O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini raqamli rivojlantirish vazirligi muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari

Download 253.61 Kb.
bet	1/6
Sana	19.04.2024
Hajmi	253.61 Kb.
	#201797

1 2 3 4 5 6

Bog'liq
MELIYEV H. 2-AMALIY ISH
statistik, kundalik loticha, Муштарийбону, avtotransport-korxonalarida-texnik-xizmat-ko-rsatish-va-ta-mirlash-ishchilarini-kompetensiyaviy-yondoshuv-asosida-tayyorlash-va-malakasini-oshirish-metodikasi, avtotransport-korxonalarini-innovatsion-jihozlashga-ta-sir-qilivchi-ekspluatatsion-omillar (1), o-zbekistonda-transport-sohasidagi-islohotlar

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RAQAMLI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti

Kiberxavfsizlik fakulteti III bosqich 073-21- guruh talabasi Meliyev Husanning
tarmoq xavfsizligi fanidan
MUSTAQIL ISH

Bajardi:Meliyev H.
Tekshirdi:

Toshkent 2024

TARMOQ XAVFSIZLIGINI TAʼMINLASH BOʻYICHA

REJA:

KIRISH

1.1. Kompyuter tarmoqlari arxitekturasi haqida qisqacha ma'lumot.
1.2. Zaifliklar va hujumlar.
2. ASOSIY QISM
2.1. Tarmoq xavfsizligi maqsadlari, Tarmoq xavfsizligini taminlash boyicha choralar, Tarmoq darajasida xavfsizlik mexanizmlari
2.2 simsiz tarmoq
2.3 tarmoq xavfsizligi muammolari, hujumlar va tahdilar
3. Xulosa.
3.1. Foydalanilgan adabiyotlar
KIRISH
1.1. Kompyuter tarmoqlari arxitekturasi haqida qisqacha ma'lumot.
Hozirgi davrda tashkilotlar samarali va produktiv muloqot qilish uchun asosan kompyuter tarmoqlariga suyanadilar. Har bir xodimning maxsus ish stantsiyasi bor deb taxmin qilsak, yirik kompaniyalarda ularning soni bir necha mingga etishi mumkin, shuningdek, tarmoqda ko'plab serverlar ham mavjud bolishi mumkin.
Ehtimol, ushbu ish stantsiyalarini markazdan boshqarish mumkin emas va ularning atrof-muhiti xavfsizligi taminlanmagan. Foydalanuvchilar orasida turli xil sir tutilishi darajalariga ega bo'lgan xabarlarni, turli xil operatsion tizimlarga, qo'shimcha qurilmalarga, dasturlarga va protokollarga ega bo'lishi mumkin bolgan ortalikda almashish holatlari juda kop. Endi tasavvur qiling, kompaniya tarmog'idagi ushbu minglab ish stantsiyalari to'g'ridan-to'g'ri Internetga ulangan. Ko'plab zaifliklarga ega qimmatbaho ma'lumotlarni o'z ichiga olgan ushbu xavfli tarmoq bir nechta xakerlar hujumi uchun oson nishonga aylanadi.
Fizik tarmoq
Tarmoq deganda resurslarni samarali almashish uchun bir-biriga ulangan ikki yoki undan ortiq hisoblash qurilmalari tushuniladi. Ikki yoki undan ortiq tarmoqlarni bir-biriga ulash esa ozaro boglangan tarmoqlar deb ataladi. Shunday qilib, Internet shunchaki o'zaro bog'langan tarmoq yoki o'zaro bog'langan tarmoqlarning to'plamidir.
Tashkilot o'zining ichki tarmog'ini sozlash uchun turli xil variantlardan foydalanadi. U ish stantsiyalarini ulash uchun simli yoki simsiz tarmoqdan foydalanishi mumkin. Hozirgi kunda tashkilotlar asosan simli va simsiz tarmoqlarning kombinatsiyasidan foydalanadilar.
Simli va simsiz tarmoqlar
