Qobiq dasturlar behruz Ermonov З

QOBIQ 
DASTURLAR
Behruz Ermonov

З
А
Г
О
Л
О
В
О
К
 
П
Р
Е
З
Е
Н
Т
А
Ц
И
И
2
2
1
 
М
А
Я
 
2
0
XX
Qobiq dastur – operatsion sistema boshqaruvida ishga tushiriladigan va 
foydalanuvchiga shu operatsion sistema bilan ishlashga ko‘maklashadigan 
dasturdir. Birinchi ommalashgan qobiq-dasturlardan biri Norton 
Commander deb nomlanadi. Bu qobiq-dastur amerikalik mashhur dasturchi 
Piter Norton tomonidan ishlab chiqildi. Hozirgi kunda keng tarqalgan 
Windows Commander , Total Commander, Far manager 
kabi qobiq-
dasturlar Norton Commander dasturining asosiy ish tamoyillarini o‘zida 
saqlab qolgan. Norton Commander kompyuter ekranida disk, katalog va 
fayllar strukturasini ko‘rgazmali tarzda ko‘rsatib turadi. Mazkur dasturning 
eng afzal tomonlaridan biri – u operatsion sistema buyruqlaridan oson va 
samarali foydalanish imkonini beradi.
NC foydalanuvchi kiritgan buyruqlarni esda saqlab boradi va ishlash 
jarayonida yana shu buyruqlardan foydalanishga to‘g‘ri kelsa, ularni 
takroran klaviatura orqali termasdan amalga oshirish imkonini beradi. 

QOBIQ-DASTURLAR QUYIDAGI 
IMKONIYATLARNI BERADI:
• diskdan kataloglar ro‘yxatini ekranga to‘liq 
chiqarish;
• fayllardan nusxa ko‘chirish;
• fayllarni qayta nomlash;
• fayllarni o‘chirish;
• kataloglarning pog‘onalik tuzilmasini ko‘rish;
• bir katalogdan boshqa kataloglarga o‘tish;
• kataloglar hosil qilish;
• katalogni qayta nomlash va o‘chirish;
• matnli fayllarni tahrir qilish va boshqalar.

Total Commander dasturi Windows bilan ishlashni yengillashtirishdan iborat. Bu 
dastur fayllar va papkalar bilan asosiy amallarni qidirish, nusxa olish, qayta 
nomlash o`chirish kabilarni soddaroq, qulayroq va yaqqolroq bajaradi.
TC turli funksiyalarni bajaradi, xususan:
-diskdagi kataloglar royxatini yaqqol korsatadi.
-diskdagi kataloglar daraxtini korsatish, kataloglarni yaratish, qayta nomlash, 
o`chirish imkoniyatlariga ega.
- fayllar ustida nusxa ko’chirish, qo`yish, joyni o’zgartirish va o`chirish 
komandalarini qulayroq bajaradi.
-turli matnli, arxiv fayllar, hujjatlar, malumotlar bazasi matnlarini korish, tahrir 
qilish imkoniga ega.

TC ekranining pastki buyruqli satr va F3-
F8, Alt+F4 boshqarish tugmalari 
joylashgan:
F3 o’qish (View)- tanlangan faylni ko’rib 
chiqish.
F4 to’grilash (Edit)- tanlangan faylni tahrir 
qilish.
F5 nusxa(Sopy)- papkani (katalogni) yoki 
fayllarni nusxalash.
F6 nom(RenMov)- papkani (katalogni) 
yoki fayllarni qayta nomlash yoki siljitish.
F7 katalog - yangi papka (katalog) yaratish.
F8 o’chirish(Delete)- kursor bilan 
tanlangan faylni (bosh katalogni) o`chirish.
Alt+F4 chiqish(Quit)- TC dasturidan 
chiqish.
Utilita-dasturlar
bu
operatsion
tizimni
imkoniyatlarini kuchaytiruvchi dasturlar. Masalan:
disklar ustidan har xil amallarni bajaruvchi,
kompyuter
ishini
tezlashtiruvchi,
ma’lumotlar
xajmini
o’zgaruvchi,
viruslarni
aniqlovchi
dasturlar va xokazo.
Vinchesterni bo’laklarga bo’lish, uning ma‘lum
bo’laklarini parol bilan ximoyalash uchun Disk
Manager deb ataluvchi dastur ishlatiladi.
Diskning xolatini tekshirish uchun esa NDD
(Norton disk doctor) dastursi ishlatiladi. Bu dastur
yordamida disk segmentlari tekshirilib, undagi
xatoliklar topiladi va bartaraf etiladi.
Diskdagi ma‘lumotlarni optimizatsiya qilish, ya‘ni
bir tartib bilan joylashtirib chiqishga xizmat
qiluvchi SD (Speed Disk) dastursi mavjuddir.

Arxiv
dasturlar
maxsus
usullarni
qo’llagan
xolda
ma‘lumotlarni zichlagan xolda joylashtirib, ularning arxiv
nusxalarini xosil qilishga yordam beradilar. Masalan, PKZIP,
PKUNZIP va ARJ dasturlari bo’larga misol bo’la oladi.
Antivirus dasturlari- xilma-xil turdagi viruslarga qarshi
samarali kurashish uchun xizmat qiladilar.
Kommuniktsion dasturlar kompyuterlararo ma‘lumotlarni
almashinish uchun ishlatiladilar.
Kompyuterni tekshirish(diagnostika) qilish dasturlari uning
konfiguratsiyasini va ishga layoqatliligini tekshirishga imkon
beradi.
Disklarni
optimizatsiya
qilish
dasturlari
disklarda
saqlanadigan ma‘lumotlar xajmini ancha oshirishga va
ma‘lumotlarni tezroq topishga yordam beradi.