0
2
O.A.Qo`ysinov, O`.O.Tohirov, D.N.Mamatov, D.F.Aripova. Mehnat ta`limi. 5-sinf. O`qituvchilar uchun metodik qo`llanma. - Toshkent: “POYTAXT PRINT” МЧЖ, 2016.-120 b.
Metodik qo`llanma PZ-2014-0903160552 - raqamli “Umumiy o`rta ta`lim maktablarida mehnat ta`limi fanini mazmunan modernizatsiyalash hamda ta`lim sifati va samaradorligini oshirish texnologiyalari” mavzusidagi amaliy loyihasi doirasida tayyorlangan.
Metodik qo`llanma innovatsion pedagogik va axborot kommunikatsiya texnologiyalari asosida tayyorlangan bo`lib, metodik qo`llanmada umumiy o`rta ta`lim maktablarining 5-sinf mehnat ta`limi o`quv fanining “Texnologiya va dizayn” va “Servis xizmati” yo`nalishlari bo`yicha mashg`ulotlarni tashkil etishga oid tavsiyalar berilgan va dars ishlanmalari keltirilgan hamda maktab o`quv ustaxonalarida mashg`ulotlar o`tkazishni rejalashtirish va tashkil etish, ta`limiy, tarbiyaviy va rivoijlantiruvchi maqsadlarni belgilash, jihozlarni mashg`ulotga tayyorlash bilan bog`liq masalalar yoritilgan. Shuningdek, qo`llanmada mehnat ta`limini amalga oshirishga oid umummetodik yondoshuvlar va uni amalga oshirish yo`llari ko`rsatib berilgan.
Mazkur metodik qo`llanma umumiy o`rta ta`lim maktablarining boshlang`ich sinf o`qituvchilari uchun mo`ljallangan bo`lib, shuningdek, undan oliy ta`lim muassasalari professor-o`qituvchilari, talabalari, magistrantlari, ilmiy tadqiqotchilar va boshqa soha vakillari ham foydalanishlari mumkin.
Metodik qo`llanma yuzasidan fikr-mulohazalaringizni basmala@inbox.ru elektron pochta manzilimizga yuborishingiz mumkin.
Taqrizchilar:
R.X.Djurayev T.N.Qori Niyoziy nomidagi O`zbekiston Pedagogika
fanlari ilmiy tadqiqot instituti professori, p.f.d.
S.Boltaboyev Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika
universiteti “Kasb ta’limi metodikasi” kafedrasi
dotsenti, p.f.d.
Z.Shamsiyeva Respublika ta’lim markazi bo`lim boshlig‘i
Ushbu metdik qo`llanma T.N.Qori Niyoziy nomidagi O`zPFITIning 2016 yil 31 maydagi 5-sonli Ilmiy kengashi va Respublika ta`lim markazi qoshidagi “Mehnat ta`limi va kasbga yo`naltirish” Ilmiy metodik kengashining 2016 yil 27 avgustdagi 3-sonli yig`ilishi qarorlariga asosan nashrga tavsiya etilgan.
3
KIRISH
Mamlakatimizda izchil amalga oshirilayotgan kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy g‘oyasi barkamol insonni tarbiyalashni nazarda tutadi. Barkamol shaxsning muhim sifatlari bo‘lgan mehnatsevarlik, kasbiy qiziquvchanlik, ijtimoiy faollik, tirishqoqlik, intizomlilik, tashabbuskorlik, ijodkorlik qobiliyatlarini tarbiyalash o‘rta umumiy ta’lim muassasalarining muhim vazifalaridan hisoblanadi. Kadrlar tayyorlash milliy modelining markazida shaxs sifatlari turar ekan ta’lim metodlarini shu asosida tanlash va qo‘llash ishlarini takomillashtirish hozirgi kunning dolzarb vazifalaridan biridir. Bu borada o‘quvchilarning faolligini oshirish, dars va darsdan tashqari mashg‘ulotlarni samarali tashkil qilish alohida ahamiyat kasb etadi. Jumladan, umumiy o‘rta ta’lim maktablarida mehnat ta’limi darslari yoshlarni hayotga, kasb-hunarga tayyorlashda muhim o‘ringa ega.
Mazkur qo‘llanmada maktab o‘quv ustaxonalarida mashg‘ulotlar o‘tkazishni rejalashtirish va tashkil etish, ta’limi, tarbiyaviy va rivoijlantiruvchi maqsadlarni belgilash, jihozlarni mashg‘ulotga tayyorlash bilan bog‘liq masalalar yoritilgan. Shuningdek, qo‘llanmada 5-sinfda mehnat ta’limini amalga oshirishga oid umummetodik yondashuvlar hamda uni amalga oshirish yo‘llari ko‘rsatib berilgan. Fan bo‘yicha taqvimiy-mavzuiy rejaning har bir mavzusi bo‘yicha dars ishlanmalari bayon qilingan.
Mehnat obyektlari sifatida namunaviy detallar tanlab olingan bo‘lib, ular tegishli ravishda o‘rganiladigan texnologik jarayonlar asosida tayyorlanadi. Shu sababli oquvchilarda umummehnat bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish, mustaqil ta’limni tashkillashtirish, yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan xatoliklarning oldini olishga oid metodik tavsiyalar o‘qituvchi tomonidan boshqa mehnat obyektini tanlagan holida ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmaydi.
Metodik qo‘llanma birinchi navbatda yosh o‘qituvchilarga foydali bo‘lib, tajribali o‘qituvchilar ham keltirilgan tavsiyalarni tanqidiy tahlil qilgan holda o‘z faoliyatlarida foydalanishlari mumkin.
4
5-sinf
TЕХNОLОGIYA VА DIZАYN YO‘NALISHI
T/r
|
Mаvzulаr
|
Sоаti
|
|
Mеtаlgа ishlоv bеrish tехnоlоgiyasi
|
18
|
|
Umumiy tushunchalar
|
2 sоаt
|
1-2
|
Mеtаllga ishlov berish ustaxonasining tuzilishi. Mеtаllga ishlov
berishda xavfsizliк texnikasi qoidalari. Mеtаllning turmushdа vа
хаlq хo‘jаligidаgi аhаmiyati, tuzilishi, turlаri, sоhаlаri.
Mеtаllаrning tаshqi ko‘rinishshi vа o‘zigа хоs bеlgilаri.
|
2
|
|
Аsbоb-uskunаlаr, mоslаmаlаr vа ulаrdаn fоydаlаnish
|
4 sоаt
|
3-4
|
Mеtаllgа ishlоv bеrishda qo‘l аsbоb-uskunаlаri, mоslаmаlаrining
tuzilishi vа turlаri, vаzifаlаri, fоydаlаnish qоidаlаri. Chilаngаrlik
dаstgоhi. O‘lchаsh vа rеjаlаsh аsbоblаri
|
2
|
5-6
|
Аrrаlаr vа frеzаlаr turlаri. Zubilо, оtvеrtkа vа оmburlаr.
Bоlg‘аlаr vа ulаrning turlаri: po‘lаt, yog‘оch vа plаstik bоlg‘аlаr
vа to‘qmоqlаr. Yog‘оch vа jilvir qоg‘оzlаr tuzilishi vа turlаri.
NI-1
|
2
|
|
Mаshinа, mеhаnizm, stаnоklаr vа ulаrdan foydalanish
|
2 sоаt
|
7-8
|
Mеtаlgа ishlоv bеrish stаnоklаri vа ulаr hаqidа tushunchа.
Mаshinаlаrning аsоsiy qismlаri.
|
2
|
|
Mаhsulоt ishlаb chiqаrish tехnоlоgiyasi
|
10 sоаt
|
9-10
|
Mеtаllаrgа ishlоv bеrish tехnоlоgiyasi, kоnstruktsiyalаsh
elеmеntlаri. Yupqа tunukа vа simdаn buyumlаr tаyyorlаsh.
|
2
|
11-12
|
Mеtаll buyumlаrdа biriktirish turlаri: hаrаkаtsiz (pаyvаnd) va
yarim hаrаkаtchаn. NI-2
|
2
|
13-14
|
Mеtаllаrgа ishlоv bеrishda qo‘llaniladigan хalq
hunarmandchiligi elementlari. Mеtаllgа ishlоv bеrishga oid kasb-
hunarlar to‘g‘risida ma‘lumot.
|
2
|
15-16
|
Dеtаllаr vа buyumlаr kоnstruktiv qirqimlаrini tоpish.
|
2
|
17-18
|
Mеtаllаrgа ishlоv bеrish jаrаyonlаri bilаn uyg‘unlаshtirilgаn хаlq
hunаrmаndchiligi tехnоlоgiyasi.
|
2
|
|
Yog‘оchgа ishlоv bеrish tехnоlоgiyasi
|
42
|
|
Umumiy tushunchalar
|
6 sоаt
|
19-20
|
Yog‘оchning turmushdа vа хаlq ho‘jаligidаgi аhаmiyati,
tuzilishi, turlаri, ishlаtilish sоhаlаri. Yog‘оchlаrning tаshqi
ko‘rinishi vа o‘zigа хоs bеlgilаri. Yog‘оchning yarоqlilik vа
yarоqsizlik bеlgilаri.
|
2
|
21-22
|
Durаdgоrlikdа ishlаtilаdigаn yog‘оchlаr: tеrаk, tоg‘tеrаk,
shumtоl, qаrаg‘аy, emаn, nоk, chinоr vа bоshqаlаr.
|
2
|
23-24
|
Mаhаlliy hududdа o‘sаdigаn dаrахtlаr vа ulаrdаn оlinаdigаn
yog‘оch turlаrini o‘rgаnish. Yog‘оchlаrning sifаtini vа ulаrning
nuqsоnlаrini аniqlаsh. NI-3
|
2
|
|
Аsbоb-uskunаlаr, moslamalar va ulаrdan foydalanish
|
20 sоаt
|
25-26
|
Durаdgоrlik dаstgоhi, qo‘l аsbоblаrining tuzilishi vа turlаri,
|
2
|
5
|
ulаrdаn fоydаlаnish qоidаlаri.
|
|
27-28
|
O‘lchаsh vа rеjаlаsh аsbоblаri
|
2
|
29-30
|
Аrrаlаr vа rаndаlаr turlаri. NI-4
|
2
|
31-32
|
Iskаnаlаr, bоltа vа tеshаlаr.
|
2
|
33-34
|
Bоlg‘аlаr vа ulаrning turlаri: po‘lаt, yog‘оch vа plаstik bоlg‘аlаr
vа to‘qmоqlаr.
|
2
|
35-36
|
Egоvlаr tuzilishi vа turlаri
|
2
|
37-38
|
Jilvir qоg‘оzlаr tuzilishi vа turlаri.
|
2
|
39-40
|
Аsbоb-uskunа vа mоslаmаlаrdаn fоydаlаnish vа tа`mirlаsh.
|
2
|
41-42
|
Mеtаllgа ishlоv bеrishdа ishlаtilаdigаn qo‘l аsbоblаrini turlаrgа
аjrаtish vа ulаrning ishgа yarоqliligini аniqlаsh. NI-5
|
2
|
43-44
|
Аsbоblаrni ishgа tаyyorlаsh vа ulаr bilаn ishlаsh.
|
2
|
|
Mаshinа, mехаnizm, stаnоklаr va ulardan foydalanish
|
2 sоаt
|
45-46
|
Yog‘оchgа ishlоv bеrish stаnоklаri vа ulаr hаqidа tushunchа.
Mаshinаlаrning аsоsiy qismlаri
|
2
|
|
Mаhsulоtlаr ishlаb chiqаrsh tехnоlоgisi
|
14 sоаt
|
47-48
|
Durаdgоrlik buyumlаri dеtаllаrini tаyyorlаsh. NI-6
|
2
|
49-50
|
Durаdgоrlik birikmаlаri to‘g‘risidа mа`lumоtlаr: yеlimlаsh
miхlаr, burаmа miхlаr (shurup) vа bоshqа vоsitаlаr bilаn
biriktirish.
|
2
|
51-52
|
Buyumlаr yuzаsigа qоplаmаlаr yopishtirish.
|
2
|
53-54
|
Yog‘оchdаn uy-ro‘zg‘оr buyumlаri tаyyorlаshdа fоydаlаnish.
|
2
|
55-56
|
Yog‘оchgа ishlоv bеrishda qo‘llaniladigan хalq
hunarmandchiligi elementlari. Yog‘оchgа ishlоv bеrishga oid
kasb-hunarlar to‘g‘risidа ma`lumot.
|
2
|
57-58
|
Tаyyorlаnmаning eskiz vа tехnоlоgik хаritаsini tuzish, tаnlаsh,
rеjаlаsh vа tаyyorlаsh
|
2
|
59-60
|
Yog‘оchgа ishlоv bеrish jаrаyonlаri bilаn uyg‘unlаshtirilgаn хаlq
hunаrmаndchiligi tехnоlоgiyasi. NI-7
|
2
|
|
Elеktrotеxnika ishlari
|
4 soat
|
61-62
|
Elektr montaj ishlarida ish o‘rnini tashkil qilish. Elektr o‘tkаzish
simlarining turlari.
|
2
|
63-64
|
Elektr o‘tkаzgichlаrni montaj qilish izolliyatlаsh ishlari. Elektr
asboblari. Sohaga oid kasb-hunarlar to‘g‘risidа ma`lumot.
|
2
|
|
Uy-ro‘zg‘or buyumlarini ta`mirlash
|
4 soat
|
65-66
|
Pol qoplamalari hamda mebellarning laklangan va qoplamali
yuzalarini saqlash tadbirlari va kichik tа`mirlаsh ishlari. NI-8
|
2
|
67-68
|
Oyna romlarini kichik ta`mirlash va qishda issiqlikni saqlash
usullari. Хizmat ko‘rsаtkich sohalariga oid kasb-hunar turlari.
|
2
|
6
Nazorat ishlarini o‘tkazish jadvallari
I-II Chorak
|
Nazorat ishi tartib raqami
|
Nazorat
ishi-1
|
Nazorat Nazorat
ishi-2 ishi- 3
|
Nazorat
ishi -4
|
Nazorat ishi o‘tkazish muddati
|
5-6 dars
|
11-12 dars 23-24 dars
|
29-30 dars
|
Nazorat ishi o‘tkazish shakli
|
Amaliy ish
|
Ishning o‘quvchilar tomonidan
bajarilishiga belgilangan vaqt
|
80
|
80
|
80
|
80
|
Ishda tekshirish lozim bo‘lgan
bilim, ko‘nikma va malaka
elementlar soni
|
5
|
5
|
5
|
5
|
Nazorat ishining bali (NIB)
|
5
|
5
|
5
|
5
|
III- IV Chorak
|
Nazorat ishi tartib raqami
|
Nazorat
ishi - 5
|
Nazorat Nazorat
ishi - 6 ishi - 7
|
Nazorat
ishi - 8
|
Nazorat ishi o‘tkazish muddati
|
41-42
dars
|
47-48 dars 59-60 dars
|
65-66 dars
|
Nazorat ishi o‘tkazish shakli
|
Amaliy ish
|
Ishning o‘quvchilar tomonidan
bajarilishiga belgilangan vaqt
|
80
|
80 80
|
80
|
Ishda tekshirish lozim bo‘lgan
bilim, ko‘nikma va malaka
elementlar soni
|
5
|
5 5
|
5
|
Nazorat ishining bali (NIB)
|
5
|
5 5
|
5
|
SERVIS XIZMATI YO‘NALISHI
t/r
|
Mаvzulаr
|
Sоаti
|
|
Pаzаndаchilik аsоslаr
|
18
|
|
Umumiy tushunchalar
|
2 sоаt
|
1-2
|
Pаzаndаchilik o‘quv хоnаsidа хаvfsizlik tехnikа qоidаlаri vа
sаnitаriya gigiyеnа tаlаblаri. Pаzаndаchilik tаriхi vа tаrаqqiyoti.
Оziq-оvqаt mаhsulоtlаrining оzuqаviy qiymаtini insоn оrgаnizmi
uchun аhаmiyati.
|
2
|
|
Аsbоb-uskunаlаr, mоslаmаlаr vа ulаrdаn fоydаlаnish
|
2 sоаt
|
3-4
|
O‘zbеk milliy оshхоnаsining o‘zigа хоs хususiyatlаri vа
rivоjdаnishi. Оshхоnаdа ishlаgаndа shахsiy gigiyеnа qоidаlаri.
Аmаliy mаshg‘ulоt: Sаbzаvоtlаrgа birlаmchi ishlоv bеrish,
to‘g‘rаsh usullаridаn fоydаlаnib, sаlаtlаr tаyyorlаsh, dаsturхоngа
tоrtish qоidаlаri.
|
2
|
|
Pаzаndаchilikdа ishlаtilаdigаn tехnоlоgik jihоzlаr vа ulаrdаn
fоydаlаnish
|
4 sоаt
|
5-6
|
Plitа, muzlаtgich, idish-tоvоq, yuvish mоslаmаlаri, оshхоnа stоllаri,
quritgich mоslаmа, shkаflаr hаqidа umumiy tushunchа. Plitа turlаri,
tuzilishi vа fоydаlаnish qоidаlаri. NI-1
|
2
|
7
7-8
|
Аmаliy mаshg‘ulоt: Kаrtоshkа bo‘tqаsini tаyyorlаsh.
|
2
|
|
Tаоmlаr tаyyorlаsh tехnоlоgiyasi
|
10 sоаt
|
9-10
|
Tuхum vа uning оzuqаviy qiymаti, pishirish usullаri. Dаsturхоngа
tоrtish qоidаlаri.
|
2
|
11-12
|
Аmаliy mаshg‘ulоt: Butеrbrоd vа issiq ichimlik turlаrini
tаyyorlаsh. Kundаlik оvqаtlаnish uchun dаsturхоn bеzаsh. NI-2
|
2
|
13-14
|
Аmаliy mаshg‘ulоt: Sаbzаvоtlаrdаn yaхnа tаоmlаr tаyyorlаsh.
Ulаrning sifаtigа vа sаqlаnishigа qo‘yilаdigаn tаlаblаr. Yaхnа
tаоmlаrni did bilаn bеzаtib, dаsturхоngа tоrtish tаrtibi.
|
2
|
15-16
|
Оchiq, yoriq vа gаzаk uchun tаyyorlаngаn (kа-nа-rе) butеrbrоdlаrni
tаyyorlаsh vа dаsturхоngа tоrtish tаrtib, qоidаsi. Sаnitаriya-
gigiyеnа, хаvfsizlik qоidаlаrigа riоya qilish.
|
2
|
17-18
|
O‘zbеk milliy оshхоnаsining rivоjlаnish tаriхi, uning tаоmlаri,
tаsnifi hаmdа tаоmlаrning tаyyorlаnishidаgi o‘zigа хоs
хususiyatlаri. Аmаliy mаshg‘ulоt: “Tvоrоgli”, “Murаbbоli”
blinchiklаr tаyyorlаsh tаrtibi vа dаsturхоngа tоrtish.
|
2
|
|
Gаzlаmаgа ishlоv bеrish tехnоlоgiyasi
|
48 sоаt
|
|
Umumiy tushunchаlаr
|
4 sоаt
|
19-20
|
Хаvfsizlik tехnikаsi qоidаlаri vа sаnitаriya-gigiyеnа tаlаblаri.
Tаbiiy tоlаli gаzlаmаlаrdаn pахtа vа zig‘ir tоlаlаrdаn to‘qilgаn
gаzlаmаlаr, ulаrning хususiyatlаri.
|
2
|
21-22
|
Аmаliy mаshg‘ulоt. Sаrjа (pоlоtnо) to‘qish. Gаzlаmаning o‘ng vа
tеskаri tоmоnlаrini, bo‘ylаmа vа ko‘ndаlаng iplаrini аniqlаsh.
|
2
|
|
Аsbоb-uskunаlаr, mоslаmаlаr vа ulаrdаn fоydаlаnish
|
4 sоаt
|
23-24
|
Qo‘l ishlаri vа uni bаjаrishdа ishlаtilаdigаn аsbоb-uskunаlаr hаqidа
umumiy mа`lumоt. NI-3
|
2
|
25-26
|
Аmаliy mаshg‘ulоt. Qo‘l chоklаridаn nаmunаlаr tаyyorlаsh.
Ushlаgich tаyyorlаsh. Dаzmоl bilаn ishlаsh. Dаzmоllаsh usullаri.
|
2
|
|
Mаshinа, mехаnizm, stаnоklаr vа ulаrdаn fоydаlаnish
|
4 sоаt
|
27-28
|
Qo‘l yuritmаli tikuv mаshinаsining аsоsiy tuzilishi vа ishlаsh tаrtibi.
Tikuv mаshinаsini ishgа tаyyorlаsh. Mаshinаdа ipsiz tikish.
|
2
|
29-30
|
Аmаliy mаshg‘ulоt: Mаshinаdа ishlаsh qоidаlаri. Mаshinаdа ipsiz
tikish. Mаshinаgа ip o‘tkаzish. Biriktiruvchi, ziy vа bеzаk chоklаrini
tikish. NI-4
|
2
|
|
Mаhsulоtlаr ishlаb chiqаrish tехnоlоgiyasi
|
36 sоаt
|
31-32
|
Bichish vа tikish hаqidа mа`lumоt. Gаvdаdаn o‘lchоv оlish.
Mаsshtаbli linеykа. ХTQ vа sаnitаriya-gigiyеnа tаlаblаri.
|
2
|
33-34
|
Fаrtuk vа bоg‘ichli qаlpоqchа chizmаsini chizish.
|
2
|
35-36
|
Fаrtuk vа bоg‘ichli qоpqоqchаni mоdеllаshtirish vа аndоzа
tаyyorlаsh.
|
2
|
37-38
|
Fаrtuk vа bоg‘ichli qаlpоqchа bichish. Bоg‘ichli qаlpоqchаni tikish.
|
2
|
39-40
|
Fаrtukni tikish.
|
2
|
41-42
|
Bоg‘ichni vа bеlbоg‘ni tikish. NI-5
|
2
|
43-44
|
Ko‘krаk qismini tikish. Qоplаmа cho‘ntаkni tikish.
|
2
|
8
45-46
|
Fаrtuk qismlаrini birlаshtirish vа охirgi ishlоv.
|
2
|
47-48
|
Dаzmоllash usullаri. NI-6
|
2
|
49-50
|
Аmаliy mаshg‘ulоt: Kаshtаchilikdа ishlаtilаdigаn nаqshlаr, nаqsh
elеmеntlаri. Nаqshlаr chizish.
|
2
|
51-52
|
Kаshtаchilik rаnglаri vа rаng tаnlаsh. Kаshtаchilikdа ishlаtilаdigаn
chоk nаmunаlаrini tikish.
|
2
|
53-54
|
Milliy kiyimlаrdаn qiyiqchаni bichish vа nusха tushirish. Qiyiqchа
gullаrini (nаqshlаrini) tikish. Dаzmоllаsh.
|
2
|
55-56
|
Milliy o‘yinchоq (qo‘g‘irchоq) turlаri, ishlаtilаdigаn аsbоb,
mоslаmаlаr, gаzlаmа vа ulаrning turlаri.
|
2
|
57-58
|
Qo‘g‘irchоq аndоzаsini tаyyorlаsh, аndоzаni gаzlаmа ustigа
jоylаshtirish vа bichish.
|
2
|
59-60
|
Bo‘lаklаrgа ishlоv bеrish. Qo‘g‘irchоqni tikish. NI-7
|
2
|
61-62
|
Qo‘g‘irchоqqа охirgi ishlоv bеrish.
|
2
|
63-64
|
To‘qish uchun аsbоb, mоslаmаlаr. To‘qish chоklаrini o‘rgаnish.
|
2
|
65-66
|
Ko‘zоynаk uchun g‘ilоf to‘qish. NI-8
|
|
|
Buyumlаrni tа`mirlаsh tехnоlоgiyasi
|
2 sоаt
|
67-68
|
Аmаliy mаshg‘ulоt: Turli chоkidаn so‘kilgаn buyumlаrni tikish.
|
2
|
Nazorat ishlarini o‘tkazish jadvallari
I-II Chorak
|
Nazorat ishi tartib raqami
|
Nazorat
ishi-1
|
Nazorat Nazorat
ishi-2 ishi- 3
|
Nazorat
ishi -4
|
Nazorat ishi o‘tkazish muddati
|
5-6 dars
|
11-12 dars 23-24 dars
|
29-30 dars
|
Nazorat ishi o‘tkazish shakli
|
Amaliy ish
|
Ishning o‘quvchilar tomonidan
bajarilishiga belgilangan vaqt
|
80
|
80
|
80
|
80
|
Ishda tekshirish lozim bo‘lgan bilim,
ko‘nikma va malaka elementlar soni
|
5
|
5
|
5
|
5
|
Nazorat ishining bali (NIB)
|
5
|
5
|
5
|
5
|
III- IV Chorak
|
Nazorat ishi tartib raqami
|
Nazorat
ishi - 5
|
Nazorat Nazorat
ishi - 6 ishi - 7
|
Nazorat
ishi - 8
|
Nazorat ishi o‘tkazish muddati
|
41-42
dars
|
47-48 dars 59-60 dars
|
65-66 dars
|
Nazorat ishi o‘tkazish shakli
|
Amaliy ish
|
Ishning o‘quvchilar tomonidan
bajarilishiga belgilangan vaqt
|
80
|
80 80
|
80
|
Ishda tekshirish lozim bo‘lgan bilim,
ko‘nikma va malaka elementlar soni
|
5
|
5 5
|
5
|
Nazorat ishining bali (NIB)
|
5
|
5 5
|
5
|
9
I QISM
“TEXNOLOGIYA VA DIZAYN” YO‘NALISHI
METALLGA ISHLOV BERISH TEXNOLOGIYASI
1-2-mashg‘ulotlar. METALLGA ISHLOV BERISH
USTAXONASINING TUZILISHI. METALLGA ISHLOV BERISHDA XAVFSIZLIK TEXNIKASI QOIDALARI. METALLNING TURMUSHDA VA XALQ XO‘JALIGIDAGI AHAMIYATI, TUZILISHI, TURLARI, SOHALARI. METALLARNING TASHQI KO‘RINISHSHI
VA O‘ZIGA XOS BELGILARI
Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga chilangarlik o‘quv ustaxonalarining tuzilishi, texnika xavfsizligi qoidalari, metallarga ishlov beruvchi usta ish o‘rnini tashkil qilish, metallarning turmushdagi hamda xalq xo‘jaligidagi ahamiyati, metallarning tuzilishi, xossalari va o‘ziga xos belgilari haqida umumiy ma’lumotlar berish;
Tarbiyaviy: o‘quvchilarga texnika xavfsizligi qoidalari, ish o‘rnini tashkil qilish qonun-qoidalarini tushuntirish, metalning turmushda va xalq xo‘jaligidagi ahamiyaini, sanitariya gigiena talablariga rioya etishga o‘rgatish;
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning metallarga ishlov berish xaqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish. Dars tipi: Yangi bilim beruvchi, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. Dars shakli: Nazariy va amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, munozara, aqliy xujum, ko‘rgazmali, amaliy. Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
Maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid plakatlar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, rasmlar, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, savollar banki, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Foydalaniladigan metodlar: Og‘zaki, ko‘rgazmali, “Blits”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1. Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning mehnat ta’limi haqidagi bilimlarini “Blits” savollari orqali aniqlaydi.
10
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash. Sinfdagi va o‘sha paytdagi mavjud sharoitga qarab, oldingi sinflarda o‘tilgan ayrim mavzular yuzasidan savol-javob o‘tkaziladi. Masalan, odatda birinchi dars mustaqillikka bag‘ishlanadi.
3. Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi:. Metallga ishlov berish ustaxonasining tuzilishi. Metallga ishlov berishda xavfsizlik texnikasi qoidalari. Metallning turmushda va xalq xo‘jaligidagi ahamiyati, tuzilishi, turlari, sohalari, metallarning tashqi ko‘rinishi va o‘ziga xos belgilari chilangarlik o‘quv ustaxonlarida mashg‘ulotlarni boshlashdan oldin o‘tiladigan birinchi mavzu hisoblanib, bunda o‘qituvchi mavzuni tushunarli o‘tib berilishi talab qilinadi. Bu mavzuni aynan chilangarlik o‘quv ustaxonasida o‘tish maqsadga muvofiq hisoblanib ustaxona sharoitidan kelib chiqib mavzu yoritilishi mumkin bo‘ladi. Birinchi navbatda o‘quvchi ushbu mavzu yuzasidan ta’lim oluvchilar fikrini bilib bo‘lgandan so‘ng chilangarlik o‘quv ustaxonasi, metallarning xossalari, metallarning ahamiyati xaqida iloji boricha to‘liq ma’lumot berishga xarakat qilishi kerak. O‘qituvchi namunadagi texnika xavfsizligi qoidalariga mos jixozlangan o‘quv ustaxonasini ko‘rsatib shundan so‘ng, talab darajasiga javob bermaydigan o‘quv ustaxonasini ko‘rsatib o‘tishi va misol keltirishi mumkin. So‘ngra texnika xavfsizligiga rioya qilinmagan taqdirda qanday noxush xodisalar ro‘y berishini aytib o‘tishi kerak bo‘ladi. Darsda o‘qituvchi texnika xavfsizligi bilan tanishganlik xaqidagi ma’lumotga imzo chektirib olishi kerak. Bundan tashqari mavzuga yangi pedagogik texnologiyalarni qo‘llash mavzuni yanada qiziqroq o‘tishiga zamin yaratadi.
Joriy yo‘riqnoma. Darslardagi asosiy vazifalar metallarga ishlov beruvchi ustaning ish o‘rnini tashkil qilishni, texnika xavfsizligi qoidalarini, mashinalarga qarab turishni va ish o‘rinlarini yig‘ishtirishni o‘rganishdan iborat.
Odatda ko‘pchilik o‘quvchilar ular haqida muayyan malumotlarga ega bo‘lish bilan birga ayrim o‘quvchilar engil ta’mirlash ishlarini ham bajara oladilar. Ushbu mavzuni o‘tishda asosiy vazifalar metallar umumiy xossalari, qotishmalarning tarkibi, tuzilishi va xossalarini ular orasidagi umumiy bog‘lanishlarni o‘rganishdan iborat.
O‘quvchilarning darsga qiziqishlarini oshirish maqsadida rolli o‘yin, aqliy xujum, debatlar, musobaqa, kubiklar kabi interaktiv metodlarni qo‘llash mumkin.
I. Ish jarayonida sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan xavf.
a) Quyidagilar oqibatida kelib chiqadi:
1. Himoya to‘siqlarining nosozligi yoki mavjud bo‘lmasligi:
2. Detal yoki asbobning mustahkam o‘rnatilmaganligi.
3. Kesuv asboblar nosozligi yoki o‘tmaslashib qolganligi.
4. Harakat uzatuvchi tasmani stanok ishlab turgan vaqtida o‘rnatish olish.
5. Elektr jihozlari nosozligi, xususan erga ulashning noto‘g‘ri bajarilganligi.
6. Ish o‘rnidagi tartibsizlik.
b)
Quyidagi oqibatlarga olib keladi:
1. Qo‘l va barmoqlarning jarohatlanishi.
2. Bilak suyagining sinishi.
11
3. Soch yoki boshqa a’zolarni o‘rab ketishi.
4. Mo‘rt metallarga ishlov berishda chiqqan uchqundan jaro- hatlanish. II. Ish boshlangunga qadar quyidagilar bajarilishi kerak:
1. Maxsus ishchi kiyim to‘g‘ri kiyilishi;
a) eng uchidagi tugmani qadab olish, uni bog‘ich bilan bog‘lamaslik.
b) sochlarni bosh kiyim tagiga olish.
2. himoya moslamalari mavjudligi va ishonchliligi, stanok kor- pusining erga ulanishi to‘g‘riligini tekshirish.
3. Stanokni erkin holatda ishlatib ko‘rish.
4. Asbob va namunalarni tegishli taglik yoki moslamada muay- yan tartib asosida joylashtirish;
5. Ishlov beriladigan namuna yaroqliligini tekshirish ko‘rish;
6. Keskich va ishlov beriladigan materialni mustahkam o‘rna-tish;
7. Stanok ishini erkin yuritib sinab ko‘rish, ishga tushirish qutisi sozligini tugmachalar bosish va richaglarni harakatlashtirish yo‘li bilan tekshirish. III. Ish vaqtida
1. Keskichni ishlov beriladigan namunaga bir tekis yaqin- lashtirish, qirindi chiqishini oshirib yubormaslik kerak.
Stanokdagi detalni egov yoki qattiq tutqichga o‘rnatilgan qum qog‘oz bilan tozalash. Tutqich saqlash gardishiga ega bo‘lish, ish vaqtida qo‘l bilan tutib turilishi kerak.
Stanokni to‘xtatishdan oldin keskich namunadan uzoqroqqa olinadi. Gayka va bolt kallaklariga mos keluvchi kalitlardan foydalanish. Ishlov beriladigan sim stanokdan chiqib turmasligi kerak. Tarmoqda elektr toki uzilsa, darhol stanokni ishdan to‘xtat, tugmasini bosib qo‘y.
2. Jarohatlanishning oldini olish maqsadida quyidagilar ta’qiqlanadi:
- boshni patron yoki ishlov berilayotgan namunaga haddan ziyod yaqin egish; stanokning aylanayotgan qismlari ustidan buyumlarni uzatish va olish; stanokka suyanish yoki o‘tirib olish, unga asboblarni qo‘yish;
- stanok ishdan to‘liq to‘xtamagunga qadar ishlov berilayotgan detal o‘lchash, moylash, tozalash va qirindilarni olish;
- kesuvchi asbob yoki ishlov beriladigan detalni latta yoki boshqa buyum bilan sovitish;
- stanok ishi patronni qo‘l bilan ushlab to‘xtatish;
- stanokni o‘chirmagan holda qoldirib ketish;
- ishlov berilayotgan detalni ushlash yoki tutib turish;
- boshqa xalaqit beruvchi ish yoki suhbatga berilish. IV. Ish tugagandan so‘ng
1. Stanok ishchi qismlarini dastlabki holatiga qaytarish, motorni o‘chirish.
2. Stanokda qolgan qirindilarni tegishli asboblar bilan tozalash.
3. Stanokni artish, moylash, asbob va himoya vositalarini tartibga keltirish, o‘qituvchi yoki navbatchiga topshirish.
Metallarga ishlov berish ustaxonalarida jihozlarni joylashtirish tartibi.
12
Metallarga ishlov berish ustaxonalari jihozlari tarkibiga kiruvchi barcha asbob-uskunalar joylashish tartibi sanitariya-gigiena holatlariga javob berishi lozim. O‘quv ustaxonasidagi minbar, dastgoh va sinf doskasidan iborat o‘qituvchi ish o‘rnini chiqish yo‘lagi yaqinida joylashtirish maqsadga muvofiq. Sinf doskasi va o‘qituvchi ish o‘rni har bir ish o‘rnidan yaxshi ko‘rinib turishi kerak. Chilangarlik dastgohlari orasidagi masofa 80 sm, qatorlar orasidagi masofa (ustaxona bo‘ylab o‘tgan yo‘lak) 100 sm dan kichik bo‘lmasligi lozim. Stanok va dastgoh o‘rtasidagi masofa 90 smdan kichik bo‘lmasligi zarur. Ko‘p o‘rinli chilangarlik dastgohlari da oxirgi dastgoh devordan kamida 70 sm masofada o‘rnatiladi. Mexanik uskunalar o‘qituvchi ish o‘rni yaqinida o‘rnatilishi kerak. Tokarlik va frezerlik stanoklari ustaxona derazasi yaqinida, devordan 40-50 sm masofada o‘matiladi. Charxlash stanogi boshqalaridan imkon darajasida uzoqda o‘rnatiladi. Sirkulyar arra va figuli stanok yordamchi xonada, old qismi va yonlaridan 2 m dan kam bo‘lmagan joy ishlov beriladigan material harakatlanishi uchun qoldiriladi. Yordamchi xona mavjud bo‘lmagan holda stanoklar qayd etilgan talablar saqlangan holda ustaxonaning o‘zida o‘rnatiladi.
Yakuniy yo‘riqnoma: Yakuniy instruktaj berish paytida o‘quvchilar baholanadilar (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash
Savol javob tarzida
5.Uyga vazifa berish:
O‘tilgan mavzu yuzasidan qo‘shimcha adabiyotlardan foydalanib mavzuni mustahkamlab tayyorlanib, mavzu bo‘yicha 10 ta test tuzib kelish. Ish o‘rni yig‘ishtirish.
3-4-mashg‘ulotlar. ASBOB-USKUNALAR, MOSLAMALAR VA ULARDAN FOYDALANISH. METALLGA ISHLOV BERISHDA QO‘L ASBOB-USKUNALARI, MOSLAMALARINING TUZILISHI
VA TURLARI, VAZIFALARI, FOYDALANISH QOIDALARI. CHILANGARLIK DASTGOHI. O‘LCHASH VA REJALASH ASBOBLARI
Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga metallga ishlov berishda qo‘l asbob- uskunalari, moslamalarining tuzilishi va turlari, vazifalari, foydalanish qoidalari haqida umumiy ma’lumotlar berish, chilangarlik dastgohida ishlash ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, o‘lchash va rejalash asboblarini ishlatish qoidalarini o‘rgatish;
Tarbiyaviy: o‘quvchilarga texnika xavfsizligi qoidalari, metallga ishlov berishda qo‘l asbob-uskunalaridan foydalanishda shaxsiy gigiena qoidalariga amal qilish lozimligini uqtirish, chilangarlik dastgohining metallarga ishlov berishi
13
natijasida juda ko‘p buyumlar yasalishi haqida ma’lumotlar berish, o‘quvchilarda tejamkorlik fazilatlarini shakllantirish;
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning metallga ishlov berish
moslamalarini ishlatish, chilangarlik dastgohida ishlash, o‘’lchash va rejalash asboblarini ishlatishga oid ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, texnik ijodkorlikka yo‘naltirish.