Simli tarmoqda qurilmalar bir-biriga kabellar yordamida ulanadi. Odatda simli tarmoqlar Ethernet protokoliga asoslanadi, bu yerda qurilmalar himoya qobigi bilan qoplangan juft (UTP) kabellar yordamida turli xil komutatorlarga ulanadi. Ushbu komutatorlar qo'shimcha ravishda Internetga kirish uchun tarmoq marshrutizatoriga ulangan boladi.
Simsiz tarmoqda qurilma radio signallar yordamida kirish nuqtasiga ulanadi. Kirish nuqtalari qo'shimcha ravishda tashqi tarmoqqa kirish uchun kommutatorga/marshrutizatorga kabellar orqali ulanadi.
Aralash yoki gibrid kompyuter tarmog'i
Simsiz tarmoqlar mobilligi tufayli keng qollanilishiga erishdi. Mobil qurilmalar kabelga bog'lanmagan va simsiz signallar diapazonlarida erkin harakatlanishi mumkin. Bu esa qulay aloqani ta'minlaydi va ish samaradorligini oshiradi.
Tarmoq - bu ma'lumotlarni uzatish va qayta ishlash qurilmalari tomonidan hosil qilingan ob'ektlar to'plami. Xalqaro standartlashtirish tashkiloti kompyuter tarmog'ini bir-biriga ulangan mustaqil qurilmalar o'rtasida bit-yo`naltirilgan ketma-ket ma'lumotlarni uzatish deb ta'riflagan.
Tarmoqlar odatda foydalanuvchilar tomonidan xususiy ravishda boshqariladi va ba'zi hududlarni egallaydi va hududiy jihatdan quyidagilarga bo'linadi:
• LAN (Local Area Network) - bir yoki bir nechta yaqin joylashgan binolarda joylashgan lokal (mahalliy) tarmoqlar yoki. LANlar odatda tashkilot (korporatsiya, muassasa) ichida joylashgan, shuning uchun ular korporativ deb ham nomlanadi.
• WAN (Wide Area Network) - hududiy, aralash, global, binolarda, shaharlarda va mamlakatlarda joylashgan yoki taqsimlangan kompyuter tarmoqlari. Shunga qarab global tarmoqlar to'rt asosiy turga bo'linadi: shahar, mintaqaviy, milliy va transmilliy. Juda katta miqyosda tarqatilgan tarmoqlarga quyidagilar kiradi: Internet, EUNET, Relcom, FIDO.
Tarmoq odatda quyidagi elementlarni o'z ichiga oladi:
• tarmoq kompyuterlari (tarmoq adapteri bilan jihozlangan);
• aloqa kanallari (kabel, sun'iy yo'ldosh, telefon, raqamli, optik tolali, radiokanallar va boshqalar);
• har xil turdagi signal o`zgartirgichlari;
• tarmoq qurilmalari.
Tarmoqning ikkita tushunchasi mavjud: aloqa tarmog'i va axborot tarmog'i
Aloqa tarmog'i ma'lumotlarni uzatish uchun mo'ljallangan bo'lib, u shuningdek ma'lumotlarni o'zgartirish bilan bog'liq vazifalarni bajaradi. Aloqa tarmoqlari ishlatiladigan fizik ulanish vositalariga ko'ra farqlanadi.
Axborot va aloqa tarmoqlari.
Axborot tarmog'i axborotni saqlash uchun mo'ljallangan va axborot tizimlaridan iborat. Aloqa tarmog'i asosida axborot tarmoqlari guruhini qurish mumkin:
Axborot tizimini axborotni etkazib beruvchi yoki iste'molchisi bo'lgan tizim deb tushunish kerak.
Kompyuter tarmog'i axborot tizimlari va aloqa kanallaridan iborat.
Axborot tizimini axborotni saqlash, qayta ishlash yoki uzatish qobiliyatiga ega bo'lgan ob'ekt deb tushunish kerak. Axborot tizimiga quyidagilar kiradi: kompyuterlar, dasturlar, foydalanuvchilar va ma'lumotlarni qayta ishlash va uzatish jarayoniga mo'ljallangan boshqa komponentlar. Kelajakda foydalanuvchi vazifalarini hal qilishga mo'ljallangan axborot tizimi -workstation (mijoz) deb nomlanadi. Tarmoqdagi ish stantsiyasi odatdagi shaxsiy kompyuterdan (kompyuter) tarmoq kartasi (tarmoq adapteri), ma'lumotlar uzatish kanali va tarmoq dasturining mavjudligi bilan farq qiladi.
