Zahiriddin Muhammad Bobur o’zining murakkab va
qisqa hayotida (1483-1530) anchagina asarlar yozgan
bo’lsada, ularning hammasi bizgacha yetib kelmagan.
Boburdan qolgan ijodiy merosining eng muhim va eng
yirigi O’rta Osiyo, Afg’oniston, Hindiston va Eron
xalqlari tarixi geografiyasi, etnografiyasiga oid
nodir va
qimmatli ma’lumotlarni o’z ichiga olgan va o’sha davr
o’zbek klassik adabiyotida va adabiy tilining yorqin
namunasi bo’lgan “ Boburnoma “ asaridir.
Bu asar mazmunining rang-barangligi, bir jahon
ma’teriali o’z ichiga olganligi, til va uslubining go’zalligi
bilan XVIII, ayniqsa XIX asr sharqshunos olimlarning
diqqatini o’ziga tortgan va uning turli qo’lyozma
nusxalari izlana boshlagan va g’arb tillariga tarjima
qilishga kirishilgan edi.
Asarning asli nomi “ Boburiya ” bo’lsa-da, uni “
Voqeanoma “, “ Tuzuki Boburiy “, “ Voqeoti Boburiy “,
deb ataladilar, keyinchalik asar “ Boburnoma “ degan
nam bilan mashhur bo’lib ketgan.
“
Boburnoma”
memuarlar
(esdaliklar)
to’plamidir. Bu tarixiy – badiiy asar 1494 –1529
yillardagi
voqealarni, Movarounnahr, Xuroson,
Afg’oniston va Hindistonda ro’y bergan va
ko’pida Boburning o’zi ishtirok etgan o’zaro
urushlarni
o’z ichiga oladi. Chamasi, Bobur
siyosiy faoliyatining dastlabki yillaridan boshlab
voqealrni xotira
sifatida qayd etib borgan,
keyinchalik
bu
qaydlar
"Boburnoma"ning
yaratilishiga
asos
bo’lgan.
Boburning
"Boburnoma"ni qachon yozishga kirishgani
ma’lum emas. Biroq asarning ayrim o’rinlari
uning
ko’proq qismi Hindistonda yozilgani yoki
qayta tahrir qilinganini
ko’rsatadi. Masalan,
adib
909
(1503-1504)
yilgi
Afg’oniston
voqealarini bayon qilar ekan,
Ibrohim
Lo’diy
ustidan qozongan
g’alabasini eslaydi. Bu esa
Boburning 909-yil voqealarini Hindistonda
yozganini yoki
avvalgi yozganlarini tahrir
qilganini
ko’rsatadi. Bobur bu asarini umrining
oxirlarida, 1529-1530 yillarda yozib tugatadi.
.
“
Boburnoma” haqida
“Boburnoma”ning o’ndan ortiq qo’lyozma nusxalari bo’lib,
jahonning turli kutubxonalarida qilingan.
Jumladan 1586-yili fors tiliga o’girilgan. Yodnoma Ovro’paga
XVIII asrning boshida kirib bordi.
1705-yilda
Vitsen kitobni golland tiliga tarjima qilib, uni
Amsterdamda chop ettirgan.
Asarni 1857-yilda Qozonda N.I.Ilminskiy, 1905-yilda Londonda
Beverij xonim nashr etdilar.
O’zbekistonda
dastlab
professor
Fitrat
1928-yilda
“Boburnoma”dan parchalar e’lon qilgan edi.
Asar 1948-1949-yillarda 2
jildda nashr etilib, 1960 va 1989-
yillarda uning tuzatilgan nashri amalga oshirildi.
“Boburnoma” XVI asrdayoq turli sharq tillariga tarjima qilindi.
1526-yilda J.Leyden va V. Erksin uning inglizcha tarjimasini,
1871-yilda Pave de Kurteyl fransuzcha tarjimasini nashr qildilar.
XX asrda bu asarni Rashid Rahmati Orat turkchaga, Mixail Salye
ruschaga tarjima qildilar.
1826-1985-yillar davomida “Boburnoma“ to’rt marta ingliz
(1826,1905,1921,1922),
3 marta fransuz (1871,1980,1985),
1 marta nemis (1878) tiliga o’girilib, nashr etildi.
Boburning hayoti va faoliyatiga doir
o’nlab
badiiy asarlar ham yaratildi.
Bular orasida
Fransiyalik Flora Anna
Stilning
