Title
layout
Subtitle
Reja:
• Inklyuziv ta'limda mxsus pedogogikaning o'rni.
• Ta'lim to'g'risidagi qonunda inklyuziv ta'lim tushunchasi.
• Imkoniyati cheklangan ta'lim oluvchilargaqaratilayotgan
qaror va farmoyishlar.
• Amalda soha bo'yicha amalga oshirilayotgan islohotlar.
Inklyuziv ta'limda maxsus
pedogogika
Maxsus pedagogika 4 ta yoʻnalishni oʻz ichiga oladi:
oligofrenopedagogika (aqliy rivojlanishi orqada qolgan
bolalar)
surdopedagogika (eshitishida nuqsoni boʻlgan bolalar)
tiflopedagogika (koʻrishida nuqsoni boʻlgan bolalar)
logopediya (nutqida nuqsoni boʻlgan bolalar).
Inklyuziv ta’limning maqsadi — alohida ta’lim ehtiyojlari
bo‘lgan o‘quvchilar uchun maktabda maxsus vosita va
metodlarni qo‘llash orqali maxsus pedagoglarni jalb
etgan holda to‘siqsiz moslashtirilgan ta’lim muhitini
yaratish, ularning jamiyatga samarali moslashuvi hamda
to‘laqonli uyg‘unlashuviga xizmat qiladigan sifatli
umumiy o‘rta ta’lim berishni ta’minlashdan iborat.
Inklyuziv ta’limning vazifalari quyidagilardan iborat:
rivojlanishning turli imkoniyatlariga ega bo‘lgan
o‘quvchilar uchun har qanday kamsitilishni istisno
qiladigan, barcha bolalarga teng munosabatda bo‘lishni
ta’minlaydigan yagona moslashtirilgan ijtimoiy muhitni
yaratish;
Jamoatchilik hamda ta’lim jarayonining barcha
ishtirokchilarida alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan
o‘quvchilar muammolariga nisbatan bag‘rikenglik
munosabatini shakllantirish;
ta’lim jarayonida sog‘lom bolalar bilan bir qatorda
alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalarning aqliy va
ijtimoiy salohiyatlarini rivojlantirish;
barcha o‘quvchilar uchun davlat ta’lim standartlariga
muvofiq umumiy o‘rta ta’lim dasturlarini o‘zlashtirish
uchun imkoniyat yaratish;
o‘quvchilarning har tomonlama rivojlanishi, emotsional-
irodaviy sohasi, bilish faoliyatini faollashtirish, ijtimoiy
ko‘nikma va salohiyatini shakllantirish uchun shart-
sharoitlar yaratish;
alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalarni tarbiyalayotgan
oilalarga maslahat yordami berish hamda ota-onalarni
farzandlariga ta’lim-tarbiya berish, pedagogik
texnologiyalar, ta’lim-tarbiya metod va vositalarini
qo‘llash sohasida xabardorlik darajasini oshirish, ularni
psixologik-pedagogik jihatdan qo‘llab-quvvatlash.
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING QONUNI
TA’LIM TO‘G‘RISIDA
Qonunchilik palatasi tomonidan 2020-yil 19-
mayda qabul qilingan
Senat tomonidan 2020-yil 7-avgustda
ma’qullangan.
Qonunning quyidagi moddalarida inklyuziv ta'lim
to'g'risida to’xtalib o’tilagan:
9-modda. Umumiy o‘rta va o‘rta maxsus ta’lim:
Jismoniy, aqliy, sensor (sezgi) yoki ruhiy nuqsonlari
bo‘lgan bolalar, shuningdek uzoq vaqt davolanishga
muhtoj bo‘lgan bolalar davlat ixtisoslashtirilgan ta’lim
muassasalarida, umumiy o‘rta va o‘rta maxsus ta’lim
tashkilotlarida inklyuziv shaklda yoki uy sharoitlarida
yakka tartibda ta’lim oladi.
18-modda. Oilada ta’lim olish va mustaqil ta’lim olish.
Oilada ta’lim olgan va mustaqil ta’lim olgan shaxslarga
davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi ta’lim
to‘g‘risidagi hujjatni berish davlat ta’lim
muassasalarining tasdiqlangan o‘quv dasturiga muvofiq
eksternat tartibida amalga oshiriladi.
20-modda. Inklyuziv ta’lim
Inklyuziv ta’lim alohida ta’lim ehtiyojlari va individual
imkoniyatlarning xilma-xilligini hisobga olgan holda
barcha ta’lim oluvchilar uchun ta’lim tashkilotlarida ta’lim
olishga bo‘lgan teng imkoniyatlarni ta’minlashga
qaratilgan.
Jismoniy, aqliy, sensor (sezgi) yoki ruhiy nuqsonlari
bo‘lgan bolalar (shaxslar) uchun ta’lim tashkilotlarida
inklyuziv ta’lim tashkil etiladi.
