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki, o'qituvchilar tanqidiy
fikrlash tushunchasini yaxshi tushunadilar. Ular tanqidiy fikrlashni turli strategiyalar orqali
faktlarni
tahlil qilish, boshqa faraziy vaziyatlarni idrok etish va aniq faktlar bo„yicha shaxsiy
fikrlarni shakllantirish va takomillashtirish qobiliyati deb hisoblaydilar. O'qituvchilarning fikriga
ko'ra, bular tanqidiy fikrlovchining asosiy xususiyatlari: turli xil madaniy muammolarga nisbatan
fikr yuritish, hamkorlik qilish, tahliliy va ochiq fikrlash haqida o‟z ifodasini topadi.
O'qituvchilarning maktabdagi ta'limi, natijalar, bir tomondan, fikrlash xaritasini tuzish,
guruh
muhokamasi va faol o'rganish sinfda tanqidiy fikrlashni rivojlantirish uchun hisobga olinadigan
tegishli amaliyot ekanligini ko'rsatadi.
Boshqa tomondan, ular o'zlarining tajribalari hali ham cheklanganligini ta'kidlaydilar.
Ularning kasbiy tajribasiga kelsak, ular o'qituvchilarni tayyorlash jarayonida loyihaga asoslangan
ta'lim va bolalar uchun falsafa orqali tanqidiy fikrlashni rag'batlantirishni uchratganliklarini
ko'rsatadilar. Shu bilan birga, ular bu sohada hali ham tengdoshlarni o„rganish va o„qituvchilar
malakasini oshirish jarayonida ilg„or tajriba almashish orqali qo„shimcha yordam ko„rsatish
zarurligini ta‟kidlaydilar.
Xulosa qilib aytganda o'qituvchilar boshlang'ich ta'limda buni targ'ib qilish uchun yetarli
darajada tayyor bo'lishlari uchun mavjud amaliyotlar orqali tanqidiy fikrlashni o'rgatish bo'yicha
yaxshiroq tayyorgarlik ko'rishlari kerak. O'qituvchilarning idrokiga alohida e'tibor qaratilgan
ushbu tadqiqot boshlang'ich sinf o'qituvchilarining kasbiy rivojlanishi kontekstida “Tanqidiy
fikrlashga oid amaliy kontekstlar”ni targ'ib qilish asoslarini aniqlashga yordam beradi.
Natijalarning dolzarbligi “Tanqidiy fikrlashga oid amaliy kontekstlar” bo'yicha innovatsion
o'qitish usullari bilan shug'ullanadigan turli manfaatdor tomonlar (o'qituvchilar, maktab
SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
846
direktorlari,
siyosatchilar, tadqiqotchilar) o'rtasida kelajakdagi ta'lim tadqiqotlari va dizayni
uchun ishlatilishi mumkin.