Aloqa kanalini signallar uzatiladigan yo'l yoki vosita deb tushunish kerak. Signal uzatish vositasi abonent yoki fizik kanal deb ataladi.
Aloqa kanallari (datalink) tarmoq uskunalari va fizik aloqa vositalari yordamida aloqa liniyalari orqali yaratiladi. Fizik aloqa o'ralgan juftliklar, koaksiyal kabellar, optik kanallar yoki efirga asoslangan. Mantiqiy kanallar aloqa tarmog'ining fizik kanallari va kommutatsiya tugunlari orqali o'zaro ta'sir qiluvchi axborot tizimlari o'rtasida o'rnatiladi.
Mantiqiy kanal - bu ma'lumotlarni bir tizimdan boshqasiga o'tkazish yo'lidir. Mantiqiy kanal bir yoki bir nechta fizik kanallar bo'ylab yo'naltiriladi. Mantiqiy kanalni fizik kanallar va kommutatsiya tugunlari orqali o'tadigan marshrut deb ta'riflash mumkin.
Tarmoqda ma'lumotlar bloklar orqali ob'ektlar o'rtasida almashinuv protseduralariga muvofiq uzatiladi. Ushbu protseduralar ma'lumotlarni uzatish protokollari deb ataladi.
Protokol - bu ikki yoki undan ortiq qurilmalar o'rtasida ma'lumot almashish tartibini belgilaydigan qoidalar to'plami.
Tarmoq yuki, trafik deb nomlangan parametr bilan tavsiflanadi. Trafik - bu ma'lumotlar tarmog'idagi xabarlar oqimi. Bu tarmoqning tanlangan nuqtalarida soniyada bit bilan ko'rsatilgan ma'lumotlar bloklari soni va ularning uzunligini miqdoriy o'lchov sifatida tushuniladi.
Kirish usuli tarmoqning ishlashiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Kirish usuli - bu qaysi ish stantsiyasida keyingi aloqa kanalidan foydalana olishini va aloqa kanaliga (kabelga) kirishni qanday boshqarishni aniqlash usuli.
Tarmoqda barcha ish stantsiyalari topologiya deb nomlangan ma'lum bir tuzilishga muvofiq aloqa kanallari bilan fizik bir-biriga bog'langan. Topologiya - bu tarmoqdagi fizik ulanishlarning tavsifi, qaysi ish stantsiyalari bir-biri bilan aloqa o'rnatishi mumkinligini ko'rsatadi. Topologiya turi ish stantsiyalarining ishlashi, ishonchliligini, shuningdek fayl serveriga kirish vaqtini belgilaydi. Kirish usuli tarmoq topologiyasiga qarab qo'llaniladi.
Tarmoqda asosiy elementlarning tarkibi uning arxitekturasiga bog'liq. Arxitektura - bu tarmoqdagi ish stantsiyalari o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik, tuzilish va funktsiyalarni belgilaydigan tushuncha. U tarmoqning dasturiy ta'minotini mantiqiy, funktsional va fizik tashkil qilishni ta'minlaydi. Arxitektura tarmoq elementlarining apparat va dasturiy ta'minotini qurish va ishlash tamoyillarini belgilaydi.
Tarmoq arxitekturasi tarmoqning asosiy elementlarini belgilaydi, uning umumiy mantiqiy tashkil etilishini, texnik vositalarini, dasturiy ta'minotini, kodlash usullarini tavsiflaydi. Arxitektura shuningdek ishlash printsiplarini va foydalanuvchi interfeysini belgilaydi.
Eng keng tarqalgan uch xil arxitektura:
• terminal - host kompyuter arxitekturasi;
• bir pogonali arxitektura;
• mijoz-server arxitekturasi.
Zamonaviy tarmoqlarni turli mezonlarga ko'ra tasniflash mumkin: kompyuterlarning uzoqligi, topologiyasi, maqsadi, ko'rsatiladigan xizmatlar ro'yxati, boshqarish tamoyillari (markazlashgan va markazlashmagan), kommutatsiya usullari, kirish usullari, tarqatish vositalarining turlari, ma'lumotlarni uzatish tezligi va boshqalar.
