|
Ko’p sathli neyron tarmoqlari
|
| bet | 1/4 | | Sana | 07.06.2023 | | Hajmi | 0.82 Mb. | | #70788 |
Bog'liq Ko’p sathli neyron tarmoqlari KURS ISHI .BETLIK, HDoRGr7WB9CEkwIT1M27f59bQXk9wWkwmpJMOnzi, Tibbiyotda axborot texnologiyalari, Dori vositalari xaqida tushuncha dorilarning boshqa omillar bilan uzaro munosabati, cf87d46d-9aec-4363-b916-1fb06fa68251, alijon-ehtimollik, kurs ishi, 2222, 1. Emotsiyalarning shaxs shakllanishidagi o’rni, i7Y4aI4rewU7tpgsvS9EHIAE8l9quNpYp5znPhyg, kopyuter arxitekturasi mustaqil ish 1, Qahharov Kamoliddin komyuter t amaliy ish 3, 3-4 yosh rivojlanish xarita, insholar ko\'rik-tanlovi
Ko’p sathli neyron tarmoqlar
Neyron tarmoqlari — bu insonning asab tizimini ko’paytirishga urinishlarga asoslangan sun’iy intellekt sohasidagi tadqiqotlar yo’nalishlaridan biri. Aynan: asab tizimining xatolarni o’rganish va tuzatish qobiliyati, bu bizga odam miyasining ishlashini taqlid qilishga imkon beradi.
Inson nerv sistemasi yoki asab tizimi — bu tananing barcha tizimlarining o’zaro bog’liq xatti-harakatlarini ta’minlaydigan murakkab tuzilmalar tarmog’i.
Biologik neyron — bu yadrodan, hujayrali tanadan va jarayonlardan iborat bo’lgan maxsus hujayradir. Neyronning asosiy vazifalaridan biri boshqa neyronlar bilan ulanish orqali neyron tarmog’iga elektrokimyoviy impulsni yuborishdir. Bundan tashqari, har bir aloqa sinaptik aloqaning kuchi deb nomlanadigan ma’lum bir miqdor bilan tavsiflanadi. Ushbu qiymat boshqa neyronga o’tkazilganda elektrokimyoviy impuls bilan nima sodir bo’lishini aniqlaydi: u kuchayadi yoki zaiflashadi yoki o’zgarishsiz qoladi.
Biologik neyron tarmoq yuqori darajadagi ulanishga ega: boshqa neyronlar bilan bir necha mingta aloqa bitta neyronga tushishi mumkin. Ammo, bu taxminiy qiymat va har bir holatda u boshqacha. Bir neyrondan ikkinchisiga impulslarning uzatilishi butun neyron tarmog’ining ma’lum bir qo’zg’alishini keltirib chiqaradi. Ushbu qo’zg’alishning kattaligi neyron tarmoqning ba’zi kirish signallariga javobini aniqlaydi. Masalan, odamning eski tanishi bilan uchrashuvi, agar ba’zi tanish va yoqimli hayot xotiralari ushbu tanishish bilan bog’liq bo’lsa, neyron tarmog’ining kuchli qo’zg’alishiga olib kelishi mumkin. O’z navbatida, neyron tarmog’ining kuchli qo’zg’alishi yurak urish tezligining oshishiga, ko’zlarning tez-tez yonib turishiga va boshqa reaktsiyalarga olib kelishi mumkin. Neyron tarmoq uchun notanish odam bilan uchrashuv deyarli imkonsiz bo’ladi,
Biologik neyron tarmog’ining quyidagi juda soddalashtirilgan modelini berish mumkin:
Har bir neyron yadrodan tashkil topgan hujayrali tanadan iborat. Dendrit deb ataladigan ko’plab qisqa tolalar hujayraning tanasidan ajralib chiqadi. Uzoq dendritlarga aksonlar deyiladi. Aksonlar uzoq masofalarni bosib o’tishadi, bu raqam o’lchovida ko’rsatilgandan ancha kattadir. Aksonlar odatda 1 sm uzunlikka ega (bu hujayra tanasining diametridan 100 baravar ko’p), ammo 1 metrga yetishi mumkin.