Dars tipi: Yangi bilim beruvchi, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. Dars shakli: Nazariy va amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: Og‘zaki, munozara, ko‘rgazmali, amaliy. Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
“Chilangarlik asboblarining tuzilishi” diapozitivlar; Ko‘rgazma, namuna materiallar, metallga ishlov berishda foydalaniladigan qo‘l asbob-uskunalaridan namunalar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, savollar banki, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, animatsiyalar, trenajyorlar, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Foydalaniladigan metodlar: Og‘zaki, ko‘rgazmali, “Aqliy xujum”, “Veer”, “Munozara”, “Rolli o‘yin”, “Mozaika” kabi interaktiv metodlar. Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-50
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning mehnat ta’limi haqidagi bilimlarini “Blits” savollari orqali aniqlaydi.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash. 4-sinf mehnat ta’limi darsida yog‘och va yog‘ochga ishlov berish haqidagi tushunchalarni takrorlaydi.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi: Darsda o‘qituvchi xavfsizlik texnikasi bilan tanishganlik haqidagi ma’lumotga imzo chektirib olishi kerak.
Joriy yo‘riqnoma. Metallarga ishlov berishda foydalaniladigan qo‘l asboblari haqida umumiy ma’lumotlar beriladi. Chilangarlik asboblarining vazifasi (chilangarlik lineykasi, chizgich, burchaklik, kerner, yog‘och bolg‘a). Dastaki chilangarlik qaychilarining konstruktsiyasi, ishlash printsipi va ular bilan ishlash usullari. Bukish moslamalarining vazifasi va tuzilishi (opravkalar, andazalar, universal bukish moslamasi). Taranglagich, tutqich va siqqichlarning tuzilishi va qo‘llanilishi.
Shuning uchun mavzuni metalning turmushdagi ahamiyati va tuzilishi haqidagi umumiy suhbat tarzda boshlash kerak. O‘quvchilar o‘zlari bilganlaricha metallarga ishlov beruvchi dastgohlar turlari, ularning buzilish sabablari, ishlatish tartib-qoidalari haqida ma’lumotlarni bayon qilishadi. O‘quvchilarning bilish darajasini
14
aniqlagandan so‘ng mavzuni suhbat tarzda boshlash va namunadan foydalangan holda kerakli joylarini ko‘rsatib tushuntirish olib borish maqsadga muvofiqdir. Olingan bilimlarni mustahkamlash maqsadida o‘quvchilarga metallarga ishlov beruvchi dastgohlar namunalaridan ko‘rgazmali tarzda darsni tashkil etish kerak. O‘quvchilarningning qiziqishlarini oshirish maqsadida darsni yangi pedagogik texnologiya metodlaridan foydalangan tarzda tashkil etish maqsadga muofiq. Ushbu mavzuni yoritishda ”Aqliy xujum”, “Veer”, “Munozara”, “Rolli o‘yin”, “Mozaika” kabi metodlardan foydalanish o‘quvchilar egallashi lozim bo‘lgan bilimlarning samarali natijalar berishiga olib keladi.
Olingan bilimlarni mustahkamlash maqsadida o‘quvchilarga metall qirqish stanoklari ko‘rgazmali plakatlari, stanok detal namunalari bilan darsni ko‘rgazmali tarzda tashkil etish kerak.
Mehnatning xavfsizligi uchun:
1. Sozlangan va dastasi mustahkam o‘rnatilgan egov bilangina ishlash lozim.
2. Egov kaftni jarohatlamasligi uchun uning dastasini to‘g‘ri o‘rnatish zarur.
3. Chap qo‘lning barmoqlarini egovning tagaga bukmaslik kerak.
4. Buyumning sirtidagi va tiski orasidagi qirindilarni qo‘l bilan sidirish yoki puflash mumkin emas.
5. Ishlov berilgan zagotovkadagi g‘uddalarni qo‘l bilan pay- paslash man qilinadi.
Yakuniy yo‘riqnoma: Yakuniy instruktaj berish paytida o‘quvchilar baholanadilar (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
4.Yangi mavzuni mustahkamlash
“Aqliy hujum” metodidan foydalaniladi
5. Uyga vazifa berish:
Uyga vazifa qilib mavzu yuzasidan qo‘l asbob uskunalarinng boshqa turlari xaqida qo‘shimcha ma’lumotlarni yig‘ib kelish va savollar tayyorlash. Zarba berish usullarini mashq qilish.
Ish o‘rnini yig‘ishtirish.
15
5-6-mashg‘ulotlar. ARRALAR VA FREZALAR TURLARI. ZUBILO, OTVERTKA VA OMBURLAR. BOLG‘ALAR VA ULARNING TURLARI: PO‘LAT, YOG‘OCH VA PLASTIK BOLG‘ALAR VA TO‘QMOQLAR. YOG‘OCH VA JILVIR QOG‘OZLAR TUZILISHI VA
TURLARI
Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga arralar va frezalar turlari, zubilo, otvertka va omburlar, bolg‘alar va ularning turlari: po‘lat, yog‘och va plastik bolg‘alar va to‘qmoqlar, yog‘och va jilvir qog‘ozlar tuzilishi va turlari haqida umumiy ma’lumotlar berish;
Tarbiyaviy: o‘quvchilarga texnika xavfsizligi qoidalari, shaxsiy gigiena qoidalariga amal qilish lozimligini uqtirish, tez va ozoda ishlashga o‘rgatish, o‘quvchilarda tejamkorlik fazilatlarini shakllantirish;
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning arralar va frezalar turlari, zubilo, otvertka va omburlar, bolg‘alar va ularning turlari: po‘lat, yog‘och va plastik bolg‘alar va to‘qmoqlar, yog‘och va jilvir qog‘ozlar ishlatishga oid ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, texnik ijodkorlikka yo‘naltirish.
Dars tipi: Yangi bilim beruvchi, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. Dars shakli: Nazariy va amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: Og‘zaki, munozara, ko‘rgazmali, amaliy. Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
Ko‘rgazma, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, savollar banki, videodastur, elektron darslik, elektron kutubxona, virtual stend, animatsiyalar, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Foydalaniladigan metodlar: Og‘zaki, ko‘rgazmali, “Aqliy xujum”, “Nilufar guli”, “Baliq skleti”, “Klaster” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-50
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning mehnat ta’limi haqidagi bilimlarini “Blits” savollari orqali aniqlaydi.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash. 4-sinf mehnat ta’limi darsida yog‘och va yog‘ochga ishlov berish haqidagi tushunchalarni takrorlaydi.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi: Darsda o‘quvchilarni xavfsizlik texnikasi bilan tanishtirish lozim.
Joriy yo‘riqnoma. Metallarga ishlov berishda foydalaniladigan qo‘l asboblari haqida umumiy ma’lumotlar beriladi. Chilangarlik asboblarining vazifasi (arra va
16
freza). Metall qirqish stanoklarida ishlashni amalga oshirish texnika va texnologiyaning hozirgi rivojlangan paytda unda bajariladigan ishlar yuqori bilim, ko‘nikma va malakalarni talab qiladi. Odatda ko‘pchilik o‘quvchilar ular haqida muayyan ma’lumotlarga ega bo‘lish bilan birga ayrim o‘quvchilar ular haqida umuman ma’lumotga ega ham emas va unda bajariladigan ishlar bilan tanish emas.
Olingan bilimlarni mustahkamlash maqsadida o‘quvchilarga metall qirqish stanoklari ko‘rgazmali plakatlari, stanok detal namunalari bilan darsni ko‘rgazmali tarzda tashkil etish kerak. Darsning samaradorligini oshirish maqsadida pedagogik texnologiya metodlaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Yakuniy yo‘riqnoma: Yakuniy instruktaj berish paytida o‘quvchilar baholanadilar (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
4.Yangi mavzuni mustahkamlash
“Klaster ” metodidan foydalaniladi
5.Uyga vazifa berish:
Uyga vazifa qilib arralar va frezalar xaqida hamda bolg‘a turlari xaqida qo‘shimcha ma’lumotlarni yig‘ib kelish va savollar tayyorlash. Jilvir qog‘ozda ish bajarish ko‘nikmalarini shakllantirish.
Ish o‘rni yig‘ishtiriladi.
MASHINA, MEHANIZM, STANOKLAR VA ULARDAN FOYDALANISH
7-8 mashg‘ulotlar. METALLGA ISHLOV BERISH STANOKLARI VA ULAR HAQIDA TUSHUNCHA. MASHINALARNING ASOSIY QISMLARI. QISMLARIDAGI KUCH-HARAKAT UZATISH YO‘LI,
STANOKNI ISHGA TAYYORLASH BOSQICHLARI
Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga metallga ishlov berish stanoklari va mashinalarning asosiy qismlari (dvigatel, uzatish mexanizmi, ishchi organi), qismlardagi kuch-harakat uzatish yo‘llari, stanokni ishga tayyorlash bosqichlari haqida umumiy ma’lumotlar berish;
Tarbiyaviy: o‘quvchilarga texnika xavfsizligi qoidalari, shaxsiy gigiena qoidalariga amal qilish lozimligini uqtirish, o‘uvchilarni tez va ozoda ishlashga o‘rgatish, o‘quvchilarda tejamkorlik fazilatlarini shakllantirish;
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning metallga ishlov berish
stanoklari va mashinalarning asosiy qismlari (dvigatel, uzatish mexanizmi, ishchi organi), qismlardagi kuch-harakat uzatish yo‘llari, stanokni ishga tayyorlash bosqichlarini bajarishga oid ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, texnik ijodkorlikka yo‘naltirish.
17
Dars tipi: Yangi bilim beruvchi, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. Dars shakli: Nazariy va amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: Og‘zaki, munozara, ko‘rgazmali amaliy.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
Ko‘rgazma, namuna materiallar, model, maket, stend, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, videodastur, savollar banki, animatsiyalar, trenajyorlar, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Foydalaniladigan metodlar: Og‘zaki, ko‘rgazmali, “Aqliy xujum”, “Veer”, “Munozara”, “Mozaika” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-50
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning mehnat ta’limi haqidagi bilimlarini “Blits” savollari orqali aniqlaydi.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash. 4-sinf mehnat ta’limi darsida yog‘och va yog‘ochga ishlov berish haqidagi tushunchalarni takrorlaydi.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi: Metall qirqish stanoklarida ishlashni amalga oshirish texnika va texnologiyaning hozirgi rivojlangan paytda unda bajariladigan ishlar yuqori bilim, ko‘nikma va malakalarni talab qiladi. Odatda ko‘pchilik o‘quvchilar ular haqida muayyan ma’lumotlarga ega bo‘lish bilan birga ayrim o‘quvchilar ular haqida umuman ma’lumotga ega ham emas va unda bajariladigan ishlar bilan tanish emas. Shuning uchun ushbu mavzuni metall qirqish stanoklarining turmushdagi ahamiyati va tuzilishi haqidagi umumiy suhbat tarzda boshlash kerak. O‘quvchilar o‘zlari bilganlaricha metall qirqish stanoklari haqida ularning mavjud turlari, ishlash tartib-qoidalari haqida malumotlarni bayon qilishadi. O‘quvchilarning bilim darajasini aniqlagandan so‘ng mavzuni suhbat tarzda boshlash va namunadan foydalangan holda kerakli joylarini ko‘rsatib tushuntirish olib borish maqsadga muvofiqdir. Chilangarlik o‘quv ustaxonalaridagina foydalaniladigan metall qirqish stanoklari bilan cheklanib qolmasdan balki, ishlab chiqarishda foydalaniladigan stanoklar haqidagi umumiy ma’lumotlarni bayon qilib o‘tish kerak bo‘ladi.
Joriy yo‘riqnoma. Olingan bilimlarni mustahkamlash maqsadida o‘quvchilarga metall qirqish stanoklari ko‘rgazmali plakatlari, stanok detal namunalari bilan darsni ko‘rgazmali tarzda tashkil etish kerak. Darsning samaradorligini oshirish maqsadida pedagogik texnologiya metodlaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir
Dastgohlarni ishga tayyorlash (prmalash dastgohi misolida):
18
Qo‘l va kiyimlar dastgohning ochiq aylanadigan qismiga, tasmali va tishli uzatmalariga tushib qolishidan saqlanish uchun dastgohning ana shunday barcha qismlari himoya to‘siqlari bilan yaxshi o‘ralishi lozim.
Elektr dvigateli ishlab turgan paytda tasmani bir tomondan ikkinchi tomonga o‘tkazish taqiqlanadi.
Shpindel yoki patron aylanib turganida parmalarni o‘rnatish va almashtirish man qilinadi
Dastgohlarda parmalanayotgan detalni mashina yoki qo‘l tiskisiga mahkam o‘rnatish kerak.
Dastgoh stolidagi qirindilarni faqat cho‘tka bilan sidirish lozim.
Parmalash dastgohida ishlashda kiyimning hamma tugmalarini taqib olish, yenglarni kalta jiyaklar bilan bog‘lash, sochlarni tartiblab, ro‘molcha bilan tang‘ib olish zarur.
Uvalanadigan metallarni parmalashda shaffof himoya ko‘zoynagini tutish zarur. Parmalash dastgohini to‘xtatish uchun aylanayotgan patronni qo‘l bilan ushlash mumkin emas.
Yakuniy yo‘riqnoma: Yakuniy instruktaj berish paytida o‘quvchilar baholanadilar (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
4.Yangi mavzuni mustahkamlash
“Munozara” metodidan foydalaniladi
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar:
Uyga vazifa berish;
Uyga vazifa qilib mavzu yuzasidan qo‘shimcha ma’lumotlarni yig‘ib kelish va savollar tayyorlash.
Ish o‘rnini yig‘ishtirish.
MAHSULOT ISHLAB CHIQARISH TEXNOLOGIYASI
9-10-mashg‘ulot. METALLARGA ISHLOV BERISH
TEXNOLOGIYASI, KONSTRUKTSIYALASH ELEMENTLARI. YUPQA TUNUKA VA SIMDAN BUYUMLAR TAYYORLASH
Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga metallga ishlov berish texnologiyalari,
konstruktsiyalash elementlari, yupqa tunuka va simdan buyumlar tayyorlash haqida umumiy ma’lumotlar berish;
19
Tarbiyaviy: o‘quvchilarga texnika xavfsizligi qoidalari, shaxsiy gigiena qoidalariga amal qilish lozimligini uqtirish, tez va ozoda ishlashni o‘rgatish, o‘quvchilarda tejamkorlik fazilatlarini shakllantirish;
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning metallga ishlov berish
texnologiyalari, konstruktsiyalash elementlari, yupqa tunuka va simdan buyumlar tayyorlashga oid ko‘nikma va malakalarni shakllantirish, ilmiy izlanishga, texnik ijodkorlikka yo‘naltirish.
Dars tipi: Yangi bilim beruvchi, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. Dars shakli: Nazariy va amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: Og‘zaki, munozara, ko‘rgazmali, amaliy.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: Ko‘rgazma, namuna materiallar, model, maket, stend, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, diagrammalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, audiodastur, videodastur, elektron darslik, savollar banki, animatsiyalar, trenajyorlar, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Foydalaniladigan metodlar: Og‘zaki, ko‘rgazmali, “Bilts”, “Veer”, “Munozara”, “Mozaika” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-50
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning mehnat ta’limi haqidagi bilimlarini “Blits” savollari orqali aniqlaydi.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash. 4-sinf mehnat ta’limi darsida yog‘och va yog‘ochga ishlov berish haqidagi tushunchalarni takrorlaydi.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi: Metall qirqish stanoklarida ishlashni amalga oshirish texnika va texnologiyaning hozirgi rivojlangan paytda unda bajariladigan ishlar yuqori bilim, ko‘nikma va malakalarni talab qiladi. Odatda ko‘pchilik o‘quvchilar ular haqida muayyan ma’lumotlarga ega bo‘lish bilan birga ayrim o‘quvchilar ular haqida umuman ma’lumotga ega ham emas va unda bajariladigan ishlar bilan tanish emas. Shuning uchun ushbu mavzuni metall qirqish stanoklarining turmushdagi ahamiyati va tuzilishi haqidagi umumiy suhbat tarzda boshlash kerak. O‘quvchilar o‘zlari bilganlaricha metall qirqish stanoklari haqida ularning mavjud turlari, ishlash tartib-qoidalari haqida malumotlarni bayon qilishadi. O‘quvchilarning bilim darajasini aniqlagandan so‘ng mavzuni suhbat tarzda boshlash va namunadan foydalangan holda kerakli joylarini ko‘rsatib tushuntirish olib borish maqsadga muvofiqdir. Chilangarlik o‘quv ustaxonalaridagina foydalaniladigan metall qirqish
20
stanoklari bilan cheklanib qolmasdan balki, ishlab chiqarishda foydalaniladigan stanoklar haqidagi umumiy ma’lumotlarni bayon qilib o‘tish kerak bo‘ladi. Joriy yo‘riqnoma. Olingan bilimlarni mustahkamlash maqsadida o‘quvchilarga metall qirqish stanoklari ko‘rgazmali plakatlari, stanok detal namunalari bilan darsni ko‘rgazmali tarzda tashkil etish kerak. Darsning samaradorligini oshirish maqsadida pedagogik texnologiya metodlaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir
Dastgohlarni ishga tayyorlash (prmalash dastgohi misolida):
Qo‘l va kiyimlar dastgohning ochiq aylanadigan qismiga, tasmali va tishli uzatmalariga tushib qolishidan saqlanish uchun dastgohning ana shunday barcha qismlari himoya to‘siqlari bilan yaxshi o‘ralishi lozim.
Elektr dvigateli ishlab turgan paytda tasmani bir tomondan ikkinchi tomonga o‘tkazish taqiqlanadi.
Shpindel yoki patron aylanib turganida parmalarni o‘rnatish va almashtirish man qilinadi
Dastgohlarda parmalanayotgan detalni mashina yoki qo‘l tiskisiga mahkam o‘rnatish kerak.
Dastgoh stolidagi qirindilarni faqat cho‘tka bilan sidirish lozim.
Parmalash dastgohida ishlashda kiyimning hamma tugmalarini taqib olish, yenglarni kalta jiyaklar bilan bog‘lash, sochlarni tartiblab, ro‘molcha bilan tang‘ib olish zarur.
Uvalanadigan metallarni parmalashda shaffof himoya ko‘zoynagini tutish zarur. Parmalash dastgohini to‘xtatish uchun aylanayotgan patronni qo‘l bilan ushlash mumkin emas.
Yakuniy yo‘riqnoma: Yakuniy instruktaj berish paytida o‘quvchilar baholanadilar (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
4.Yangi mavzuni mustahkamlash
“Munozara” metodidan foydalaniladi
Uyga vazifa berish:
Uyga vazifa mavzu yuzasidan qo‘shimcha ma’lumotlarni yig‘ib kelish va savollar tayyorlash.
Ish o‘rnini yig‘ishtirish.
11-12-mashg‘ulotlar. METALL BUYUMLARDA BIRIKTIRISH TURLARI: HARAKATSIZ VA YARIM HARAKATCHAN Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga metall buyumlarda biriktirish turlari: harakatsiz (payvand) va yarim harakatchan buyumlar tayyorlash haqida umumiy ma’lumotlar berish;
21
Tarbiyaviy: o‘quvchilarga texnika xavfsizligi qoidalari, shaxsiy gigiena qoidalariga amal qilish lozimligini uqtirish, tez va ozoda ishlashni o‘rgatish, o‘quvchilarda tejamkorlik fazilatlarini shakllantirish;
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning metall buyumlarda biriktirish turlari: harakatsiz (payvand) va yarim harakatchan buyumlar tayyorlashga oid ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, texnik ijodkorlikka yo‘naltirish.
Dars tipi: Yangi bilim beruvchi, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. Dars shakli: Nazariy va amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: Og‘zaki, munozara, ko‘rgazmali amaliy.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
Ko‘rgazma, namuna materiallar, model, maket, stend, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, savollar banki, topshiriq kartochkalari, anketalar, animatsiyalar, test dasturlari, trenajyorlar, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Foydalaniladigan metodlar: Og‘zaki, ko‘rgazmali, “Bilits”, “Veer”, “Klaster” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-50
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash. metallga ishlov berish texnologiyalari, konstruktsiyalash elementlari, yupqa tunuka va simdan buyumlar tayyorlash haqida umumiy ma’lumotlar so‘raladi
3.Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi: Metall buyumlarda biriktirish turlari: harakatsiz (payvand) va yarim harakatchan buyumlar tayyorlash.
Olingan bilimlarni mustahkamlash maqsadida o‘quvchilarga metall qirqish stanoklari ko‘rgazma plakatlari, stanok, detal namunalari bilan darsni ko‘rgazmali tarzda tashkil etish kerak. Darsning samaradorligini oshirish maqsadida pedagogik texnologiya metodlaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir
Joriy yo‘riqnoma. Detallarni vintlar yordamida biriktirish buyumlarning ikki yoki undan ortiq detallarini har xil vintlar yordamida biriktirish amalga oshiriladigan chilangarlik operatsiyasidir. Bunda vintlarni burash uchun gayka kalitlari va otvyortkalardan, ommaviy ishlab chiqarishda turli elektrlashtirilgan asboblardan foydalaniladi.
Detallarni vintlar bilan biriktirishda ro‘y beradigan braklar: Vintning rezbasi to‘liq bo‘lmasligi.
Vintning rezbasi eyilgan bo‘lishi.
22
Vintni rezbali teshikka burab kiritishda uning qiyshayishi. Biriktirilgan detallar teshiklaridagi rezbaning eyilishi.
Vintli birikmalar turli mashinalarda, priborlarda, mexanizmlarda, shu jumladan, tayyor konstruktor detallaridan har xil buyumlarni yig‘ishda keng foydalaniladi. Vintli birikmalar yordamida detallar (buyumlar) yig‘ishni mashq qilish. Kavsharlash tartibi. Kavsharlash quyidagi operatsiyalardan iborat bo‘ladi: biriktiriladigan detallami tozalash va zichlash, kovya tilini tozalash, kovyaga xizmat ko‘rsatish va uni tayyorlash, kavsharlanadigan detallami qizdirish va flyuslar yordamida oksidlarini ketkazish, detallar orasidagi tirqishga kavsharni kiritish va choklarni tozalash.
Kavsharlanadigan detallar sirtiga kavshar yaxshi yuqishi va yopishib qolishi uchun detallar sirtini qunt bilan tozalash, oksidlari va yog‘larini ketkazish kerak. Kovyaga xizmat ko‘rsatish zarurligiga ko‘ra quyidagi tartibda amalga oshiriladi: qizdirilgandan so‘ng oksidlangan kovyaning ish qirrasini avval dag‘al egov bilan tozalanadi va kovyaning tilini biroz yumaloqlanadi;
Yetarli 400-450° qizdirilgan kovyani oksiddan tozalash uchun ish qismini bir bo‘lak novshadil yoki kanifol bilan ishqalanadi;
Kovyani kavsharga tez surtilib, uning bir bo‘lagini ish kirralari bilan eritiladi. Erigan kavsharning yaltiroq qatlami kovyaning ish qirrasini qoplaydi va chokni to‘ldiradi.
Yakuniy yo‘riqnoma: Yakuniy instruktaj berish paytida o‘quvchilar baholanadilar (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
4.Yangi mavzuni mustahkamlash
“Klaster” metodidan foydalaniladi Uyga vazifa berish;
Uyga vazifa qilib mavzu yuzasidan qo‘shimcha ma’lumotlarni yig‘ib kelish va savollar tayyorlash.
Ish o‘rnini yig‘ishtirish.
13-14-mashg‘ulot. METALLARGA ISHLOV BERISHDA QO‘LLANILADIGAN XALQ HUNARMANDCHILIGI ELEMENTLARI. METALLGA ISHLOV
BERISHGA OID KASB-HUNARLAR TO‘G‘RISIDA MA’LUMOT Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga metallarga ishlov berishda qo‘llaniladigan xalq hunarmandchiligi elementlari, metallga ishlov berishga oid kasb-hunarlar to‘g‘risida ma’lumot berish;
Tarbiyaviy: o‘quvchilarga texnika xavfsizligi qoidalari, shaxsiy gigiena qoidalariga amal qilish lozimligini uqtirish, tez va ozoda ishlashni o‘rgatish, o‘quvchilarda tejamkorlik fazilatlarini shakllantirish;
23
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning Metallarga ishlov berishda
qo‘llaniladigan xalq hunarmandchiligi elementlariga oid ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, texnik ijodkorlikka yo‘naltirish. Dars tipi: Yangi bilim beruvchi, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. Dars shakli: Nazariy va amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: Og‘zaki, munozara, ko‘rgazmali amaliy.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
Ko‘rgazma, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, savollar banki, topshiriq kartochkalari, anketalar, audiodastur, videodastur, elektron darslik, elektron kutubxona, virtual stend, animatsiyalar, test dasturlari, trenajyorlar, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Foydalaniladigan metodlar: Og‘zaki, ko‘rgazmali, “Zinama zina”, “BBB”, “Klaster” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-50
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash. Klaster metodi orqali mavzu takrorlanadi.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi: Metallarga ishlov berishda qo‘llaniladigan xalq hunarmandchiligi elementlari, metallga ishlov berishga oid kasb-hunarlar to‘g‘risida ma’lumot texnika va texnologiyaning hozirgi rivojlangan paytda unda bajariladigan ishlar yuqori bilim, ko‘nikma va malakalarni talab qiladi. Odatda ko‘pchilik o‘quvchilar ular haqida muayyan ma’lumotlarga ega bo‘lish bilan birga ayrim o‘quvchilar ular haqida umuman ma’lumotga ega ham emas va unda bajariladigan ishlar bilan tanish emas. O‘quvchilarning bilim darajasini aniqlagandan so‘ng mavzuni suhbat tarzda boshlash va namunadan foydalangan holda kerakli joylarini ko‘rsatib tushuntirish olib borish maqsadga muvofiqdir.
Joriy yo‘riqnoma. Olingan bilimlarni mustahkamlash maqsadida o‘quvchilarga metall qirqish stanoklari ko‘rgazmali plakatlari, stanok detal namunalari bilan darsni ko‘rgazmali tarzda tashkil etish kerak. Darsning samaradorligini oshirish maqsadida pedagogik texnologiya metodlaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir
Yakuniy yo‘riqnoma: Yakuniy instruktaj berish paytida o‘quvchilar baholanadilar (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish
24
me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
4.Yangi mavzuni mustahkamlash
“Zinama zina ” metodidan foydalaniladi Uyga vazifa berish;
Uyga vazifa qilib mavzu yuzasidan qo‘shimcha ma’lumotlarni yig‘ib kelish.
Ish o‘rnini yig‘ishtirish.
15-16-mashg‘ulot. DETALLAR VA BUYUMLAR KONSTRUKTIV QIRQIMLARINI TOPISH
Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga detallar va buyumlar konstruktiv qirqimlarini topish to‘g‘risida ma’lumot berish;
Tarbiyaviy: o‘quvchilarga texnika xavfsizligi qoidalari, shaxsiy gigiena qoidalariga amal qilish lozimligini uqtirish, tez va ozoda ishlashni o‘rgatish, o‘quvchilarda tejamkorlik fazilatlarini shakllantirish;
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning detallar va buyumlar
konstruktiv qirqimlarini topishga oid ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, texnik ijodkorlikka yo‘naltirish.
Dars tipi: Yangi bilim beruvchi, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. Dars shakli: Nazariy va amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: Og‘zaki, munozara, ko‘rgazmali, amaliy. Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
“Chilangarlik asboblarining tuzilishi” diapozitivlar; Ko‘rgazma, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, savollar banki, topshiriq kartochkalari, anketalar, animatsiyalar, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Foydalaniladigan metodlar: Og‘zaki, ko‘rgazmali, “Daraxt guli”, “Eng boy o‘quvchi” aksiyasi, “Nilufar guli” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-50
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash. Eng boy o‘quvchi metodi orqali mavzu takrorlanadi.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi: Detallar va buyumlar konstruktiv qirqimlarini topish to‘g‘risida ma’lumot texnika va texnologiyaning hozirgi rivojlangan paytda unda
25
bajariladigan ishlar yuqori bilim, ko‘nikma va malakalarni talab qiladi. Odatda ko‘pchilik o‘quvchilar ular haqida muayyan ma’lumotlarga ega bo‘lish bilan birga ayrim o‘quvchilar ular haqida umuman ma’lumotga ega ham emas va unda bajariladigan ishlar bilan tanish emas. O‘quvchilarning bilim darajasini aniqlagandan so‘ng mavzuni suhbat tarzda boshlash va namunadan foydalangan holda kerakli joylarini ko‘rsatib tushuntirish olib borish maqsadga muvofiqdir.
Joriy yo‘riqnoma. Olingan bilimlarni mustahkamlash maqsadida o‘quvchilarga metall qirqish stanoklari ko‘rgazmali plakatlari, stanok detal namunalari bilan darsni ko‘rgazmali tarzda tashkil etish kerak.
Darsning samaradorligini oshirish maqsadida pedagogik texnologiya metodlaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir
Dars mashg‘uloti yuzasidan nazariy ma’lumotlar
Ushbu mavzuni o‘tishda ish ob’ektini to‘g‘ri tanlash maqsadga muvofiqdir. Maktabda juda ko‘p, kerakli eshik lo‘kidoni ana shunday ob’ektlardan biridir. Eshik lo‘kidonining o‘lchamlari va konstruktsiyasi lo‘kidon eshikni yopiq holda mahkam tutib turishini ta’minlaydigan bo‘lishi kerak.
Konstruktiv elementlarni ishlab chiqish hamma detallar o‘rnatiladigan asosdan boshlanishi kerak. Eshik zichlab yopib qo‘yilishini nazarda tutib lo‘kidon sterjenining diametrini eng kamida 10-12 mm qilinadi. Uning uzunligi eshik kesakisidagi qotiruvchi o‘yiqning chuqurligini va uning ikkita mahkamlovchi qoplagichini, shuningdek, bukilishini hisobga olgan holda taxminan 30 mm bo‘lishi kerak. Bukilgan sterjenning uzunligini va qotirishda eng kami 25-30 mm tik yo‘nalishda harakatlanishini, shuningdek, ostki cheklagich rolini bajaradigan burchakning o‘lchamini hisobga olib asosning uzunligini 120-125 mm qilinadi. Uning eni esa sterjenning o‘lchamiga va uni tutib turadigan qoplagichlarning konstruktsiyasiga qarab belgilanadi. Ko‘pincha tayyor holdagi qoplagichlarning uzunligiligi 40 mm atrofida bo‘ladi, bunda sterjenning diametri, qoplagichning asosga mahkamlanadigan quloqlari hisobga olinadi. Shuning uchun asosning eni ham shuncha bo‘lishi kerak.
Sterjenni tutib turadigan qoplagichlar shakldor bo‘lishi, sterjenni zich ushlab turishi va quloqlari bilan asosga mahkam o‘rnatilishi kerak. Asosiy kuch yuqoridagi qoplagichga tushishini nazarda tutib, uning enini ostki qoplagichga nisbatan kengroq va qolgan o‘lchamlarini bir xil qilish lozim.
Ostki cheklagichning konstruktsiyasini tokchasining eni 15 mm, uzunligi asosining kengligiga baravar odatdagi 90° li burchaklik sifatida tasavvur qilish mumkin.
Sterjenning qotirgichi ham tokchasining o‘lchami taxminan 15 mm burchakdan iborat bo‘lib, yuqoridagi tokcha 3 mm bukilishi lozim (56-rasm). Bunda qotirgichning uzunligi sterjenning
surilishiga monelik qilmasligi kerak. Eshik lo‘kidonidagi hamma Detallarning konstruktsiyalari ishlab chiqilgach, ularning asosdagi o‘rinlarini hamda o‘rnatilish yo‘llarini topish lozim. Bunda sterjenning yuqoriga va pastga bemalol harakatlanishidan tashqari, kerakli holatlarda to‘g‘ri qotirilishini ham hisobga| olish shart.
26
Yakuniy yo‘riqnoma: Yakuniy instruktaj berish paytida o‘quvchilar baholanadilar (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
4.Yangi mavzuni mustahkamlash
“Daraxt guli ” metodidan foydalaniladi
Uyga vazifa berish:
Mavzu yuzasidan qo‘shimcha ma’lumotlarni yig‘ib kelish va savollar tayyorlash.
Ish o‘rnini yig‘ishtirish.
17-18-mashg‘ulot. METALLARGA ISHLOV BERISH JARAYONLARI BILAN UYG‘UNLASHTIRILGAN XALQ HUNARMANDCHILIGI TEXNOLOGIYASI
Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga metallarga ishlov berish jarayonlari bilan uyg‘unlashtirilgan xalq hunarmandchiligi texnologiyasi to‘g‘risida ma’lumot berish; Tarbiyaviy: o‘quvchilarga texnika xavfsizligi qoidalari, shaxsiy gigiena qoidalariga amal qilish lozimligini uqtirish, tez va ozoda ishlashni o‘rgatish, o‘quvchilarda tejamkorlik fazilatlarini shakllantirish;
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning metallarga ishlov berish jarayonlari bilan uyg‘unlashtirilgan xalq hunarmandchiligi texnologiyasiga oid ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, texnik ijodkorlikka yo‘naltirish.
Dars tipi: Yangi bilim beruvchi, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. Dars shakli: Nazariy va amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: Og‘zaki, munozara, ko‘rgazmali, amaliy. Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar
Ko‘rgazma, namuna materiallar, model, proektsion materiallar, videomateriallar, kompyuter, plakatlar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, savollar banki, animatsiyalar, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Foydalaniladigan metodlar: Og‘zaki, ko‘rgazmali, “Aqliy xujum”, “Veer”, “Munozara”, “Rolli o‘yin”, “Mozaika”, “Daraxt guli”, “Eng boy o‘quvchi” aksiyasi, “Klaster” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-50
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash,
27
o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash. Eng boy o‘quvchi metodi orqali mavzu takrorlanadi.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi:. Metallarga ishlov berish jarayonlari bilan uyg‘unlashtirilgan xalq hunarmandchiligi texnologiyasi to‘g‘risida ma’lumotlar beriladi.
Joriy yo‘riqnoma. Shuning uchun mavzuni metalning turmushdagi ahamiyati va tuzilishi haqidagi umumiy suhbat tarzda boshlash kerak. O‘quvchilar o‘zlari bilganlaricha metallarga ishlov berish jarayonlari bilan uyg‘unlashtirilgan xalq hunarmandchiligi texnologiyasi to‘g‘risida ma’lumotni bayon qilishadi. O‘quvchilarning bilish darajasini aniqlagandan so‘ng mavzuni suhbat tarzda boshlash va namunadan foydalangan holda kerakli joylarini ko‘rsatib tushuntirish olib borish maqsadga muvofiqdir. Olingan bilimlarni mustahkamlash maqsadida o‘quvchilarga metallarga ishlov berish jarayonlari bilan uyg‘unlashtirilgan xalq hunarmandchiligi texnologiyasi to‘g‘risida ma’lumot beriladi. O‘quvchilarningning qiziqishlarini oshirish maqsadida darsni yangi pedagogik texnologiya metodlaridan foydalangan tarzda tashkil etish maqsadga muvofiq. Ushbu mavzuni yoritishda “Aqliy xujum”, “Veer”, “Munozara”, “Rolli o‘yin”, “Mozaika” kabi metodlardan foydalanish o‘quvchilar egallashi lozim bo‘lgan bilimlarning samarali natijalar berishiga olib keladi.
Yakuniy yo‘riqnoma: Yakuniy instruktaj berish paytida o‘quvchilar baholanadilar (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
4.Yangi mavzuni mustahkamlash
“Daraxt guli ” metodidan foydalaniladi
Uyga vazifa berish.
Uyga vazifa qilib mavzu yuzasidan qo‘shimcha ma’lumotlarni yig‘ib kelish va savollar tayyorlash.
Ish o‘rnini yig‘ishtirish.
19-20 mashg‘ulot. Yog‘ochga ishlov berish ustaxonasining tuzilishi. Yog‘ochga ishlov berishda xavfsizlik texnikasi qoidalari. Yog‘ochning turmushda va xalq ho‘jaligidagi ahamiyati, tuzilishi, turlari, ishlatilish sohalari. Yog‘ochlarning tashqi ko‘rinishi va o‘ziga xos belgilari. Yog‘ochning yaroqlilik
va yaroqsizlik belgilari
Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga duradgorlik o‘quv ustaxonalarining tuzilishi, texnika xavfsizligi qoidalari, yog‘ochlarga ishlov beruvchi usta ish o‘rnini tashkil qilish,
28
yog‘ochning turmushdagi hamda xalq xo‘jaligidagi ahamiyati, yog‘ochning tuzilishi, xossalari va o‘ziga xos belgilari haqida umumiy ma’lumotlar berish; Tarbiyaviy: o‘quvchilarga texnika xavfsizligi qoidalari, ish o‘rnini tashkil qilish qonun-qoidalarini tushuntirish, yog‘ochning turmushda va xalq xo‘jaligidagi ahamiyatini, sanitariya gigiena talablariga rioya etishga o‘rgatish; Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning yog‘ochlarga ishlov berish xaqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish. Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
“Maktab ustaxonalarida yog‘ochga ishlov berishda xavfsiz mehnat qilish” o‘quv filmi, tayyor buyumlarning namunalari, 5-7 sinflar uchun mehnat talimi jadvallari, maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, kompyuter, plakatlar, rasmlar, chizmalar, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, savollar banki, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Foydalaniladigan metodlar: Og‘zaki, ko‘rgazmali, “Blits”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-50
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning mehnat ta’limi haqidagi bilimlarini “Blits” savollari orqali aniqlaydi.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash. 4-sinf mehnat ta’limi darsida yog‘och va yog‘ochga ishlov berish haqidagi tushunchalarni takrorlaydi.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi:. Yog‘ochga ishlov berish ustaxonasining tuzilishi, yog‘ochga ishlov berishda xavfsizlik texnikasi qoidalari, yog‘ochning turmushda va xalq xo‘jaligidagi ahamiyati, tuzilishi, turlari, sohalari, yog‘ochning tashqi ko‘rinishi va o‘ziga xos
belgilari haqida ma’lumot beriladi. Darsda o‘qituvchi xavfsizlik texnikasi bilan tanishganlik haqidagi ma’lumotga imzo chektirib olishi kerak. Ushbu mavzuni o‘tishda asosiy vazifalar yog‘ochlar umumiy xossalari, tarkibi, tuzilishi va xossalarini ular orasidagi umumiy bog‘lanishlarni o‘rganishdan iborat.