Kompyuter tarmoqlari - bu axborotni yetkazib berish va qayta ishlashni tezlashtirish uchun odamlar va kompyuterlar o'rtasidagi hamkorlikning bir turi. Kompyuterlar tarmog'i ustidagi ishlar 30 yildan ko'proq vaqt oldin boshlangan. Kompyuterlarning imkoniyatlari oshganligi va shaxsiy kompyuterlar hamma uchun mavjud bo'lganligi sababli tarmoqlarning rivojlanishi sezilarli darajada tezlashdi.
Tarmoqga ulangan kompyuterlar ma'lumot almashadi, periferiya qurilmalarini va saqlash qurilmalarini birgalikda foydalanishadi. 1.3-rasm.
Periferiya qurilmasining foydalanilishi.
Tarmoqlardan foydalanib, resurslar va ma'lumotlarni almashish mumkin. Quyida tarmoqdagi ish stantsiyasi yordamida hal qilinishi mumkin bo'lgan va bitta kompyuter yordamida hal qilish qiyin bo'lgan asosiy vazifalar keltirilgan.
Kompyuter tarmog'i periferik qurilmalarni birgalikda ishlatishga imkon beradi, jumladan: printerlar; plotterlar; qattiq disklar; CD-DVD-ROM disklari; disketlar; strimerlar; skanerlar; faks-modemlar va boshqalar.
Kompyuter tarmog'i axborot resurslarini birgalikda ishlatish imkoniyatini beradi: kataloglarni; fayllarni; amaliy dasturlarni; o'yinlarni; Ma'lumotlar bazasini; matn protsessorlarini.
Kompyuter tarmog'i ma'lumotlarning yaxlitligini ta'minlash uchun barcha foydalanuvchilarga fayllar va yozuvlarni blokirovkalash bilan birgalikda ma'lumotlar bazalariga bir vaqtning o'zida kirishni ta'minlaydigan ko'plab foydalanuvchi dasturlari bilan ishlashga imkon beradi. Standart tarmoqlar uchun ishlab chiqilgan har qanday dasturiy ta'minot boshqa tarmoqlarda ishlatilishi mumkin.
Resurslarni birgalikda ishlatish xarajatlarni va vaqtni tejashni ta'minlaydi. Masalan, har bir xodim uchun printer sotib olish yoki tarmoq bo'lmaganda bitta printerga fleshka bilan yugurish o'rniga bitta lazer printerini tarmoqga ulashishingiz mumkin.
Elektron pochtani tashkil etish. Siz LANni pochta xizmati sifatida ishlatishingiz va boshqa foydalanuvchilarga eslatmalar, hisobotlar va xabarlarni yuborishingiz mumkin.
Terminal - host kompyuter arxitekturasi
Terminal - host kompyuter arxitekturasi (terminal –host computer architecture) - bu barcha ma'lumotlarni qayta ishlashni bir yoki bir qator asosiy kompyuterlar tomonidan amalga oshiriladigan axborot tarmog'i tushunchasi.
Korib chiqilayotgan arxitektura ikki turdagi qurilmani nazarda tutadi:
Host kompyuter (asosiy kompyuter) – unda tarmoqni boshqarish, malumotlarni saqlash va qayta ishlash amalga oshiriladi;
Terminallar – host kompyuterga vazifalarni bajarishga, seans tashkil qilishga va natijalar olishga buyruqlarni uzatish uchun moljallangan.
Ma'lumotlarni uzatish multipleksorlari (MUM) orqali asosiy kompyuter, rasmda ko'rsatilgandek, terminallar bilan o'zaro ta'sir qiladi. 1.4-rasm.
Terminal-host kompyuter arxitekturasi.
Host kompyuterlari bilan tarmoq arxitekturasining klassik namunasi bu tizim - tarmog'ining arxitekturasi (System Network Architecture - SNA).
Bir pogonali arxitektura