XX asrning 60–80-yillarida ekspert tizimlari sun’iy intellekt sohasida izlanishlarning ustuvor yo’nalishlaridan biri bo’lgan . Ekspert tizimlari yaxshi ishladi, ammo faqat yuqori ixtisoslashgan sohalarda. Ko’proq universal aqlli tizimlarni yaratish uchun boshqacha yondashuv talab qilindi. Ehtimol, bu sun’iy intellekt tadqiqotchilari e’tiborini inson miyasining ostidagi biologik neyron tarmoqlarga qaratganligiga olib keldi.
Sun’iy intellektdagi neyron tarmoqlari biologik neyron tarmoqlarining soddalashtirilgan modelidir.
O’xshashlik shu yerda tugaydi. Inson miyasining tuzilishi yuqorida aytib o’tilganlarga qaraganda ancha murakkab va shuning uchun uni hech bo’lmaganda aniqroq ko’paytirish mumkin emas.
Neyron tarmoqlari juda ko’p muhim xususiyatlarga ega, ammo asosiysi bu o’rganish qobiliyatidir. Neyron tarmog’ini o’rganish birinchi navbatda neyronlar orasidagi sinaptik aloqalarning «kuchini» o’zgartirishni o’z ichiga oladi. Buni quyidagi misol yaqqol ko’rsatib turibdi. Pavlovning klassik tajribasida har safar itni boqishdan oldin qo’ng’iroq jiringladi. It tezda qo’ng’iroqni ovqat bilan bog’lashni o’rganib oldi. Bunga miyaning eshitish uchun javob beradigan qismlar va tuprik bezlari orasidagi sinaptik aloqalar kuchayganligi sabab bo’lgan. Va qo’ng’iroq sadosi bilan neyron tarmoqning keyingi qo’zg’alishi itda kuchli tupurikka olib kela boshladi.
Bugungi kunda neyron tarmoqlar sun’iy intellekt sohasidagi tadqiqotlarning ustuvor yo’nalishlaridan biridir.
Neyron tarmoqlari hozir juda mashhur va buning sababi yaxshi. Ularning yordami bilan, masalan, rasmlardagi narsalarni tanib olishingiz yoki aksincha, Salvador Dalining dahshatli tushlarini chizishingiz mumkin. Qulay kutubxonalar tufayli eng oddiy neyron tarmoqlari atigi bir necha qator kodlar bilan yaratiladi va IBM sun'iy intellektiga murojaat qilish uchun boshqa vaqt kerak bo'lmaydi.
Biologlar hali ham miyaning qanday ishlashini aniq bilishmaydi, ammo asab tizimining alohida elementlarining ishlash printsipi yaxshi tushuniladi. U neyronlardan iborat - bir-biri bilan elektrokimyoviy signallarni almashinadigan maxsus hujayralar. Har bir neyronda ko'plab dendritlar va bitta akson mavjud. Dendritlarni ma'lumotlar neyronga kiradigan kirishlar bilan taqqoslash mumkin, akson esa uning chiqishi sifatida xizmat qiladi. Dendritlar va aksonlar orasidagi bog'lanishlar sinapslar deb ataladi. Ular nafaqat signallarni uzatadi, balki ularning amplitudasi va chastotasini ham o'zgartirishi mumkin.
Alohida neyronlar darajasida sodir bo'ladigan transformatsiyalar juda oddiy, ammo juda kichik neyron tarmoqlar ham ko'p narsaga qodir. Caenorhabditis elegans qurtining barcha xulq-atvori - harakat, oziq-ovqat izlash, tashqi ogohlantirishlarga turli reaktsiyalar va boshqalar - atigi uch yuz neyronda kodlangan. Va yaxshi qurtlar! Hatto chumolilarda ham yetarlicha 250 000 neyron bor va ular qiladigan ishi, albatta, mashinalar kuchidan tashqarida.
Taxminan oltmish yil oldin amerikalik tadqiqotchi Frenk Rozenblat miya tasviri va o'xshashligida kompyuter tizimini yaratishga harakat qildi, ammo uni yaratish imkoniyatlari nihoyatda cheklangan edi. O'shandan beri neyron tarmoqlarga qiziqish qayta-qayta kuchaydi, lekin qayta-qayta ma'lum bo'ldiki, hisoblash quvvati hech qanday ilg'or neyron tarmoqlar uchun etarli emas. So'nggi o'n yil ichida bu borada ko'p narsa o'zgardi.
|
| |