Joriy yo‘riqnoma. O‘quvchilarga mavzu yuzasidan quyidagi ma’lumotlar beriladi: yog‘ochga ishlov berish mashg‘ulotlari maktabning tegishli ustaxonasida o‘tkaziladi. Har bir o‘quvchiga doimiy ish o‘rni, ya’ni xonaning dastgoh o‘rnatilgan muayyan qismi ajratiladi.
29
Ish o‘rnida hamma vaqt namunali tartib bo‘lishi va u erga faqat mazkur dars uchun kerakli asboblar qo‘yilishi lozim. Yog‘ochlarning xalq xo‘jaligidagi ahamiyati haqida ma’lumot beriladi. Yog‘ochlarning tashqi ko‘rinishi, yaroqlilik va yaroqsizlik belgilari namunalar asosida tushuntiriladi.
Sinab ko‘rish usuli bilan yog‘ochning ko‘rinishi va yaroqliligi va yaroqsizligi hamda qattiq-yumshoqligi, zichligi, hamda xar turli tashqi ta’sirlarga chidamliligi aniqlanadi.
Yakuniy yo‘riqnoma: Yakuniy instruktaj berish paytida o‘quvchilar baholanadilar (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
4.Yangi mavzuni mustahkamlash
1. Yog‘ochlarga ishlov berish ustaxonasiga qo‘yiladigan talablar haqida nimalarni bilasiz?
2. Yog‘ochga ishlov berishda texnika xavfsizligi qoidalarini tushuntiring.
3. Yog‘ochlarning xalq xo‘jaligidagi ahamiyati haqida nimalarni bilasiz?
4. Yog‘ochlar qaysi sohalarda ishlatiladi?
5. Yog‘ochlarning tashqi va ichki ko‘rinishiga ko‘ra farqlanishi haqida ma’lumot bering.
6. Yog‘ochlarning yaroqli yoki yaroqsizligini aniqlash usullari.
5.Uyga vazifa berish:
1. Darslikdagi 10-mavzuni o‘qib kelish va amaliy mustaqil ishlarni bajarish.
2. O‘tilgan mavzu yuzasidan qo‘shimcha adabiyotlardan foydalangan holda mavzu bo‘yicha 10 ta test tuzib kelish.
3. Yog‘ochga ishlov berishda xavfsizlik texnikasi qoidalarini o‘rganish.
4. Savollarga javob berish.
21-22 mashg‘ulot. DURADGORLIKDA ISHLATILADIGAN
YOG‘OCHLAR: TERAK, TOG‘TERAK, SHUMTOL, QARAG‘AY, EMAN, NOK, CHINOR VA BOSHQALAR
Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga duradgorlikda ishlatiladigan yog‘ochlar va yog‘och turlari haqida umumiy ma’lumotlar berish;
Tarbiyaviy: o‘quvchilarni texnika xavfsizligi qoidalari, yog‘och turlarining turmushda va xalq xo‘jaligidagi ahamiyatini, sanitariya gigiena talablariga rioya etishga o‘rgatish;
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning yog‘ochlarga ishlov berish xaqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish. Foydalaniladigan metodlar: klaster, mantiqiy zanjirlar,
og‘zaki, ko‘rgazmali.
30
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
“Maktab ustaxonalarida yog‘ochga ishlov berishda xavfsiz mehnat qilish” o‘quv filmi, tayyor buyumlarning namunalari, 5-7 sinflar uchun mehnat talimi jadvallari, maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, kompyuter, plakatlar, rasmlar, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, savollar banki, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, tabiiy namunalar, xom-ashyo namunalari, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1. Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilaming mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. Duradgorlikda ishlatiladigan yog‘ochlarning namunalarini tayyorlash.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash.
1. Yog‘ochlarga ishlov berish ustaxonasiga qo‘yiladigan sanitariya- gigiena talablari haqida ma’lumot bering.
2. Duradgorlik o‘quv ustaxonalarida ish o‘rnini tashkil etishda nimalarga e’tibor berish kerak?
3. Yog‘ochga ishlov berishda qanday texnika xavfsizligi qoidalariga rioya qilish kerak?.
4. Xalq xo‘jaligidagi yog‘ochlarning ishlatilish sohalari haqida ma’lumot bering?
5. Yog‘ochlar tuzilishiga ko‘ra bir-biridan qanday farqlanadi?
6. Yog‘ochlarning foydalanishga yaroqli yoki yaroqsizligi qanday aniqlanadi?.
3. Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi: Darsni duradgorlik o‘quv ustaxonasida yoki maktab hovlisida tashkil qilish maqsadga muvofiq. Qurilish va duradgorlikda ishlatiladigan yog‘och materiallarda uning puxtaligini kamaytiruvchi nuqsonlar bo‘lmasligi, oson ishlanuvchan bo‘lishi, berilgan shaklni o‘zgartirmasligi, tashqi ta’sirlarga qarshilik ko‘rsata olishi yoki buzilmasligi, havo va suv ta’siriga chidamli bo‘lishi haqida ma’lumotlarni berish lozim. Darsni o‘quvchilarga tushuntirishda yog‘och namunalaridan foydalanish kerak chunki o‘quvchilar amaliy ko‘rgandan keyin ularning xotirasida yaxshi saqlanib qoladi. Yog‘ochlarning sifatlari ularning texnik xossalarini tashkil etish to‘g‘risida tushintirish. Yog‘och materaillaridan foydalanish vaqtida ularga nisbatan talab va shartlar Davlat standartiga asosan belgilanishini aytish lozim. Yog‘ochning kimyoviy va fizik xossalari haqida qisqacha ma’lumot beriladi.
Joriy yo‘riqnomasi. O‘quvchilarga mavzu yuzasidan quyidagi ma’lumotlar beriladi: Daraxtlar tashqi ko‘rinishiga qarab ikki turga: ignabargli (qora qarag‘ay,
31
qarag‘ay, tilog‘och, kedr va hokazo) hamda bargli (eman, qora qayin, qayin, tog‘terak va xokazo)larga bo‘linadi.
Yog‘ochlik yuqori darajada mustaxkam bo‘lib, unga kesuvchi asboblar bilan yaxshi ishlov bersa bo‘ladi. Yog‘ochdan yasalgan
detallarni osongina yelimlash, mixlar va burama mixlar yordamida biriktirish mumkin. Yog‘ochdan yasalgan buyumlarning tashqi ko‘rinishi chiroyli chiqadi. Yog‘ochning ko‘zlari va qurt teshgan joylari ham uning nuqsonlari hisoblanadi. Bu kamchiliklar sanoat ishlab chiqarishida yog‘ochdan foydalanish imkoniyatini cheklaydi, ammo ular bezakdor buyumlar tayyorlashda katta yordam berishi mumkin.
Yog‘ochning fizik xossalari uning rangi, tovlanishi, tob tashlab eshilishi, tabiiy guli(teksturasi), hidi, namligi, nam ta’sirda bo‘kishi, quruvchanligi, zichligi, nam o‘tkazuvchanligi, issiqlik o‘tkazuvchanligi, tovush o‘tkazuvchanligi, elektr o‘tkazuvchanligidan iborat.
Yuqoridagi ma’lumotlar asosida o‘quvchilar ayrim daraxtlarning umumiy shaklini va alohida qismlarining qanday shaklda o‘sishini aniqlashadi. O‘qituvchi tomonidan o‘quvchilarga turli xil daraxtlardan tayyorlangan yog‘och namunalari ko‘rsatiladi va tahlil qilinadi. Turli daraxtlarga tegishli ko‘ndalang halqalarni kuzatib, ularning nimalarni bildirishini aniqlang..
Yakuniy yo‘riqnoma: Joriy yo‘riqnoma berish vaqtida yo‘l qo‘yilgan xatoliklar tahlil qilinadi va tuzatiladi. Yakuniy yo‘riqnoma berish paytida o‘qituvchi o‘quvchilarni baholaydi (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash:
1. Yog‘och turlari xaqida ma’umot bering?
2. Daraxtning qaysi qismlarida yog‘och hosil bo‘ladi?
3. Daraxtning yog‘och to‘qimalari qanday vazifalarni bajaradi?
4. Yog‘ochning ko‘ndalang xalqalaridan nimalarni bilasiz?
5. Daraxtning ildizidan nimalar tayyorlanadi?
6. Butasimon o‘simliklar yog‘ochidan nimalar tayyorlanadi?
7. Yog‘ochning fizik xossalari haqida nimalar bilasiz?
5. Uyga vazifa berish:
1. Darslikdagi 11-mavzuni o‘qib kelish va amaliy mustaqil ishlarni bajarish.
2. Mavzu yuzasidan klaster tuzish
3. Yog‘och turlarini aniqlashga qaratilgan yog‘och namunalarini olib kelish.
32
23-24 mashg‘ulot. MAHALLIY HUDUDDA O‘SADIGAN
DARAXTLAR VA ULARDAN OLINADIGAN YOG‘OCH TURLARINI O‘RGANISH. YOG‘OCHLARNING SIFATINI VA ULARNING
NUQSONLARI
Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga mahalliy xududda o‘sadigan daraxtlar va ulardan olinadigan yog‘och turlarini o‘rganish, yog‘ochlarning sifatini, nuqsonlarini aniqlash bo‘yicha umumiy ma’lumotlar berish;
Tarbiyaviy: o‘quvchilarni texnika xavfsizligi qoidalari, yog‘och turlarining turmushda va xalq xo‘jaligidagi ahamiyatini, sanitariya gigiena talablariga rioya etishga, yog‘och materiallarini tejamkorlik bilan ishlatishni o‘rgatish.
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning yog‘ochlarga ishlov berish haqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish. Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, “Ro‘lli o‘yin”, “Muammoli vaziyat” kabi interaktiv metodlar.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
“Maktab ustaxonalarida yog‘ochga ishlov berishda xavfsiz mehnat qilish” o‘quv filmi, tayyor buyumlarning namunalari, maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, savollar banki, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, rasmlar, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, topshiriq kartochkalari, anketalar, tabiiy namunalar, xomashyo namunalari, test dasturlari, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1. Tashkiliy qism. O‘qituvchi o‘quvchilarning mehnat ta’limi haqidagi bilimlarini “Blits” savollari orqali aniqlaydi. O‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qiladi.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash.
Yog‘ochning tashqi ko‘rinishiga qarab turlari, yog‘ochlarning kamchiliklari, to‘qimalari, ko‘ndalang halqalari, ildizidan nimalar tayyorlanishi hamda yog‘ochning fizik xossalari (rangi, tovlanishi, tob tashlab eshilishi, tabiiy guli(teksturasi), hidi, namligi, nam ta’sirda bo‘kishi, quruvchanligi, zichligi, nam o‘tkazuvchanligi, issiqlik o‘tkazuvchanligi, tovush o‘tkazuvchanligi, elektr o‘tkazuvchanligi) haqidagi ma’lumotlarni aqliy hujum metodi orqali takrorlash.
3. Yangi mavzuning bayoni.
33
Kirish yo‘riqnomasi. Mahalliy hududda o‘sadigan daraxtlar va ulardan olinadigan yog‘och turlari, teksturasi va undan foydalanish, yog‘ochlarning sifatini va ularning nuqsonlarini aniqlash to‘g‘risidagi ma’lumotlar “Ro‘lli o‘yin”, “Ishbop o‘yin”, “Bumerang” metodlaridan foydalanib tushuntiriladi.
Ushbu mavzuni o‘tishda asosiy vazifalar yog‘ochlar umumiy xossalari, tarkibi, tuzilishi va xossalarini ular orasidagi umumiy bog‘lanishlarni o‘rganishdan iborat. Joriy yo‘riqnoma. O‘quvchilarga mavzu yuzasidan quyidagi ma’lumotlar beriladi: Har bir daraxtning yo‘g‘ochi bir- biriga nisbatan qattiq-yumshoqligi, og‘ir-u engilligi, zichligi, turli ta’sirlarga chidamliligi, ishlov berishga qulayligi, ko‘rinishi, rangi va boshqa belgilar bilan farqlanadi.
Qarag‘ay, pixta, tilog‘och kabilardan asosan turli o‘lchamlardagi taxtalar, to‘sinlar, reykalar tayyorlanadi.
Har qanday yog‘ochning ishlatilishi uning fizik va mexanik xossalariga, ishlatilish sharoitiga, miqdoriga va boshqalarga bog‘liq bo‘ladi. Yog‘ochning sifatini kuzatish va sinab ko‘rish usullari bilan aniqlanadi. Kuzatish usullari yog‘ochning sifatini belgilashdagi eng asosiy ko‘rsatkich undan tayyorlanmoqchi bo‘lgan buyum kattaligiga mos bo‘l- gan sog‘lom qismi bor yoki yo‘qligini aniqlashdan iborat. Yog‘ochning ko‘ndalang va bo‘ylama qismlarini kuzatish orqali uning ichki qismlari chirimaganliga yoki boshqa turdagi zararlanishga uchramaganliga,
hamda rangi va guldorligi qanday ekanligi aniqlanadi.
Sinab ko‘rish usuli bilan yog‘ochning qattiq-yumshoqligi, zichligi, hamda xar turli tashqi ta’sirlarga chidamliligi aniqlanadi.
Yog‘ochning qattiqligini unga o‘zidan qattiq buyumlarning uchini, tig‘ini, qirrasini ma’lum miqdordagi kuchlar bilan botirib ko‘rish orqali, aniqlanadi. Bunda xar bir maqsad uchun ishlatiladigan eng qulay qattiqlikdagi yog‘och sifatli xisoblanadi.
Yog‘ochning namligi laboratoriya sharoitida asosan ikki usulda uning nam va quritilgan xoldagi oralig‘ini o‘lchash yoki namlikni o‘lchaydigan asbob elektr nam o‘lchagich yordamida aniqlanadi.
Yog‘ochning nuqsonlariga zararkunandalar etkazadigan zararlar, yog‘ochni quritish va saqlash davrida har xil bo‘ladigan holatlar hamda tabiiy nuqsonlar kiradi. Yog‘och zararkunandalari o‘sib turgan daraxtlarga va yog‘och buyumlarga zarar etkazuvchi yog‘och zamburug‘lari, yog‘ochxo‘r qo‘ng‘izlar hamda yog‘och kemiruvchi qo‘ng‘izlardan iborat.
Yuqorida keltirilgan ma’lumotlar asosida yog‘ochlarning umumiy xossalarini o‘rganish, yog‘ochning sifatini va nuqsonlarini aniqlash.
Yakuniy yo‘riqnoma: Joriy yo‘riqnoma berish vaqtida yo‘l qo‘yilgan xatoliklar tahlil qilinadi va tuzatiladi. Yakuniy yo‘riqnoma berish paytida o‘qituvchi baholar qo‘yadi (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish
34
me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash
1. Mahalliy hududda o‘sadigan daraxtlarga misollar keltiring.
2. Qattiq yoki mo‘rt yog‘ochlardan nimalar yasash mumkin?
3. Yog‘ochlarda uchraydigan nuqsonlar haqida nimalar bilasiz?
4. Yog‘ochning yorilmasdan qurishi nimaga bog‘liq?
5. Nima uchun yog‘och buralib yoki bukilib qoladi?
6. Yog‘ochni to‘g‘ri quritish uchun nima qilish kerak?
7. Yog‘och nima ta’sirida chiriydi?
8. Yog‘ochni chirishdan saqlash usullari qaysilar?
9. Yog‘ochni turli kuchlarga chidamli bo‘lishi nimalarga bog‘liq?
10. Yog‘ochni yong‘indan saqlash qoidalarini ayting?
5. Uyga vazifa berish:
1.Darslikdagi 12-mavzuni o‘qib kelish.
2.Mahalliy hududda o‘sadigan daraxtlarni qiyosiy tahlil qilib kelish.
3.Yog‘och turlarini aniqlashga qaratilgan yog‘och namunalarini olib kelish.
4.Yog‘och sifati va nuqsonlarini aniqlashga qaratilgan ishlarni bajarish.
ASBOB-USKUNALAR, MOSLAMALAR VA ULARDAN FOYDALANISH
25-26 mashg‘ulot. DURADGORLIK DASTGOHI, QO‘L ASBOBLARINING TUZILISHI VA TURLARI, ULARDAN FOYDALANISH QOIDALARI
Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga yog‘ochga ishlov beradigan dastgohlar, qo‘l asboblarining tuzilishi va turlari, ulardan foydalanish qoidalari haqida umumiy ma’lumotlar berish.
Tarbiyaviy: o‘quvchilarga texnika xavfsizligi qoidalari, yog‘och turlarining turmushda va xalq xo‘jaligidagi ahamiyatini, sanitariya gigiena talablariga rioya etishga, yog‘och materiallarini tejamkorlik bilan ishlatishni o‘rgatish.
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarga yog‘ochga ishlov beradigan dastgoxlar haqida ma’lumotlar berish, qo‘l asboblarining tuzilishi va turlari haqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish.
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, amaliy, “B/B/B” metodi, “Toifalash” jadvali kabi interaktiv metodlar.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: “Maktab ustaxonalarida yog‘ochga ishlov berishda xavfsiz mehnat qilish” o‘quv filmi, tayyor buyumlarning namunalari, maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, rasmlar, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, tabiiy namunalar, xom-ashyo namunalari, test dasturlari,
mustaqil bajarish topshiriqlari.
35
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1. Tashkiliy qism. O‘qituvchi o‘quvchilarning yog‘ochga ishlov berish texnologiyasi bo‘limi umumiy tushunchalar qismida olingan bilimlarini “Erkin yozish” metodi orqali aniqlaydi. O‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qiladi.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash. Mahalliy hududda o‘sadigan daraxtlar va ulardan olinadigan yog‘och turlari, teksturasi va undan foydalanish, yog‘ochlarning sifatini va ularning nuqsonlarini aniqlashga doir savol javob tarzda takrorlanadi.
3. Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi:. Darsni duradgorlik o‘quv ustaxonasida tashkil qilish maqsadga muvofiq. Darsni boshlashdan oldin yog‘ochga ishlov beradigan stanoklar va ular haqida tushunchalarni, ishlatilishi to‘g‘risida ma’lumotlar berish lozim. O‘quvchilarga o‘quv ustaxonalarida ishlatiladigan qo‘l asboblarning turlari, tuzilishi, vazifasi, ularni ishga sozlash va rejalash va arralash vaqtida rioya qilinadigan xavfsizlik texnikasi va shaxsiy gigiena qoidalari haqida qisqacha tushuncha berib, so‘ngra rejalashni va arralashni mashq qildirish haqida ma’lumotlarni berish lozim.
Joriy yo‘riqnomasi: O‘quvchilarga mavzu yuzasidan quyidagi ma’lumotlar beriladi: Duradgorlik ishlarini bajarishda foydalaniladigan maxsus dastgohlar turli xil bo‘lib, ular ishlov berilayotgan yog‘och materiallarini kerakli xolatda mahkam tutib turish uchun xizmat qiladi.
Maktab ustaxonasidagi duradgorlik dastgohining asosiy qismi uning oyoqlariga o‘rnatilgan va kerakli balandlikda mahkamlanadigan ish stolidan iborat bo‘lib, u stolda tegishli kattalikdagi yog‘och materiallarini ishlov berish uchun kerakli holatda mahkam o‘rnatish uchun teshiklar ochiladi.
Qo‘l asboblarining tuzilishi va turlari, ulardan foydalanish qoidalari xaqida ma’lumot berish kerak.
Duradgorlik dastgohlarining tuzilishi va ishlash qonun qoidalari haqida tushunchalar berish asosida duradgorlik dastgohidan to‘g‘ri foydalanish usullarini mashq qilish bo‘yicha amaliy ishlar bajariladi. Bunda o‘qituvchi tomonidan mashqlar o‘quvchilarga ko‘rsatib beriladi.
Yakuniy yo‘riqnoma: Joriy yo‘riqnoma berish vaqtida yo‘l qo‘yilgan xatoliklar tahlil qilinadi va tuzatiladi. Yakuniy yo‘riqnoma berish paytida o‘qituvchi o‘quvchilarni baholaydi (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar
36
ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi
4. Yangi mavzuni mustahkamlash
1. Duradgorlik dastgohi tuzilishi haqida ma’lumot bering.
2. Duradgorlik dastgohi qismlarini sanab bering.
3. Dastgoh stolining bir qismi nima uchun chuqurlashtirilgan?
4. Dastgoh stolining balandligi qanday usulda belgilanadi?
5. Dastgohda materialni to‘g‘ri o‘rnatish va mahkamlash qoidalariga rioya qilish nima uchun zarur?
6. Qo‘l asboblarining tuzilishi va turlarini aytib bering.
7. Qo‘l asboblaridan foydalnish qoidari haqida ma’lumot bering.
5. Uyga vazifa berish:
1. Darslikdagi 13-mavzuni o‘qib kelish kelish va amaliy mustaqil ishlarni bajarish.
2. Mavzu yuzasidan krossvord tuzib kelish.
3. Qo‘l asboblarining tuzilishi bo‘yicha toifalang.
4. Duradgorlik dastgohida boshlang‘ich ish elementlarini baja- rishni mashq qiling.
27-28 mashg‘ulot. O‘LCHASH VA REJALASH ASBOBLARI
Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga o‘lchash va rejalash asboblari haqida, o‘lchash va rejalash asboblarida ishlash qoidalari haqida ma’lumotlar berish, o‘lchash va rejalash asboblarining tuzilishi va turlarini o‘rganish.
Tarbiyaviy: o‘quvchilarda o‘lchash va rejalash asboblaridan
foydalanishda sanitariya gigiena qoidalariga amal qilishga o‘rgatish, texnika xavfsizligi qoidalari, yog‘och materiallarini tejamkorlik bilan ishlatishni o‘rgatish. Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarda o‘lchash va rejalash asboblari haqida ma’lumotlar berish, o‘lchash va rejalash asboblarining tuzilishi va turlari xaqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish. Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, amaliy, “Bumerang”, “Mozaika” kabi interaktiv metodlar.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: “Maktab ustaxonalarida yog‘ochga ishlov berishda xavfsiz mehnat qilish” o‘quv filmi, maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, rasmlar, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, tabiiy namunalar, xom-ashyo namunalari, savollar banki, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
37
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1. Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘lchash va rejalash asboblaridan namunalar keltirib qo‘yish.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash. Duradgorlik dastgohining asosiy qismlari, qo‘l asboblarining tuzilishi va turlari, ulardan foydalanish qoidalariga oid tushunchalardan blits savollar orqali takrorlash.
3. Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi:. Darsni duradgorlik o‘quv ustaxonasida tashkil qilish maqsadga muvofiq. Rejalashni mashq qildirishga
o‘tishda rejalashdan ko‘zlangan maqsadni tushuntirish, o‘quvchilarga o‘quv ustaxonalarida ishlatiladigan rejalashda kerak bo‘ladigan asboblarning turlari, tuzilishi, vazifasi, ularni ishga sozlash o‘lchash va rejalash vaqtida rioya qilinadigan xavfsizlik texnikasi va shaxsiy gigiena qoidalari haqida qisqacha tushuncha berib, so‘ngra rejalashni mashq qildirish haqida ma’lumotlarni berish lozim. O‘lchash va rejalash asboblaridan chizg‘ichlar, ruletmetr, qalamlar, xatkash, duradgorlik go‘niyasi, masshtabli chizg‘ich, shtangentsirkul kabilarga ta’rif berish lozim.
Joriy yo‘riqnoma: O‘quvchilarga mavzu yuzasidan quyidagi ma’lumotlar beriladi: Yog‘ochdan turli buyumlar tayyorlash va boshqa ishlarni bajarish uchun yog‘och materiallarni o‘lchash va rejalash kerak bo‘ladi. Buning uchun maxsus asboblardan foydalaniladi.
O‘lchash deb yog‘och materialning o‘lchamlarini va shaklini aniqlashni aytiladi. Bu asboblarga chizg‘ichlar, matr, ruletmetr, go‘niyalar, xatkash transporti va o‘lchov andozalari kiradi.
Rejalar deb tayyorlanadigan buyumning kerakli o‘lchamlardagi shakllarini yog‘och materiallariga chizishni aytiladi. Rejalash uchun yuqorida aytilgan o‘lchash asboblari bilan birga xatkash, qalam, har turli rejalash andozalaridan foydalaniladi. O‘lchash va rejalash asboblari yordamida rejalsh operatsiyalari mashq qilinadi. Xom ashyoni o‘qituvchi rejalagan xolda buyum yasash uchun tayyorlashni ko‘rsatib berishi lozim.
Yakuniy yo‘riqnoma: Joriy yo‘riqnoma berish vaqtida yo‘l qo‘yilgan hatoliklar tahlil qilinadi va tuzatiladi. Yakuniy yo‘riqnoma berish paytida o‘qituvchi o‘quvchilarni baholaydi (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
5. Yangi mavzuni mustahkamlash
1. O‘lchash deb nimaga aytiladi?
2. O‘lchash asboblariga nimalar kiradi?
38
3. Rejalash deganda nimani tushunasiz?
4. Rejalash asboblariga nimalar kiradi?
5. Chiziqlar nima uchun ishlatiladi?
6. O‘lchov andozalari nima uchun ishlatiladi?
7. Rejalash andozalari nima uchun ishlatiladi?
8. Xatkash nima uchun ishlatiladi?
4. Uyga vazifa berish:
1. Darslikdagi 14-mavzuni o‘qib kelish kelish va amaliy mustaqil ishlarni bajarish.
2. O‘lchash va rejalsh asboblarini ishlash jarayonini o‘rganib kelish.
3. Mavzu yuzasidan “VENN” diagrammasi tuzish.
3. Biror yog‘och buyuning andozasini rejalashtirib kelish.
29-30 mashg‘ulot. ARRALAR VA RANDALAR TURLARI Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga arralar va randa turlari, ularni ishga tayyorlashni o‘rgatish hamda arralar va randa turlari ularda ishlash qoidalari haqida ma’lumotlar berish.
Tarbiyaviy: Arra va randa turlari, ularni ishga tayyorlash qoidalarini o‘rgatish. O‘quvchilarda o‘zaro hurmat hissini shakl- lantirish, texnika xavfsizligi qoidalari, yog‘ochni arralashda va randalashda materiallarni tejamkorlik bilan ishlatishni o‘rgatish.
Rivojlantiruvchi: Arra va randa turlari, ularni ishga tayyorlashni inobatga olgan xolda tayyorlashni o‘rgatish, o‘quvchilarga arralar va randalar haqida ma’lumotlar berish, arralar va randalar asboblarining tuzilishi va turlari xaqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish.
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, amaliy, “Kontseptual jadval”, “SWOD” tahlil kabi interaktiv metodlar.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, rasmlar, savollar banki, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1. Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. Arralar va randalar, yog‘och namunalarini tayyorlash.
39
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash. O‘lchash va rejalash asbobla- ridan chizg‘ichlar, ruletmetr, qalamlar, xatkash, duradgorlik go‘niyasi, masshtabli chizg‘ich, shtangentsirkul kabi asboblarni ishlatishga doir ko‘nikma va malakalarni aniqlovchi “blits” savollar berish.
3. Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi:. Darsni duradgorlik o‘quv ustaxonasida tashkil qilish maqsadga muvofiq. Arralar va randalarni turlari va ularni ishga tayyorlashni o‘rgatishdan oldin randalash va arralashdan ko‘zlangan maqsadni tushuntirish, o‘quvchilarga o‘quv ustaxonalarida ishlatiladigan durodgorlik randalarining turlari, tuzilishi, vazifasi, ularni ishga sozlash va arralash hamda randalash vaqtida rioya qilinadigan xavfsizlik texnikasi va shaxsiy gigiena qoidalari haqida qisqacha tushuncha berib, so‘ngra randalarni ishga sozlash haqida ma’lumotlarni berish lozim.
O‘quvchilarga arralashni texnologik karta asosida o‘rgatishda arralash tartibi va ishni boshlash usullari batartib tushuntiriladi va imkoniyat darajasida amalda ko‘rsatish kerak. Arralashning turlari ularni ishlatish usullarini aytib o‘tish ko‘rsatish maqsadga muvofiqdir.
Joriy yo‘riqnoma: O‘quvchilarga mavzu yuzasidan quyidagi ma’lumotlar beriladi: Arralar. Yog‘ochni arralashda qo‘l asboblarining ishlatilishi. Yog‘ochni arralash. Yog‘och materialni arralash uchun ikki xil arradan foidalaniladi. Yog‘och tolalari bo‘ylab yoki tolalar yo‘nalishiga nisbatan ko‘ndalangiga arralanadi. Arra turlari: dastarra yoyarra, sarjinarra va shularga o‘xshashlar haqida ma’lumot berish lozim.
Arralar vazifasiga ko‘ra qirquvchi, tiluvchi arralash arralariga bo‘linadi. Bu arralar bir-biridan tishlarining shakli bilan farq qiladi.
Yupqa materiallami arralash uchun mayda tishli arradan foydalaniladi.
Randalar. Yog‘ochdan buyum tayyorlash uchun kerakli material arralab olingandan so‘ng uning sirtini tozalash, silliqlab tekislash va aniq o‘lchamga keltirish uchun randalash ishlari bajariladi. Bunda sherxebel, taxta randa, mushranda, japs randa kabi turli xil randalardan foydalaniladi.
Duradgorlik randalari vazifalariga ko‘ra sirtlarni tozalash, silliqlash, tekislash maqsadida ishlatiladigan, ya’ni yog‘ochga birlamchi ishlov beruvchi randalarga va maxsus randalarga bo‘linadi. Bular sherxebel, taxta randa, mushranda, japs randalardan, hamda zakrov randa, chok randa, konish randa, dila randa, chorabzal randalar va boshqalardan iborat. O‘quvchilarga ustaxonadagi turli arralarning qaysi ishlarni bajarish uchun ishlatilishini aniqlashga qaratilgan ko‘rsatmalar berish lozim. Yog‘och bo‘lagi bilan xar hil turli arralash va randalash ishlarini to‘g‘ri bajarilishini mashq qilish usullarini ko‘rsatib berish kerak. Randalar bilan to‘g‘ri ishlash mashqlarini bajarish o‘quvchilarda amaliy ko‘nikma va malakalarni shakllantiradi.
Yakuniy yo‘riqnoma: Joriy yo‘riqnoma berish vaqtida yo‘l qo‘yilgan xatoliklar tahlil qilinadi va tuzatiladi. Yakuniy yo‘riqnoma berish paytida o‘qituvchi baholar qo‘yadilar (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni
40
amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash
1. Arralar vazifasiga ko‘ra qanday turlarga ajratiladi?
2. Arralashda qaysi xavfsizlik qoidalariga rioya qilish shart?
3. Randalash orqali yog‘ochga qanday ishlov beriladi?
4. Randalar tuzilishiga ko‘ra qanday turlarga bo‘linadi?
5. Randaning asosiy qismlari qaysilar?
6. Randalar bilan ishlashda qaysi xavfsizlik qoidalariga rioya qilish lozim?
5. Uyga vazifa berish:
1. Darslikdagi 15-mavzuni o‘qib kelish va amaliy mustaqil ish-larni bajarish.
2. Mavzu yuzasidan muammoli vaziyat va topshiriqlar tuzish va yechimini topish. Masalan: Arralash vaqtida arra polotnosi qisilib qolsa nima qilish kerak? .
3. Arralash va randalashga oid amaliy mashqlarni ko‘nikma va malakalarni shakllantirish maqsadida bajarish.
31-32 mashg‘ulot. ISKANALAR, BOLTALAR Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga iskanalar, bolta va teshalar turlari, ularni ishga tayyorlashni o‘rgatish haqida umumiy ma’lumotlar berish, o‘quvchilarga iskanalar, bolta va teshalar turlari ularda ishlash qoidalari haqida ma’lumotlar berish.
Tarbiyaviy: o‘quvchilarga iskanalar, bolta va teshalar turlari, ularni ishga tayyorlash qoidalarini o‘rgatish. O‘quvchilarda o‘zaro hurmat hissini shakllantirish tejamkorlik bilan ishlatishni o‘rgatish.
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarga iskanalar, bolta va teshalar turlari, ularni ishga tayyorlashni inobatga olgan xolda tayyorlashni o‘rgatish, o‘quvchilarda iskanalar, bolta va teshalar haqida ma’lumotlar berish, iskanalar, bolta va teshalar asboblarining tuzilishi va turlari haqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish.
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, amaliy, “Aqliy xujum”, “Kichik guruhlarga bo‘lish” kabi interaktiv metodlar.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, rasmlar, chizmalar, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
41
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1. Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. Iskanalar, bolta va teshalar, Yog‘och namunalarni tayyorlash.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash. Arralar va randalarning turlari va ularni ishga tayyorlash jarayoni, randalash va arralash operatsiyalari haqida savol javob qilish hamda besh minutlik esse yozish.
3. Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi:. Darsni duradgorlik o‘quv ustaxonasida tashkil qilish maqsadga muvofiq. Darsni boshlashdan oldin iskanalar, bolta va teshalar turlari va ular qayerlarda ishlatilishi to‘g‘risida ma’lumotlar berish kerak. Iskanalarni turlarini aytish ularni mashq qildirishga o‘tishda iskanalardan ko‘zlangan maqsadni tushuntirish, o‘quvchilarga o‘quv ustaxonalarida ishlatiladigan yog‘ochlarga ishlov berishda o‘ymakorlikda ishlatiladigan uskanalarni turlari, tuzilishi, vazifasi, ularni ishga sozlash va ishlatish vaqtida rioya qilinadigan xavfsizlik texnikasi va shaxsiy gigiena qoidalari haqida qisqacha tushuncha berib, so‘ngra iskanalashni mashq qildirish haqida ma’lumotlarni berish lozim.
Yo‘nuvchi iskanalar yordamida yo‘nish yo‘li bilan taxtalarning chetlariga faska chiqariladi, tirnoqlar rostlanadi, teshik, uyalar yo‘nib kengaytirilishini aytib o‘tish lozim. Iskanalarning turlari ularni ishlatish usullari, ushlashni ko‘rsatib o‘tkazish maqsadga muvofiqdir.
Joriy yo‘riqnoma: O‘quvchilarga mavzu yuzasidan quyidagi ma’lumotlar beriladi: Yo‘nuvchi iskanalar yupqa, o‘yuvchi iskanalar qalin bo‘ladi. Bundan qat’iy nazar, ularning eni har xil o‘lchamda tayyorlanadi. Yo‘nuvchi iskanalarning eni 4 mm dan 40 mm gacha, o‘yuvchi iskanalarning eni 6 mm dan 20 m gacha bo‘ladi.
Iskanalar bir tomondan charxlanadi. Yo‘nuvchi iskanalarning o‘tkirlik (charxlash) burchagi 18-25°, o‘yuvchi iskanalarning o‘tkirlik burchagi 25-35° atrofida bo‘ladi.
Iskanalarning dastalari zarang, qora qayin, qayrag‘och, yong‘oq
kabi pishiq yog‘ochlardan tayyorlanib, uchiga metall halqa kiydiriladi. halqalar iskanaga bolg‘a bilan urishda dastani yorilishdan saqlaydi.
Yog‘och materiallardan turli xil buyumlar tayyorlashda ularning qismlari ko‘pincha “tirnoq” chiqarish yo‘li bilan biriktirilib, bunda o‘yish-teshish ishlari bajariladi. Bu maqsadda har hil duradgorlik iskanalaridan foydalaniladi.
Asbob-uskunalar va moslamalar tayyorlashda kerakli mustax- kamlikka ega bo‘lgan xar hil yog‘ochlar ishlatiladi. Bular bolg‘a, tesha, bolta, ketmon va boshqa asboblarning dastalari, randa kundalari, narvon, gilam to‘qish dastgoxi, duradgorlik dastgoxi, qo‘lda turli gazlamalar to‘qish dastgoxi, charxpalak, aravalar, qayiq, kemalar va shu kabilardan iborat. Iskanada o‘yish, bolta va teshada chopish va yo‘nish mashqlarini bajrib ko‘rsatish talab qilinadi.
42
Yakuniy yo‘riqnoma: Joriy yo‘riqnoma berish vaqtida yo‘l qo‘yilgan xatoliklar tahlil qilinadi va tuzatiladi. Yakuniy yo‘riqnoma berish paytida o‘qituvchi baholar qo‘yadilar (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi
4. Yangi mavzuni mustahkamlash
1. Iskanalar qanday turlarga bo‘linadi?
2. O‘yuvchi iskanalar bilan qaysi ishlar bajariladi?
3. Yo‘nuvchi iskanalarni tig‘i qanday shakllarda bo‘ladi?
4. Kesuvchi iskanalar bilan qaysi ishlar bajariladi?
5. Iskana bilan ishlashda qaysi havsizlik qoidalariga rioya qilish shart?
6. Boltalar bilan chopishning qanday turlari bor?
7. Bolta bilan chopishda havfsizlik texnikasi qoidalari.
8. Tesha bilan yo‘nish usullarini aytib bering.
5. Uyga vazifa berish:
1. Darslikdagi 16-mavzuni o‘qib kelish va amaliy mustaqil ishlami bajarish.
1. Mavzu yuzasidan “Qarorlar shajarasi” jadvalini mavzuga mos holda to‘ldirib kelish.
2. Iskanalar bilan o‘yish, bolta va teshada yo‘nish ishlarini mashq qilish.
3. Savollarga javob berish.
33-34 mashg‘ulot. BOLG‘ALAR VA ULARNING TURLARI: PO‘LAT, YOG‘OCH VA PLASTIK BOLG‘ALAR VA TO‘QMOQLAR Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga bolg‘alar va ularning turlari (po‘lat, yog‘och va plastik bolg‘alar va to‘qmoqlar), ularni ishga tayyorlashni o‘rgatish haqida umumiy ma’lumotlar berish, o‘quvchilarga bolg‘alar va ularning turlari, ularda ishlash qoidalari haqida ma’lumotlar berish.
