ЎЗБЕКИСТОННИНГ ИННОВАЦИОН ТАРАҚҚИЁТИ – ЁШЛАР НИГОҲИДА
60
MUHITLARNING STRUKTURASINI O’RGANISHDA
SPEKTRASKOPIK TADQIQOTLARNING O’RNI
D.JUMANAZAROV, M.ELBOYEVA
Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zbekiston Milliy Universiteti
Ma’lumki, bugungi kunda muhitlarning strukturalarini o’rganish va
ularning atom va molekulalarini o’zaro ta’surlashuv qonuniyatlari tog’risida
ilmiy asoslangan tavsiyalar berish fundamental va amaliy ahamiyatga ega.
Gazlardagi molekulalararo ta’sirlashuv jarayoni kuchsiz bo’lganligi
uchun ularning xossalari to’la o’rganilgan va tajriba natijalari asosan ustma –
ust tushadi. Qattiq jismni tashkil qilgan atomlar kristall panjaralarida
joylashganligini e’tiborga olsak, bu muhitning
xususiyatlari ham mukammal
o’rganilgan. Gazsimon va qattiq jismlardan farqli suyuq moddalarning
strukturalari tog’risida tegishli ma’lumotlar yetarli emas. Hatto, suyuq
moddalarni tashkil qilgan atom va molekulalarining o’zaro ta’sirlashuv
qonuniyatlari bilan bog’liq bo’lgan fizik jarayonlar ham to’laqonlik
o’rganilmagan. Buning sabablaridan biri suyuq moddalar uchun birlik hajmga
tog’ri keladigan 10
24
÷ 10
26
ta molekulalar orasidagi tasirlashuv
qonuniyatlarini eksperement yordamida o’rganish murakkab bo’lsa,
ikkinchidan suyuq moddalarning holatini to’laqonlik
aks ettiruvchi
mukammal molekulyar nazariyalar ham yaratilmagan. Yuqoridagilarni
e’tiborga oladigan bo’lsak, molekulalari turli xil simmetriyaga ega bo’lgan
suyuq moddalarning strukturalarini o’rganish bo’yicha ham eksperimental,
ham nazariy-ilmiy tadqiqotlar olib borilishi lozim.
Moddalarning strukturalarini o’rganishda spektraskopik metodlarning
o’rni alohida bo’lib, 10
-12
÷ 10
-13
s oraligida sodir bo’ladigan relaksatsion
jarayonlarni qayd qilish imkonini beradi.
Ushbu ilmiy maqola Optika va lazerli fizika kafedrasida olib
boriladigan ilmiy tadqiqotlariga tegishli bo’lib, yorug’likning muhitlardan
molekulyar sochilish spektrlari yordamida sochuvchi muhitning
strukturasini
o’rganishdagi ayrim nazariy ishlarni tahlil qilishga bag’ishlangan.
Birinchi bo’lib, Rele tomonidan gazlarda yorug’likning sochilishi bilan
bog’liq bo’lgan muammolar o’rganilib, yorug’likning
gaz molekulalaridan
sochilish koeffitsienti uchun quyidagi tenglamalar olingan:
R= (ρ KT (1+cos
2
θ)
(1)
Bu yerda, - muhitga tushuvchi elektromagnit nurlanishining to’lqin
uzunligi, ρ – muhitning zichligi, K- Boltsman doimiysi, θ –
sochilish
burchagi.
(1) tenglamaga asosan, yorug’likning muhitlardan sochilishi
zichlikning fluktuatsiyasiga bog’liq bo’lib, bu muhitning dielektrik
singdiruvchanligining fluktuatsiyasiga olib keladi.