Inklyuziv ta’limni tashkil etish tartibi O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.
50-modda. Ta’lim tashkilotlarida ta’lim oluvchilarni
vaqtincha yashash joylari bilan ta’minlash
Davlat ta’lim muassasalari ayrim turdagi ta’lim oluvchilar
uchun vaqtincha yashash joyidan foydalanganlik uchun
to‘lov qiymatini kamaytirishga yoki ularni to‘lovdan to‘liq
ozod qilishga haqli. Yetim bolalar va ota-ona
qaramog‘idan mahrum bo‘lgan bolalar, shuningdek
o‘qitish davrida yetim bo‘lib qolgan bolalar, jismoniy,
aqliy, sensor (sezgi) yoki ruhiy nuqsonlari bo‘lgan bolalar
(shaxslar) vaqtincha yashash joyidan foydalanganlik
uchun haq to‘lashdan ozod qilinadi.
51-modda. Voyaga yetmagan ta’lim oluvchilar ota-
onasining hamda boshqa qonuniy vakillarining huquq va
majburiyatlari.
jismoniy, aqliy, sensor (sezgi) yoki ruhiy nuqsonlari
bo‘lgan bolalarga, shuningdek uzoq vaqt davolanishga
muhtoj bo‘lgan bolalarga oilada ta’lim olish imkoniyatini
berish;
oilada ta’lim olayotgan bolaning fikrini inobatga olgan
holda uning o‘qishini ta’limning har qanday bosqichida
ta’lim tashkilotida davom ettirish to‘g‘risida qaror qabul
qilish;
7-bob. Ta’lim-tarbiya jarayoni ishtirokchilarini ijtimoiy
himoya qilish
52-modda. Ta’lim oluvchilarni ijtimoiy himoya qilish.
Davlat ijtimoiy himoya qilishni ta’minlash maqsadida kam
ta’minlangan oilalardagi bolalar, jismoniy, aqliy, sensor
(sezgi) yoki ruhiy nuqsonlari bo‘lgan bolalar (shaxslar)
uchun, shuningdek mazkur toifadagi ta’lim oluvchilarning
kasbiy o‘sishi uchun shart-sharoitlar yaratadi.
• 55-modda. Jismoniy, aqliy, sensor (sezgi) yoki ruhiy
nuqsonlari bo‘lgan bolalarni (shaxslarni) o‘qitish hamda
tarbiyalash.
• Davlat jismoniy, aqliy, sensor (sezgi) yoki ruhiy
nuqsonlari bo‘lgan bolalarning (shaxslarning) davlat
ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalarida, umumiy o‘rta,
o‘rta maxsus, professional ta’lim muassasalarida
inklyuziv shaklda bepul umumiy o‘rta, o‘rta maxsus,
professional va maktabdan tashqari ta’lim olishini
ta’minlaydi.
• Jismoniy, aqliy, sensor (sezgi) yoki ruhiy nuqsonlari
bo‘lgan, shuningdek uzoq vaqt davolanishga muhtoj
bo‘lgan bolalarni o‘qitish hamda tarbiyalash uchun
davlat ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalari tashkil
etiladi. Ta’lim oluvchilarni ushbu ta’lim muassasalariga
yuborish va ulardan chetlatish ota-onasining yoki
boshqa qonuniy vakillarining roziligi bilan tibbiy-
psixologik-pedagogik komissiyaning xulosasiga binoan
amalga oshiriladi.
Inklyuziv ta'limga doir qaror va
farmoyishlar.
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI PREZIDENTINING
QARORI
ALOHIDA TA’LIM EHTIYOJLARI BO‘LGAN BOLALARGA
TA’LIM-TARBIYA BERISH TIZIMINI YANADA
TAKOMILLASHTIRISH CHORA-TADBIRLARI TO‘G‘RISIDA
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 29-
apreldagi “O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini
2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash
to‘g‘risida”gi PF-5712-son Farmoniga muvofiq
O‘zbekistonda inklyuziv ta’limni rivojlantirish, alohida
ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalarga ta’lim-tarbiya berish
tizimini takomillashtirish hamda ularga ko‘rsatiladigan
ta’lim xizmatlari sifatini yaxshilash maqsadida.
2020 — 2025-yillarda xalq ta’limi tizimida inklyuziv
ta’limni rivojlantirish
KONSEPSIYASI.