Tarbiyaviy: bolg‘alar va ularning turlari (po‘lat, yog‘och va plastik bolg‘alar va to‘qmoqlar), ularni ishga tayyorlash qoidalarini o‘rgatish. O‘quvchilarda o‘zaro hurmat hissini shakllantirish, texnika xavfsizligi qoidalari.
Rivojlantiruvchi: bolg‘alar va ularning turlari (po‘lat, yog‘och va plastik bolg‘alar va to‘qmoqlar), ularni ishga tayyorlashni inobatga olgan xolda tayyorlashni o‘rgatish, bolg‘alar tuzilishi va turlari hxaqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish.
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, amaliy, “Zig-zag”, “Qora quti” kabi interaktiv metodlar.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar,
43
rasmlar, chizmalar, jadvallar, diagrammalar, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, savollar banki, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1. Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. Bolg‘alar va ularning turlaridan ko‘ratishga va ishlashga keltirib qo‘yish.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash. Iskanalar, bolta va teshalar turlari va ularda yog‘ochlarga ishlov berish to‘g‘risida ma’lumotlar asosida “blits” savollar berish.
3. Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi:. darsni duradgorlik o‘quv ustaxonasida tashkil qilish maqsadga muvofiq. Darsni boshlashdan oldin bolg‘alar va ularning turlari (po‘lat, yog‘och va plastik bolg‘alar va to‘qmoqlar) va ular qayerlarda ishlatilishi to‘g‘risida ma’lumotlar berish lozim.
Darsni o‘quvchilarning fikrlash, konstruktorlik qobiliyatini o‘stirish, mehnat madaniyatini shakllantirish, ishni mustaqil ravishda bajarib keta olishlarini ta’minlash maqsadida keyinchalik ishlarni texnologik karta asosida bajarishni o‘rgatish kerak.
Joriy yo‘riqnoma: o‘quvchilarga mavzu yuzasidan quyidagi ma’lumotlar beriladi: Yog‘och qismlarni yig‘ishda iskanalar yordamida o‘yish-teshish ishlarini bajarishda duradgorlik bolg‘alari va yog‘och to‘qmoqdan foydalaniladi. Duradgorlik bolg‘alari kvadrat, doiraviy muhrali bo‘lib, uchki qismi har xil ko‘rinishda bo‘ladi. Ayrim bolg‘alarning uchki qismi mix sug‘irishga moslangan.
Duradgorlik bolg‘alarining muhrasi tekis va silliq bo‘lishi, qavariq va ezilgan joylari bo‘lmasligi kerak. Qavariq va ezilgan muhrali bolg‘alar yog‘och sirtini ezib, tekisligini buzadi.
Yog‘och to‘qmoqlar qayrag‘och, chinor, akatsiya, tut kabi qattiq, pishiq yog‘ochlardan randalab yoki yog‘och ishlanadigan tokarlik stanogida yo‘nib tayyorlanadi.
Bolg‘a va to‘qmoqchani texnik rasmini chizing va ish jarayonida bolg‘alash va to‘qmoqlash operatsiyalarini mashq qiling. Yog‘ochni o‘yish texnologik xaritasi asosida yo‘nish va bolg‘alash ishlarini
bajarib ko‘rsating.
Yakuniy yo‘riqnoma. Joriy yo‘riqnoma berish vaqtida yo‘l qo‘yilgan xatoliklar tahlil qilinadi va tuzatiladi. Yakuniy yo‘riqnoma berish paytida o‘qituvchi o‘quvchilarni baholaydi (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi
44
qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quvishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash
1. Bolg‘alar bilan qanday ishlar bajariladi?
2. Bolg‘a qaysi qismlardan iborat?
3. Bolg‘alar vazniga ko‘ra qanday turlarga bo‘linadi?
4. Yog‘och va plastmassa to‘qmoqchalar bilan qanday ishlar bajariladi?
5. Bolg‘a va to‘qmoqchalar bilan ishlashda qaysi xavfsizlik qoidalariga rioya qilish shart?
6. Uyga vazifa berish:
1. Darslikdagi 17-mavzuni o‘qib kelish va amaliy mustaqil ishlarni bajarish.
2. Mavzu yuzasidan “T” sxemani mavzuga mos holda tuzib kelish.
3. Bolg‘alar va ularning turlari haqidagi ma’lumotni yozma tayyorlash.
35-36 mashg‘ulot. EGOVLAR TUZILISHI VA TURLARI
Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga egov turlari va ularning vazifalarini o‘rgatish, ularni ishga tayyorlashni o‘rgatish haqida umumiy ma’lumotlar berish, o‘quvchilarga egovlar tuzilishi va turlari ularda ishlash qoidalari haqida ma’lumotlar berish.
Tarbiyaviy: o‘quvchilarga egovlar tuzilishi va turlari, ularni ishga tayyorlash qoidalarini o‘rgatish. O‘quvchilarda o‘zaro hurmat hissini shakllantirish, texnika xavfsizligi qoidalari.
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarga egov turlari va ularning vazifalari inobatga olgan xolda buyum tayyorlashni o‘rgatish, ularni
ishga tayyorlashni inobatga olgan xolda tayyorlashni o‘rgatish, egovlar tuzilishi va turlari haqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish.
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, amaliy, “Debatlar”, “Baliq suyagi” kabi interaktiv metodlar.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, rasmlar, chizmalar, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, savollar banki, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
45
Mashg‘ulotning borishi
1. Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. Egovlar va yog‘och namunalarini tayyorlash.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash. Bolg‘alar va ularning turlari (po‘lat, yog‘och va plastik bolg‘alar va to‘qmoqlar) hamda ishlash jarayoni xaqida “blits” savollar berish orqali takrorlash.
3. Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi: Darsni duradgorlik o‘quv ustaxonasida tashkil qilish maqsadga muvofiq. Darsni boshlashdan oldin egov turlari va ularning vazifalari qayerlarda ishlatilishi to‘g‘risida ma’lumotlar berish. Egovlarni turlarini ularning vazifalarini aytish va ularni qayerlarda ishlatish, mashq qildirishga o‘tishda egovlardan ko‘zlangan maqsadni tushuntirish, o‘quvchilarga o‘quv ustaxonalarida ishlatiladigan egovlarning turlari, tuzilishi, vazifasi, ularni ishga sozlash va egovlash vaqtida rioya qilinadigan xavfsizlik texnikasi va shaxsiy gigiena qoidalari haqida qisqacha tushuncha berib, so‘ngra randalashni mashq qildirish haqida ma’lumotlarni berish lozim.
Joriy yo‘riqnoma: O‘quvchilarga mavzu yuzasidan quyidagi ma’lumotlar beriladi: Egovlar ham kesuvchi asboblardan hisoblanadi. Ular o‘lchami va profili har xil bo‘lgan hamda ish yuzasiga tishlar o‘yilgan polosa, brusok yoki chiviqdan iboratdir. Egovlar profiliga, tishlarining shakliga va qanday joylashganligiga hamda o‘lchamlariga qarab xilma-xil bo‘ladi.
Egovlar yassi, kvadrat, uch qirrali, yarim yumaloq, yumaloq va maxsus egovlarga bo‘linadi.
Egovlash orqali yog‘och sirtidagi turli kattalikdagi g‘adir- budirliklar silliqlab tekislanadi. Egovlar sirti turli shakllarda hamda tishlarning shakli va kattaligi ham turlicha bo‘ladi. Yirik g‘adir- budirliklarni tekislash uchun yirik tishli egovlar, maydalari uchun mayda tishli egovlar ishlatiladi. Ayrim egri sirtlarni tekislashda tegishli egri shakldagi egovlar asosiy vosita hisoblanadi. Egov bilan pardozlashning oxirida eng mayda tishli egovlar ishlatiladi. Egovdan to‘g‘ri va havsiz foydalanishi mashqlar davomida o‘zlashtirib boriladi. Egovni qo‘l bilan to‘g‘ri ushlash va uni egovlayotgan yog‘och ustida bir tekis bosgan holda yurg‘izish kerak. Egov bilan ishlashda oldin uning dastasi mustahkam o‘rnatilganligini tekshirib olish kerak. Egovlash vaqtida qo‘llar shikastlanmasligi uchun egovning dastasi tegishli yo‘g‘onlikdagi silliqlangan yog‘ochdan tayyorlanadi. Uning ishlatishda bir qo‘l bilan dastasidan mahkam ushlagan xolda yog‘ochga bosib harakatlantiriladi. Egov bilan ishlaganda qo‘larga ish qo‘lqopi kiyib olish lozim. Egovlar bilan ishlov berish mashqlarini amaliy bajarib ko‘rsatish talab qilinadi.
Yakuniy yo‘riqnoma: Yakuniy yo‘riqnoma berish paytida o‘qituvchi baholar qo‘yadilar (nazariya masalalari va ilgari o‘rganil- gan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish
46
me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi
4. Yangi mavzuni mustahkamlash
1. Egovlash deb nimaga aytiladi?
2. Egov tishlari qanday ko‘rinishlarda bo‘ladi?
3. Zagatovkaga xomaki ishlov berishda qanday tishli egovlardan foydalaniladi?
4. Qanday sirtlarni egri chiziqli sirtlar deyiladi?
5. Qavariq va botiq sirtlar qanday egovlar bilan ishlanadi?
6. Uyga vazifa berish:
1. Darslikdagi 18-mavzuni o‘qib kelish va amaliy mustaqil ishlarni bajarish.
2. Egovlash operatsiyalarini mashq qilish va ish jarayonida qilingan xatolarni to‘g‘rilash..
3. Savollarga javob berish.
37-38 mashg‘ulot. JILVIR QOG‘OZLAR TUZILISHI VA TURLARI Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga jilvir qog‘ozlar tuzilishi va turlari va ularning vazifalarini o‘rgatish, ularni ishga tayyorlashni o‘rgatish haqida umumiy ma’lumotlar berish, o‘quvchilarga jilvir qog‘ozlar tuzilishi va turlari, ularda ishlash qoidalari haqida ma’lumotlar berish.
Tarbiyaviy: o‘quvchilarga jilvir qog‘ozlar tuzilishi va turlari, ularni ishga tayyorlash qoidalarini o‘rgatish. O‘quvchilarda o‘zaro hurmat hissini shakllantirish, texnika xavfsizligi qoidalari.
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarga jilvir qog‘ozlar tuzilishi va turlari xaqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish. Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, amaliy, “FSMU”, “Davra suhbati” kabi interaktiv metodlar.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, rasmlar, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, savollar banki, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1. Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. Jivir qog‘ozlar va yog‘och namunalarini tayyorlash.
47
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash. Egovlar tuzilishi va turlari, ularni ishga tayyorlash qoidalari xaqidagi ma’lumotlar asosida “Zigzag” metodi orqali takrorlash.
3. Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi:. Darsni duradgorlik o‘quv ustaxonasida tashkil qilish maqsadga muvofiq. Darsni boshlashdan oldin jilvirlash to‘g‘risida ma’lumotlar berish lozim. Jilvir qog‘ozlar va turlarini ularning vazifalarini aytish va ularni qayerlarda ishlatish, mashq qildirishga o‘tishda jilvirlashdan ko‘zlangan maqsadni tushuntirish, o‘quvchilarga o‘quv ustaxonalarida ishlatiladigan jilvir qog‘oz turlari, tuzilishi, vazifasi, ularni ishga sozlash va jilvirlash vaqtida rioya qilinadigan xavfsizlik texnikasi va shaxsiy gigiena qoidalari haqida qisqacha tushuncha berib, so‘ngra jilvirlashni mashq qildirish haqida ma’lumotlarni berish lozim.
Joriy yo‘riqnoma: O‘quvchilarga mavzu yuzasidan quyidagi ma’lumotlar beriladi: Buyumlarning sirtlarini pardozlashdan oldin uni jilvir qog‘oz bilan ishqalab tozalanadi. Jilvir qog‘oz mayda qattiq mineral yoki shisha kukuni elimlab yopishtirilgan ip mato yoki kalit qog‘ozdan iborat. Ular yirikligiga qarab dag‘al, o‘rtacha, mayda jilvirlarga bo‘linadi.
Sirtlarni pardozlashdan oldin jilvir bilan ishqalab to‘g‘ri chiziqliligini yaxshilash va tozalash kerak. O‘tkir qirralarn hamda burchaklarini egovlash va shundan keyin jilvir bilan ishlov berish lozim.
Jilvir bir tomoniga mayda qattiq minerallar yoki shisha kukuni yelimlab yopishtirilgan ip mato yoki qalin qog‘ozdan iboratdir. Ular o‘z navbatida donlarining yirikligiga karab dag‘al (№ 6, № 5, № 4), o‘rtacha (№ 3, № 2), mayda (№ 1, № 0), pardozlash (№ 00, Ld 000) jilvirlariga bo‘linadi. Yog‘ochga jilvir bilan ishlov berish mashqlarini bajarishni o‘rgatish lozim.
Yakuniy yo‘riqnoma: Yakuniy yo‘riqnoma berish paytida o‘qituvchi baholar qo‘yadilar (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi
4. Yangi mavzuni mustahkamlash
1. Jilvir qog‘ozlar nimasiga qarab farqlanadi?
2. Jilvirlash usullarini aytib bering?
5. Uyga vazifa berish:
1. Darslikdagi 19-mavzuni o‘qib kelish va amaliy mustaqil ishlarni bajarish.
2. Mavzu yuzasidan “T” sxemani mavzuga mos holda tuzish.
3. Jilvirlash mashqlarini bajarish.
4. Savollarga javob berish.
48
39-40 mashg‘ulot. ASBOB-USKUNA VA MOSLAMALARDAN FOYDALANISH VA TA’MIRLASH
Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga yog‘ochga ishlov beruvchi asbob- uskuna va moslamalardan foydalanish va ta’mirlash qoidalari haqida ma’lumotlar berish. Tarbiyaviy: o‘quvchilarga yog‘ochga ishlov beruvchi asbob- uskuna va moslamalardan foydalanish va ta’mirlash qoidalarini o‘rgatish. O‘quvchilarda o‘zaro hurmat hissini shakllantirish, texnika xavfsizligi qoidalari.
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarda yog‘ochga ishlov beruvchi asbob-uskuna va moslamalar xaqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish.
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, amaliy, “Nilufar guli”, “Charxpalak” kabi interaktiv metodlar.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: “Maktab ustaxonalarida yog‘ochga ishlov berishda xavfsiz mehnat qilish” o‘quv filmi, tayyor buyumlarning namunalari, 5-7 sinflar uchun mehnat talimi jadvallari, maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, rasmlar, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, tabiiy namunalar, savollar banki, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1. Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. Duradgorlikda ishlatiladigan asbob-uskunalar va moslamalardan namunalarni tayyorlash.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash. Jilvir qog‘ozlar tuzilishi va turlari, ularni ishga tayyorlash qoidalari haqidagi ma’lumotlar asosida blits savollar berish va takrorlash.
3. Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi:. Darsni duradgorlik o‘quv ustaxonasida tashkil qilish maqsadga muvofiq. Darsni boshlashdan oldin yog‘ochga ishlov beruvchi asbob-uskuna va moslamalardan foydalanish va ta’mirlash haqida ma’lumotlar berish lozim. Yog‘ochga ishlov beruvchi asbob-uskuna va moslamalardan foydalanish va ta’mirlash vaqtida rioya qilinadigan xavfsizlik texnikasi va shaxsiy gigiena qoidalari haqida qisqacha tushuncha berib, so‘ngra yog‘ochga ishlov beruvchi asbob-uskuna va moslamalardan foydalanish va ta’mirlash haqida ma’lumotlarni berish lozim.
49
Joriy yo‘riqnoma: O‘quvchilarga mavzu yuzasidan quyidagi ma’lumotlar beriladi: Parmalash kesuvchi asboblar — parmalar yordamida teshik hosil kilinadigan texnologik jarayondir.
Drelning dastasi aylantirilishi bilan aylanma harakat parma o‘rnatilgan patronga uzatiladi. Mashg‘ulot jarayonida teshik parmalashning tartibi xaqida ma’umot berish kerak. Yog‘ochni
parmalashda xavfsizlik texnikasi qoidalari tushuntirilib o‘tilishi kerak. Yog‘ochlarga drel va dastparma vositasida ishlov berish mashqlarini bajarib ko‘rsatish talab qilinadi.
Yakuniy yo‘riqnoma: Yakuniy yo‘riqnoma berish paytida o‘qituvchi o‘quvchilarni baholaydi (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi
4. Yangi mavzuni mustahkamlash
1. Asbob-uskuna va moslamalarning turlarini sanab bering.
2. Drel va dastparma deb nimaga aytiladi?
3. Parmalash tartibini aytib bering?
4.. Yog‘ochni parmalashda xavfsiz ishlash qoidalari?
5. Uyga vazifa berish:
1. Darslikdagi 20-mavzuni o‘qib kelish va amaliy mustaqil ishlarni bajarish.
2. Mavzu yuzasidan “Nilufar guli” tuzish
3. Asbob-uskunalarni va moslamalarni ishga tayyorlash va ta’mirlash tartibini o‘rganib kelish.
4. Savollarga javob berish.
41-44 mashg‘ulot. YOG‘OCHGA ISHLOV BERISHDA
ISHLATILADIGAN QO‘L ASBOBLARINI TURLARGA AJRATISH VA ULARNING ISHGA YAROQLILIGINI ANIQLASH. ASBOBLARNI ISHGA TAYYORLASH VA ULAR BILAN ISHLASH
Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga yog‘ochga ishlov berishda ishlatiladigan qo‘l asboblarini turlari, ularning ishga yaroqlililik belgilari, asboblarni ishga tayyorlash va ular bilan ishlash qoidalari haqida ma’lumotlar berish.
Tarbiyaviy: o‘quvchilarda intizomlilik, mas’uliyatlilik sifat- larini, o‘zaro hurmat hissini shakllantirish, mehnatni ilmiy tashkil etish, texnika xavfsizligi qoidalarini o‘rgatish.
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarda ish asboblarini ta’mirlash ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlik- ka yo‘naltirish. Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, amaliy, “Charxpalak”, “Davra suhbati” kabi interaktiv metodlar.
50
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
“Maktab ustaxonalarida yog‘ochga ishlov berishda xavfsiz meh- nat qilish” o‘quv filmi, tayyor buyumlarning namunalari, maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, rasmlar, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, savollar banki, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘quvchilarga yog‘ochga ishlov berishda ishlatiladigan qo‘l asboblarini turlaridan namunalarini tayyorlash.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash. Yog‘ochga ishlov beruvchi asbob-uskuna va moslamalar haqidagi ma’lumotlar asosida savol- javoblar asosida takrorlash. “Ishbop o‘yin” metodini qo‘llagan xolda o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini shakllanganlik darajalarini aniqlash.
3. Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi:. Dars duradgorlik o‘quv ustaxonasida tashkil qilinadi. Darsni mehnat operatsiyalarini xavfsiz usullar asosida bajarish, mehnat madaniyatini shakllantirish, ishni mustaqil ravishda bajara olishlarini ta’minlash maqsadida keyinchalik ishlarni texnologik karta asosida bajarishni o‘rgatish kerak. Shuning uchun o‘quvchilarga qo‘l asboblarini ishlatish yuzasidan operatsiyalarni texnologik karta asosida bajarishni o‘rgatish lozim. Asboblarni ishga tayyorlashda va ular bilan ishlashda mehnat operastiyalarini muvvafaqiyatli bajarish nafaqat kasb egasining mahoratiga balki ish asboblarining ishchi holatiga, xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya etilishiga ham ko‘p jihatdan bog‘liq.
Joriy yo‘riqnoma: O‘quvchilarga mavzu yuzasidan quyidagi ma’lumotlar beriladi: Yog‘ochga ishlov berishda ishlatiladigan qo‘l asboblarini turlarga ajratish va ularning ishga yaroqliligini aniqlash, asboblarni ishga tayyorlash va ular bilan ishlashga oid duradgorlik operatsiyalarini bajarishga kirishish lozim. Har safar ish boshlandan oldin ish qurollarining soz, ishchi holatda ekanligi tekshirib ko‘rilishi lozim, jumladan:
- ish asbob yoki stanok qismlari maksimal darajada ishonchli qotirilgan bo‘lishi;
- jarohatlanish xavfini tug‘diradigan qismlar maxsus himoya vositalari bilan to‘silgan bo‘lishi;
- ishga tushiruvchi va tarmoqdan uzadigan qurilmalar ishchi holatda bo‘lishi,
51
ishqalanuvchi qismlardagi me’yor darajasida moylab turilishi;
- joriy ta’mirlash uchun qo‘llaniladigan asbob-uskunalar ishchi holatda bo‘lishi lozim.
Qo‘l asboblari quyidagi talablarga javob berishi lozim:
- kesuvchi qismlari yaxshi charxlangan bo‘lishi;
- tutqichlar tozalangan bo‘lishi;
- ishchi qismlar tutqichga mustahkam qotirilgan bo‘lishi lozim.
Barcha elektr uskunalar tarmoqqa albatta shtepsel orqali ulanishi
kerak, izolyastiyasi ochilgan sim uchini tarmoqqa ulash qat’iyan man etiladi.
Yuqorida bayon qilingan qoidalar rioya etilishi avvalo insonlar xavfsizligini ta’minlashi bilan ahamiyatli bo‘lsada, shuningdek bu tadbirlar asbob-uskunularning muddatidan oldin ishdan chiqishidan ham saqlaydi.
Mashg‘ulotlar yakunlangach, nafaqat o‘quv ustaxonasini, balki barcha asbob-uskunalar va stanoklar ham sinchiklab tozalanishi va tartibga keltirilishi lozim. Yakuniy yo‘riqnoma: Yakuniy yo‘riqnoma berish paytida o‘qituvchi o‘quvchilarni baholaydi (nazariya masalalari va ilgari o‘rga- nilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi
4. Yangi mavzuni mustahkamlash
1. Yog‘ochga ishlov berishda ishlatiladigan qo‘l asboblarini ishchi xolatda ekanligini tekshirib ko‘rish deganda nimani tushunasiz?
2. Qo‘l asboblariga qo‘yiladigan talablarni tushuntirib bering.
3. Zarb beruvchi asboblar bilan ishlashda qanday qoidalarga rioya qilinishi kerak?
4. Kesuvchi asboblar bilan ishlashda qanday qoidalarga rioya qilinishi kerak?
5. Asboblarni ishga tayyorlashda nimalarga e’tibor berish lozim?
5. Uyga vazifa berish:
1. Darslikdagi 21-mavzuni o‘qib kelish va amaliy mustaqil ishlarni bajarish.
2. Qo‘l asboblarini turlarga ajratishga doir referat tayyorlash.
3. Yog‘ochga ishlov beradigan qo‘l asboblarining yaroqliligini aniqlashga doir savollarga javob tayyorlash.
52
MASHINA, MEXANIZM, STANOKLAR VA ULARDAN FOYDALANISH
45-46 mashg‘ulot. Yog‘ochga ishlov berish stanoklari va ular haqida tushuncha. Mashinalarning asosiy qismlari. Stanokning qismlaridagi kuch-harakatning uzatilish yo‘li, stanokni ishga tayyorlash bosqichlari
Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga yog‘ochga ishlov berish stanoklari va ular haqida tushuncha berish. Mashinalarning asosiy qismlari (dvigatel, uzatish mexanizmi, organi), stanokning qismlaridagi kuch-harakatning uzatilish yo‘li, stanokni ishga tayyorlash bosqichlari haqida umumiy ma’lumotlar berish.
Tarbiyaviy: o‘quvchilarga yog‘ochga ishlov berish stanoklari va ular haqida tushuncha. mashinalarning asosiy qismlari (dvigatel, uzatish mexanizmi, organi), stanokning qismlaridagi kuch-harakat- ning uzatilish yo‘li, stanokni ishga tayyorlash bosqichlari qoidalarini o‘rgatish. O‘quvchilarda o‘zaro hurmat hissini shakllantirish, texnika xavfsizligi qoidalari.
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarga yog‘ochga ishlov berish
stanoklari va ular haqida tushuncha berish. Mashinalarning asosiy qismlari (dvigatel, uzatish mexanizmi, organi), stanokning qismlaridagi kuch- harakatning uzatilish yo‘li, stanokni ishga tayyorlash bosqichlari haqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish.
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, amaliy, “Muammoli vaziyat”, “B/B/B” kabi interaktiv metodlar.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
5-7 sinflar uchun mehnat talimi jadvallari, maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, rasmlar, chizmalar, savollar banki, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1. Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. Yog‘ochga ishlov berish stanoklari va mashinalarning asosiy qismlari (dvigatel, uzatish mexanizmi, organi) namunalari, stanokning qismlaridagi kuch-harakatning uzatilish yo‘li chizmalar, stanokni ishga tayyorlash bosqichlari qoidalarini o‘rgatuvchi namu-nalarini tayyorlash.
53
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash. Yog‘ochga ishlov berishda ishlatiladigan qo‘l asboblarini turlari, ularning ishga yaroqlililik belgilari, asboblarni ishga tayyorlash va ular bilan ishlash qoidalari to‘g‘risidagi ma’lumotlar asosida savol javob tarzda takrorlash.
3. Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi:. Darsni duradgorlik o‘quv ustaxonasida tashkil qilish maqsadga muvofiq. Darsni boshlashdan oldin yog‘ochga ishlov beradigan stanoklar va ular haqida tushunchalarni, ishlatilishi to‘g‘risida ma’lumotlar berish lozim.
Agar maktab ustaxonalarida faqat bitta stanok bo‘lsa, tegishli temani o‘rganishga ajratilgan vaqtni qisqartirishga to‘g‘ri keladi.
Grafiklarni shunday tuzish kerakki, har bir o‘quvchi imkoni boricha o‘quv mavzularini uzluksiz o‘rganadigan bo‘lsin.
O‘qituvchi hammaga kartochka topshiriqlar va yo‘riqnomalar berib bo‘lgach, o‘quvchilarda paydo bo‘lgan savollarga javob beradi, ularni topshiriqlar bilan tanishtirgandan keyin esa materialning qanchalik o‘zlashtirilganini tekshiradi va ishga kirishishga ruxsat beradi.
Suhbatga yetarli darajada e’tibor beriladi, chunki yangi materialni bayon etayotganda yangi mehnat usullarini o‘zlashtirishda o‘quvchilarning tajribasiga tayanishga to‘g‘ri keladi
Joriy yo‘riqnoma: O‘quvchilarga mavzu yuzasidan quyidagi ma’lumotlar beriladi: yog‘ochga ishlov berish stanoklarining tuzilishini o‘rganishda ham yog‘ochga ishlov beruvchi tokarlik stanogini parmalash stanogi bilan solishtirish usulidan foydalaniladi.
Mavzuni o‘rganishda mehnat usullarini namoyish etish va mashq qildirish kabi o‘rganish metodlari muhim o‘rinni egallaydi. Bu metodlar oqilona tarzda almashtirilib turilishi zarur. Masalan, tashqi tsilindrik yuza yo‘nishga kirishilganda o‘qituvchi o‘quvchilardan biriga zagotovka va keskichni o‘rnatish hamda mahkamlab qo‘yishni taklif etadi. O‘qituvchi o‘quvchining qarakatlarini tahlil qiladi, uning xato harakatlariga hammaning diqqatini qaratadi. Keyin o‘qituvchi keskichni qo‘lda ravon va bir tekis siljitib silliq tsilindrik detallarni xomaki yo‘nishni namoyish qiladi nima uchun kesishning boshqa usulini emas, balki aynan shu usulini tanlaganini tushuntirib beradi. Shundan so‘ng ayrim operatsiyalarni o‘quvchilardan biri bajaradi. qolganlar uning ishlashini diqqat bilan kuzatib turishadi.
Barcha mehnat usullari shu yo‘sinda namoyish qilinadi va o‘quvchilar tomonidan takrorlanadi. Shunga qaramay, tajribaning ko‘rsatishicha, o‘quvchilar mustaqil ishga kirishar ekanlar, xatolarga yo‘l quyishadi. Masalan, torets kesishda zagotovka patronga undan iloji boricha kamroq chiqib to‘radigan qilib o‘rnatilishini o‘qituvchi tushuntiradn. Shunga qaramasdan o‘quvchilar zagotovkani unga uzunligi bo‘yicha to‘lato‘kis ishlov berish va kesib olish mumkin bo‘ladigan qilib o‘rnatishadi. Natijada asbob titrab ishlashi oqibatida barvaqt ishdan chiqadi va zagotovka egilib qoladi. Shu sababli o‘qituvchi o‘quvchilarning zagotovkani to‘g‘ri mahkamlaganliklarini ular kesa boshlamaslaridan oldin albatta tekshiradi.
54
Mexanika va uzatmalar ikki turga bo‘linishi jumladan: ishlanish xisobiga ishlaydigan uzatmalar (funktsional tasmali uzatmalar) va ishlash xisobiga ishlaydigan uzatmalar (tishli uzatmalar) xaqida ma’lumotlar berish talab qilinadi. .
Yakuniy yo‘riqnoma: Yakuniy yo‘riqnoma berish paytida o‘qituvchi o‘quvchilarni baholaydi (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlannsa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi
4. Yangi mavzuni mustahkamlash
1. Yog‘ochga ishlov berish stanoklarining tuzilishini aytib bering.
2. Mashinalarning asosiy qismlari to‘g‘risida ma’lumot bering.
3. Stanokning qismlaridagi kuch-harakatni uzatish usullari xaqida nima bilasiz?
4. Stanokni ishga tushirishda e’tiborga olinadigan omillar deganda nimani tushunasiz?
5. Tasmali uzatma bilan tishli uzatmalarning nima farqi bor?
4. Uyga vazifa berish:
1. Darslikdagi 23-mavzuni o‘qib kelish va amaliy mustaqil ishlarni bajarish.
2. Mavzu yuzasidan klaster tuzish
3. Yog‘ochga ishlov berish stanoklarining kitematik sxemasini tuzib kelish.
4. Savollarga javob berish.
MAHSULOTLAR IShLAB ChlQARSh TEXNOLOGIYASI
47-48 mashg‘ulot. DURADGORLIK BUYUMLARI DETALLARINI TAYYORLASH
Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga duradgorlik buyumlari detallarini tayyorlash qoidalari haqida umumiy ma’lumotlar berish;
Tarbiyaviy: texnika xavfsizligi qoidalari, duradgorlik buyumlari detallarini tayyorlash ahamiyatini, sanitariya gigiena talablariga rioya etishga o‘rgatish; Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning duradgorlik buyumlari
detallarini tayyorlash haqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: tokarlik stanoklarining tuzilishini aks ettiruvchi plakatlar, maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, rasmlar, chizmalar, savollar banki, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, tabiiy namunalar, xom-ashyo namunalari, test dasturlari, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, amaliy, “Muammoli ta’lim”. Reja:
1. Tashkiliy qism-5
55
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1. Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbat- chini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash. TD-120 va TDS-120 yog‘ochga ishlov beruvchi tokarlik stanoklarining tuzilishi, ishlash printsipi; mashina, mexanizm, uzel, detal, uzatmalar (tasmali uzatmalar, zanjirli uzatmalar, friktsion uzatmalar, tishli uzatmalar, chervyakli uzatmalar)ga oid ma’lumotlar blits savollari berish orqali takrorlanadi.
3. Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi. O‘qituvchi mavzuga doir quyidagi ma’lumotlarni keltiradi:Yog‘ochdan yasaladigan uy-ro‘zg‘or buyumlarining turi ko‘p bo‘lib, ularning asosiy turlari oshxona, mehmonxona, yotoqxona buyumlaridan iboratdir. Uy-ro‘zg‘or buyumlarining qaysi bir turini yasalishiga va u qanday maqsadda ishlatilishiga qarab yog‘och turi tanlanadi. Tanlash jarayonida asosan ishlatiladigan yog‘och materialining qattiqligi hamda undan tayyorlanadigan buyumdan foydalanish jarayonida ro‘y beradigan ta’sirlarga chidamlilik darajasi hisobga olinadi. Oshxonalarda foydalanadigan yog‘och buyumli anjomlar, ekologik toza va inson salomatligiga zarar etkazmasligi zarur. Shuning uchun yog‘ochlardan uy-ro‘zg‘or buyumlarini tayyorlashda asosan mevali hamda ba’zi manzarali daraxt yog‘ochlari tanlanadi.
Bunday yog‘och materiallarning fizik va mexanik xossalari e’tiborga olib tanlanadi. Bunday daraxtlar g‘o‘la holatida oqova suvlarda bir necha oy suvga bo‘ktirib qo‘yiladi va suvdan olinib taxta holatida kesib quyosh tegmaydigan soya joyda quritiladi. Quritilgan taxtadan turli oshxona anjomlari tayyorlanadi.
Sabzavotlar to‘g‘rash taxtasini sirtini bo‘yash, laklash tavsiya etilmaydi. Sabzavotlar to‘g‘rash taxtasining orqa tomoniga turli naqsh va rasmlar chizish mumkin. Mavzu haqida umumiy ma’lumot berish jarayonida o‘quvchilarni faolligiga e’tibor berish kerak.
Joriy yo‘riqnoma. O‘qituvchi “Sabzavotlar to‘g‘rash taxtasi” ning chizmasini o‘quvchilarga chizib beradi. Shu bilan birga chizma va rasmning bir biridan farqi haqida ham ma’lumot berib o‘tadi. Ko‘z bilan chamalab, qo‘lda ishlangan narsalar bizga qanday ko‘rinsa, shundayligicha, aks ettiriladigan grafik tasvirlar tasviriy san’atda rasm deb ataladi. Maxsus asboblar yordamida hamda tasvir yasashning maxsus qoidalariga rioya qilgan holda bajarilgan tasvir chizma deb ataladi.
O‘quvchilar chizmalar asosida “Sabzavotlar to‘g‘rash taxtasi” yasashni o‘rganishadi. Shundan so‘ng o‘quvchilar ish o‘rinlarini egallashadi va chizma asosida “Sabzavotlar to‘g‘rash taxtasi” ni
yasashga kirishadilar. O‘qituvchi yangi o‘tilgan mavzuni amaliy jihatlarini ko‘rsatib beradi hamda xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilinayotganligiga va ishchi
56
hamda o‘lchov asboblarini to‘g‘ri ham o‘z o‘rinida foydalanilayotganligiga e’tibor beradi. O‘quvchilar ishini nazarat qiladi va ularga tegishli tavsiyalar beradi. Yakuniy yo‘riqnoma: O‘qituvchi o‘quvchilar yo‘l qo‘ygan xatolarni aniqlab ularni bartaraf etish yo‘llarini ko‘rsatadi. Faol ishtirok etgan o‘quvchilarni baholaydi.
Yakuniyi instruktaj berish paytida o‘qituvchi ko‘pincha kompleks baholar qo‘yadilar (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; Chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi), bunday baholar ijobiy natijalar beradi. Bunda o‘quvchilarning o‘quv- ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash
1.Sabzavotlar to‘g‘rash taxtasi uchun qanday turdagi yog‘och- lardan foydalangan ma’qul.
2. Chizma va rasmning bir-biridan farqi nimada?
3. Sabzavotlar taxtasini yasashning ketma-ketligini tushuntirib bering
4.Sabzavotlar taxtasini yasash uchun qanday turdagi ishchi va o‘lchov asboblari zarur bo‘ladi?
5. Uyga vazifa berish:
1.Sabzavotlar to‘g‘rash taxtasini yasashda yo‘l qo‘yilgan xatolarni (agar xatolar bo‘lsa) to‘g‘rilash va pardozlab kelish.
2.Sabzavotlar to‘g‘rash taxtasining orqa tomoniga mustaqil ravishda naqsh kompozitsiyasini chizib kelish.
49-50 mashg‘ulot. DURADGORLIK BIRIKMALARI TO‘G‘RISIDA MA’LUMOTLAR: YELIMLASH MIXLAR, BURAMA MIXLAR
(SHURUP) VA BOSHQA VOSITALAR BILAN BIRIKTIRISH Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga duradgorlik birikmalari to‘g‘risida ma’lumotlar: yelimlash mixlar, burama mixlar (shurup) va boshqa vositalar bilan biriktirish haqida umumiy ma’lumotlar berish;
Tarbiyaviy: o‘quvchilarga texnika xavfsizligi qoidalari, duradgorlik birikma-lari to‘g‘risida ma’lumotlar: yelimlash mixlar, burama mixlar (shurup) va boshqa vositalar bilan biriktirishning ahamiyatini tushuntirish, sanitariya gigiena talablariga rioya etishga o‘rgatish;
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning duradgorlik birikmalari
to‘g‘risida ma’lumotlar: yelimlash mixlar, burama mixlar (shurup) va boshqa vositalar bilan biriktirish xaqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, rasmlar, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar,
57
ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, xom-ashyo namunalari, savollar banki, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Foydalaniladigan metodlar: “Aqliy xujum”, og‘zaki, ko‘rgazmali
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“Veer”, “Muammoli ta’lim”,
1. Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash. Uy-ro‘zg‘or buyumlarining turlari, sabzavotlarni to‘g‘rash taxtasi uchun yog‘och tanlash qoidalari, sabzavotlar to‘g‘rash taxtasini yasash ketma-ketligi va ushbu buyumni yasashda nimalarga e’tibor qaratish kerakligi haqidagi ma’lumotlar “aqliy hujum” metodidan foydalangan holda o‘quvchilardan so‘raladi.
3. Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi. O‘qituvchi mavzuga doir quyidagi ma’lumotlarni keltiradi: Duradgorlik birikmalari biriktirish usuliga ko‘ra ajraladigan va ajralmaydigan duradgorlik birikmalariga bo‘linadi.
Birikmani etarli darajada puxtalash uchun mix, cho‘p mix, burama mix, burchakli ustqurma, kiritma plastinka, bolt gayka va turli duruadgorlik birikmalari (tirnoqli birkmalar, dasta bet bog‘lanishli, maxfiy va yarim maxfiy birikmalar) va hokozo vositalardan foydalaniladi. Qattiq va elastik yog‘och mixni mahkamroq ushlaydi, lekin mixning bunday yog‘ochga qoqish ancha qiyin. Burama mixlar duradgorlik ishlarida, ya’ni eshik va derazalarning oshiq moshiqlarini o‘rnatishda ishlatiladi. Bunday mixning oddiy mixlarga nisbatan ancha puxta birikma hosil qiladi. Detallarni yog‘och mixlar bilan biriktirish asosan turumli birikmalarda
qo‘llaniladi. Yog‘och mixlar yo‘g‘onligi 3-12 mm gacha bo‘ladi. Ular
parmalangan teshiklarga yelimlab qoqiladi. Pardozlangan buyumlarning burchak birikmalari o‘ynab ketmasligi uchun burchakli ustqurma, kiritma plastinka, burama mixlar bilan mahkamlanadi.
