|
Oltingugurt va uning birikmalarini olinish va xossalari Reja: Oltingugurt va uning birikmalari
|
| bet | 1/2 | | Sana | 05.02.2024 | | Hajmi | 23,37 Kb. | | #151724 |
Bog'liq Oltingugurt va uning birikmalarini olinish va xossalari
Oltingugurt va uning birikmalarini olinish va xossalari
Reja:
Oltingugurt va uning birikmalari
Olinishi va xossalari
Oltingugurt qadim zamonlardan buyon ko’p maqsadlarda ishlatilib kelinadigan elementdir. Sog’liqni saqlashdan to sanoatgacha bo’lgan ko’plab sohalarning ajralmas tarkibiy qismidir.
Oltingugurt
|
← Fosfor | Xlor→
|
Oddiy moddaning ko’rinishi
och sariq rangli modda
|
Atom xossalari
|
Nomi, belgi, raqami ——————-→ Oltingugurt (S), 16
|
Atom massasi ——————-→ 32.076 m.a.b. (g/mol)
|
Elektron konfiguratsiyasi ——————-→ [Ne] 3s2 3p4
|
Atom radiusi ——————-→ 127 pm
|
Kimyoviy xossalari
|
Kovalent radius ——————-→ 102 pm
|
Ion radiusi ——————-→ 30 (+6e) 184 (−2e) pm
|
Elektrmanfiyligi ——————-→ 2.58 (poling shkalasi bo‘yicha)
|
Oksidlanish darajasi ——————-→ +6, +4, +2, +1, 0, −1, −2
|
Ionlanish energiyasi ——————-→ 999,0 (10,35) kJ/mol; (eV)
|
Oddiy moddaning termodinamik xususiyatlari
|
Termodinamik faza ——————-→ Qattiq modda
|
Zichlik ( n.sh. da ) ——————-→2.070 g / sm³
|
Molyar issiqlikgi ——————-→ 22,61 kJ/(K∙mol);
|
Molyar hajmi ——————-→ 15.5 mol/sm3;
|
Oddiy moddaning kristall panjarasi
|
Panjara tuzilishi ——————-→ ortorombik
|
Panjara parametrlari ——————-→ a = 10.437, b = 12.845, c = 24.369 Å
|
Boshqa xususiyatlar
|
Issiqlik o’tkazuvchanligi ——————-→ (300 K) 0,27 Vt / (m K)
|
CAS raqami ——————-→7704-34-9
|
Emissiya spektri
|
Oltingugurt sanoat, qishloq xo’jaligi va tibbiyotda keng qo’llaniladigan muhim element . Qadim zamonlardan beri sirli modda sifatida qabul qilingan oltingugurt, chang va suyuqlik sifatida ishlatilishi mumkin bo’lgan olovli va portlovchi metalldir . Inson salomatligi uchun juda ko’p foydali bo’lgan oltingugurt, shuningdek, sanoatda ishlatiladigan muhim kislotalardan biri bo’lgan sulfat kislotasining xom ashyosi hisoblanadi.
Oltingugurtning tarixi
Oltingugurt qadim zamonlardan beri ma’lum bo’lgan moddadir. Taxminlarga ko’ra, bu nom Italiyaning ba’zi joylarida gaplashadigan Oskan tilidan lotin tiliga o’tgan. Fors kelib chiqishi deb da’vo qilingan oltingugurt lotin tilidan tarjimada «yonayotgan tosh» degan ma’noni anglatadi. Qadim zamonlardan beri sirli va maftunkor moddalar sifatida qaralgan oltingugurt, ba’zi alkimyogarlar tomonidan moddalarni oltinga aylantirishi kerak bo’lgan » falsafiy tosh » deb ta’riflangan.
Uning kashf etilishi miloddan avvalgi 2000 yilga to’g’ri keladi. Qadimgi Yunonistonda ham tanilgan oltingugurt fumigant (kimyoviy moddalar) sifatida yoqib yuborilgan. Sitsiliyadagi Etna vulqonidan olingan oltingugurt paxta va sharobni oqartirish uchun ishlatilgan. Oldindan oltingugurt tuz va simob bilan birga barcha metallarning tarkibiy qismi sifatida tanilgan.
Misrda oltingugurt diniy marosimlarda yoqib yuborilgan. Ushbu sana taxminan 4000 yil oldin qaytib keladi. Injilda oltingugurt «do’zax olovi» deb nomlangan. Qadimgi mualliflardan biri Gomer «Odisseya» da oltingugurt insektitsid sifatida va xonalarning havosini tozalash uchun ishlatilganligini eslatib o’tgan. O’rta asrlarda urushlarda ishlatilgan olov oltingugurt bilan tayyorlangan. Farmatsevtika sanoati tarixida oltingugurtni tonik sifatida ishlatish to’g’risidagi yozuvlar mavjud. Rimliklar oltingugurtni ba’zi kasalliklarni davolashda va qurol-yarog’da ishlatganlar. Yonuvchan tabiati tufayli tarixda turli maqsadlarda ishlatilgan oltingugurt ba’zi tarixiy g’orlarda sariq ranglarda topilgan. Ilgari cherkovlarda oltingugurt ham yoqib yuborilgan. Oltingugurt bo’yicha ilmiy tadqiqotlar 17-18 asrlarda olib borilgan.
Frantsuz kimyogari Antoni Lavuazye vodorod va kislorod birikmasi hisoblangan oltingugurtni 1777 yilda kimyoviy element deb ta’riflagan. Ushbu ta’rif 1810 yilda frantsuz kimyogarlari Jozef Gay Lyussak va Lui Tenard tomonidan o’tkazilgan tajribalar bilan tasdiqlangan. Oltingugurt olish uchun 1894 yil dekabr oyida Germaniyada tug’ilgan amerikalik kimyogar Xerman Frash tomonidan ishlab chiqarilgan «Frasch usuli» deb nomlangan usul bugungi kunda ham oltingugurt konlarida qo’llanilmoqda.
Fizik va kimyoviy xossalari
Kimyoviy belgi «S» bo’lgan oltingugurt, elementlar jadvalining 6-A guruhidagi atom raqami 16 bo’lgan sof kristall shaklidagi metallmas element. U 116 °C eriydi, 445 °C qaynatiladi. U xira limon sarg’ish rangdagi, mazasiz, hidsiz, oddiy, mo’rt va qattiq kimyoviy element. Uning issiqlik va elektr o’tkazuvchanligi juda past, shuning uchun u yaxshi elektr izolyatoridir. Yonuvchan va portlovchi xususiyatlarga ega. U osongina olovni yoqadi va kichik ko’k olovga ega. U suvda erimaydi. Turli metall bo’lmagan elementlar bilan birikmalar hosil qilishi mumkin. Metalllar oltingugurt bug’ida va kislorodda yonish orqali sulfidlarni hosil qiladi. Ushbu xususiyatdan anglashilgandek, oltingugurt kislorodga o’xshash kimyoviy xususiyatlarini ko’rsatadi. Agar oltingugurt maydalanganidan keyin tuproq bilan aralashtirilsa, u sulfat shaklida oksidlanadi. Xona haroratida reaktsiya juda past; Ftor va simob kabi moddalar bilan reaksiyaga kirishishi mumkin.
Havoda oltingugurt yonadi, oltingugurt gazini hosil qiladi-o’tkir hidli rangsiz gaz:
|
| |