2020 — 2025-yillarda xalq ta’limi tizimida inklyuziv
ta’limni rivojlantirish konsepsiyasini 2020-2021-yillarda
amalga oshirish bo‘yicha
“YO‘L XARITASI”.eng kech muddat ijro muddati etib
belgilanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 13-
oktabrdagi PQ-4860-son qaroriga 3-ilova
Alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalar ta’limini 2025-
yilgacha rivojlantirishning
MAQSADLI KO‘RSATKICHLARI (INDIKATORLARI)
Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 12-
oktabrdagi 638-son qaroriga
1-ILOVA
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI VAZIRLAR
MAHKAMASINING
QARORI
ALOHIDA TA’LIM EHTIYOJLARI BO‘LGAN BOLALARGA
TA’LIM BERISHGA OID NORMATIV-HUQUQIY
HUJJATLARNI TASDIQLASH TO‘G‘RISIDA
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 3-
fevraldagi PF-6155-son Farmoni bilan tasdiqlangan
“2017 — 2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini
rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha
Harakatlar strategiyasini “Yoshlarni qo‘llab-
quvvatlash va aholi salomatligini mustahkamlash
yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturi” hamda
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Alohida
ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalarga ta’lim-tarbiya
berish tizimini yanada takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida” 2020-yil 13-oktabrdagi PQ-
4860-son qarori ijrosini ta’minlash maqsadida Vazirlar
Mahkamasi qaror qiladi
• Umumiy o‘rta ta’lim tashkilotlarida inklyuziv ta’limni
tashkil etish tartibi to‘g‘risida
NIZOM Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 12-oktabrdagi
638-son qarori.
• Jismoniy, aqliy, sensor yoki ruhiy nuqsonlari bo‘lgan
bolalar uchun davlat ixtisoslashtirilgan ta’lim
muassasalari to‘g‘risida
NIZOM
• Sanatoriy turidagi ixtisoslashtirilgan davlat ta’lim
muassasalari to‘g‘risida
NIZOM Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 12-oktabrdagi
638-son qarori.
Soha bo'yicha amaliy islohotlar.
Hozirgi kunda O’zbekiston respublikasida ko’zi ojizlar
maxsus maktab-internati 12-yillik ta’lim tizimida
ko’rishda nuqsoni bo’lgan va ko’zi ojiz bolalarga ta’lim
berib kelmoqda. 2020-yildan boshlab Prezident farmoni
bilan bu maktablarda ta’lim olish 11 yillik etib belgilandi.
Bu davr ko’rishda nuqsoni bo’lgan bolalarning to’la
fanlarni va hayotiy zarur bilimlarni o’zlashtirishi,
kelajakda biror bir kasbni egallashi uchun yetarli
bo’lmaganligi sababli Toshkent shahar 77- sonli va
Namangan viloyati Kosonsoy tumani 45-sonli ko’zi ojizlar
maxsus maktab-internati o’qituvchi va tarbiyachilari
tomonidan Xalq ta’limi vaziri hamda prezident nomiga
qilingan murojaatda bunday maxsus maktablarni avvalgi
12 yillik imkoniyratish maqsadida “Ko’ngil ko’zi” loyihasi
tashkil etildi.
Bu loyiha asosida shu yilning o’zida ko’plab ishlar
amalga oshirildi. Shu loyiha nomi ostida ko’zi ojiz bolalar
uchun mo’ljallangan brayl tilidagi kitoblar chop etildi.
Saida Mirziyoyevaning tashabbusi bilan bu yil yangi
yilda “Ko’ngil ko’zi” xayriya tadbiri doirasida uch ming
nafardan ortiq ko’zi ojiz va zaif ko’ruvchi bolalar tibbiy
ko’rikdan o’tkaziladi. Tekshiruv natijalariga ko’ra, ko’rish
qobiliyatini yaxshilash imkoniyati bo’lgan har bir bolaga
yordam berish rejalashtirildi. Ayni bayram arafasida bu
xayriya doirasida “ Sovg’alar karvoni aksiyasi” doirasida
O’zbekistonning barcha viloyatlaridagi imkoniyati
cheklangan bolalarga sovg’a-salomlar ulashildi.
• Ko’zi ojiz va zaif eshituvchi bolalarni inklyuziv
ta’lim bilan qamrab olish birmuncha qiyinchiliklarni
qamrab olishi mumkin. Chunki hozirgi kunda
O’zbekistonda tiflopedagog mutaxassislar yetishmaydi.
O’zbekiston universitetlarida hozirgi k cheklanganidan
siqilmasligi uchun sharoit yaratish muhim. Stadionda
boshqalar bilan yugurayotgan zaif ko’ruvchi bola
kimgadir turtilib ketsa, boshqa bolalar uning ustidan
kulishlari kerak emas. Agar kimdir masxara qiladigan
bo’lsa, bola battar o’z qobig’iga o’ralib oladi. Ko’ngli
cho’kadi, o’qishga bo’lgan ishtiyoqi so’na boshlaydi,
alamzada bo’lib qoladi”.
Bu ta’lim tizimini joriy etish uchun avvalo jamiyatni,
maktabdagi sog’lom bolalarni ham, imkoniyati
cheklangan bolalarni ham bunga moslashtirish kerak.