Joriy yo‘riqnomasi: O‘qituvchi “dasta bet” duradgorlik
birikmasining Chizmasini chizib tushuntiradi. O‘quvchilar chizmalar asosida “dasta bet” duradgorlik birikmasini yasashni o‘rganishadi.
Shundan so‘ng ish o‘rinlarini egallashadi va chizma asosida “dasta bet” duradgorlik birikmasini yasashga kirishadilar. O‘qituvchi xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilinayotganligiga va ishchi hamda o‘lchov asboblarini to‘g‘ri ham o‘z o‘rinida foydalanilayotganligiga e’tibor beradi. O‘qituvchi o‘quvchilar ishini nazarat qiladi va ularga tegishli tavsiyalar beradi.
58
Yakuniyi yo‘riqnomasi: O‘qituvchi o‘quvchilar yo‘l qo‘ygan xatolarni aniqlab ularni bartaraf etish yo‘llarini ko‘rsatadi. Faol ishtirok etgan o‘quvchilarni baholaydi.
Yakuniyi instruktaj berish paytida o‘qituvchi ko‘pincha kompleks baholar qo‘yadilar (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; Chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi), bunday baholar ijobiy natijalar beradi. Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash
1. Ajraladigan birikmalarga qanday biriktirish usullari misol bo‘ladi?
2. Ajralmaydigan birikmalarga qanday biriktirik usullari misol bo‘ladi?
3. Duradgorlik birikmalari (dasta bet bog‘lash, prizmatik yoki to‘g‘ri tirnoqli birikmalar (bir tirnoqli yoki ko‘p tirnoqli), porsi usulida bog‘lash, zakrovli birikmalar, chokli birikmalar, “qaldirg‘och quyruqli”) haqida nimalar bilasiz?
4. Duradgorlik birikmalarining qo‘llanilish sohalari haqida ma’- lumot bering
5. “Dasta bet” duradgorlik birikmasini tayyorlash ketma-ketli- gini tushuntiring.
6. “Dasta bet” duradgorlik birikmasini hosil qilishda nimalarga e’tibor berish kerak?
5. Uyga vazifa berish:
1. “Dasta bet” duradgorlik birikmasini yasashda yo‘l qo‘ygan xatolarni to‘g‘rilash (agar xatolar bo‘lsa) va pardozlash.
2. “Veer” pedagogik texnologiyasi asosida duradgorlik birikmalari yordamida, mix yordamida, mix cho‘p yordamida, burama mix yordamida, bolt va gayka yordamida hamda yolimlash yordamida hosil qilingan birikmalarning afzallik va kamchilik tomonlarini yozib kelish.
51-52 mashg‘ulot. DURADGORLIK BUYUMLARINING SIRTINI PARDOZLASH VA DETALLARNI KONSTRUKTSIYALAR. BUYUMLAR YUZASIGA QOPLAMALAR YOPISHTIRISH Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga duradgorlik buyumlarining sirtini pardozlash va detallarni konstruktsiyalar va buyumlar yuzasiga qoplamalar yopishtirish haqida umumiy ma’lumotlar berish;
Tarbiyaviy: o‘quvchilarga texnika xavfsizligi qoidalari, duradgorlik buyum-larining sirtini pardozlash va detallarni konstruktsiyalar va buyumlar yuzasiga qoplamalar yopishtirishning ahamiyatini, sanitariya gigiena talablariga rioya etishga o‘rgatish;
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning duradgorlik buyumlarining sirtini pardozlash va detallarni konstruktsiyalar va buyumlar yuzasiga qoplamalar yopishtirish haqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish.
59
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
“Maktab ustaxonalarida yog‘ochga ishlov berishda xavfsiz mehnat qilish” o‘quv filmi, tayyor buyumlarning namunalari, 5-7 sinflar uchun mehnat talimi jadvallari, maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, rasmlar, savollar banki, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, tabiiy namunalar, xom-ashyo namunalari, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Foydalaniladigan metodlar: “Aqliy xujum”, klaster, og‘zaki, ko‘rgazmali
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“Muammoli ta’lim”,
1. Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash. Ajraladigan va ajralmaydigan duradgorlik birikmalari, duradgorlik birikmalarining qo‘llanilish sohalari, “dasta bet” duradgorlik birikmasini tayorlash ketma- ketligi, “dasta bet” duradgorlik birikmasini tayyorlashda nimalarga e’tibor berish kerakligi kabi ma’lumotlar “Aqliy hujum” metodidan foydalangan holda o‘quvchilardan so‘raladi.
3. Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi. Duradgorlik buyumlarining sirtini pardozlash, detallarni konstruktsiyalash va buyumlar yuzasiga qoplamalar yopishtirishdan ko‘zlangan maqsadni tushuntiradi. O‘quv ustaxonalarida ishlatiladigan duradgorlik buyumlarining sirtini pardozlash, detallarni konstruktsiyalash va buyumlar yuzasiga qoplamalar yopishtirish, ularning sifatli chiqishi va boshqa detallarning puxta biriktirishni ta’minlash maqsadida birikmalarni
yasash vaqtida rioya qilinadigan xavfsizlik texnikasi va shaxsiy gigiena qoidalari haqida qisqacha tushuncha beriladi.
Yog‘ochdan buyum tayyorlashning oxirgi bosqichi pardozlashdan iborat. Pardozlash yog‘och buyumining sirtini silliqlash, unga turli usulda bezaklar ishlash bilan chiroyli ko‘rinish hosil qilish hamda loklash va bo‘yash orqali yog‘ochni tez buzilishdan saqlaydigan himoya qatlami qilishdan iborat. Yog‘och buyum sirtini silliqlash uchun randalash, egovlash, jilvirlash usullari qo‘llaniladi.
G’o‘la yog‘ochdan yupqa qatlam shaklida shilib olingan yupqa list materiallar shpon deb ataladi. Ularning qalinligi 0,3 mm va undan ortiq bo‘ladi. Shponlarni ustma-ust, tolalarini o‘zaro perpendikulyar holda yopishtirishdan hosil bo‘lgan qatlam faner deyiladi.
60
Joriy yo‘riqnoma: O‘qituvchi tomonidan “Bolg‘a uchun dasta” yasashning eskizi taqdim etiladi. O‘quvchilar eskiz asosida “Bolg‘a uchun dasta” yasashni o‘rganishadi. O‘qituvchining ruxsati bilan o‘quvchilar o‘z ish o‘rinlarini egallashadi va Chizma asosida “Bolg‘a uchun dasta” yasashga kirishadilar. O‘qituvchi yangi o‘tilgan mavzuni amaliy jihatlarini ko‘rsatib beradi. O‘qituvchi xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilinayotganligiga va ishchi hamda o‘lchov asboblarini to‘g‘ri ham o‘z o‘rinida foydalanilayotganligiga e’tibor beradi. O‘qituvchi o‘quvchilar ishini nazarat qiladi va ularga tegishli tavsiyalar beradi.
Yakuniyi yo‘riqnoma: O‘qituvchi o‘quvchilar yo‘l qo‘ygan xatolarni aniqlab ularni bartaraf etish yo‘llarini ko‘rsatadi. Faol ishtirok etgan o‘quvchilarni baholaydi.
Yakuniyi instruktaj berish paytida o‘qituvchi ko‘pincha komp- leks baholar qo‘yadilar (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; Chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi), bunday baholar ijobiy natijalar beradi. Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash
1. Duradgorlik buyumlarining sirtini pardozlashdan ko‘zlangan maqsadni tushuntiring.
2. Pardozlashning qanday turlarini bilasiz?
3. Buyum sirtini randalash, egovlash va jilvirlashda nimalarga e’tibor berish kerak?
4. Pardozlashning so‘ngi bosqichi hisoblangan loklash va bo‘yashda qanday talablar bajarilishi kerak?
5. “Bolg‘a uchun dasta” yasashning ketma-ketligini tushuntiring.
6. “Bolg‘a uchun dasta” yasashda nimalarga e’tibor berish kerak?
4. Uyga vazifa berish:
1. “Bolg‘a uchun dasta” yasashda yo‘l qo‘ygan xatolarni to‘g‘ri- lash (agar xatolar bo‘lsa) va pardozlash.
2. Darslikdan mavzuga tegishli bo‘lgan ma`lumotlarni o‘rganish
53-54 mashg‘ulot. YOG‘OCHDAN UY-RO‘ZG‘OR BUYUMLARI TAYYORLASHDA FOYDALANISH
Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga yog‘ochdan uy-ro‘zg‘or buyumlari tayyorlashda foydalanish haqida umumiy ma’lumotlar berish;
Tarbiyaviy: texnika xavfsizligi qoidalari, yog‘ochdan uy- ro‘zg‘or buyumlari tayyorlashda foydalanishning ahamiyatini, sanitariya gigiena talablariga rioya etishga o‘rgatish.
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning yog‘ochdan uy-ro‘zg‘or
61
buyumlari tayyorlashda foydalanish haqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish.
Dars metodi: og‘zaki, ko‘rgazmali, amaliy va interaktiv metodlar. Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
“Maktab ustaxonalarida yog‘ochga ishlov berishda xavfsiz mehnat qilish” o‘quv filmi, tayyor buyumlarning namunalari, 5-7 sinflar uchun mehnat talimi jadvallari, maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, rasmlar, chizmalar, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, tabiiy namunalar, xom-ashyo namunalari, savollar banki, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Foydalaniladigan metodlar: “Aqliy xujum”, og‘zaki, ko‘rgazmali
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“Veer”, “Muammoli ta’lim”,
1. Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash. Duradgorlik buyumlarining sirtini pardozlashdan ko‘zlangan maqsad, pardozlashning turlari va bosqichlari, laklash va bo‘yash, “Bolg‘a uchun dasta” yasashning ketma-ketligi va “Bolg‘a uchun dasta” yasashda nimalarga e’tibor berish kerakligi haqidagi ma’lumotlar “aqliy hujum” metodidan foydalangan holda o‘quvchilardan so‘raladi.
3. Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi. O‘qituvchi uy-ro‘zg‘or buyumlaridan biri hisoblangan “Kiyim ilgich” ning chizmasini o‘quvchilarga chizib beradi. O‘quvchilar “Kiyim ilgich” ning chizmasini o‘rganishadi.
Joriy yo‘riqnoma. Shundan so‘ng o‘quvchilar ish o‘rinlarini egallashadi va chizma asosida “Kiyim ilgich” yasashga kirishadilar. O‘qituvchi mavzuning amaliy jihatlarini ko‘rsatib beradi. O‘qituvchi xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilinayotganligiga va ishchi hamda o‘lchov asboblarini to‘g‘ri ham o‘z o‘rinida foydalanilayotganligiga e’tibor beradi. O‘quvchilar ishini nazarat qiladi va ularga tegishli tavsiyalar beradi.
Yakuniyi yo‘riqnoma: O‘qituvchi o‘quvchilar yo‘l qo‘ygan xatolarni aniqlab ularni bartaraf etish yo‘llarini ko‘rsatadi. Faol ishtirok etgan o‘quvchilarni baholaydi.
Yakuniyi instruktaj berish paytida o‘qituvchi ko‘pincha kompleks baholar qo‘yadilar (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni
62
amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; Chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi), bunday baholar ijobiy natijalar beradi. Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab
chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash
1. “Kiyim ilgichi” ni yasash uchun qanday materiallar zarur bo‘ladi?
2. “Kiyim ilgichi” ni yasashda qanday turdagi o‘lchov va ishchi asboblari kerak bo‘ladi?
3. “Kiyim ilgichi” ni yasash qanday ketma-ketlikda olib boriladi?
4. “Kiyim ilgichi” yasashda nimalarga e’tibor berish kerak?
5. Uyga vazifa berish:
1. “Kiyim ilgichi” yasashda yo‘l qo‘ygan xatolarni to‘g‘rilash (agar xatolar bo‘lsa), pardozlash ishni yakunlash.
2. Darslikdan mavzuga tegishli bo‘lgan ma`lumotlsrni o‘rganish.
55-56 mashg‘ulot. YOG‘OCHGA ISHLOV BERISHDA QO‘LLANILADIGAN XALQ HUNARMANDCHILIGI ELEMENTLARI. YOG‘OCHGA ISHLOV BERISHGA OID KASB-HUNARLAR TO‘G‘RISIDA MA’LUMOT Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga yog‘ochga ishlov berishda qo‘llaniladigan xalq hunarmandchiligi elementlar, yog‘ochga ishlov berishga oid kasb-hunarlar to‘g‘risida ma’lumotlar berish;
Tarbiyaviy: texnika xavfsizligi qoidalari, yog‘ochga ishlov berishda qo‘llaniladigan xalq hunarmandchiligi elementlar, yog‘ochga ishlov berishga oid kasb-hunarlar to‘g‘risida ma’lumot berish, sanitariya gigiena talablariga rioya etishga o‘rgatish;
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning yog‘ochga ishlov berishda qo‘llaniladigan xalq hunarmandchiligi elementlar, yog‘ochga ishlov berishga oid kasb-hunarlar haqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: “Maktab ustaxonalarida yog‘ochga ishlov berishda xavfsiz mehnat qilish” o‘quv filmi, tayyor buyumlarning namunalari, 5-7 sinflar uchun mehnat talimi jadvallari, maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, rasmlar, chizmalar, jadvallar, diagrammalar, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, xom-ashyo namunalari, test dasturlari, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Foydalaniladigan metodlar: “Aqliy xujum”, “kichik guruhlarda ishlash”, “Muammoli ta’lim”, og‘zaki, ko‘rgazmali
63
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
57-58 mashg‘ulot. TAYYORLANMANING ESKIZI VA
TEXNOLOGIK XARITASINI TUZISH, TANLASH, REJALASH VA TAYYORLASH
Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga tayyorlanmaning eskizi va texnologik xaritasini tuzish, tanlash, rejalash va tayyorlash haqida umumiy ma’lumotlar berish; Tarbiyaviy: o‘quvchilarni texnika xavfsizligi qoidalari, tayyorlanmaning eskizi va texnologik xaritasini tuzish, tanlash, rejalash va tayyorlash ahamiyati, sanitariya gigiena talablariga rioya etishga o‘rgatish;
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning tayyorlanmaning eskizi va texnologik xaritasini tuzish, tanlash, rejalash va tayyorlash haqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish.
Dars metodi: og‘zaki, ko‘rgazmali, amaliy va interaktiv metodlar. Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
“Maktab ustaxonalarida yog‘ochga ishlov berishda xavfsiz mehnat qilish” o‘quv filmi, tayyor buyumlarning namunalari, 5-7 sinflar uchun mehnat talimi jadvallari, maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, rasmlar, chizmalar, jadvallar, diagrammalar, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, savollar banki, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Foydalaniladigan metodlar: “Aqliy xujum”, ko‘rgazmali
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“Muammoli ta’lim”, og‘zaki,
1. Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash. Naqsh, naqshlarning turlari, naqqoshlik san’ati, yog‘och o‘ymakorligi san’ati, naqshlarini chizishda rioya qilinishi kerak bo‘lgan talablar haqidagi ma’lumotlar blits savollardan foydalangan holda o‘quvchilardan
64
so‘raladi.
3. Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi. O‘qituvchi mavzuga doir quyidagi ma’lumotlarni keltiradi: Har qanday buyumni yasash uchun uning tegishli chizmasi va texnologik jarayonning asosini tashkil qiladigan texnologik xaritasi bo‘lishi shart. Texnologik xaritalar tuzish va ulardan foydalanish o‘quvchilarning ijodiy faolligini oshiradi, texnik tafakkurini rivojlantiradi va mustaqil ishlashga yordam beradi. Bundan tashqari, texnologik xaritalarni tuzish orqali buyumning namunasiga yoki chizmasiga qarab uning murakkab konstruktsiyasini ishlab chiqish; buyum uchun zagotovka tanlash va uning o‘lchamlarini aniqlash; texnologik operatsiya va o‘tishlarni hamda ularni bajarish tartibini belgilash; asboblar, uskuna va moslamalarni tanlash kabi muhim ishlar o‘zlashtirib olinadi.
Tuzilgan texnologik xaritalar yordamida rejalashtirilgan buyumning hamma detallarini yasash va ularni yigishni bajarish mumkin.
Joriy yo‘riqnoma. O‘qituvchi “Ko‘rsatkich” (ukaska) yasashning texnologik xaritasini tuzib ko‘rsatadi. O‘quvchilarning mustaqil bajarishlari uchun “kursicha” yasashning texnologik xaritasini tuzish vazifa sifatida beriladi.
№
|
Ishning bajarish
ketma-ketligi
|
Ishning
eskizi
|
Asboblar
|
Qo‘llaniladigan
moslama
|
o‘lchov
|
ishchi
|
|
|
|
|
|
|
|
O‘qituvchi yangi o‘tilgan mavzuni amaliy jihatlarini ko‘rsatib
beradi. O‘qituvchi o‘lchov asboblarini to‘g‘ri hamda o‘z o‘rinida foydalanilayotganligiga e’tibor beradi. O‘quvchilar ishini nazarat qiladi va ularga tegishli tavsiyalar beradi.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash
1. Texnologiya xarita tuzishdan maqsad nima?
2. Texnologik xarita tuzishga qanday talablar qo‘yiladi?
3.Texnologik xarita yordamida va texnologik xaritasiz buyum yasashni bir biri bilan solishtiring.
5. Uyga vazifa berish:
1.Uy-ro‘zg‘or buyumlaridan birining texnologik xaritasini tuzib kelish.
2. Darslikdan mavzuga tegishli bo‘lgan ma’lumotlarni o‘rganish.
59-60 mashg‘ulot. YOG‘OCHGA ISHLOV BERISH JARAYONLARI BILAN UYG‘UNLASHTIRILGAN XALQ HUNARMANDCHILIGI
Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga yog‘ochga ishlov berish jarayonlari bilan uyg‘unlashtirilgan xalq hunarmandchiligi texnologiyasi haqida umumiy ma’lumotlar berish;
65
Tarbiyaviy: o‘quvchilarga texnika xavfsizligi qoidalari, yog‘ochga ishlov berish jarayonlari bilan uyg‘unlashtirilgan xalq hunarmandchiligi texnologiyasi ahamiyatini, sanitariya gigiena talablariga rioya etishga o‘rgatish;
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning yog‘ochga ishlov berish jarayonlari bilan uyg‘unlashtirilgan xalq hunarmandchiligi texnologiyasi haqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: «Maktab ustaxonalarida yog‘ochga ishlov berishda xavfsiz mehnat qilishª o‘quv filmi, tayyor buyumlarning namunalari, 5-7 sinflar uchun mehnat talimi jadvallari, maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, rasmlar, chizmalar, diagrammalar, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, savollar banki, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Foydalaniladigan metodlar: “Aqliy xujum”, klaster, og‘zaki, ko‘rgazmali
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“Muammoli ta’lim”,
1. Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash. Texnologik xarita tuzishdan maqsad, texnologik xarita tuzishga qo‘yiladigan talablar haqidagi ma’lumotlar blits savollari orqali o‘quvchilardan so‘raladi.
3. Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi. O‘qituvchi mavzuga doir quyidagi ma’lumotlarni keltiradi: aylana, geometrik va boshqa naqsh
namunalarini qora qalamda chizish va ularni qog‘ozda ranglash, rang asosida qavariq holatga keltirish. Oddiy hoshiyasimon naqsh namunalarini tartib raqami bo‘yicha chizish, o‘yish hamda badiiy ishlov berish. Yog‘och o‘ymakorligida naqsh chizish faoliyati dastavval naqsh bo‘laklaridan eng oddiy nusxa ko‘chirishdan boshlanadi. O‘quvchilar qog‘ozda tik, yotiq, yon, to‘g‘ri, yarim aylana chiziqlarini aniq va ravonligiga erishishlari kerak. Yog‘ochlarga mustaqil naqsh ishlash dastlab naqshni bo‘laklarga ajratib va ularni bosqichma-bosqich tartib raqami bilan chizishdan boshlanadi. Masalan, barg bo‘laklari va turlari, kurtak, g‘uncha, gul bofta, shikafta va boshqalar. Yog‘och o‘ymakorligida keng qo‘llanialdigan zanjira islimi, raftori, girix, madohil, turunj naqshlari yuqoridagi bo‘laklardan hosil bo‘ladi.
66
Joriy yo‘riqnoma: O‘qituvchi islimiy naqsh namunalaridan birining chizmasini ketma-ketlikda chizadi (islimiy naqshlarining chizish namunalari darslikning 15 mavzusida keltirib o‘tilgan). Naqsh chizish yo‘l-yo‘riqlarini tushuntirib o‘tadi.
Yakuniyi yo‘riqnoma: O‘qituvchi o‘quvchilar yo‘l qo‘ygan xatolarni aniqlab ularni bartaraf etish yo‘llarini ko‘rsatadi. Faol ishtirok etgan o‘quvchilarni baholaydi.
Yakuniyi instruktaj berish paytida o‘qituvchi ko‘pincha kompleks baholar qo‘yadilar (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; Chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi), bunday baholar ijobiy natijalar beradi. Bunda o‘quvchilarning o‘quv- ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash
1. Yog‘och o‘ymakorligida keng qo‘llaniladigan zanjira islimi, raftori, girix, madohil, turunj naqshlari haqida ma’lumot bering
2. Naqsh namunalarini tartib raqami bo‘yicha chizish va o‘yish deganda nimani tushunasiz?
3. Islimiy naqshlarni chizishda nimalarga e’tibor qaratish zarur
4. Uyga vazifa berish:
1. Mustaqil ravishda islimiy naqsh kompozitsyasini tuzib kelish.
2. Darslikdan mavzuga tegishli bo‘lgan ma’lumotlarni o‘rganish
ELEKTROTEXNIKA IShLARI
61-62 mashg‘ulot. ELEKTR MONTAJ ISHLARIDA ISH O‘RNINI
TASHKIL QILISH. ELEKTR O‘TKAZISH SIMLARINING TURLARI. ELEKTR ASBOBLARI VA ULAR BILAN ISHLASH USULLARI Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga elektr montaj ishlarida ish o‘rnini tashkil qilish, elektr o‘tkazish simlarining turlari haqida umumiy ma’lumotlar berish; Tarbiyaviy: o‘quvchilarga texnika xavfsizligi qoidalari, elektr montaj ishlarida ish o‘rnini tashkil qilish, elektrotexnika ishlarida ishlatiladigan asbob va uskunalardan foydalanish; elektrning xalq xo‘jaligidagi ahamiyatini, sanitariya gigiena talablariga rioya etishga o‘rgatish;
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning elektr montaj ishlarida ish o‘rnini tashkil qilish, elektr o‘tkazish simlarining turlari haqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish.
Dars metodi: og‘zaki, ko‘rgazmali, amaliy va interaktiv metodlar.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: “Elektr montaj ishlarida xavfsiz mehnat qilish” o‘quv filmi, maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, rasmlar,
67
chizmalar, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, savollar banki, topshiriq kartochkalari, anketalar, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Foydalaniladigan metodlar: “Aqliy xujum”, “Muammoli ta’lim”, og‘zaki, ko‘rgazmali
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“kichik guruhlarda ishlash”,
1. Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbat- chini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash. “Aqliy xujum” metodidan foydalaniladi.
3. Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi. O‘qituvchi tomonidan quyidagi savollar o‘rtaga tashlanadi:
1. Elektr energiyasining xalq xo‘jaligidagi ahamiyati haqida nimalar bilasiz?
2. Qanday elektr energiya manbalarini bilasiz?
3. Qanday elektr energiya iste’molchilarini bilasiz?
O‘quvchilar tomonidan berilgan javoblar umumlashtiriladi.
O‘qituvchi elektr energiyasining xalq xo‘jaligidagi ahamiyati, elektr energiya manbalari, elektr energiya iste’molchilari, elektrotexnikada ishlatiladigan asbob uskunalar, elektrotexnika ishlarida xavsizlik texnikasi qoidalari, o‘tkazgich similar va ularni ulash tartibi haqida ma’lumotlar beriladi.
Joriy yo‘riqnoma. O‘qituvchi mavzuni amaliy tushuntirish uchun quyidagi amaliy mashg‘ulotni o‘quvchilar bilan birgalikda bajaradi:
1. Simlarni ulash.
a) ikkala simning uchlaridagi izolyatsiyani rejalab, olib tashlash, tomirlarni yaltiraguncha tozalash;
b) tozalangan tomirlarni ustma-ust 450 burchak hosil qilib qo‘yish va birini ikkinchisi ustiga o‘rash;
v) ulangan joyni yassi jag‘li ombur bilan qattiq siqish va kavsharlash;
g) simlarni ulangan joyini izolyatsiyalash.
Yakuniyi yo‘riqnoma: O‘qituvchi o‘quvchilar yo‘l qo‘ygan xatolarni aniqlab ularni bartaraf etish yo‘llarini ko‘rsatadi. Faol ishtirok etgan o‘quvchilarni baholaydi.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash
1. Elektr energiyasining xalq xo‘jaligidagi ahamiyati, elektr energiya manbalari va elektr energiya iste’molchilari haqida nimalar bilasiz?
2. Elektrotexnika ishlarida qanday texnika xavfsizligi qoidalariga rioya qilish zarur?
3. Elektrotexnik ishlarida ishlatiladigan qanday asbob va usku- nalarni bilasiz?
68
4. Elektr energiyasini uzatish simlarini haqida nimalar bilasiz?
5. Simlarni ulash tartibini tushuntiring
5. Uyga vazifa berish:
1. Elektrotexnika sohasiga oid kasb-hunarlar haqida ma’lumot to‘plash
1. Darslikdan mavzuga tegishli bo‘lgan ma’lumotlarni o‘rganish.
63-64 mashg‘ulot. ELEKTROTEXNIKA ARMATURASI
SOHAGA OID KASB-HUNARLAR TO‘G‘RISIDA MA’LUMOT Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga elektr o‘tkazgichlarni montaj qilish izolliyatlash ishlari, elektr asboblari, sohaga oid kasb-hunarlar to‘g‘risida ma’lumot berish; Tarbiyaviy: o‘quvchilarga texnika xavfsizligi qoidalari, elektr o‘tkazgichlarni montaj qilish izolliyatlash ishlari, elektr asboblari, sohaga oid kasb- hunarlar to‘g‘risida ma’lumot berib, elektr energiyaning xalq xo‘jaligidagi ahamiyatini, sanitariya gigiena talablariga rioya etishga o‘rgatish;
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning elektr o‘tkazgichlarni montaj qilish izolliyatlash ishlari, elektr asboblari, sohaga oid kasb-hunarlar haqidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
“Elektr montaj ishlarida xavfsiz mehnat qilish” o‘quv filmi, tayyor buyumlarning namunalari, 5-7 sinflar uchun mehnat talimi jadvallari, maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, videomateriallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, rasmlar, chizmalar, jadvallar, diagrammalar, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, savollar banki, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Foydalaniladigan metodlar: “Aqliy xujum”, kichik guruhlarda ishlash, “Muammoli ta’lim”, og‘zaki, ko‘rgazmali
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1. Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
Uyga berilgan vazifalarni tekshirish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash. Elektr energiyasining xalq xo‘jaligidagi ahamiyati, elektr energiya manbalari va elektr energiya iste’molchilari, elektrotexnika ishlarida rioya qilinishi kerak bo‘lgan xavfsizlik texnikasi qoidalari, elektrotexnika ishlarida ishlatiladigan asbob va uskunalar, o‘tkazgich simlarni ulash tartiblari haqidagi ma’lumotlar “Aqliy hujum” metodidan foydalangan holda so‘raladi.
69
3. Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi. O‘qituvchi tomonidan quyidagicha nazariy ma’lumotlar beriladi:
Sanoat (uy-ro‘zg‘or) armaturasiga lampa patronlari, viklyuchatel, shtepsel vilkalari va rozetkalari, eruvchan va avtomatik saqlagichlar kiradi.
Lampa patroni cho‘g‘lanma lampani mustahkamlash va elektr tarmog‘ini o‘tkazgichga ulash uchun xizmat qiladi.
Lampa patronlari o‘z vazifasiga ko‘ra xar hil bo‘ladi, ularga shiftbob, osma va devorbop patronlar kiradi
Viklyuchatel elektr zanjirning uchastkasini tutashtirish (ulash) va ajratish (uzish) uchun xizmat qiladi.
Viklyuchatel konstruksiyasiga ko‘ra xar hil: tugmali, osma, devorbop, shiftbop bo‘ladi.
Shtipsel rozetkasi kam quvvatli elektr priborlari uchun ta`minlovchi punkt hisoblanadi.
Saqlagichlar xonadonlarda elektr tarmoqlarini kuyishdan va qisqa tutashuvlardan saqlashga hizmat qiladi.
Joriy yo‘riqnoma. O‘qituvchi mavzuni amaliy tushuntirish uchun quyidagi amaliy mashg‘ulotni o‘quvchilar bilan birgalikda bajaradi:
Elеktr арматураларининг tuzilishi bilan tanishish.
Ishni bajarish tartibi:
1. -rasmni diqqat bilan o‘rganib chiqing va quyidagilarni bajaring:
a) vintlarini bo‘shatib, osma viklyuchatеl qopqog‘ini oching;
b) kontakt mеxanizmi qurilmasini ko‘rib chiqing, ularning ulanish joylarini o‘rganing;
v) viklyuchatеl richagi harakatlanganda kontakt kashagi holati o‘zgarishini kuzating;
g) o‘chirish va yoqish holatini aniqlang;
d) qoqog‘ini yoping va qotirish vintlarini mahkamlang. 2. - rasmdan foydalanib quyidagilarni bajaring:
a) etektr patron qopqog‘ini oching va chinni o‘zakni oling;
b) o‘zak tuzilishini o‘rganib chiqing, tayanch va yon tomondagi kontaktlarni, kontakt vintlarini toping;
v) simlarni ulash joylarini toping;
g) patron o‘zagini qopqoqdagi o‘rniga moslab qo‘ying;
d) patron qopqog‘ini burab yoping.
Yakuniyi yo‘riqnoma: O‘qituvchi o‘quvchilar yo‘l qo‘ygan xatolarni aniqlab ularni bartaraf etish yo‘llarini ko‘rsatadi. Faol ishtirok etgan o‘quvchilarni baholaydi.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash
1. Simlami biriktirishda nimalarga e’tibor berish kerak?
2. Simlarning ochiq joylari inson hayoti uchun qanchalik xavf tug‘diradi?
3. Izolyatsiyalashda nimalarga e’tibor berish kerak?
4. Simlarni ulash qanday tartibda olib boriladi?
70
5. Uyga vazifa berish:
1. Mavzuga doir klaster tuzib kelish
2. Darslikdan mavzuga oid ma’lumotlarni o‘rganish.
UY RO‘ZG‘OR BUYUMLARINI TA’MIRLASh
65-66 mashg‘ulot. POL QOPLAMALARI HAMDA
MEBELLARNING LAKLANGAN VA QOPLAMALI YUZALARINI SAQLASH TADBIRLARI VA KICHIK TA’MIRLASH ISHLARI Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga pol qoplamalari hamda mebellarning laklangan va qoplamali yuzalarini saqlash tadbirlari va kichik ta’mirlash ishlari haqida umumiy ma’lumotlar berish;
Tarbiyaviy: o‘quvchilarni texnika xavfsizligi qoidalari, pol qoplamalari hamda mebellarning laklangan va qoplamali yuzalarini saqlash tadbirlari va kichik ta’mirlash ishlarini bajarishda sanitariya gigiena talablariga rioya etishga o‘rgatish;
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning pol qoplamalari hamda mebellarning laklangan va qoplamali yuzalarini saqlash tadbirlari va kichik ta’mirlash ishlarini bajarish ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, televideo materiallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, rasmlar, savollar banki, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, mustaqil bajarish
topshiriqlari.
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, “blits”, “aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1. Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash. Elektrotexnika ishlarini tashkil qilish, elektr o‘tkazish simlari, montaj qilish, izolyattsiyalash, elektr asboblari bilan ishlash usullari haqidagi tushunchalarni takrorlaydi. O‘qituvchi o‘quvchilarning uy-ro‘zg‘or buyumlarini ta’mirlash haqidagi bilimlarini “blits” savollari orqali aniqlaydi.
3. Yangi mavzuning bayoni.
71
Kirish yo‘riqnomasi:. pol qoplamalari hamda mebellarning laklangan va qoplamali yuzalarini saqlash tadbirlari va kichik ta’mirlash ishlarini bajarish, xizmat ko‘rsatish sohalari haqida ma’lumot beriladi. Darsda o‘qituvchi xavfsizlik texnikasi bilan tanishtiradi. Ushbu mavzuni o‘tishda asosiy vazifalar pol qoplamalari hamda mebellarning laklangan va qoplamali yuzalarini saqlash tadbirlari va kichik ta’mirlash ishlarini bajarishdan iborat.
Joriy yo‘riqnoma. O‘quvchilarga mavzu yuzasidan quyidagi ma’lumotlar beriladi: pol qoplamalari hamda mebellarning sifatlilik darajasini oshirish maqsadida bajariladigan ishlar yuzasidan tushunchalar beriladi.
Yog‘och yuzalarga ishlov berish uchun mo‘ljallangan maxsus kimyoviy vositalardan ehtiyotkorlik bilan foydalanish zarurligini tushuntirib borish kerak. Kichik ta’mirlash ishlarini ko‘rsatib berish talab qilinadi.
Yakuniy yo‘riqnoma: Yakuniy instruktaj berish paytida o‘qituvchi baholar qo‘yadilar (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amald a qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash.
1.Pol va mebellarnng laklangan va qoplamali yuzalarini saq- lashda nimalarga e’tibor berish lozim.
2.Yog‘och yuzalarga maxsus ishlov beruvchi kimyoviy vositalar haqida ma’lumot bering.
3. Kichik ta’mirlash ishlariga misollar keltiring.
5. Uyga vazifa berish:
1.Darslikdagi 33-mavzuni o‘qib kelish va amaliy mustaqil ishlarni bajarish.
2. O‘tilgan mavzu yuzasidan esse yozib kelish.
3.Uyda nosoz buyumlarda kichik ta’mirlash ishlarini bajarishni mashq qilish.
4. Savollarga javob berish.
67-68 mashg‘ulot. BINOLARNI ISITISH USULLARI. OYNA ROMLARINI KICHIK TA’MIRLASH VA QISHDA ISSIQLIKNI SAQLASH USULLARI. XIZMAT KO‘RSATISH SOHALARIGA OID KASB-HUNAR TURLARI
Dars maqsadi:
Ta’limiy: o‘quvchilarga binolarni isitish usullari, oyna romlarini kichik ta’mirlash va qishda issiqlikni saqlash usullari hamda xizmat ko‘rsatish sohalariga oid kasb-hunar turlari haqida umumiy ma’lumotlar berish;
Tarbiyaviy: texnika xavfsizligi qoidalari, binolarni isitish usullari, oyna romlarini kichik ta’mirlash va qishda issiqlikni saqlash usullarini bajarishda sanitariya gigiena talablariga rioya etishga o‘rgatish;
Rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning binolarni isitish usullari, oyna romlarini kichik ta’mirlash va qishda issiqlikni saqlash usullari hamda xizmat ko‘rsatish
72
sohalariga oid kasb-hunar turlari to‘g‘risidagi ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, ilmiy izlanishga, ijodkorlikka yo‘naltirish.
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: maktab ustaxonalarida ishlashdagi xavfsizlik texnikasiga oid jadvallar, namuna materiallar, proektsion materiallar, televideo-
materiallar, elektron materiallar, kompyuter, plakatlar, diapozitivlar, rasmlar, savollar banki, darsliklar, metodik qo‘llanma, ma’ruza matni, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, test materiallari, topshiriq kartochkalari, anketalar, mustaqil bajarish topshiriqlari.
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, “Skarabey”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1. Tashkiliy qism-5
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3. Yangi mavzuning bayoni-50
4. Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5. Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1. Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning binolarni isitish usullari, oyna romlarini kichik ta’mirlash va qishda issiqlikni saqlash usullari hamda xizmat ko‘rsatish sohalariga oid kasb-hunar turlari haqidagi bilimlarini “blits” savollari orqali aniqlaydi.
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash. Pol qoplamalari hamda mebellarning laklangan va qoplamali yuzalarini saqlash tadbirlari va kichik ta’mirlash ishlari haqidagi tushunchalarni takrorlaydi.
3. Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi: binolarni isitish usullari, oyna romlarini kichik ta’mirlash va qishda issiqlikni saqlash usullari hamda xizmat ko‘rsatish sohalariga oid kasb-hunar turlari haqida ma’lumot beriladi. Darsda o‘qituvchi xavfsizlik texnikasi bilan tanishtiradi. Ushbu mavzuni o‘tishda asosiy vazifalar binolarni isitish usullari, oyna romlarini kichik ta’mirlash va qishda issiqlikni saqlash usullari bajarishdan iborat.
Joriy yo‘riqnoma. O‘quvchilarga mavzu yuzasidan quyidagi ma’lumotlar beriladi: Binolarni isitish usulari, isitish qurilmasi va unga qo‘yiladigan vazifalarni amalga oshirish uchun isitish tizimini tashkil etuvchi alohida texnologik qismlardan tayyorlanishi haqida ma’lumot beriladi.
Isitish tizimi ikki xil turga, ya’ni markaziy va mahalliy turlarga bo‘linishi, issiqlik uzatuvchi muhit, suv, bug‘, elektr yoki biror bir siqilgan yoqilg‘i yordamida qizitilishi, issiqlik uzatilishi erkin yoki majburiy konvekstiya yordamida amalga oshirilishi haqida ma’lumotlar beriladi.