Bir pogonali arxitektura (peer-to-peer architecture) – bu arxitekturada axborot tarmogining resurslari butun tizim boyicha tarqalgan holda boladi. Ushbu arxitektura boshqa arxitekturalardan farqi barcha tizimlarning tengligi hisoblanadi.
Bir pogonali tarmoqlar - bu har qanday ish stantsiyasi bir vaqtning o'zida fayl serveri va ish stantsiyasi vazifasini bajarishi mumkin bo'lgan kichik tarmoqlar. Bir pogonali LAN-larida diskdagi bo'sh joy va istalgan kompyuterdagi fayllar birgalikda foydalanilishi mumkin. Resursning umumiy bo'lishi uchun uni masofaviy kirish xizmatlaridan foydalangan holda bo'lishish kerak. Ma'lumotlarning qanday himoyalanganiga qarab, boshqa foydalanuvchilar fayllarni yaratilgandan so'ng darhol foydalanishlari mumkin. Bir pogonali LANlar kichik ishchi guruhlar uchun yetarlicha darajada maqbul hisoblanadi
Bir pogonali arxitektura.
Bir pogonali LAN-lar - bu eng oson va arzon tarmoq turi. Ular uchun tarmoq kartasi va tarmoq tashuvchisi, Windows operatsion tizimi yoki boshqalarga qo'shimcha ravishda Windows for Workgroups bo'lishi zarur. Kompyuterlarni ulash orqali foydalanuvchilar resurslar va ma'lumotlarni almashishlari mumkin.
Bir pogonali tarmoqlar quyidagi afzalliklarga ega:
ular ornatilishida va sozlanishida oson;
shaxsiy kompyuterlar serverlardan mustaqil;
foydalanuvchilar oz resurslarini boshqara oladi;
arzon va amalga oshirilishi oson;
qurilmalar va dasturiy ta’minotlar kam;
administrator shart emas;
ondan kam bolgan foydalanuvchilari bor tarmoqlar uchun juda qol keladi.
Bir pogonali arxitekturadagi muammo, bu kompyuterlarning oflayn rejimida bo'lishidir. Bunday hollarda, ular taqdim etgan xizmat turlari tarmoqdan yo'qoladi. Tarmoq xavfsizligi bir vaqtning o'zida faqat bitta manbaga tatbiq etilishi mumkin va foydalanuvchi tarmoq resurslari qancha bo'lsa, shuncha parolni eslab qolishi kerak. Umumiy manbaga kirishda kompyuterning ish faoliyatini pasayishi seziladi. "Peer-to-peer" tarmoqlarining muhim kamchiliklari - markazlashtirilgan boshqaruvning etishmasligi.
Peer-to-peer (bir pogonali) arxitekturasidan foydalanish bir xil tarmoqdagi terminal-host arxitekturasi yoki mijoz-server arxitekturasidan foydalanishni istisno qilmaydi.
. Mijoz-server arxitekturasi
Mijoz-server arxitekturasi (client-server architecture) – bu arxitekturada resurslar asosan mijozlarga xizmat korsatuvchi serverlarda bo`ladi (1.6-rasm).
Mijoz-server arxitekturasi.
Server - bu boshqa tarmoq ob'ektlariga ularning talabiga binoan xizmat ko'rsatadigan ob'ekt. Servis - bu mijozlarga xizmat ko'rsatish jarayoni.
Server mijozlarning buyurtmalari asosida ishlaydi va ularning vazifalarini bajarilishini boshqaradi. Har bir ishni tugatgandan so'ng, server natijalarni ishni yuborgan mijozga yuboradi.
Mijoz-server arxitekturasidagi xizmat funktsiyasi amaliy dasturlarning kompleksi bilan tavsiflanadi, unga muvofiq turli xil amaliy jarayonlar bajariladi.
Muayyan operatsiyalar yordamida xizmat funktsiyasini bajaradigan jarayon mijoz deb nomlanadi. Bu dastur yoki foydalanuvchi bo'lishi mumkin. 1.7-rasmda mijoz-server arxiteturasidagi xizmatlarning ro'yxati keltirilgan.