Ayniqsa, boshlang’ich sinfda tahsil olayotgan bolalar
nogironlik nima ekanligi, bunday bolalarning ustidan
kulmaslik kerakligini bilishmaydi. Shuning uchun ham
ularinklyuziv ta’lim davomida nogironligi bo’lgan
tengdoshining ustidan kulishi, masxara qilishi, uni ajratib
qo’yishi, kamsitishi kabilar kuzatilsa, bu albatta
nogironligi bo’lgan bolaning ruhiyatiga jiddiy ta’sir
ko’rsatadi. Sog’lom bolalar orasida o’zini kamsitilganday
his etish bola uchun doimiy ruhiy zo’riqish ostida
yashashga sababchi bo’ladi. Maxsus maktab-
internatlarda esa nogironlik jihatidan bir-biriga o’xshash
bo’lgan bolalar ta’lim va tarbiya olishi jarayonida
atrofidagi tengdoshlari ham o’ziga o’xshashligi, u kabi
kasallik bilan og’rigani uchun ham ortiqcha ruhiy
bosimlar kuzatilmaydi va ular o’zlarini atrofdagilardan
zaif va kuchsizday his etishmaydi.
Inklyuziv ta’limning amaliy natijalarini o’rganish
masadida Toshken shahar Uchtepa tumani 109-sonli,
Chilonzor tumani 163-sonli, Sergeli tumani 55-sonli,
Olmazor tumani 134- sonli, Samarqand viloyati
Samarqand shahar 81-sonli, Yunusobod tumani 70-sonli,
Shayxontoxur tumani 324-sonli, Yakkasaroy tumani 135-
sonli, Samarqand viloyati Samarqand shahar 81-sonli
davlat umumta’lim maktablaridagi inklyuziv ta’limning
joriy etilish holati o‘rganildi. Sergeli tumani 55-umumiy
o‘rta ta’lim maktabiga Sergeli tumani XTB buyrug‘i
asosida 6 nafar imkoniyati cheklangan bolalar inklyuziv
ta’limga jalb etilgan.
Ushbu ta’lim shaklini joriy etish bo‘yicha barcha meyoriy
hujjatlar yuritilgan. O‘qituvchiar bilan olib borilgan suhbat
va savolnomalar asosida inklyuziv sinflar o‘qituvchilari
uchun o‘quv tarbiya jarayonini tashkil etish bo‘yicha
metodik ta’minot zarurligi, bu borada o‘qituvchilar
malakasini oshirishga juda katta zaruriyat mavjudligi,
dars jarayonini kuzatish asnosida inklyuziv sinflarda
o‘quvchilar sonini kamaytirishga katta ehtiyoj borligi
aniqlandi.
Bayon etilgan qiyinchiliklar bilan bir qatorda 55-UO‘TMda
inklyuziv talimni joriy etishda ko‘zga ko‘rinarli yutuqlarga
ham erishilgan. 1-“a” sinf o‘quvchisi koxlear implant
Uralov Azizbek Oybek o‘g‘li umumta’lim dasturi
talablarini yaxshi o‘zlashtirmoqda. Boshqalar bilan
bemalol og‘zaki muloqotga kirishadi.
Erishilgan yutuqlar bilan bir qatorda inklyuziv ta’limni
joriy qilishda kо‘plab muammolar va tо‘siqlar talaygina.
Muammolarni va tо‘siqlarni hal etish zaruriyatdir. Chunki
jamiyatimizda yashayotgan har bir maxsus yordamga
muhtoj bola bizning ham farzandimiz. Alohida ehtiyojli
bolalarga “Ular kimning farzandi?” deya savol berish
о‘rinsizdir. Zero, ularning kamoloti bizning ham
kamolotimiz, ularning fojeasi bizning ham fojiamizdir.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining qaror va
farmoyishlari.O`zbekiston Respublikasi qonun
hujjatlari milliy bazasi.
2. 3. BMTning “Nogironlar huquqlari to`g`risidagi
Konvensiyasi(UNCPRD) 2006-yil 13-dekabr
3. 4. O`zbekiston Respublikasining 2020-2025-yillarda
Xalq ta’limi tizimida inklyuziv ta’limni rivojlantirish
Konsepsiyasi.
4. 5. M.Mamatov, A Isomiddinov, S Yuldashev. Factors of
Developing the Intellectual Abilities of the Youth.
Factors of Developing the Intellectual Abilities of the
Youth 8. International Journal of Progressive Sciences
and Technologies 16 (2), 311-313\
5. 6. U. J. Mansurov. O`zbekistonda ta’lim sohasidagi
islohotlar: inklyuziv ta’limeade yangicha yondashuvlar.
E'TIBORINGIZ UCHUN
RAHMAT!
| 