Oyna romlarini kichik ta’mirlash va qishda issiqlikni saqlash usullari ko‘rsatib beriladi. Xizmat ko‘rsatish sohalariga oid kasb- hunar turlari haqida darslikda berilgan kasblarni tushuntirib berish.
73
Yakuniy yo‘riqnoma: Yakuniy instruktaj berish paytida o‘qituvchi o‘quvchilarni baholaydi (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash.
1. Isitish tizimining asosiy elementlari haqida ma’lumot bering.
2. Isitish tizimining markaziy va mahalliy turlari farqini aytib bering.
3. Oyna romlarini kichik ta’mirlash va qishda issiqlikni saqlash usullari haqida ma’lumot bering.
4. Xizmat ko‘rsatish sohalariga oid kasb-hunar turlarini sanab bering.
5. Uyga vazifa berish:
1. Darslikdagi 34-mavzuni o‘qib kelish va amaliy mustaqil ishlarni bajarish.
2. Uyda xonalarni isitish va oyna romlarini kichik ta’mirlash kabi ishlarni bajarish.
4. Savollarga javob berish.
74
II QISM
“SERVIS XIZMATI” YO‘NALISHI
PAZANDACHILIK ASOSLARI
1-2mashg‘ulot: Pazandachilik o‘quv xonasida xavfsizlik texnika qoidalari va sanitariya gigiyena talablari. Pazandachilik tarixi va taraq- qiyoti. Oziq-ovqat mahsulotlarining ozuqaviy qiymatini inson organizmi uchun ahamiyati.
Darsning maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga pazandachilik o‘quv xonasida xavfsizlik texnika qoidalari va sanitariya-gigiena talablari, pazandachilik tarixi, oziq-ovqat maxsulotlarining ozuqaviy qiymatini inson organizmi uchun ahamiyati haqida ma’lumot berish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni gazlamaga ishlov berish texnolo- giyasi xonalarida mashg‘ulotlar jarayonida xavfsizlik texnikasi qoidalari va sanitariya-gigiena talablariga rioya qilishga odatlan- tirish.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarni xavfsizlik texnikasi qoidalari va sanitariya-gigiena talablariga amal qilish bo‘yicha ko‘nikma va malakalarini shakllantirish. Dars tipi: Yangi bilim beruvchi
Dars shakli: Nazariy mashg‘ulot.
Dars metodi: Og‘zaki, “Aqliy hujum”, klaster, munozara, musobaqa metodlar Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
Xavfsizlik texnikasi qoidalari va sanitariya-gigiena talablariga amal qilish bo‘yicha plakatlar, tarqatma materiallar, rasmlar, kompyuter, mavzuga doir slayd materiali, savollar banki.
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “blits” savollari orqali aniqlaydi.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yo‘riqnomasi: Pazandachilik xonalarida nazariy va amaliy mashg‘ulotlar jarayonida o‘quvchilarning amal qilinishi kerak bo‘lgan texnika xavfsizligi qoidalari va sanitariya-gigiena talablarini o‘rganish davrida o‘qituvchi o‘quvchilarga quyidagilarni o‘rgatishi kerak: mashg‘ulot xonasini jihozlanishiga qo‘yiladigan talablar, xonaga osib qo‘yilishi o‘qituvchining e’tiborga oladigan qoidalari, shuningdek, elektr plitalari, pazandachilik ish qurollari, zamonaviy oshxona elektr asbob-uskunalari bilan ishlash xavfsizlik texnikasi qoidalari, va sanitariya-gigiyena qoidalari.
Pazandachilik tarixi va taraqqiyoti, oziq-ovqat maxsulotlarining ozuqaviy qiymati, inson organizmi uchun ahamiyati haqida ma’lumot berish kerak. Bu ma’lumotlarni o‘quvchilarga etkazishda munozara, suhbat, aqliy xujum metodlaridan foydalanish yaxshi natija beradi.
75
Har bir dars rejasini tuzayotganda o‘qituvchi ish dasturiga amal qiladi, dasturdan foydalanishda darslar ketma-ketligini inobatga olishi zarur.
Danakli mevalar. Danakli mevalar to‘la pishib etilgandan
so‘ng uzib olinadi va tezda iste’mol qilinadi. Ularni uzoq saqlash mumkin emas. Shuning uchun ulardan murabbo, sharbat, kompotlar tayyorlanadi. O‘rik. Respublikamizning issiq iqlim sharoitida o‘rik meva- larining tarkibida ko‘proq qand, rang beruvchi moddalar va vitaminlari ko‘p bo‘ladi. O‘rik navlari ishlatilishiga qarab xo‘raki, konservabob va quritiladigan navlarga bo‘linadi. Quritilakdigan o‘rik navlarining eti zich, sariq rangli, tarkibida qandi ko‘p bo‘ladi. Shaftoli. Tarkibida qandlar ko‘pligi, xushbo‘y xidga ega ekanligi bilan ajralib turadi. Shaftolilar yuzasi tukli va tuksiz turlarga bo‘linadi. Ular yangi va konservalangan xolda iste’mol qilinadi.
Rezavorlar. Uzum - shirin ta’mi, yuqori ozuqaviyligi, shifobaxsh xususiyatlari bilan ajralib turadi. Uzumning navlari turli- tuman bo‘lib xo‘raki, quritiladigan va vino tayyorlanadigan navlarga bo‘linadi. Xo‘raki navlarning mevalari katta, xushbo‘y xidli, nordon- shirin mazali bo‘ladi. Quritiladigan navlari po‘sti yupqa, tarkibida qandning ko‘pligi, kislota ko‘rsatkichining pastligi bilan ajralib turadi.
Qulupnay - cho‘zinchoq konussimon shakldagi va o‘ziga xos kuchli xushbo‘y xidi bilan boshqa mevalardan ajraladi. Uni yangiligida iste’mol qilinadi yoki konservalanadi.
Rezavor mevalarni xavo xarorati 00 S da va xavo nisbiy namligi 85-90% bo‘lgan sharoitda saqlanadi.
Joriy yo‘riqnoma. Ovqat tayyorlash bo‘yicha nazariy va amaliy mashg‘ulotlar uchun ish o‘rinini tashkil etish o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Nazariy bilimlar olish xonasi aloxida ajratilishi, unga yorug‘lik yaxshi tushadigan, zamonaviy jihozlangan bo‘lishi kerak.
Amaliy mashg‘ulotlar xonasining devorlari kafel bilan qoplangan, xid va bug‘lardan tozalash uchun maxsus shamollatgich moslamalar o‘rnatilngan bo‘lishi, qo‘l yuvish uchun aloxida rakovina bo‘lishi kerak. Maxsulotlarga issiqlik ishlovi berish uchun uy sharoitida ishlatiladigan elektr plita va duxovkalar elektr xavfsizligi qoidalariga mos ravishda o‘rnatilgan bo‘lishi kerak.
Maxsulotlarga birlachi ishlov berish uchun aloxida gigienik stollar, idish-tovoqlarni saqlash uchun gigienik shkaflar, idish- tovoqlarni yuvish uchun aloxida vannalar bo‘lishi kerak.
Pazandachilik bo‘yicha o‘tiladigan barcha mavzularga oid zarur asbob, idish-tovoqlar bo‘lishi kerak. Pazandachilik o‘quv xonasida xavfsizlik texnikasi qoidalari va sanitariya-gigiena qoidalariga qat’iy amal qilinishi, oziq-ovqat maxsulotlarining saqlanishiga yo‘l qo‘yilmasligi kerak. Shuningdek, pazandachilik o‘quv xonasidagi tartib-qoidalarga ham o‘quvchilar e’tiborini vaqti-vaqti bilan eslatib turish zarur.
Sinf navbatchisining vazifalari
1. Sinf jihozlarini, foydalaniladigan asboblar va moslamalarni, xonadagi saranjomlikni tekshirish.
2. O‘quvchilarning tozaligi va korjomalarini ko‘zdan kechirish.
3. Amaliy ish uchun kerakli masalliqlarni va asbob jihozlarni o‘qituvchidan olish
76
va ish o‘rinlariga qo‘yib chiqish.
4. Amaliy ishning tartibli bajarilishini kuzatib borish. Ish o‘rinlarini yig‘ishtirish va xonani shamollatish.
Yakuniy yo‘riqnoma: Yakuniy instruktaj berish paytida o‘qituvchi o‘quvchilarni baholaydi (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
5. Yangi mavzuni mustahkamlash.
3-4 mashg‘ulot: O‘ZBEK MILLIY OSHXONASINING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI VA RIVOJDANISHI. OSHXONADA ISHLAGANDA SHAXSIY GIGIYENA QOIDALARI.
Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga o‘zbek milliy oshxonasining o‘ziga xos xususiyati va rivojlanishi, oshxonada ishlaganda shaxsiy gigiena qoidalari, sabzavotlarga birlamchi ishlov berish, to‘g‘rash usullaridan foydalanib salatlar tayyorlash, dasturxonga tortish qoidalarini o‘rgatish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarga salatlar tayyorlash jarayonida e’ti- borli bo‘lishga, shaxsiy gigiena qoidalariga rioya qilishga va ish
joyini ozoda tutishga odatlantirish
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda amaliy mashg‘ulot natijala- ridan to‘g‘ri xulosalar chiqara olishga va uni hayotga tatbiq eta olish ko‘nikmalarini shakllantirish. Dars tipi: Amaliy ko‘nikmalarni shakllantirish.
Dars shakli: amaliy mashg‘ulot
Dars metodi: og‘zaki, amaliy, ko‘rgazmali, muammoli ta’lim Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
oshxona anjomlari namunalari va plakatlar, amaliy mashg‘ulot uchun kerakli masalliqlar, jadval, oshxona jihozlari
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, “Daraxt guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “blits” savollari orqali aniqlaydi.
77
2. O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
O‘quvchilarga o‘zbek milliy oshxonasining o‘ziga xos xususiyati va rivojlanishi o‘quvchilar bilan munozara va aqliy xujum metodlari asosida olib borilishi, oshxonada ishlaganda shaxsiy gigiena qoidalari, sabzavotlarga birlamchi ishlov berish, to‘g‘rash usullari kompyuterda slaydlar asosida bosqichli tarzda ko‘rsatib berilishi, salatlar tayyorlash, dasturxonga tortish qoidalarini o‘rgatish musobaqa tarzida olib borilishi yaxshi natija beradi. Masalan, musobaqada guruh bir necha kichik guruhchalarga bo‘linib, ularga turli xil sabzavotli salatlar tayyorlash va uni likobchalarga did bilan solish va dasturxonga tortish topshiriqlari beriladi hamda bajarilgan amaliy mashg‘ulot natijalari o‘qituvchi tomonidan nazorat qilib turiladi. Mashg‘ulot oxirida musobaqa shartlarini bajarilganligi yuzasidan prizentatsiya o‘tkazish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
O‘zbek milliy taomlari boshqa millat taomlaridan o‘ziga xos an'anaviy xususiyatlari bilan farqlanadi. Tabiatimizning saxiyligi, xilma-xil oziq-ovqat maxsulotlariga boyligi va uzoq zamonlardan davom etib kelayotgan o‘zbek pazandachiligi xalqimizning ulkan xazinasi va milliy faxridir. O‘zbek milliy pazandachiligi masal- liqlariga o‘ziga xos ishlov berilishi, taom tayyorlashda o‘ziga xos asbob-anjomlar, jihozlar ishlatilishi, taomlarni tarqatishda o‘ziga xos idish tovoqlardan foydalanilishi bilan ajralib turadi.
O‘zbek milliy pazandachiligida go‘shtli taomlar tayyorlash alohida o‘rin tutadi. Qo‘y, mol, ot, paranda go‘shtlaridan turli xil lazzatli taomlar tayyorlanadi. Shuningdek, O‘zbekiston aholi sut va sut mahsulotlarini keng miqyosda iste'mol qiladi. O‘zbekiston sabzavot va mevalarga boy o‘lka hisoblanadi. Bu turfa mevalar va sabzavotlar o‘zbek dasturxonida munosib o‘rin egallagan.
Ichimliklardan, asosan, qora va ko‘k choylar iste'mol qilinadi. Choyga o‘zbek dasturxonida qand, parvarda, pashmak, navvot, asal, xolva kabi sharq qandolat mevalari tortiladi.
Taom tayyorlashda milliy pazandachiligimzda zirovor, dori- vorlardan tashqari taom sifati va ko‘rinishi muhim axamiyatga ega.
Milliy taomlarni tayyorlashda qozon va o‘choqdan va tandirlardan foydalaniladi, o‘ziga xos bo‘lgan maxsus moslamalardan, asboblardan foydalaniladi.
AMALIY MASHG‘ULOT. Sabzavotlarga birlamchi ishlov berish, to‘g‘rash usullaridan foydalanib, salatlar tayyorlash, dasturxonga tortish qoidalari.
Kerakli asbob va idishlar: xom sabzavotlar uchun taxta va pichoqlar, 1—2 l li tog‘oracha, salat idishlari, salatni bezash uchun sabzavotlarni shakldor qilib kesiladigan asbob va pichoqlar, sanchqi.
O‘quvchilarga «Bahorª salati, “Pomidor va piyoz” salati, karamdan tayyorlanadigan salat bo‘yicha texnologik xaritalar tarqatiladi va shu bo‘yicha ular amaliy ish bajaradilar. Ishlar o‘qituvchi tomonidan nazorat qilib turiladi. o‘quvchilarga beriladigan topshiriqlar:
78
1.
2.
Sabzavotlar turlari haqida ma’lumot to‘plash. Sabzavotlarni to‘g‘rash usullarini pazandachilikda qo‘llanilgan taomlar
rasmlarini to‘plash va albomga yopishtirish.
Pazandachilikda ishlatiladigan texnologik jixozlar va ulardan foydalanish
5-6 mashg‘ulot: Plita, muzlatgich, idish-tovoq, yuvish moslamalari, oshxona stollari, quritgich moslama, shkaflar haqida umumiy tushuncha. Plita turlari, tuzilishi va foydalanish qoidalari.
Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga elektr plita, muzlatgich, idish-tovoq, yuvish moslamalari, oshxona stollari, shkaflar haqida umumiy tushunchalar berish. Rlita turlari va ulardan foydalanish qoidalarini o‘rgatish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarning estetik didlarini o‘stirish va oshxona jihozlaridan to‘g‘ri foydalanishga odatlantirish.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda zamonaviy oshxona jihozla- ridan bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish.
Dars tipi: Yangi bilim beruvchi. Dars shakli: Nazariy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, aqliy hujum, munozara, muammoli ta’lim. Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
elektr plita, muzlatgich, idish-tovoq, yuvish moslamalari, oshxona stollari, shkaflarni aks ettiruvchi plakatlar, zamonaviy oshxona jihozlari bo‘yicha slaydlar, oshxona anjomlari namunalari, kompyuter.
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, “Klaster” “Daraxt guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-50
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “Daraxt guli” metodi orqali aniqlaydi.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Kirish yoriqnomasi:
Oziq-ovqat maxsulotlariga issiqlik ishlovi berish jihozlari: taomlarni saqlash va tashish oshxona idish-tovoqlari, turli qozonlar, tovalar, kapkir, cho‘mich, elak, chovli, kastryulka, tog‘orachalar haqida plakatlardan foydalanib ma’lumot beriladi. Bunda o‘quvchilar bilan savol-javob tarzida olib borilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Zamonaviy oshxona jihozlari: suv qaynatgich, mikrovolnovka, zamonaviy choynak,
79
turli o‘lchamdagi pichoqlar, sharbat tayyorlagich, oshxona kombayni, toster, tuxum qaynatgich, ko‘p yog‘da qovurish asboblari kompyuter yordamida namoyish qilinadi va har biri haqida etarlicha ma’lumot beriladi. Shuningdek, elektr plitalar turlari va tuzilishi hamda foydalanish qoidalari muammoli ta’lim tarzida olib borilishi yaxshi natijalar beradi.
Joriy yoriqnoma:
Oshxona jihozlari, turlari va ulardan foydalanish qoidalari.
Oshxonada ishlatiladigan jihozlar, asbob va idish-tovoqlar harorat o‘zgarishiga, yuvuvchi moddalarga, dezinfektsiya vositalariga chidamli bo‘lishi, sirti silliq, tiniq bo‘lishi lozim. Oshxonada ishlatiladigan nomexanik jihozlarga stollar, idish-tovoqlar, maxsulotlar yuvadigan vannalar va boshqalar kiradi. Stollar usti suv o‘tkazmaydigan materiallar bilan qoplanadi. Taxta bilan qoplangan stollar faqat non va qandolat maxsulotlari tayyorlashda ishlatiladi. Idish-tovoq va maxsulotlar yuviladigan vannalar zanglamaydigan po‘latdan yoki sirlangan xolda bo‘lishi kerak. Xom go‘sht kesadigan taxtalar, pichoqlar alohida ajratilib belgilab qo‘yiladi, ya’ni «XGª (xom go‘sht uchun). Pishgan go‘sht, kolbasa, pishloq, non va xokazolarni kesish uchun ham alohida belgilangan taxta va pichoqlar ishlatiladi, ya’ni «XZª (xom sabzavot), «PGª (pishgan go‘sht), «PSª (pishgan sabzavot), «Nª (non) va boshqa harflar bilan belgilanadi.
Oshxona idish-tovoqlari taomlarni saqlash va tashish uchun xizmat qiladi. Turli qozonlar, tovalar, kapkir, cho‘mich, elak, chovli, kastryulka, tog‘orachalar zanglamaydigan po‘lat, alyuminiy, cho‘yan, oq tunukadan tayyorlanadi. Oshxona va choyxona idishlari shishadan, fayansdan, chinni, billurdan tayyorlanadi. Chetlari singan, yorilgan, siri ko‘chgan idishlardan foydalanish mumkin emas.
Taomlar maxsus xona - oshxonada tayyorlanadi. Oshxona tartibli jihozlanishi, unda sanitariya-gigiena hamda mehnat xavfsizligi qoidalariga rioya qilinishi shart, ya’ni:
1. Xona jihozlarining saranjomligi va ozodaligini ta’minlash;
2. Toza idishlarni shkafda yoki yopiq tokchada saqlash;
Chiqindilarni yig‘ishtirib maxsus usti yopiq idishga solish va kerakli vaqtida chiqarib tashlash kerak.
Yakuniy yo‘riqnoma: Yakuniy instruktaj berish paytida o‘qituvchi o‘quvchilarni baholaydi (nazariya masalalari va ilgari o‘rganilgan materialni bilishi; bilimlarni amalda qo‘llay olishi; ish usullarini to‘g‘ri bajarishi; xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishi; ish o‘rnida belgilangan tartibni qo‘llab-quvvatlashi; chizmani o‘qiy olishi; topshiriqni mustaqil bajara olishi; bajargan ishning sifati; agar ish me’yorlansa, belgilangan me’yorda bajarishi). Bunda o‘quvchilarning o‘quv-ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarishga qiziqishlari ancha ortadi.
Yangi mavzuni mustahkamlash.
O‘quvchilarga beriladigan topshiriqlar
1. Mavzu yuzasidan 10 ta test tuzish
2. Zamonaviy oshxona jihozlarining rasmlarini to‘plab albomga yopishtirish.
80
7-8 mashg‘ulot: AMALIY MAShG‘ULOT: Kartoshka bo‘tqasini tayyorlash Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga sabzavotlaning turlari, ularga issiqlik ishlovi berish usullari haqida umumiy tushunchalar berish. Kartoshkadan taomlar tayyorlash yo‘llarini o‘rgatish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarning estetik didlarini o‘stirish va tayyorlangan taomni did bilan bezashga odatlantirish.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda zamonaviy oshxona jihozlaridan foydalanib sabzavotlardan taomlar tayyorlash yuzasidan bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish.
Dars tipi: Ko‘nikma va malakalarini rivojlantirish Dars shakli: Amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: Aqliy hujum, munozara, kichik guruhlarda ishlash, amaliy ish bajarish
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
Elektr plita, idish-tovoq, yuvish moslamalari, oshxona stollari, plakatlar, zamonaviy oshxona jihozlari bo‘yicha slaydlar, oshxona anjomlari namunalari, kompyuter, savollar banki.
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“blits” savollari “Daraxt
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “blits” savollari orqali aniqlaydi.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
Sabzavotlarga issiqlik ishlovi berish usullari haqida plakatlardan foydalanib ma’lumot beriladi. Shuningdek, kartoshkadan bo‘tqa, kartoshka qovurishni va kartoshkadan kotlet tayyorlash jarayonlarini slaydlardan foydalanib tushuntiriladi. Bunda o‘quvchilar bilan savol-javob tarzida olib borilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Amaliy mashg‘ulotni olib borish jarayonida o‘quvchilarni 3 ta kichik guruhlarga bo‘lib, musobaqa tarzida har bir guruhga alohida mavzular berilishi va ularning bajarayotgan ishlarini o‘qituvchi nazorat qilib turilishi darsning yuqori saviyada olib borilishiga yordam beradi. Shuningdek, tayyorlangan taomlarni bezab stolga tortish qoidalarini muammoli ta’lim tarzida olib borilishi yaxshi natijalar beradi.
81
Sabzavotlarni qovurib pishirish usullari
Ko‘p yog‘da qovurilgan kartoshka
Kerakli jihozlar: taxta, «XSª pichog‘i, chuqur tova, likopcha, elak. Masalliqlar: kartoshka 250 g, yog‘ 1000 g.
Ishning tartibi:
1. Archib yuvilgan xom kartoshka uzunchoq to‘rtburchak shaklda to‘g‘raladi va sovuq suvda yuvib, quritiladi.
2. O‘simlik moyi +180 -190° gacha dog‘lanadi. Bunda yog‘ idishning yarmida bo‘lishi kerak.
3.Tayyorlangan kartoshka yog‘da bir tekis qizargunicha qovuriladi
4.Qovurilgan kartoshka elakka solinib, yog‘i silqitiladi va mayda tuz sepiladi.
Kartoshka kotleti
Masalliqlar: kartoshka 240 g, piyoz 48 g, margarin 5 g, talqon 12 g, yog‘ 12 g,
ko‘katlar 2 g.
Ishning tartibi:
1. Kartoshkaning po‘sti archilib, 25-30 daqiqa tuzli suvda qaynatiladi.
2. Kartoshka pishgandan so‘ng suvi to‘kilib, issiqligicha eziladi. Kartoshkani ezish vaqtida uning harorati Q 80° dan past bo‘lmasligi zarur, aks holda kraxmal kleysteriga ega bo‘lgan kartoshkaning hujayralari ancha elastiklik xususiyatiga ega bo‘lib, qancha ezilsa ham, qumoq-qumoq bo‘lib qolaveradi.
3. Tayyorlangan kartoshka bo‘tqasi +50° gacha sovitilib, xom tuxum qo‘shib aralashtiriladi
Qiyma tayyorlash:
4. Mayda qilib to‘g‘ralgan piyoz jazlanib sovitiladi.
5. Pishgan tuxumning po‘sti archilib, mayda qilib to‘g‘raladi.
6. Maydalab to‘g‘ralgan ko‘katlarni, tuxum, jazlangan piyozni aralashtirib, tuzi rostlanadi.
7. Tayyorlangan kartoshka massasini 90 g li bo‘laklarga bo‘linib, dumaloqlab yoyiladi, o‘rtasiga 20 g qiyma qo‘yib, g‘ishtsimon shakl beriladi va talqonga bulanadi.
8. Kotletni tovadagi qizdirilgan yog‘da ikki tomonini qizartirib qovuriladi
9. Tayyor bo‘lgan kotlet likopchalarga ikkitadan solinib, ko‘katlar bilan bezaladi va dasturxonga tortiladi.
O‘quvchilarga beriladigan topshiriqlar
1. Mavzu yuzasidan krossvord tuzish
2. Turli sabzavotlardan taom tayyorlash bosqichlaridan texnologik xarita tayyorlash.
82
TAOMLAR TAYYORLASH TEXNOLOGIYASI
9-10 mashg‘ulot: TUXUM VA UNING OZUQAVIY QIYMATI, PISHIRISH USULLARI. DASTURXONGA TORTISH QOIDALARI. Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga tuxum va uning ozuqaviy qiymati haqida umumiy tushunchalar berish. Tuxumdan tayyorlanadigan taomlarni tayyorlash yo‘llarini o‘rgatish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarning estetik didlarini o‘stirish va tayyorlangan taomni did bilan bezashga odatlantirish.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning tuxumdan tayyorlanadigan taomlar, shirinliklar, salatlar yuzasidan bilimlarini kengaytirish
Dars tipi: Yangi bilimlar berish
Dars shakli: Nazariy mashg‘ulot.
Dars metodi: Aqliy hujum, munozara, muammoli ta’lim
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: elektr plita, idish-tovoq, yuvish moslamalari, oshxona stollari, plakatlar, zamonaviy oshxona jihozlari bo‘yicha slaydlar, kompyuter.
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“blits” savollari “Daraxt
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “Aqliy hujum” metodi orqali aniqlaydi.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
O‘quvchilrni darsga qiziqtirish maqsadida darsni klaster metodidan foydalanib, “Tuxum” so‘zini tarmoqlash kerak. Bunda barcha o‘quvchilarning ishtirokini ta’minlashga erishish kerak. Mavzuni bayon qilishda munozara uyushtirib, o‘quvchilarning fikr- mulohazalarini tinglab, slaydlardan foydalanib dars mashg‘uloti olib borilishi, turli xil muammoli vaziyatlarni hosil qilib, o‘quvchilarni aktivlashtirib borish zarur.
O‘quvchilarga beriladigan topshiriqlar
1. Mavzu yuzasidan 10 ta test tuzish
2. Tuxumdan tayyorlangan taomlar, shirinliklar va salatlarning rasmlarini guruhlab albomga yopishtirish.
83
11-12 mashg‘ulot: AMALIY MASHG‘ULOT: Buterbrod va issiq ichimlik turlarini tayyorlash.
Kundalik ovqatlanish uchun dasturxon bezash Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga issiq ichimlik turlari, ularni tayyorlash usullari haqida umumiy tushunchalar berish. Kundalik ovqatlanish uchun dasturxon bezash yo‘llarini o‘rgatish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarning estetik didlarini o‘stirish va tayyorlangan taomni did bilan dasturxonga tortish malakalarini oshirish.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda zamonaviy oshxona jihozlaridan foydalanib issiq ichimliklarni tayyorlash yuzasidan bilimlarini oshirish.
Dars tipi: Bilimlarni amalda qo‘llash.
Dars shakli: Amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: Aqliy hujum, munozara, kichik guruhlarda ishlash, amaliy ish bajarish
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
elektr plita, qahva qaynatgich, idish-tovoq, yuvish moslamalari, oshxona stollari, plakatlar, zamonaviy oshxona jihozlari bo‘yicha slaydlar, oshxona anjomlari namunalari, kompyuter.
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“blits” savollari “Daraxt
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
O‘quvchilarga nazariy bilimlarni berishda kompyuterda slayd- lar orqali issiq ichimlik turlarini namoyish qilib, mavzu yuzasidan fikrlash darajasi oshiriladi. Amaliy mashg‘ulot jarayonida o‘quv- chilarni kichik guruhlarga bo‘lib, ularga choyni damlash, oq choyni damlash, shirchoyni, qora qahvani, sutda qaynatilgan qahvani, kakaoni tayyorlashni bo‘lib berib musobaqa tashkil etilsa, dars qiziqarli bo‘lib o‘tadi. Shuningdek, mashg‘ulot jarayonida har bir guruh o‘zi tayyorlagan issiq taomni himoya qilishi va dasturxonga tortish tartibini izohlab berishi kerak. Musobaqada g‘olib bo‘lgan guruhni rag‘batlantirish kerak.
O‘quvchilarga beriladigan topshiriqlar
1. Mavzu yuzasidan krossvord tuzish
84
2. Turli mamlakatlarda iste’mol qilinadigan issiq ichimliklar to‘g‘risida ma’lumot to‘plash.
13-14 mashg‘ulot: AMALIY MASHG‘ULOT: Sabzavotlardan yaxna taomlar
tayyorlash. Ularning sifatiga va saqlanishiga qo‘yiladigan talablar. Yaxna taomlarni did bilan bezatib, dasturxonga tortish tartibi
Darsning maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga sabzavotlardan yaxna taomlar tayyorlash, ularning sifatiga va saqlanishiga qo‘yiladigan talablar va yaxna taomlarni did bilan bezatib, dasturxonga tortish tartibi haqida ma’lumot berish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni sabzavotlardan yaxna taomlar tayyorlash jarayonida xavfsizlik texnikasi qoidalari va sanitariya- gigiena talablariga rioya qilishga, taomlarni did bilan dasturxonga tortishga odatlantirish.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarni yaxna taomlarning tayyorlanish sifatiga va saqlanishiga qo‘yiladigan talablarga amal qilish bo‘yicha ko‘nikma va malakalarini shakllantirish.
Dars tipi: Ko‘nikma va malakalarni shakllantirish Dars shakli: Amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: Aqliy hujum, kichik guruhlarda ishlash, musobaqa metodlari Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
elektr plita, idish-tovoq, yuvish moslamalari, oshxona stollari, taxtakachlar, plakatlar, zamonaviy oshxona jihozlari bo‘yicha slaydlar, oshxona anjomlari namunalari, kompyuter.
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“blits” savollari “Daraxt
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “Saraxt guli” metodi orqali aniqlaydi.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
Pazandachilik xonalarida sabzavotlardan yaxna taomlar tayyorlash jarayonida o‘quvchilarning amal qilinishi kerak bo‘lgan texnika xavfsizligi qoidalari va sanitariya-gigiena talablarini o‘qituvchi o‘quvchilarga bir kara eslatib o‘tishi zarur.
85
Yaxna taomlarning sifatiga va saqlanishiga qo‘yiladigan talablar, yaxna taomlarni did bilan bezatib, dasturxonga tortish tartibi haqida ma’lumot berishda munozara, suhbat, aqliy xujum metodlaridan foydalanish yaxshi natija beradi.
Har bir dars rejasini tuzayotganda o‘qituvchi ish dasturiga amal qiladi, dasturdan foydalanishda darslar ketma-ketligini inobatga olishi zarur.
«Toshkentª salati
Masalliqlar me’yori: turp 60 gr, piyoz 25 gr, tuxum 20 gr, o‘simlik yog‘i 15 gr, pishgan go‘sht 50 gr, mayonez yoki smetana 30 gr, ko‘katlar.
Ishning tartibi:
1) Turpning usti archilib, mayda somoncha shaklida to‘g‘raladi va qaynatib sovutilgan, tuz qo‘shilgan suvga 20-25 daqiqa solib qo‘yiladi.
2) Piyozni yarim xalqa shaklida to‘g‘rab qizdirilgan yog‘da tilla rang tusga kirguncha jazlanadi.
3) Qaynatib pishirilgan go‘sht mayda somoncha shaklida to‘g‘raladi.
4) Qattiq qilib pishirilgan tuxumning po‘stini archib, somoncha shaklida to‘g‘raladi.
5) Turpning suvini to‘kib, unga to‘g‘ralgan go‘sht, tuxum, jazlangan piyoz aralashtirilib, tuzi rostlanadi va mayonezda qoriladi.
6) Tayyor bo‘lgan salatni maxsus idishlarga solib ustiga tuxum, go‘sht va turpdan tayyorlangan bezaklar qo‘yiladi va dasturxonga tortiladi.
O‘quvchilarga beriladigan topshiriqlar
1. Mavzu yuzasidan berilgan savollarga javob yozish.
2. Turli sabzavotlardan tayyorlanadigan salatlarning tayyorlanish tartibini yozib kelish.
15-16 mashg‘ulot: OCHIQ, YOPIQ VA GAZAK UCHUN TAYYORLANGAN BUTERBRODLARNI TAYYORLASH VA
DASTURXONGA TORTISH TARTIB, QOIDASI. Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga ochiq, yopiq va gazak uchun tay- yorlangan buterbrodlarni tayyorlash qoidalarini o‘rgatish.
Tarbiyaviy: Amaliy mashg‘ulot jarayonida ish o‘rinlarini ozoda va saranjom saqlashga odatlantirish.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning turli xil buterbrodlarni
tayyorlashda ijodiy qobiliyatlarini, badiiy didlarini o‘stirish va oshxona jihozlaridan to‘g‘ri foydalanishga odatlantirish.
Dars tipi: Yangi bilim beruvchi Dars shakli: Nazariy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, aqliy hujum, munozara, muammoli ta’lim Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
elektr plita, idish-tovoq, yuvish moslamalari, oshxona stollari, shkaflarni aks ettiruvchi plakatlar, mavzu bo‘yicha tayorlangan slaydlar, kompyuter. Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, “blits” savollari “BBB”, “Klaster” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
86
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “blits” savollari orqali aniqlaydi.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
O‘quvchilarga mavzuni etkazib berishda kompterlardan foydalanish, internet ma’lumotlarini kerakli joylarda qo‘llash kerak. Buterbrod turlari haqidagi ma’lumotlarni o‘quvchilarga etkazishda yana munozara, suhbat, aqliy xujum metodlaridan foydalanish yaxshi natija beradi.
O‘qituvchi dars rejasini tuzayotganda o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini e’tiborga olishi, mavzuni ularga tushunarli bo‘lishini inobatga olishi zarur. O‘quvchilarga beriladigan topshiriqlar
1. Mavzu yuzasidan krossvord tuzish
2. Turli buterbrodlarni tayyorlash bosqichlaridan texnologik xarita tayyorlash.
17-18 mashg‘ulot: O‘zbek milliy oshxonasining rivojlanish tarixi, uning taomlari, tafnifi hamda taomlarning tayyorlanishdagi o‘ziga xos xususiyatlari. AMALIY MASHG‘ULOT: “Tvorogli”, “Murobboli” blinchiklar tayyorlash tartibi va
dasturxonga tortish
Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga “Tvorogli”, “Murobboli” blinchiklar tayyorlash qoidalarini o‘rgatish.
Tarbiyaviy: Amaliy mashg‘ulot jarayonida ish o‘rinlarini ozoda va saranjom saqlashga odatlantirish.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning “Tvorogli”, “Murobboli” blinchiklar tayyorlashda tayyorlashda ijodiy qobiliyatlarini, badiiy didlarini o‘stirish va oshxona jihozlaridan to‘g‘ri foydalanishga odatlantirish.
Dars tipi: Yangi bilim beruvchi
Dars shakli: Amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, aqliy hujum, munozara, muammoli ta’lim Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
elektr plita, idish-tovoq, yuvish moslamalari, oshxona stollari, shkaflarni aks ettiruvchi plakatlar, mavzu bo‘yicha tayorlangan slaydlar, kompyuter. Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, “blits” savollari “Daraxt guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
87
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “blits” savollari orqali aniqlaydi.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
Xamirli mahsulotlaridan blinchik unga sut va suv, yog‘, tuxum, ta’miga qarab shakar qo‘shib tayyorlanadi. Blinchikning sifati unga qo‘shiladigan masalliqlarga bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun bu mahsulot uchun xom ashyoni to‘g‘ri tanlash va unga to‘g‘ri ishlov berish kerak.
Blinchikni tayyorlash uchun asosan oliy, 1 va 2 - nav bug‘doy unidan foydalaniladi. Xamirga ishlatiladigan tuxum sifatli bo‘lishiga e’tibor berish kerak. Tuxumni ishlatishdan oldin iliq suvda yuvib tashlanadi.
Murabboli blinchik tayyorlash
Masalliqlar me’yori: 1kg blinchik uchun kerakli masalliqlar: un 450 gr, sut 1 l, tuxum 2 dona, shakar 25 gr, tuz 10 gr, o‘simlik yog‘i 20 gr.
Ishni bajarish tartibi:
1) Sirli kastryulkaga tuxum, shakar, tuz solib aralashtiriladi va yaxshilab ko‘pchitiladi, unga sutning yarmini qo‘shib, elangan un solib, suyuq xamir qoriladi.
2) Xamir bir tekis aralashgach qolgan sut va o‘simlik yog‘i qo‘shib yaxshilab aralashtiriladi.
3) Tovani qizdirib o‘simlik moyi surtiladi va tayyorlangan suyuq xamir cho‘michda olinib, bir tekis qilib tovaga quyiladi.
4) Tovadagi xamirni o‘rtacha olovda avval bir tomoni, keyin ikkinchi tomoni pishiriladi.
5) Pishgan blinchiklar xamiri laganga solib taxlanadi.
6) Pishgan blinchiklar xamiri yuzasiga murabbo surtilib, 4 ga buklanadi va likopchalarga solinib dasturxonga tortiladi yoki blinchik xamiriga murabboni to‘g‘ridan to‘g‘ri surtib iste’mol qilish xam mumkin.
O‘quvchilarga beriladigan topshiriqlar
1. Mavzu yuzasidan 10 ta test tuzish
2. Turli blinchiklarni tayyorlash ketma-ketligini yozib kelish
88
GAZLAMAGA ISHLOV BERISH TEXNOLOGIYASI
UMUMIY TUSHUNCHALAR
19-20 mashg‘ulot: Xavfsizlik texnikasi qoidalari va sanitariya-gigiyena talablari. Tabiiy tolali gazlamalardan paxta va zig‘ir tolalardan to‘qilgan gazlamalar, ularning xususiyatlari.
Darsning maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilaga gazlamaga ishlov berish texnologiyasi o‘quv xonalarida xavfsizlik texnikasi qoidalari va sanitariya-gigiena talablari haqida hamda tabiiy tolali gazlamalar, o‘simlik tolasidan tayyorlangan gazlamalar, ularning xususiyatlari haqida ma’lumot berish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni gazlamaga ishlov berish texnologiyasi xonalarida mashg‘ulotlar jarayonida xavfsizlik texnikasi qoidalari va sanitariya-gigiena talablariga rioya qilishga odatlantirish.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarni xavfsizlik texnikasi qoidalari va sanitariya-gigiena talablariga amal qilish bo‘yicha ko‘nikma va malakalarini shakllantirish. Dars tipi: Yangi bilim beruvchi
Dars shakli: Nazariy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, aqliy hujum, klaster, munozara, musobaqa metodlar Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
Mehnat xonalariga qo‘yiladigan talablar plakatlari, paxta va zig‘ir tolali gazlamalar xossalarini aks ettiruvchi plakatlar, gazlama namunalari, mavzu bo‘yicha slaydlar, kompyuter.