Mijozlar - bu server resurslaridan foydalanadigan va foydalanuvchilar uchun qulay interfeyslarni ta'minlaydigan ish stantsiyalari. Foydalanuvchi interfeyslari - bu foydalanuvchining tizim yoki tarmoq bilan o'zaro aloqasi uchun protseduralar
Mijoz elektron pochta yoki boshqa server xizmatlarini talab qiluvchi va foydalanuvchi. Ushbu jarayonda mijoz xizmatni so'raydi, sessiya o'rnatadi, kerakli natijalarni oladi va ish tugaganligi haqida xabar beradi.
Mijoz-server modeli.
Maxsus fayl serveri bo'lgan tarmoqlarda server tarmog'i operatsion tizimi ajratilgan yakka kompyuterda o'rnatiladi. Ushbu kompyuter serverga aylanadi. Ish stantsiyasiga o'rnatilgan dasturiy ta'minot (DT) unga server bilan ma'lumot almashish imkoniyatini beradi. Eng keng tarqalgan tarmoq operatsion tizimlari:
• NetWare;
• Microsoft tomonidan Windows NT;
• ATtomonidan UNIX;
• Linux
Tarmoqning afzalliklaridan foydalanish uchun tarmoq operatsion tizimidan tashqari tarmoq dasturlari ham zarur.
Serverga asoslangan tarmoqlar yaxshi ishlaydi va ishonchli hisoblanadi. Serverga boshqa ish stantsiyalari murojat qiluvchi asosiy tarmoq resurslari egasi hisoblanadi.
Zamonaviy mijoz-server arxitekturasida to'rtta ob'ektlar guruhi mavjud: mijozlar, serverlar, ma'lumotlar va tarmoq xizmatlari. Mijozlar foydalanuvchi ish stantsiyalaridagi tizimlarda joylashgan. Ma'lumotlar asosan serverlarda saqlanadi. Tarmoq xizmatlari umumiy serverlar va ma'lumotlardir. Bundan tashqari, xizmatlar ma'lumotlarni qayta ishlash tartiblarini boshqaradi.
Mijoz-server tarmoqlari quyidagi afzalliklarga ega:
• ko'p sonli ish stantsiyalari bilan tarmoqlarni tashkil etishga ruxsat berish;
• tarmoq boshqaruvini soddalashtiradigan foydalanuvchi akkauntlari, xavfsizligi va kirishini markazlashtirilgan boshqaruvini ta'minlash;
• tarmoq resurslaridan samarali foydalanish;
• foydalanuvchiga tarmoqqa kirish va foydalanuvchi huquqlariga bo'ysunadigan barcha manbalarga kirish uchun bitta parol kerak.
Mijoz-server arxitekturasining afzalliklari bilan bir qatorda ular bir qator kamchiliklarga ham ega:
• serverning ishlamay qolishi tarmoqni ishlamay qolishi, hech bo'lmaganda tarmoq resurslarini yo'qotishi mumkin;
• ma'muriyat uchun malakali kadrlarni talab qilish;
• tarmoqlar va tarmoq uskunalarining narxi yuqori bo'lishi kerak.
Kompyuter tarmoqlarini avtonom kompyuterlardan ajratib turadigan asosiy xususiyat bu ma'lumotlar uzatish liniyalari bilan bog'langan tarmoq tugunlari o'rtasida ma'lumot almashishdir.
Kompyuterlarni kompyuter tarmoqlariga birlashtirish umumiy kompyuter tizimidan foydalanish samaradorligini sezilarli darajada oshirishi mumkin. Samaradorlikning oshishiga tarmoq kompyuterlari o'rtasida ma'lumot almashish imkoniyati, shuningdek, har bir kompyuterda umumiy tarmoq resurslaridan (axborot, tashqi xotira, dasturiy ta'minot dasturlari, tashqi qurilmalar) foydalanish imkoniyati tufayli erishiladi.
Shuni ta'kidlash kerakki, so'nggi yillarda simsiz kompyuter tarmoqlari, xususan simsiz lokal tarmoqlar WLAN (Wireless Local Area Network) jadal rivojlanmoqda.

Download 253.61 Kb.

1 2 3 4 5 6

Download 253.61 Kb.