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-50
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-20
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“blits” savollari “Nilufar
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “Nilufar guli” metodi orqali aniqlaydi.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
Mehnat xonalarida nazariy va amaliy mashg‘ulotlar jarayonida o‘quvchilarning amal qilinishi kerak bo‘lgan texnika xavfsizligi qoidalari va sanitariya-gigiena talablarini o‘rganish davrida o‘qituvchi o‘quvchilarga quyidagilarni o‘rgatishi kerak: mashg‘ulot xonasini jihozlanishiga qo‘yiladigan talablar, xonaga osib qo‘yilishi kerak bo‘lgan talablar, dars mashg‘uloti davomida navbatchi o‘quvchilarning vazifalari,
89
mashg‘ulotlarni tashkil etishda o‘qituvchining e’tiborga oladigan qoidalari, shuningdek, igna, to‘nog‘ich , qaychi bilan ishlash xavfsizlik texnikasi qoidalari, tikuv mashinasida ishlashdagi sanitariya-gigiena, xavfsizlik texnikasi qoidalari hamda dazmoldan foydalanish qoidalari.
Paxta va zig‘ir tolali gazlamalar haqida ma’lumot berish kerak. Bu ma’lumotlarni o‘quvchilarga etkazishda munozara, suhbat, aqliy xujum metodlaridan foydalanish yaxshi natija beradi.
Har bir dars rejasini tuzayotganda o‘qituvchi ish dasturiga amal qiladi, dasturdan foydalanishda darslar ketma-ketligini inobatga olishi zarur.
21-22 mashg‘ulot: AMALIY MAShG‘ULOT: Sarja (polotno) to‘qish. Gazlamaning o‘ng va teskari tomonlarini, bo‘ylama va
ko‘ndalang iplarini aniqlash
Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga polotno va sarja o‘rilish, gazlamalarning o‘ngi va teskari tomonini, bo‘ylama va ko‘ndalang iplarini aniqlash yo‘llari haqida ma’lumot berish hamda ularni amalda bajarib ko‘rishni o‘rgatish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarga amaliy mashg‘ulotlar jarayonida e’tiborli bo‘lishga, ish joyini ozoda tutishga odatlantirish
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda amaliy mashg‘ulot natijalaridan to‘g‘ri xulosalar chiqara olishga va uni hayotga tatbiq eta olish ko‘nikmalarini shakllantirish. Dars tipi: Amaliy ko‘nikmalarni shakllantirish.
Dars shakli: Amaliy mashg‘ulot
Dars metodi: Og‘zaki, amaliy, ko‘rgazmali, muammoli ta’lim Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
Paxta va zig‘ir tolali gazlamalar xossalarini aks ettiruvchi plakatlar, amaliy mashg‘ulot natijalarini qayd etuvchi jadvallar, gazlama namunalari. Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, “Daraxt guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
O‘quvchilarga o‘rilish turlari haqida ma’lumot beriladi. Polotno va sarja o‘rilishlarni rangli qog‘ozda bajarishni kompyuterda slaydlar asosida bosqichli tarzda
90
ko‘rsatib beriladi va o‘quvchilarning bajargan ishlari nazorat qilib boriladi. Amaliy mashg‘ulotni amalga oshirishda musobaqa metodidan foydalanish yaxshi natija beradi. Masalan, musobaqada guruh bir necha kichik guruhchalarga bo‘linib, ularga turli xil gazlama bo‘laklari tarqatiladi, uning o‘ngi va teskari tomonini, bo‘ylama va ko‘ndalang iplarini aniqlash topshiriqlari beriladi hamda bajarilgan amaliy mashg‘ulot natijalari maxsus jadvalga kiritiladi. Mashg‘ulot oxirida musobaqa shartlarini bajarilganligi yuzasidan prizentasiya o‘tkazish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
O‘quvchilarga uyga topshiriq beriladi. Unda paxta va zig‘ir tola gazlamalarining xossalarini aniqlash uchun sidirg‘a va gulli gazlama bo‘laklarini jadval asosida taqqoslab aniqlashlari kerak.
ASBOB USKUNA VA ULARDAN FOYDALANISH
23-24 mashg‘ulot: QO‘L ISHLARI VA UNI BAJARISHDA ISHLATILADIGAN ASBOB-USKUNALAR HAQIDA UMUMIY MA’LUMOT.
Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga qo‘l ishlari haqida, qo‘l ishlariga va ish o‘rniga qo‘yiladigan talablar, ish o‘rnini tashkil qilish haqida umumiy ma’lumotlar berish. Asbob-uskunalar va ulardan foydalanishni o‘rgatish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni estetik didlarini o‘stirish va qo‘lda tikish sifatiga, tikishning har xil usullaridan foydalanishga jalb qilish.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda “Qo‘l choklarini bajarish” mavzusi bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish.
Dars tipi: Yangi bilim beruvchi.
Dars shakli: Nazariy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, aqliy hujum, munozara, muammoli ta’lim. Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
Qo‘l choklaridan namunalar, qo‘l choklarga doir plakatlar igna, ip, sm lenta, har xil namunalar.
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, “BBB” “Daraxt guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
91
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
Qo‘l ishlarini o‘rganish davrida o‘qituvchi o‘quvchilarga quyidagilarni o‘rgatishi kerak: ish o‘rnini tashkil etish; turli materiallarga moslab ignalar va iplar nomerini aniqlash va ularni tanlash; igna, angishvona, qaychi va boshqa qo‘l asboblarini ishlata bilish; vaqtincha va doimiy puxtalaydigan qaviq va choklarni tikish usullarini bajarish va ularga bo‘lgan texnik talablarga rioya qilish; bir turli va har xil gazlamalar to‘g‘ri qirqimlarini bir-biriga, qiya qirqimlarni to‘g‘ri qirqimlariga har xil choklar bilan ulash; chok kengligini, qaviq yirikligini, ustki va ostki gazlamalardagi solqi miqdorini ko‘zda chamalab aniqlashni rivojlantirish; tikuvchilik ishlab chiqarishi terminologiyasini to‘g‘ri ishlatish, “Qo‘l ishlarini bajarishga qo‘yiladigan talablar” GOSTidan foydalana bilish; qo‘l ishlari o‘rnida mehnat xavfsizligi qoidalariga rioya qilish.
Tikuvchilik buyumini tayyorlash jarayonida o‘tirib va turib bajariladigan qo‘l ishlari haqidagi ma’lumot,qo‘lda bajariladigan ishlarga (gazlamani qirqish, gazlamaga naqsh gullari tikish, ignaga ip qadash va h.k.) va ish o‘rinlariga qo‘yiladigan talablar maxsus plakatlar va rasmlar orqali hamda kompbyuter texnologiyasi asosida tushuntiriladi. Mashinada va qo‘lda bajariladigan ishlar uchun ish o‘rinlarini to‘g‘ri tashkil etish yo‘llari amalda ko‘rsatib beriladi. Dars jarayonida interfaol usullardan foydalaniladi.
Har bir dars rejasini tuzayotganda o‘qituvchi ish dasturiga amal qiladi, dasturdan foydalanishda darslar ketma-ketligini inobatga olishi zarur. Darslar mavzuini boshlash oldidan o‘qituvchi qo‘l ishlarini bajarish uchun kerakli asboblarni tanlab qo‘yadi (namuna sifatida o‘zi uchun va mashq qilishga har bir o‘quvchi uchun); furnitura (har xil nomerli iplar, ignalar, temir ilgak va temir izmalar, knopkalar, uqalar), turli artikuldagi gazlama parchalari, qaychilar bilan mashq qilish uchun gazlama; ko‘rgazmali qurollar, qaviq va chok namunalari ko‘rsatilgan albbom, turli qaviqlar, choklar va kiyim detallari ko‘rsatilib, o‘quvchilarga tarqatiladigan material, o‘tilayotgan qaviq va choklar ishlatiladigan tayyor kiyimlar; qaviqlarni va choklarni tikayotganda ish usullarini namoyish qilish uchun yo‘l-yo‘riq kartalari, diafilbmlar va hokazo.
Qo‘l ishlarini bajarishda ishlatiladigan asbob-uskunalarga quyidagilar kiradi: qo‘l ignalari qaychi, angishovna, santimetrli lenta, maneken, pichoqli halqa, dukcha, to‘nog‘ich, chizg‘ich, iz tushirgich, bo‘r. Bu asbob-uskunalardan o‘quvchilar foydalanishlarida xavfsizlik texnikasi va sanitariya-gigiena qoidalariga rioya qilishlari zarur.
Gazlamadagi iplar chalishuvining tugallangan sikli baxya deyiladi. Qo‘lda
solingan baxya halq tilida qaviq deb yuritiladi. Bir
necha ketma-ket takrorlangan baxyalardan baxyaqator, qaviqlardan esa qaviqqator hosil bo‘ladi. Kiyim tikishda asosan qo‘l choklar detallarni vaqtincha birlashtirish uchun va butunlay qoldirish uchun tikiladi. Oddiy qo‘l choklariga quyidagilar kiradi:
1. Vaqtincha birlashtirish uchun to‘g‘ri ko‘klash qavig‘i.
2. Yo‘rma qaviq.
3. Solqi qaviq.
4. Iroqisimon biriktirma qaviq.
92
O‘quvchilarga qo‘l choklarini tikish qoidalari eslatib o‘tiladi. Shuningdek, o‘quvchilarga bezak choklar: suv choki, iroqsimon chok, yo‘rma chok, zanjir choklar haqida ma’lumot berish ham mumkin.
Bezak choklari. Suv chok. Bu chok bir-birga zich joylashgan qator qiya qaviqlardan iborat bo‘ladi. Bu chokni chapdan o‘ngga
tomon yoki o‘zidan oldinga qaratib yo‘naltirib tikish mumkin. oldinga o‘tadi.
Suv chokni tikayotganda ip doimo bir tomonda - chapda yoki o‘ngda bo‘lishi kerak. Tikayotganda ip yo‘nalishini o‘zgartirib bo‘lmaydi, chunki chok strukturasi buzilib qoladi.
Iroqsimon chok. Gazlamadan sug‘urib chiqarilgan ikkita ip izi bo‘ylab yoki ixtiyoriy konturli kashta gulining motividan tikiladi. Chokning tekis yo‘li katta murakkab kashtalarni tikishda qo‘shimcha chok sifatida, shuningdek, gazlama bo‘laklarining ulangan chokini yashirish uchun tikiladi. Bunda kashta gulining goh u, goh bu tomoniga navbatma-navbat igna sanchib, qaviqlar chapdan o‘ngga tomon joylashtirib boriladi.
Yo‘rma chok. Bu chok ba’zan ziy chok ham deyiladi, chunki bu chok bilan gazlamaning chetlari tikiladi. Gazlamani teskari tomoniga 3-4 sm bukib, gazlama rangidagi ip bilan ko‘klab chiqiladi. Yo‘rma chok qaviqlari chapdan o‘ngga tomon gazlama ziyiga perpendikulyar joylashtirib tikiladi. Bu choklar gardishsiz tikiladi.
Zanjir chok. Bunda chok bir-birining ichidan chiqib keladigan uzluksiz qator halqalardan iborat buladi. Bu chokni gardishda va gardishsiz tikish mumkin. Ikkala holda ham ignani o‘zi tomon yuritib qaviq tushiriladi.
26-26 mashg‘ulot: AMALIY MAShG‘ULOT: Qo‘l choklaridan namunalar tayyorlash. Ushlagich tayyorlash. Dazmollash usullari.
Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga qo‘l choklaridan namunalar tayyorlash, qo‘l choklaridan foydalanib ushlagich tayyorlashni o‘rgatish. Shuningdek, dazmollash usullari, bajarilgan qo‘l choklariga namlik- issiqlik ishlovi berishda dazmoldan to‘g‘ri foydalanish qoidalarini o‘rgatish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni estetik didlarini o‘stirish va qo‘lda tikish sifatiga, tikishning har xil usullaridan foydalanishga jalb qilish.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda qo‘l choklarini hamda
dazmollash usullarini to‘g‘ri bajarish bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish
Dars tipi: Ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. Dars shakli: Amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, amaliy, aqliy hujum, ko‘rgazmali, muammoli ta’lim Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
Qo‘l choklaridan namunalar, qo‘l choklarga doir plakatlar igna, ip, sm lenta, har xil namunalar, dazmollash usullari plakati.
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, “blits” savollari “Daraxt guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
93
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “blits” savollari orqali aniqlaydi.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
Namlik-issiqlik ishlovi berish uskuna va moslamalari: turli og‘irlikdagi dazmollar, purkagichlar haqida slaydlar orqali ma’lumot beriladi. Bunda slaydlardan foydalaniladi. Dazmol bilan ishlaganda texnika xavfsizligi qoidalariga rioya qilish yo‘llari, dazmoldan foydalanish qoidalari munozara tarzida, dazmollash usullari: yotqazib dazmollash, yorib dazmollash, cho‘zib yoki kirishtirib dazmollash va h.k. yo‘llari ko‘rgazmali tarzda tushuntiriladi va bosqichli tarzda slaydlar namoyish qilinadi. O‘quvchilar qo‘l choklarini va ushlagichni texnologik xarita orqali amalda bajarib ko‘radilar. O‘quvchilar tayyorlagan qo‘l choklari namunalariga va ushlagichga namlik-issiqlik ishlovi beradilar. Mashg‘ulot musobaqa tarzida amalga oshiriladi va tayyorlangan namunalardan ko‘rgazma uyushtiradilar.
Amaliy mashg‘ulot. Qo‘l choklarini bajarish
Asbob va materiallar: ish qutisi, namuna tayyorlash uchun gazlama, maxsus chizg‘ich, bo‘r, qaychi, igna, ip.
Qo‘l choklarini bajarish uchun 5x8 sm o‘lchamdagi gazlama bo‘laklari 7 dona bichib olinadi. Bunda chizg‘ich, bo‘r, qaychidan foydalaniladi. O‘quvchilarga qo‘l choklarini bajarish tartibi
tushuntirilib, ularga qo‘l choklarning bajarilish texnologiyasi tarqatiladi. Bajarilgan ishlar albbomga yopishtiriladi.
Ushlagich tayyorlash. Asbob va moslamalar: ish qutichasi, ushlagich uchun gazlama (16x31 sm), chizg‘ich, qalam, igna, ip.
Ushlagichni tayyorlash texnologik xaritasi 2-jadvalda berilgan
Buyumlarni sifati va tashqi ko‘rinishi ko‘p jihatdan tikish jarayonidagi, hamda pardozlashdagi namlab-isitishga bog‘liq bo‘ladi. Namlab-istib ishlov berishdan asosiy maqsad buyum bo‘laklariga hajmiy-fazoviy shakl berish va har xil choklarni ishlash, uzil-kesil pardozlash, bo‘laklarni elim bilan biriktirishdan iborat. Dazmollash stollari yordamida namlik-issiqlik ishlovi berish ishlari bajariladi. Dazmolda ish bajarish uchun ish o‘rni 3-jadvalda berilgan
O‘qituvchi elektr dazmolda ishlashda xavfsizlik texnikasi qoidalari bilan o‘quvchilarni yana bir bora tanishtirib o‘tadi.
94
Dazmolni bekorga yoqilgan holda qoldirmaslik, bunday qilingan hollarda sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan voqealar haqida rahbar gapirib berishi lozim. Tikuvchilik buyumlarini namlab-istib ishlov berish deganda, detal yoki buyumni maxsus jihozlar yordamida namlik, issiqlik va bosim bilan maxsus ishlash tushiniladi. Kiyim tikishda namlab - istib ishlov berish ishning taxminan 15-25 % ni tashkil etadi. Namlab - istib ishlov berish kiyimlarni tikish jarayonida va tayyor buyumni pardozlashda (uzil-kesil) bajarilishi mumkin.
Namlab-istib ishlov berishda qo‘llaniladigan jihozlar elektr, elektr-bug‘ va bug‘ bilan qizdirilishi mumkin.
Gazlama va materiallarni namlab-istib ishlov berish rejimlari qo‘llanadigan jihozlarga bog‘liqdir. Lavsanli gazlamalar uchun dazmollanadigan sirtqi qizdirish temperaturasi gazlamalarning termofikasiyasini hisobga olib berilgan. Agar dazmolmato ishlatiladigan bo‘lsa, dazmollanadigan sirtni qizdirish temperaturasi 5-10° S oshirilishi mumkin. Dazmollash operasiyalarida 2,4,6 kg massali dazmollar ishlatiladi.
Namlab - isitib ishlov berishda rioya qilinadigan texnik shartlar
Namlab-istib ishlov berish operasiyalarini bajarishda quyidagi shartlarga rioya qilish lozim.
1. Agar kiyim hali yaxshi tanish bo‘lmagan yangi gazlamadan tikilgan bo‘lsa, rangini aynitmasdan va pishiqligini pasaytirmaslik uchun avval kichik bo‘lagini dazmollab ko‘rish kerak.
2. Dazmolmato qo‘yishdan oldin bo‘laklar yoki tayyor kiyimlar purkagich yordamida ho‘llanadi. Namlanganda dog‘ qoladigan gazlamalardan tikilgan bo‘laklar namlanmaydi.
3. Dazmollash gazlamadagi nam butunlay ketguniga qadr davom ettiriladi.
4. Chok chizig‘i qiyshayib ketmasligi uchun uni qirqimlar zich yotib qolgunga qadar yorib dazmollash darkor.
5. Bo‘laklarning ag‘darma chok solingan va ag‘darilgan chetlarini dazmollab yupqalashtirishdan avval namlab olish va nami butunlay ketgunga qadar dazmollash lozim, dazmollash paytida chetlarini to‘g‘rilab va qiyshiq joylarini tekislab turish kerak.
6. Kiyimlarni o‘ngidan dazmollashda dazmolmato ishlatiladi, teskarisidan dazmollashda esa - ishlatilmaydi. Yoqa ostki yoqa tomondan, bort adip tomondan, qaytarmaiar kiyim old bo‘lagi tomondan, manjetlar ostki manjet tomondan, belbog‘lar ostki belbog‘ tomondan, etaklar etak bukish haqqi tomondan dazmollab yupqalashtiriladi. Ust kiyimda elka choklari eng qiyalari dazmollab yupqalashtiriladi, o‘ngidan maxsus presslarda bug‘lanadi.
7. Choklarning, bo‘laklarning chetlarini va taxlamalarini yorib dazmollash, dazmollab yotqizish, dazmollab qotirish ishlarini movut qoplangan va oq ip gazlama stolida yoki maxsus qoliplarda bajarish kerak.
8. To‘q ko‘k, havorang, och kulrang va oq rangli gazlamalarni namlab-istib ishlov berishda ayniqsa ehtiyot bo‘lish zarur, chunki bunday ranglarni olish uchun ishlatiladigan buyoqlar yuqori haroratlar ta’sirida juda sezgir bo‘ladi.
9. Har bir gazlama uchun namlab-istib ishlov berish rejimlari belgilangan. Detalb
95
va kiyimlarni namlab-istib ishlov berishda shu rejimlarga rioya qilish kerak, aks holda yaltiroq joylar paydo bo‘ladi, kirishadi, tuklari kuyadi, rangi aynaydi va hakozo.
Namlab - istib ishlov berish sifati ko‘p jihatdan jihozlar holatiga bog‘liq. O‘quvchilarga uyga quyidagicha topshiriq berilishi
mumkin:
1. Quyidagi savollarga javob yozish:
1) Ushlagichni qanday bosqichlarda tayyorlanadi?
2) Namlik-issiqlik ishlovi berish moslamalariga nimalar kiradi?
3) Namlab isitib - ishlov berish atamalarini izohlang.
4) Elektr dazmolda ishlashda qanday xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilinadi?
5) Qo‘l choklarining turlari va ularni bajarish tartibini izohlang.
MASHINA MEHANIZM, STANOKLAR VA ULARDAN FOYDALANISH
27-28 mashg‘ulot: QO‘L YURITMALI TIKUV MASHINASINING ASOSIY TUZILISHI
VA ISHLASH TARTIBI. TIKUV MASHINASINI ISHGA TAYYORLASH. MASHINADA IPSIZ TIKISH. Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga qo‘l yuritmali tikuv mashinasining asosiy tuzilishi va ishlash tartibi, tikuv mashinasini ishga tayyorlash hamda mashinada ipsiz tikish texnologiyalari haqida bilimlar berish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni tikuv mashinasi bilan ishlash qoidalariga amal qilishga odatlantirish.
rivojlantiruvchi: O‘quvchilarga tikuv mashinasini ishga tay- yorlash yuzasidan bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish.
Dars tipi: Amaliy ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. Dars shakli: nazariy va amaliy mashg‘ulot
Dars metodi: og‘zaki, amaliy, ko‘rgazmali, muammoli ta’lim, aqliy xujum Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
Tikuv mashinalariga doir plakatlar, slaydlar, qo‘l yuritmali tikuv mashinasini ishga tayyorlash texnologik xaritasi, tikuv mashinasi.
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi.
96
“blits” savollari “Daraxt
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “blits” savollari orqali aniqlaydi.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
O‘quvchilarga qo‘l yuritmali tikuv mashinasi haqida texnika vositalaridan foydalanib qisqacha ma’lumot beriladi. Qo‘l mashinasining asosiy
qismlari va tuzilishi plakat yoki kompbyuter orqali tushuntiriladi. Shuningdek, tikuv mashinasidan foydalanishda xavfsizlik texnikasi qoidalari o‘rgatiladi. Bu vaqtda muammoli ta’lim va aqliy xujum metodlaridan foydalanish orqali o‘quvchilarni dars mashg‘ulotiga ko‘proq qiziqtirish mumkin. Tikuv mashinasini ishga tayyorlashni o‘qituvchi tikuv mashinasi orqali ko‘rgazmali tarzda namoyish qiladi. Bu vaqtda o‘quvchilar bilan savol-javob uyushtirish mumkin.
Dars o‘tish yuzasidan nazariy ma’lumotlar
Hozirgi kunda tikuv mashinalarining turli tumanlari mavjud bo‘lib, ularning ishga tushirilishiga qarab uch turga ajratish mumkin:
1. Qo‘l yuritmali tikuv mashinalari;
2. Oyoq yuritmali tikuv mashinalari;
3. Elektr yuritmali tikuv mashinalari;
Qo‘l yuritmali tikuv mashinasining tuzilishi. Tikuv mashinasining qismlari va asosiy mexanizmlari quyidagilardan iborat: platforma, baxya rostlagichi, qo‘l yuritma korpusi, ip o‘ragich, maxovik, tana, ip tortgich, tepkini ko‘taruvchi richag, yuqori ipni rostlagich, igna yuritgich, moki moslamasi, qisish tepkisi, igna plastinkasi, platforma qutisi.
Tikuv mashinasida ishlaganda bir qator sanitariya-gigiena va xavfsizlik texnikasi talablariga amal qilish kerak.
Baxya rostlagich. Tikuv mashinasida baxya ustki va ostki iplarning o‘zaro birikishidan hosil bo‘ladi. Agar ikkala ip to‘g‘ri rostlansa, baxya to‘g‘ri chiqadi va chiroyli bo‘ladi. Baxya rostlagichini mashinani ishga tayyorlashda tikilayotgan gazlamaning
qalin va yupqaligiga qarab baxyaning uzunligiga to‘g‘irlanadi. Baxyaning uzunligi gazlamaning turiga va baxyaning belgilanishiga bog‘liq.
yupqa gazlamalar mayda baxyada, qalin va qattiq gazlamalar yirik baxyada tikiladi. Baxyaning uzunligi shkalada ko‘rsatilgan raqamlar bilan belgilanadi. Shkala bo‘yicha richag nolda turgan bo‘lsa, umuman baxya tikilmaydi. Baxya rostlagichi mashinalarning markasiga qarab har xil bo‘ladi.
Ustki ipning rostlagichi. Tikuv mashinalarida ustki va ostki iplar birlashib, baxya hosil qiladi. Ustki ip shaybalar orasidan, ostki ip esa prujina tagidan o‘tadi. Baxya tarang va bo‘sh bo‘lishi kerakligiga qarab rostlanadi.
Ostki ipning rostlagichi. G‘altakdagi ipni naychaga bir tekis, silliq o‘ralsa, baxya to‘g‘ri tikiladi. Naychadagi ip mokining prujina plastinkasi orasidan chiqadi. Prujina korpusga vint bilan mahkamlangan. Ostki ipni rostlash vintni bo‘shatish (mahkamlash) hisobiga bajariladi.
97
Vertikaliga
1. Tikuv mashinasining turi (qo‘l yuritma)
2. Tikuv mashinasining qismi (tana)
3. Ostki ip moslamasi (moki)
4. Qo‘lda tikish asbobi (igna) Gorizontaliga
1. Tikuv mashinasi qismining katta bo‘lagi (platforma)
2. Qo‘l yuritma qismlaridan biri (richag)
3. Tikuv mashinasining qismi (tayanch qismi)
4. Harakatni uzatuvchi g‘ildirak (maxovik)
29-30 mashg‘ulot: AMALIY MAShG‘ULOT: Mashinada ishlash qoidalari. Mashinada ipsiz tikish. Mashinaga ip o‘tkazish. Biriktiruvchi, ziy va bezak choklarini tikish
Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga mashinada ishlash qoidalarini,
mashinada ipsiz tikishni, mashinaga ip o‘tkazishni, biriktiruvchi, ziy va bezak choklarini tikish texnologiyasini o‘rgatish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni tikuv mashinasi bilan ishlash qoidalariga amal qilishga odatlantirish.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarga tikuv mashinasida ishlash yuzasidan bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish.
Dars tipi: Amaliy ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. Dars shakli: Amaliy mashg‘ulot
Dars metodi: og‘zaki, amaliy, munozara, ko‘rgazmali, muso- baqa metodi Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
Tikuv mashinalariga doir plakatlar, slaydlar, qo‘l yuritmali tikuv mashinasini ishga tayyorlash texnologik xaritasi, tikuv mashinasi, biriktiruvchi, ziy va bezak choklariga doir plakat va slaydlar.
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“blits” savollari “Daraxt
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “blits” savollari orqali aniqlaydi.
98
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
O‘quvchilarga mashinada ishlash qoidalari plakat orqali tushuntiriladi. Bu vaqtda o‘quvchilar orasida munozara uyushtirish mumkin. Mashinada ipsiz tikish yuzasidan musobaqa uyushtiriladi. Ipsiz tikish bo‘yicha musobaqa tashkil etish mumkin. Bunda har bir tikuv mashinasiga 2 nafardan o‘quvchini biriktirib, ular mashinada ketma-ket tikadilar. Bu vaqtda o‘quvchilar ipsiz tikish uchun ketgan vaqt va bajargan ishining sifati e’tiborga olinib g‘olib aniqlanadi.
Ostki va ustki iplarni taqish yo‘llari slaydlar yordamida namoyish qilinadi. Mashina chok turlarini bajarish amalda ko‘rsatib beriladi, munozara uyushtiriladi. Dars oxirida o‘quvchilar tomonidan tayyorlangan mashina choklari bo‘yicha ko‘rgazma tashkil etish mumkin.
O‘quvchilarga uyga topshiriqlar beriladi
1. O‘tilgan mavzu yuzasidan 10 ta test savollari ishlab chiqish.
2. Mavzu yuzasidan savol-javoblarga tayyorgarlik ko‘rish.
MAHSULOTLARNI ISHLAB CHIQARISH TEXNOLOGIYASI
31-32 mashg‘ulot: BICHISH VA TIKISH HAQIDA MA’LUMOT Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga bichish va tikish haqida, ko‘ylak modellari haqida bilimlar beriladi.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni did bilan kiyinishga amal qilishga odatlantirish.
rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda doimo kiyim modellarini vazifasiga qarab kiyinish yuzasidan bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish. Dars tipi: YAngi bilimlarni berish.
Dars shakli: Nazariy mashg‘ulot
Dars metodi: og‘zaki, munozara, ko‘rgazmali, muammoli ta’lim metodi Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
Vazifasiga qarab turli-tuman kiyim modellari yuzasidan plakatlar, slaydlar, kiyim namunalari, o‘quv qurollari, kompbyuter
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi.
99
“blits” savollari “Daraxt
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “blits” savollari orqali aniqlaydi.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
O‘quvchilarga kiyimning turli modellarini vazifalariga qarab bo‘linishi, model eskizlari plakatlar va slaydlar orqali tushuntiriladi. Bu vaqtda o‘quvchilar orasida munozara uyushtirish mumkin. Uy kiyimlari modellari eskizlarini daftarga chizish orqali o‘quvchilarda kiyimga gazlama va rangli to‘g‘ri tanlash ko‘nikmalari hosil qilinadi.
Fartuk va bog‘ichli qalpoqcha uchun kerakli o‘lchovlarni gavdadan olish ketma-ketlikda slayd orqali tushuntiriladi.
Dars oxirida o‘quvchilar tomonidan tayyorlangan eskizlar bo‘yicha ko‘rgazma tashkil etish mumkin.
O‘quvchilarga uyga topshiriqlar beriladi
1. O‘tilgan mavzu yuzasidan krossvord tuzish.
2. Turli vazifalarga mo‘ljallangan kiyim modellari eskizlarini chizish.
33-34 mashg‘ulot: FARTUK VA BOG‘ICHLI QALPOQCHA CHIZMASINI CHIZISH.
Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga bolalar fartugi va qalpoqchalar chiz- masini chizish yuzasidan bilimlar beriladi.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni bolalar fartugi va turli modeldagi qalpoqchalar chizmasini chizishda tez va sifatli bajarishga odatlantirish.
Rrivojlantiruvchi: O‘quvchilarda yoshiga mos keladigan fartuk va qalpoqcha modellarini tanlash yuzasidan bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish. Dars tipi: Yangi bilimlarni berish.
Dars shakli: Nazariy mashg‘ulot
Dars metodi: og‘zaki, munozara, ko‘rgazmali, chizma chizish metodi Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
Bolalar fartugi va turli qalpoqchalar chizmalari plakatlari, slaydlar, kiyim namunalari, o‘quv qurollari, kompyuter
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
100
“blits” savollari “Daraxt
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
Texnika vositalaridan foydalanib qalpoqcha-ro‘mol, bog‘ichli qalpoqcha va ayvonchali yozgi qalpoqcha eskizlari namoyish qilinadi. Bu bosh kiyimlarning chizmalarini qurish uchun hisoblash jadvali tuziladi, jadval asosida buyumlar chizmasini o‘qituvchi doskada masshtab 1:1da, o‘quvchilar esa daftarda masshtab 1:4 da quradilar. Chizish davomida o‘qituvchi o‘quvchilarning ishlarini nazorat qilib turadi. Xato va kamchiliklarni yo‘l-yo‘lakay bartaraf etib boradi.
O‘quvchilarga uyga topshiriqlar beriladi
O‘quvchilarga mustaqil ravishda istalgan modeldagi fartuk va qalpoqcha chizmasini masshtab 1:1 da chizish topshiriladi.
35-36 mashg‘ulot: FARTUK VA BOG‘ICHLI QALPOQCHANI MODELLASHTIRISH VA ANDOZASINI TAYYORLASH
Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga fartuk va bog‘ichli qalpoqchani modellashtirishni va ular uchun andoza tayyorlashni o‘rgatish..
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni bolalar fartugi va turli modeldagi qalpoqchalar turli modellari chizmasini chizishda, modellashtirishda tez va sifatli bajarishga odatlantirish.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda yoshiga mos keladigan fartuk va qalpoqcha modellarini tanlash yuzasidan bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish. Dars tipi: Kombinasiyalashgan dars.
Dars shakli: Nazariy va amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, munozara, ko‘rgazmali, chizma chizish metodi Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
Bolalar fartugi va turli qalpoqchalar chizmalari plakatlari, slaydlar, kiyim namunalari, o‘quv qurollari, kompbyuter
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“blits” savollari “Daraxt
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash,
101
o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “blits” savollari orqali aniqlaydi.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
Qalpoqcha-ro‘mol, tasmali qalpoqcha va ayvonchali yozgi qalpoqcha, bolalar fartugi va ko‘krakpech qismi yaxlit bo‘lgan fartuk uchun andozalarni tayyorlash uchun o‘quvchilar andoza qog‘ozlaridan foydalanadilar. Avval buyumning chizmasini masshtab
1:1 da chizadilar, so‘ngra buyumning andozasini tayyorlaydilar, ya’ni har bir detalda chok haqlarini, kertimlarini qo‘yib chiqadilar. Andozani qoidali qilib to‘ldiradilar, ya’ni andozada buyumning nomi, razmeri, buyum detalining nomi, detalning soni yoziladi va andoza qirqib olinadi. O‘quvchilar bu ishlarni bajarayotganlarida o‘qituvchining nazoratida bo‘ladilar.
Dars mashg‘uloti yuzasidan nazariy ma’lumotlar
Modellash - bu turli shakl va bichimdagi kiyim modelining loyihalasini ishlab chiqaradigan murakkab ijodiy jarayondir. Turli shakl va bichimdagi modalar loyihalasini tuzmoqchi bo‘lgan asosiy loyihalash bazasidan olish mumkin. Bu jarayon amaliy modellash yoki, odatda aytilishiga binoan, texnik modellash deb ataladi. Texnik modellash loyihalash asosini yangi model loyihasiga aylantirishdan iborat.
Modelning fasoni modalar jurnalidan olinadi yoki ijrochining rasm chizib ko‘rsatgan taklifiga ko‘ra tanlanadi. Kiyimning modelga xos xususiyatlari, ya’ni vitochkalar, koketkalar, bo‘rtma choklarning holati; bo‘ksa, bel, etak, bort, taqilma chiziqlari; cho‘ntaklar, yoqa, burma chiziqlari tegishli detallar loyihalashsi asosining chizmasiga ko‘chiriladi.
Model chiziqlarining hammasini loyihalash asosining chizmasi- da xuddi model rasmidagidek j oylashtirilishi kerak. Bunda ayolning gavda tuzilishining xususiyati, uning mutanosibligi albatta hisobga olinishi kerak. Bu loyihalash asosining chizmasiga tushirilgan fason chiziqlari gavdaning haqiqiy mutanosibligini buzib qo‘ymasligi uchun kerak.
Fason chiziqlarini bichimi mos keladigan loyihalash asosining chizmasiga tushiriladi. Masalan, modelning englari old va ort bo‘laklar bilan yaxlit bichiladigan bo‘lsa, bunda texnik modellash englari old va ort bo‘laklar bilan yaxlit bichiladigan loyihalash asosining chizmasida bo‘lishi kerak va hokazo.
Ishlash uchun hamma asosiy detallar loyihasining baza bo‘ladigan asosini qog‘oz yoki karton andaza - shablon tarzida tayyorlab olinadi. Bu andazalarga zarur bo‘lgan simmetriya chiziqlari - ko‘krak chizig‘i, bel chizig‘i, bo‘ksa chizig‘i tushiriladi.
Fasonga binoan detalning yangi shaklini detal andazani shartli bo‘laklarga bo‘lib, keyin u bo‘laklarni surib asosiy vitochkalarni berkitish va ularni yangi holatga ko‘chirish yo‘li bilan hosil qilinadi.
Kiyim detallari andoza bo‘yicha bichiladi. Andozaning barcha detallari juftlashtirilib bir-biriga ulanadigan zihlarining o‘zaro mos kelishi tekshiriladi; bunda asos chiziqlaridan arzimagan darajadagina chetga chiqishga yo‘l
102
qo‘yiladi. Shu tarzda aniqlangan chizmalarda choklarga hamda kiyim etagini bukish uchun qabul qilingan texnologik va texnik shartlarga muvofiq chok haqi belgilanadi.
Kiyim detallarining chetlarini tug‘ri va aniq ulash mumkin bo‘lishi uchun, andozalarni tayyorlagan vaqtda kertiklar qilinadi. Andozalar ishlab chiqilgandan keyin detallarining juftlashtiriladigan konturlari tekshirib ko‘riladi.
O‘quvchilarga uyga topshiriqlar beriladi
O‘quvchilarga mustaqil ravishda istalgan modeldagi fartuk va qalpoqcha andozasini masshtab 1:1 da chizish topshiriladi.
37-38 mashg‘ulot: FARTUK VA BOG‘ICHLI QALPOQCHASINI BICHISH. BOG‘ICHLI QALPOQCHANI TIKISH
Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga bog‘ichli qalpoqchani bichish, tikish va namlik issiqlik ishlovi berishni o‘rgatish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni bog‘ichli qalpoqchani bichish va tikishda tez hamda sifatli bajarishga odatlantirish.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda qalpoqchalarni turli bezak detallari bilan bezash yuzasidan bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish. Dars tipi: Ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. Dars shakli: Amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, munozara, ko‘rgazmali, musobaqa metodi Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
Bog‘ichli qalpoqchani bichish va tikish bo‘yicha tayyorlangan plakatlar va slaydlar, qalpoqcha namunalari, o‘quv qurollari, kompbyuter
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, guli” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“blits” savollari “Daraxt
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
Bichish jarayonini tushuntirishda texnika vositalaridan foydalanish yaxshi samara beradi. O‘quvchilarni kichik guruhlarga bo‘lib, qalpoqchalarni tikish va ularni
103
bezashda turli xil bezak detallaridan foydalanib turlicha bezash yuzasidan musobaqa tarzida amalga
oshirish mumkin. Dars yakunida guruhlar bajargan ishlarini stol ustiga qator terib, ko‘rgazma tashkil qilish va g‘olib guruhni yuqori baholarni qo‘yib rag‘batlantirish mumkin.
O‘quvchilarga uyga topshiriqlar beriladi
O‘quvchilarga mustaqil ravishda mavzu yuzasidan krossvord tayyorlab kelishni topshirish mumkin.
39-40 mashg‘ulot: FARTUKNI TIKISH
Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga yaxlit bichiqli fartukni bichish, tikishni o‘rgatish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni yaxlit bichiqli fartukni bichish va tikishda tez hamda sifatli bajarishga odatlantirish.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda fartukni turli bezak detal- lari bilan bezash yuzasidan bilim, ko‘nikma va malakalarini shakl- lantirish.
Dars tipi: Ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. Dars shakli: Amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, munozara, ko‘rgazmali, musobaqa metodi Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
Yaxlit bichiqli fartukni bichish va tikish bo‘yicha tayyorlangan plakatlar va slaydlar, fartuk namunalari, o‘quv qurollari, kompbyuter.
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“blits” savollari “Daraxt
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “blits” savollari orqali aniqlaydi.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
Bichish jarayonini tushuntirishda texnika vositalaridan foydalanish yaxshi samara beradi. O‘quvchilarni amaliy ish bajarish vaqtida ularga kiriy, joriy va yakuniy yo‘llanmalarni berib borish, ishlarida yo‘l qo‘yilgan kamchiliklarni bartaraf qilib borish zarur. Dars yakunida o‘quvchilar bajargan ishlarini stol ustiga qator terib, ko‘rgazma tashkil qilish va to‘g‘ri, tez va sifatli bajargan o‘quvchilarga yuqori baholarni qo‘yib rag‘batlantirish mumkin.
104
Dars mashg‘uloti yuzasidan nazariy ma’lumotlar
Ko‘krakpech qismi yaxlit bo‘lgan fartuklarni bichish uchun ishlatiladigan gazlamalarni bichishga tayyorlanadi, ya’ni gazla-
maning bo‘yi va eni belgilanadi, gazlamaning gullariga e’tibor beriladi. Gazlamaning o‘ngini-o‘ngiga qilib bo‘y ipi bo‘ylab ikkiga buklanadi va ko‘krakpech qismi yaxlit bo‘lgan fartuklarning andozalari tejamkorlik bilan gazlamaga joylashtiriladi va bichiladi. Bichilgan detallar tekshiriladi.
Fartukni tayyorlash jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat:
1. Fartukni bichish.
2. Fartuk qismlarini tikishga tayyorlash va tikish.
4. Fartuk qismlarini birlashtirish va bezash.
5. Fartukka oxirgi ishlov berish.
O‘quvchilarga uyga topshiriqlar beriladi
O‘quvchilarga mustaqil ravishda mavzu yuzasidan texnologik xarita tuzib kelish topshiriladi.
41-42 mashg‘ulot: BOG‘ICHNI VA BELBOG‘NI TIKISHTIKISH Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga bog‘ichni va belbog‘ni tikishtikish va tikilgan choklariga namlik issiqlik ishlovi berishni o‘rgatish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni bog‘ichni va belbog‘ni tikishda tez hamda sifatli bajarishga odatlantirish.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda fartukni turli bezak detallari bilan bezash yuzasidan bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish.
Dars tipi: Ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. Dars shakli: Amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, munozara, ko‘rgazmali, musobaqa metodi Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
Ko‘krakpech qismi yaxlit bo‘lgan fartukni tikish bo‘yicha tayyorlangan plakatlar va slaydlar, fartuk namunalari, o‘quv qurollari, kompbyuter
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“blits” savollari “Daraxt
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “blits” savollari orqali aniqlaydi.
105
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
Fartukni tikish jarayonini tushuntirishda texnika vositalaridan foydalanish yaxshi samara beradi. O‘quvchilarni kichik guruhlarga bo‘lib, fartukning etak qismini tikish va ularni bezashda turli xil bezak detallaridan foydalanib turlicha bezash yuzasidan musobaqa
tarzida amalga oshirish mumkin. Dars yakunida guruhlar bajargan ishlarini stol ustiga qator terib, ko‘rgazma tashkil qilish va g‘olib guruhni yuqori baholarni qo‘yib rag‘batlantirish mumkin.
Fartukning etak qismiga bukib, qiya tasma, to‘r yoki burma bilan ishlov berilsa uning qoplama cho‘ntagiga ham ahamiyat berish kerak, chunki qoplama cho‘ntakka ham xuddi shunday ishlov berish kerak. Tikish ishlari avval qo‘lda ko‘klab olinib, so‘ngra mashinada baxyaqator yuritiladi. Buyumning tikilgan choklariga namlik-issiqlik ishlovi beriladi.
O‘quvchilarga uyga topshiriqlar beriladi
O‘quvchilarga mustaqil ravishda mavzu yuzasidan texnologik xarita tuzib kelish topshiriladi.
41-42 mashg‘ulot: KO‘KRAK QISMINI TIKISH. QOPLAMA CHO‘NTAK TIKISH
Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga yaxlit bichiqli fartukni bo‘yin o‘mizini tikishni va tikilgan choklariga namlik issiqlik ishlovi berishni o‘rgatish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni yaxlit bichiqli fartukni bo‘yin o‘mizini tikishda tez hamda sifatli bajarishga odatlantirish.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda fartukni turli bezak detallari bilan bezash yuzasidan bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish.
Dars tipi: Ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. Dars shakli: Amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, munozara, ko‘rgazmali, musobaqa metodi Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
Ko‘krakpech qismi yaxlit bo‘lgan fartukni tikish bo‘yicha tayyorlangan plakatlar va slaydlar, fartuk namunalari, o‘quv qurollari, komputer
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
106
“Daraxt guli”, “Aqliy
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
Fartukni bo‘yin o‘mizini tikish jarayonini tushuntirishda texnika vositalaridan foydalanish, ya’ni kompbyuterda mavzuga
oid slaydlami bosqichli tarzda namoyish qilish yaxshi samara beradi. O‘quvchilarni kichik guruhlarga bo‘lib, fartukning bo‘yin o‘mizi qismini tikish va ularni bezashda turli xil bezak detallaridan foydalanib turlicha bezash yuzasidan musobaqa tarzida amalga oshirish mumkin. Dars yakunida guruhlar bajargan ishlarini stol ustiga qator terib, ko‘rgazma tashkil qilish va g‘olib guruhni yuqori baholarni qo‘yib rag‘batlantirish mumkin.
O‘quvchilarga uyga topshiriqlar beriladi
1. O‘quvchilarga mavzu yuzasidan krossvord tuzib kelish topshiriladi.
2. Bo‘yin o‘miziga ishlov berish jarayon xaritasini А-4 formatda bajarish.
43-44 mashg‘ulot: QOPLAMA CHO‘NTAKNI TIKISH Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga yaxlit bichiqli fartukning qoplama cho‘ntagini tikishni va tikilgan choklariga namlik issiqlik ishlovi berishni o‘rgatish. Tarbiyaviy: O‘quvchilarni amaliy ish jarayonida tez hamda sifatli bajarishga odatlantirish.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda fartukni turli bezak detallari bilan bezash yuzasidan bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish.
Dars tipi: Ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. Dars shakli: Amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, munozara, ko‘rgazmali, musobaqa metodi Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
Ko‘krakpech qismi yaxlit bo‘lgan fartukni tikish bo‘yicha tayyorlangan plakatlar va slaydlar, fartuk namunalari, o‘quv qurollari, kompbyuter
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“blits” savollari “Daraxt
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “blits” savollari orqali aniqlaydi.
107
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
Fartukning qoplama cho‘ntagini tikish jarayonini tushuntirishda kompbyuterdan foydalanish o‘quvchilarga tushunarli bo‘ladi. O‘quvchilarni kichik guruhlarga bo‘lib, fartukning qoplama cho‘ntagiga 3 xil usulda ishlov berish bo‘yicha musobaqa o‘tkazish mumkin. Bunda birinchi guruhga qoplama cho‘ntakka mag‘iz bilan
ishlov berish, ikkinchi guruhga burma bilan ishlov berish, uchinchi guruhga oddiy bukib tikish topshirilishi mumkin. Mazkur musobaqa metodida o‘quvchilarni tabaqalashtirilgan holda guruhlarga bo‘lish tavsiya etiladi. Chunki qoplama cho‘ntakka ishlov berish darajasi turli murakkablikda berilgan. Dars yakunida guruhlar bajargan ishlarini stol ustiga qator terib, ko‘rgazma tashkil qilish va g‘olib guruhni yuqori baholarni qo‘yib rag‘batlantirish mumkin.
O‘quvchilarga uyga topshiriqlar beriladi
O‘quvchilarga mustaqil ravishda mavzu yuzasidan texnologik xarita tuzib kelish topshiriladi.
45-48 mashg‘ulot: FARTUKKA OXIRGI ISHLOV BERISH
Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga yaxlit bichiqli fartukka oxirgi ishlov berishni va fartukni dazmollashni o‘rgatish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni amaliy ish bajarish jarayonida tez hamda sifatli bajarishga odatlantirish.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda fartukni turli bezak detallari bilan bezash yuzasidan bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish.
Dars tipi: Ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. Dars shakli: Amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, munozara, klaster, ko‘rgazmali
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: Ko‘krakpech qismi yaxlit bo‘lgan fartukni tikish bo‘yicha tayyorlangan plakatlar va slaydlar, fartuk namunalari, o‘quv qurollari, komputer
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“blits” savollari “Daraxt
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash,
108
o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “blits” savollari orqali aniqlaydi.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
Fartukni tikish jarayonini tushuntirishda texnika vositalaridan foydalanish yaxshi samara beradi. O‘quvchilarni darsga qiziqtirish maqsadida klaster usulidan foydalanib, “Fartuk” so‘zi atrofida tushunchalarni tarmoqlash va bunda har bir o‘quvchining ishtirok etishiga ahamiyat berish kerak. Amaliy mashg‘ulot jarayonida kirish, joriy va yakuniy yo‘llanmalarni berib borish zarur. O‘quvchilar bajarayotgan ishlaridagi kamchiliklarni bartaraf qilib borilsa, ish sifatli bajariladi va o‘quvchi o‘z mehnatining mahsulidan xursand bo‘ladi. Dars so‘nggida fartuklar ko‘rgazmasini uyushtirish kerak.
O‘quvchilarga uyga topshiriqlar beriladi
O‘quvchilarga mavzu yuzasidan krossvord yoki 10 ta test tuzib kelish topshiriladi.
49-50-mashg‘ulotlar: Amaliy mashg‘ulot: KASHTACHILIKDA
ISHLATILADIGAN NAQSHLAR, NAQSH ELEMENTLARI. Naqishlar chizish Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga xalq hunarmandchiligi haqida ma’lumot berish. Kashtachilik va uning turlari, ahamiyatini tushuntirish. Kashta tikishda rioya qilinadigan havfsizlik texnikasi qoidalarini, asbob va moslamalar bilan tanishtirish, ulardan foydalanishni o‘rgatish. :
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni milliy qadriyatlarimizga nisbatan hurmat hissida tarbiyalash.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda kashtachilik namunalarida ishlatilgan gul naqshlari va ranglarni turli xil zamonaviy buyumlarda qo‘llash bo‘yicha bilimlarini rivojlantirish.
Dars tipi: Yangi bilim beruvchi. Dars shakli: Nazariy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, munozara, klaster, ko‘rgazmali
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: Milliy kashtachilik buyumlari bo‘yicha tayyorlangan plakatlar va slaydlar, choyshab, joynomoz namunalari, o‘quv qurollari, kompyuter
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
109
“blits” savollari “Daraxt
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “blits” savollari orqali aniqlaydi.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
O‘quvchilarga xalq hunarmandchiligi turlari haqida ma’lumot beriladi.
Bunda xalq hunarmandchiligi namunalarini ko‘rsatish va video-tasvirlarini namoyish etish maqsadga muvofiqdir. Hunarmandchilikning eng ommaviy turlaridan bo‘lgan kashtachilik haqida, kashtachilik turlari va ularning turmushdagi o‘rni haqida hikoya qilinadi. Kashta tikishda rioya qilinishi kerak bo‘lgan havfsizlik texnikasi qoidalari va kerakli asbob-moslamalar tushuntiriladi. Bu mavzu bo‘yicha mashg‘ulotni hikoya, suhbat-munozara tarzida tashkil etish mumkin, bunda kompyuter texnikasi yordamida slaydlar va videomateriallar namoyish etiladi, milliy kashtachilik namunaridan ko‘rgazma qurollar sifatida foydalaniladi.
Kashtachilik bo‘yicha o‘quvchilarda mavjud bo‘lgan hayotiy tajribalariga asoslangan holda suhbat-munozara uyushtirish mumkin. O‘quvchilarga kashtachilik turlariga oid ma’lumotlar to‘plash topshirig‘ini berish mumkin.
O‘quvchilarga uyga topshiriqlar beriladi
O‘quvchilarga mavzu yuzasidan test va kashta tikishda ishlatiladigan asbob-moslamalarning rasmlarini daftarlariga chizib kelish topshiriladi.
51-52-mashg‘ulot soatlari: KASHTACHILIKDA RANGLAR VA RANG TANLASH.
ISHLATILADIGAN CHOK NAMUNALARINI TIKISH Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga kashtachilikda ishlatiladigan chok turlarini tikishni o‘rgatish. Naqshlarni gazlama yoki buyumga ko‘chirish yo‘llarini o‘rgatish. Tarbiyaviy: O‘quvchilarni kashta choklarini tikish jarayonida ozoda, sifatli va tez ishlashga odatlantirish
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda kashta choklarini tikishda buyum turiga qarab ip rangi va chok turini to‘g‘ri tanlash ko‘nikmalarini rivojlantirish. Dars tipi: Aralashgan dars turi.
Dars shakli: Nazariy va amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, munozara, klaster, ko‘rgazmali
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: kashta choklari namunalari tikilgan buklet, plakatlar va slaydlar, o‘quv qurollari, kompyuter
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
110
“BBB” , “T-sxemasi”,
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar:
Bu mavzuni o‘qitishda kashtachilikda ishlatiladigan chok turlari: popop, iroqi, qaytma, suv, petlya choklarining tikilgan namunalaridan foydalaniladi. Shuningdek, kompyuter texnikasi yordamida slaydlar va videomateriallar namoyish etish mumkin. Har bir chok turini tikish ko‘rsatmali tarzda bajarib o‘rgatiladi. O‘quvchilar chok turlarini amaliy ravishda bajaradilar, ularning ishlari nazorat qilib turiladi va ish davomida yo‘riqnomalar berib boriladi. O‘quvchilarga kashta tikishda ishlatiladigan asboblar va
mosiamalar; igna, qaychi angishvona, santimetrli lenta, gardishlar va har birining nomi, vazifasi va foydalanish yo‘llari o‘rgatiladi. Qog‘ozdagi naqsh namunasini gazlama yoki buyumga ko‘chirish jarayoni bajarib ko‘rsatiladi. O‘quvchilar dars jarayonida amaliy ish bajaradilar, bunda sodda shakldagi naqsh namunalarini gazlamaga ko‘chirish vazifasini topshirish mumkin.
O‘quvchilarga uyga topshiriqlar beriladi
O‘quvchilarga mustaqil ravishda gazlama bo‘lagida kashta namunalaridan ijodiy tikib kelish topshiriladi.
53-54-mashg‘ulot soatlari: MILLIY KASHTACHILIKDAN
QIYIQCHANI BICHISH VA NUSXA TUSHIRISH. QIYIQCHA GULLARINI (naqishlarini) TIKISH. DAZMOLLASH
Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga milliy kashtachilik buyumlari haqida ma’lumot berish. Milliy kashtachilikdan qiyiqchani bichish, nusxa tushirish va tikish yo‘llarini o‘rgatish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni qiyiqchani tikish jarayonida ozoda, sifatli va tez ishlashga odatlantirish
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda kashta choklarini tikishda buyum turiga qarab ip rangi va chok turini to‘g‘ri tanlash ko‘nikmalarini rivojlantirish. Dars tipi: Aralashgan dars turi.
Dars shakli: Amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, munozara, klaster, ko‘rgazmali
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: kashta choklari namunalari, qiyiqcha namunalari, mavzu bo‘yicha bajarilgan buklet, plakatlar va slaydlar, o‘quv qurollari, kompyuter
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, “blits” savollari “Daraxt guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
111
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “blits” savollari orqali aniqlaydi.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
Qiyiqchani tikish jarayonini tushuntirishda texnika vositalaridan foydalanish yaxshi samara beradi. O‘quvchilarni darsga qiziqtirish maqsadida klaster usulidan foydalanib, “Qiyiqcha” so‘zi atrofida tushunchalarni tarmoqlash va bunda har bir o‘quvchining ishtirok etishiga ahamiyat berish kerak. Amaliy mashg‘ulot jarayonida kirish, joriy va yakuniy yo‘llanmalarni berib borish zarur. O‘quvchilar bajarayotgan ishlaridagi kamchiliklarni bartaraf qilib borilsa, ish sifatli bajariladi va o‘quvchi o‘z mehnatining mahsulidan xursand bo‘ladi. Dars so‘nggida qiyiqchalar ko‘rgazmasini uyushtirish kerak.
O‘quvchilarga uyga topshiriqlar beriladi
O‘quvchilarga milliy kashtachilik buyumlarini ishtirokida 10 ta test tuzib kelish topshiriladi.
55-56-mashg‘ulot soatlari: MILLIY O‘YINCHOQ
(QO‘G‘IRCHOQ) TURLARI, ISHLATILADIGAN ASBOB, MOSLAMALAR, GAZLAMA VA ULARNING TURLARI
Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga milliy o‘yinchoqlar haqida ma’lumot berish. Milliy qo‘g‘irchoqni tikish texnologiyasini o‘rgatish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni mashg‘ulot jarayonida ozoda, sifatli va tez ishlashga odatlantirish
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda milliy qo‘g‘irchoqga kiyimni to‘g‘ri tanlash ko‘nikmalarini rivojlantirish.
Dars tipi: Aralashgan dars turi. Dars shakli: Amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, munozara, klaster, ko‘rgazmali
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: milliy qo‘g‘irchoq namunalari, gazlama qoldiqlari, mavzu bo‘yicha bajarilgan buklet, plakatlar va slaydlar, o‘quv qurollari, kompyuter
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, “Daraxt guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
112
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
Milliy qo‘g‘irchoqni tikish jarayonini tushuntirishda texnika vositalaridan foydalanish yaxshi samara beradi. O‘quvchilarni darsga qiziqtirish maqsadida savol-javob uyushtirib, bunda har bir o‘quvchining ishtirok etishiga ahamiyat berish kerak. Amaliy mashg‘ulot jarayonida kirish, joriy va yakuniy yo‘llanmalarni berib borish zarur. O‘quvchilar bajarayotgan ishlaridagi kamchiliklarni bartaraf qilib borilsa, ish sifatli bajariladi va o‘quvchi o‘z mehnatining mahsulidan xursand bo‘ladi.
Dars mashg‘uloti yuzasidan nazariy ma’lumotlar
Turli xil gazlamalardan hamda gazlama qoldiqlaridan yumshoq o‘yinchoqlarni tikish mumkin. Bunday o‘yinchoqlarni bezashda turli mex, charm, porolon, tasmalardan foydalaniladi. O‘yichoqning ko‘zlari uchun tugmachalar va taqinchoqlar, og‘zi uchun esa charm va kleyonka ishlatiladi.
Ko‘p qizlar qo‘g‘irchoq o‘ynashni va qo‘liga igna ushlashni boshlashi bilan qo‘g‘irchoqlariga ko‘ylak tikishni yaxshi ko‘radilar. Umumta’lim maktablarida mehnat ta’limi darslarida qizlarga gazlama qoldiqlaridan qo‘g‘irchoqlarga ko‘ylak tikishni o‘rgatish bilan birga qo‘g‘irchoqni o‘zini ham tayyorlashni o‘rgantiladi.
O‘quvchilarga uyga topshiriqlar beriladi
O‘quvchilarga milliy qo‘g‘irchoqlar haqida ma’lumot to‘plab kelish topshiriladi.
57-58-mashg‘ulot soatlari: QO‘G‘IRCHOQ ANDOZASINI TAYYORLASH, ANDOZANI GAZLAMA USTIGA JOYLASHTIRISH
VA BICHISH
Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga qo‘g‘irchoq andozasini tayyorlash, andozani gazlama ustiga joylashtirish va bichish yo‘llarini o‘rgatish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni qo‘g‘irchoq detallarini bichish jarayonida ozoda, sifatli va tez ishlashga odatlantirish
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda milliy qo‘g‘irchoq uchun kerakli materiallarni to‘g‘ri tanlash ko‘nikmalarini rivojlantirish.
Dars tipi: Aralashgan dars turi.
Dars shakli: Amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, munozara, klaster, ko‘rgazmali
113
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: milliy qo‘g‘irchoq namunalari, gazlama qoldiqlari, qo‘g‘irchoq andozalari, mavzu bo‘yicha bajarilgan buklet, plakatlar va slaydlar, o‘quv qurollari, kompyuter
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“BBB”, “Aqliy hujum”
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
Milliy qo‘g‘irchoqni tikish jarayonini tushuntirishda texnika vositalaridan foydalanish yaxshi samara beradi. O‘quvchilarni darsga qiziqtirish maqsadida klaster usulidan foydalanib, ”Milliy o‘yinchoq” so‘zi atrofida tushunchalarni tarmoqlash va bunda har bir o‘quvchining ishtirok etishiga ahamiyat berish kerak. Amaliy mashg‘ulot jarayonida kirish, joriy va yakuniy yo‘llanmalarni berib borish zarur. O‘quvchilar bajarayotgan ishlaridagi kamchiliklarni bartaraf qilib borilsa, ish sifatli
bajariladi va o‘quvchi o‘z mehnatining mahsulidan xursand bo‘ladi. Dars
so‘nggida qo‘g‘irchoqlar ko‘rgazmasini uyushtirish kerak.
Dars mashg‘uloti yuzasidan nazariy ma’lumotlar
Andozaning o‘lchamini o‘zgartirish. Qo‘g‘irchoqning katta- kichikligiga qarab andozaning o‘lchamini o‘zgartirish kerak bo‘lib qoladi. Quyida misol tariqasida bezak uchun ishlatiladigan kashti guli nusxasini kattalashtirish usuli ko‘rsatib berilgan. Xudi shu tartibda milliy qo‘g‘irchoq andozasi ham kattalashtiriladi. Buning uchun bezak ustiga ixtiyoriy kattalikdagi o‘zaro teng kvadratlardan chiziladi. Bunda kvadratlar qancha mayda bo‘lsa, bezakning nuqtalari shunchalik aniq ko‘chiriladi va konturlarining nusxasi ham oson chiziladi. Millimetrli qog‘oz yoki toza qog‘ozga buyum kattaligiga to‘g‘ri keladigan to‘g‘ri to‘rtburchak chizib, uni bezakdagi kvadratlar soni qancha bo‘lsa, shuncha kvadratlarga bo‘linadi (15-rasm).
Agar bezak guli kattalashayotgan bo‘lsa, bu kataklar asl nusxadagi kataklardan katta bo‘lib, bezak guli kichiklashayotgan bo‘lsa, bu kataklar asl nusxadagidan kichik bo‘lib chiqadi. Shundan keyin kataklar bo‘yicha asl nusxadagi bezak gulining asosiy nuqtalari toza to‘rga ko‘chiriladi. Bu nuqtalarni ravon chiziq bilan ehtiyotlab birlashtirib bezakni kattalashtirilgan yoki kichiklashtirilgan nusxasi hosil qilinadi. Rasm nuqtalarini oson topish uchun chizilgan to‘rning ikki tomoniga raqamlar qo‘yiladi.
114
O‘quvchilarga uyga topshiriqlar beriladi
O‘quvchilarga milliy qo‘g‘irchoqlar andozasini tayyorlab kelish topshiriladi.
59-60-mashg‘ulot soatlari: BO‘LAKLARGA ISHLOV BERISH. QO‘G‘IRCHOQNI TIKISH
Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga bichilgan qo‘g‘irchoq detallarini tek- shirish va ulargi ishlov berish yo‘llarini o‘rgatish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni qo‘g‘irchoq detallarini tikish jarayo- nida ozoda, sifatli va tez ishlashga odatlantirish
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda milliy qo‘g‘irchoq uchun kerakli materiallarni to‘g‘ri tanlash ko‘nikmalarini rivojlantirish.
Dars tipi: Aralashgan dars turi.
Dars shakli: Amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: munozara, ko‘rgazmali
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
milliy qo‘g‘irchoq namunalari, gazlama qoldiqlari, qo‘g‘irchoq andozalari, mavzu bo‘yicha bajarilgan buklet, plakatlar va slaydlar, o‘quv qurollari, kompyuter
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“blits” savollari “Daraxt
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “blits” savollari orqali aniqlaydi.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
Milliy qo‘g‘irchoqnini tikish jarayonini tushuntirishda texni- ka vositalaridan foydalanish, milliy qo‘g‘irchoqlar bo‘yicha tayyorlangan rasmli bukletlarni qo‘llash yaxshi samara beradi. O‘quvchilarni darsga qiziqtirish maqsadida klaster usulidan foydalanib, amaliy ish j arayonida qiziqarli ertaklar hikoya qilish, savol-javob uyushtirish va bunda har bir o‘quvchining ishtirok etishiga ahamiyat berish kerak. Amaliy mashg‘ulot jarayonida kirish, joriy va yakuniy yo‘llanmalarni berib borish zarur. O‘quvchilar bajarayotgan ishlaridagi kamchiliklarni bartaraf qilib borilsa, ish sifatli bajariladi va o‘quvchi o‘z mehnatining mahsulidan xursand bo‘ladi. Dars so‘nggida qo‘g‘irchoqlar ko‘rgazmasini uyushtirish kerak.
115
O‘quvchilarga uyga topshiriqlar beriladi
O‘quvchilarga milliy qo‘g‘irchoqlar haqida krossvord tuzib kelish topshiriladi.
61-62-mashg‘ulot soatlari: QO‘G‘IRCHOQQA
OXIRGI ISHLOV BERISH
Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga qo‘g‘irchoqqa oxirgi ishlov berish yo‘llarini o‘rgatish. Tarbiyaviy: O‘quvchilarni qo‘g‘irchoq detallarini tiish jarayonida ozoda, sifatli va tez ishlashga odatlantirish.
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda milliy qo‘g‘irchoq uchun kerakli materiallarni tanlash va ularni bezashni to‘g‘ri bajarish ko‘nikmalarini rivojlantirish. Dars tipi: Aralashgan dars turi.
Dars shakli: Amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: munozara, klaster, ko‘rgazmali
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: milliy qo‘g‘irchoq namunalari, gazlama qoldiqlari, qo‘g‘irchoq andozalari, mavzu bo‘yicha bajarilgan buklet, plakatlar va slaydlar, o‘quv qurollari, kompyuter
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, “Daraxt guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
Milliy qo‘g‘irchoqqa oxirgi ishlov berish jarayonini tushuntirishda texnika vositalaridan va og‘zaki metodlardan foydalanish yaxshi samara beradi. O‘quvchilarni darsga qiziqtirish maqsadida klaster usulidan foydalanib, “Qadriyat” so‘zi atrofida tushunchalarni tarmoqlash va bunda har bir o‘quvchining ishtirok etishiga ahamiyat berish kerak. Amaliy mashg‘ulot jarayonida kirish, joriy va yakuniy yo‘llanmalarni berib borish zarur. O‘quvchilar bajarayotgan ishlaridagi kamchiliklarni bartaraf qilib borib ularning bajargan ishlarini rag‘batlantirib turiladi. Dars so‘ngida qo‘g‘irchoqlar ko‘rgazmasini uyushtirish kerak.
O‘quvchilarga uyga topshiriqlar beriladi
O‘quvchilarga mehnatga va kasbga oid maqollar to‘plab kelish topshiriladi.
116
63-64-mashg‘ulot soatlari: TO‘QISH UCHUN ASBOB, MOSLAMALAR. TO‘QISH CHOKLARINI O‘RGANISH.
Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga to‘qish haqida ma’lumot berish va chok turlarini to‘qish yo‘llarini o‘rgatish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni chok turlarini to‘qish jarayonida ozoda, sifatli va tez ishlashga odatlantirish
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda to‘qilgan chok turlarini buyumlarda qo‘llash ko‘nikmalarini rivojlantirish.
Dars tipi: Ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. Dars shakli: Amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, munozara, klaster, ko‘rgazmali Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali
qurollar: chok turlari to‘qilgan namunalar, to‘qish uchun iplar, ilmoq, mavzuga oid buklet, plakatlar va slaydlar, o‘quv qurollari, kompyuter
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“blits” savollari”, “Aqliy
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar:
Bu mavzuni o‘qitishda munozara, savol-javob tarzida olib boriladi. Shuningdek, kompyuter texnikasi yordamida slaydlar va videornateriallar namoyish etish mumkin. Chok turlari namunalarini to‘qish ko‘rsatmali tarzda bajarib o‘rgatiladi. O‘quvchilar chok namunalarini amaliy ravishda bajaradilar, ularning ishlari nazorat qilib turiladi va ish davomida yo‘riqnomalar berib boriladi. Xato va kamchiliklar mashg‘ulot jarayonida tahlil qilinadi va to‘g‘ri bajarish bo‘yicha yo‘l-yo‘riq beriladi. O‘quvchilarga ish jarayonida ishlatilayotgan asboblar va moslamalar: igna, qaychi angishvona, santimetrli lentalarning har birini nomi, vazifasi va foydalanish yo‘llari o‘rgatiladi.
O‘quvchilarga uyga topshiriqlar beriladi
Ilmoq yordamida to‘qiladigan chok namunalarini to‘qish, to‘qish tartibi sxemasini chizish va А-4 formatda tarqatma material tayyorlash
117
65-66-mashg‘ulot soatlari: Ko‘zoynak uchun g‘ilof to‘qish Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga ko‘zoynak g‘ilofini to‘qish haqida ma’lumot berish va chok turlarini tanlash yo‘llarini o‘rgatish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni ko‘zoynak g‘ilofini to‘qish jarayonida ozoda, sifatli va tez ishlashga odatlantirish
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda ko‘zoynak g‘ilofini bezashda badiiy didlarini o‘stirish.
Dars tipi: Ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. Dars shakli: Amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, munozara, klaster, ko‘rgazmali
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar: chok turlari to‘qilgan namunalar, to‘qish uchun iplar, ilmoq, mavzuga oid buklet, plakatlar va slaydlar, o‘quv qurollari, kompyuter
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, guli” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
“blits” savollari “Daraxt
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “blits” savollari orqali aniqlaydi.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
Bu mavzuni o‘qitishda munozara, savol-javob tarzida olib boriladi. Shuningdek, kompyuter texnikasi yordamida slaydlar va videomateriallar namoyish etish mumkin. Chok turlari namunalarini ko‘zoynak g‘ilofida to‘qish usullari ko‘rsatmali tarzda bajarib o‘rgatiladi. O‘quvchilar chok namunalaridan foydalanib ko‘zoynak g‘ilofini to‘qiydilar, ularning ishlari nazorat qilib turiladi va ish davomida yo‘riqnomalar berib boriladi. Xato va kamchiliklar mashg‘ulot jarayonida tahlil qilinadi va to‘g‘ri bajarish bo‘yicha
yo‘l-yo‘riq beriladi.
Xomaki halqasiz (past) ustunchalar to‘qish uchun 20 ta havoyi halqadan iborat zanjir to‘qib oliladi. Zanjirdagi uchinchi halqa orasiga ilmoq uchi kiritilib, koptokdagi ishchi ip ilinadi va shu halqa oralig‘idan tortib chiqariladi. Ilmoqda ikkita qator halqa hosil bo‘ladi. Endi ilmoq uchi bilan yana ishchi ip ilib olinib, ilmoqdagi ikkala halqalar orasidan tortib chiqariladi. Navbatdagi halqalar ham xuddi shunday bajariladi.
118
Har bir zanjirdan bitta ustuncha to‘qiladi. Qator so‘ngida milk halqa to‘qilib, ish o‘giriladi va yana shu tariqa to‘qish davom ettiriladi.
Yangi qatorni to‘qish uchun ilmoq uchi oldingi qator halqasining orasiga emas, balki uning asosiga kiritilib, ishchi ip ilinadi va shu oraliqdan yangi halqa tortib chiqiladi, so‘ng yana ilmoq uchi bilan ishchi ip ilinib, ilmoqdagi ikki halqa oralig‘ida tortib chiqiladi va hokazo.
Har yangi qator to‘qilganda halqalar sonini tekshirib borilishi, ya’ni har bir zanjir ustiga bittadan yangi halqa to‘g‘ri kelishi lozimligini kuzatib turish kerak. Aks holda, halqalar soni o‘zgarib, polotno kengligida o‘zgarish sodir bo‘lishi, ishning tekis chiqmasligi kuzatiladi.
O‘quvchilarga uyga topshiriqlar beriladi
Ko‘zoynak g‘ilofini to‘qib tugatish va uni kashta bilan bezab kelish, mavzuga mos maqollar to‘plash.
119
BUYUMLARNI TA`MIRLASH
67-68-mashg‘ulot soatlari: AMALIY MASHG‘ULOT:
TURLI CHOKIDAN SO‘KILGAN BUYUMLARNI TIKISH Dars maqsadi:
Ta’limiy: O‘quvchilarga turli chokidan so‘kilgan buyumlarni tikish yo‘llarini o‘rgatish.
Tarbiyaviy: O‘quvchilarni so‘kilgan joyni tikish jarayonida ozoda, sifatli va tez ishlashga odatlantirish
Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarda so‘kilgan joyni tikishda buyum turiga qarab ip rangi va chok turini to‘g‘ri tanlash ko‘nikmalarini rivojlantirish. Dars tipi: Ko‘nikma va malakalarni shakllantirish. Dars shakli: Amaliy mashg‘ulot.
Dars metodi: og‘zaki, munozara, klaster, ko‘rgazmali
Moddiy texnik jihatdan jihozlash va ko‘rgazmali qurollar:
chokidan so‘kilgan buyumlar namunalari, mavzuga oid buklet, slaydlar, o‘quv qurollari, kompyuter
Foydalaniladigan metodlar: og‘zaki, ko‘rgazmali, “Daraxt guli”, “Aqliy hujum” kabi interaktiv metodlar.
Reja:
1.Tashkiliy qism-5
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash-10
3.Yangi mavzuning bayoni-15
4.Amaliy mashg‘ulot-40
4.Yangi mavzuni mustahkamlash-15
5.Uyga vazifa berish-5
Mashg‘ulotning borishi
1.Tashkiliy qism. Salomlashish, davomatni aniqlash, navbatchini tayinlash, o‘quvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasini nazorat qilish. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini “blits” savollari orqali aniqlaydi.
2.O‘tilgan mavzuni takrorlash.
3.Yangi mavzuning bayoni.
Dars o‘tish yuzasidan metodik tavsiyalar
Bu mavzuni o‘qitishda munozara, savol-javob tarzida olib boriladi. Shuningdek, kompyuter texnikasi yordamida slaydlar va videomateriallar namoyish etish mumkin. So‘kilgan va yirtilgan joyni tikish ko‘rsatmali tarzda bajarib o‘rgatiladi. O‘quvchilar so‘kilgan va yirtilgan joyni tikishni amaliy ravishda bajaradilar, ularning ishlari nazorat qilib turiladi va ish davomida yo‘riqnomalar berib boriladi. O‘quvchilarga ish jarayonida ishlatilayotgan asboblar va moslamalar: igna, qaychi angishvona, santimetrli lentalarning har birini nomi, vazifasi va foydalanish yo‘llari o‘rgatiladi.
O‘quvchilarga uyga topshiriqlar beriladi
O‘tilgan barcha mavzularni o‘qib kelish. Testga va savol- j avoblarga tayrgarlik qilish.
120
Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati
1. O‘zbekiston Respublikasi konstittutsiyasi. 2015 йил.
2. Karimov I.A. Yuksak ma`naviyat - yengilmas kuch. Т.: “Ма`naviyat”, 2008.
3. Karimov I.A. Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo‘lida xizmat qilish - eng oliy saodatdir. - Т.: “O‘zbekiston”, 2015.-304 b.
4. Boltaboyev S.A., Magdiyev O.SH. Mehnat va kasb ta`limi metodikasidan amaliy mashg‘ulotlar (Metodik qо`llanma). T.: TDPU, 2002.
5. Davlatov K. Mehnat va kasb ta`limi, tarbiyasi hamda kasb tanlash nazariyasi va metodikasidan amaliy mashg‘ulotlar: Pedagogika instituti о`quvchilari uchun qо`llanma. - T.: “О`qituvchi”, 1995.
6. Muslimov N.A., Sharipov Sh.S. Mehnat ta`limi o‘qitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. - T.: 2009.
7. Тоlipov O‘.Q., Usmonboyeva M. Pedagogik texnologiyalarning tatbiqiy asoslari (O‘quv qo‘llanma). - Т.: “Fan”, 2006.
8. Tojiyеv J. K. Mеhnat ta`limida o‘quvchilar xalq hunarmandchilik bilim va ko‘nikmalarini shakllantirishning individual ta`lim tеxnologiyalari. - T.: 2010.
9. Uzviylashtirilgan Davlat ta`lim standarti va o‘quv dasturi. Mehnat ta`limi, Tasviriy san`at, Chizmachilik, Musiqa madaniyati, Jismoniy tarbiya (1-9 sinflar), - T.: 2010.
10. Qo‘ysinov O.A., Sattorov V.N., Yakubova H.S.. Mehnat ta`limidan amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etish metodikasi. Metodik qo‘llanma. - T.: Nizomiy nomidagi TDPU, 2011.
11. Qо`ysinov O.A., Yakubova H.S., Tо`rabekov F.S., Rajabova S. Mehnat ta`limi, kasb tanlashga yo‘llash fanidan laboratoriya mashg‘ulotlari. Metodik qo‘llanma. - T.: 2013.
12. Sharipov Sh.S., Muslimov N.A., Qo‘ysinov O.A., Tolipov O‘Q., va b. Mehnat ta`limi. 5-sinf uchun darslik. - T.: 2012.
13. Sharipov SH.S., Jalilov T. Xavfsizlik texnikasi va ishlab chiqarish sanitariyasi qoidalari. Metodik yо`riqnoma. - T.: 2002.
Интернет Веб-сайтлари:
1. www.uzedu.uz (xtv.uz) - Халқ таълими вазирлиги веб-сайти
2. www.rtm.zn.uz - Respublikata`lim markazi
3. www.edunet.uz - Мактаблараро ресурс маркази веб-сайти
4. www.google.uz - веб-сайти
5. ZiyoNet.uz - Ўзбекистон Зиёнет таълими веб-сайти
121
122
123
124
|
