Fayziyev O'quv-uslubiy majmua pdf
5
1-Mavzu. Ma lumotlar kommunikatsiyasi fanining mazmuni, predmeti va
metodi.
Reja:
1.
kommunikasiyasi fanining predmet va vazifalari
2. Aloqa chiziqlari orqali
fizik uzatish
3. Kompyuter tarmoqlari va tizimlarida axborot almashish jarayonlarini tashkil
qilish tamoillari va usullari
:
kommunikatsion
tarmoq(communication network), information tarmoq
network), global hisob
network), protocol, domen, uzel, trafik, tarmoq
topologiyasi, marshrutlash.
1.
Zamonaviy axborot texnologiyalari shiddat bilan rivojlanib borayotgan bugungi
kunda
ishini yengillashtiruvchi muhim omil sanaladi. Bu kabi vositalarga misol sifatida
kompyuter tarmoqlari, telekommunikatsiya va radiotelevideniya uzatish tarmoqlari,
mobil aloqa tarmoqlarini keltirish mumkin.
ri bilan
kommunikatsiyalari -
mumkin.
mpyuterlar majmuiga
6
Kompyuterlarning tarmoqqa birlashishi qimmatbaho asbobuskunalar - katta
hajmli disk, printerlar, asosiy xotiradan birgalikda foydalanish, umumiy dasturli
olisdagi kompyuterlarning apparat resurslaridan foydalanish mumkin. Bunday
tarmoqlar millionlab kishilarni qamrab olib, axborot tarqatish va qabul qilish
electron pochta orqali axborot almashuvini amalga oshiradi. Tarmoqning
asosiy vazifasi foydalanuvchining taqsimlangan umumtarmoq resurslariga oddiy,
Shuningdek, foydalanuvchilar tarmo
axborotlar lokal va global kompyuter tarmoqlarida saqlanadi, qayta ishlanadi va
uzatiladi. Lokal tarmoqlarda foydalanuvchilar ishl
umumiy bazasi tashkil etiladi. Global tarmoqlarda yagona ilmiy, iqtisodiy, ijtimoiy va
rmoq
kundalik ishni va turli sohadagi kishilarning dam olishini tashkil etish quroliga
aylanadi.
Kommunikatsion tarmoq - uzellar (punktlar) deb nomlanuvchi tarmoqlarda
qalar,
Informatsion tarmoq -
kommunikatsion tarmoq.
- tarkib
- butun
tarmoqlarni, shuningdek, minglab-millionlab turli tipdagi EHMlarni, fizik aloqa
7
liniyalari - optic tolali kabellar yoki kosmik radioaloqa liniyalarini birlashtiruvchi
katta tarmoqdir.
(LHT) katta b
-
dartining simsiz
-
xizmatlaridan foydalanish imkoniyatiga ega.
Ishchi guruh (workgroup)
bitta nom ostida birlashgan kompyuterlar
Domen (domain)
administrator deb topilgan tarmoqning barcha
kompyuterl
Uzel (host) - tarmoqqa ulangan, alohida manzil bilan aniqlangan (Masalan, IP-
manzil - bu tarmoqdagi yagona 32-razryadli, ikkilik son) qurilma (odatda
kompyuter).
Trafik (traffic) -
-tez
Tarmoq topologiyasi (net topology) - tarmoqdagi mashinalarning fizik
konfiguratsiyasi.
Marshrutlash -
Paket, kadr, xabar, datagramma - bir joyda guruhlashtiriluvchi va bir vaqtda
yuboriluvchi tarmoqda axborot uzatish birligi, aniqlangan baytlar soni. Shuningdek
ularni boshqacha nom bilan
- deb atash ham qabul qilingan.
Tarmoq arxitekturasi - tashkilotga tarmoqning mantiqiy, funksional, fizik,
texnik va dasturiy vosital
ifoda etadi.
Protokol (protocol) -
da funksional bloklar xarakatlarini belgilaydi.
Boshqacha qilib aytganda, protokol -
inlaydi.
- alohida joylashgan barcha
8
-quvvatlovchi dasturlar
majmuasidir. Hozirgi kunda bu kabi dasturiy jamlanmalar tarmoq operatsion tizim
tarkibida mavjud.
2.
Axborotlarni tarmoq uzellariga fizik uzatish yoki tarmoqni fizik qurish
tarmoqni qurishning oddiy shakli. Bunda har bir tarmoq uzelining tarmoqqa
hishi hisobga olinadi.
kodlashtiriladi.
- binar kodlash
ishlatiladi. Kompyuter ichida 1 va 0 diskret elektr signaliga moslashtiriladi.Bunday
bunda raqamni olish impulsning turlicha qutblariga qarab aniqlanishi mumkin.
radiokanallar tarzidagi simsiz muhit hisoblanadi. Ishlatiladigan
-xil
gi kunda Ethernet standartidagi mobil kompyuter
orqali uzatilishini har doim ham bilishmaydi.
- Data Circuit terminating Equipment ) foydala-nuvchilarning Kompyuter larini yoki
ydigan oraliq uskunalardan
raqamli kanallarga ulanish qurilmalari kabi qurilmalarni, DCEga misol qilib keltirish
mumkin. Odatda DCE fizik sath darajasida ishlaydi, u kerakli shaklga va quvvatga
-larni
foydalanuvchining uskunalari esa
qurilma (DTE - Data Terminal Equipment) deb ataladi. DTEga misol qilib
9
Kompyuter
-larini keltirish
mumki
-lar ikkita asosiy vazifani bajaradi:
- signalni sifatini yaxshilash;
- tarmoqning ikk
tarkibiy aloqa kanalini yaratish.
Kompyuterdan turli masalalarni hal qilishda foydalanish mumkin. Axborot
almashish uchun magnit va kompakt disklardan foydalanish yoki boshqa
kompyuterlar bilan umumiy ulanish kerak bo'ladi. Kompyuterlarning o'zaro axborot
almashish imkoniyatlarini beruvchi qurilmalar majmuiga kompyuter tarmoqlari
deyiladi.Tarmoqning asosiy imkoniyatlari tarmoqqa ulangan kompyuterlar va axborot
ashyolariga bog'liq.Axborot ashyolari deganda arxiv, kutubxona, fondlar, ma'lumotlar
ombori va boshqa axborot tizimlaridagi hujjatlar yig'indisi tushuniladi.
Tarmoqdagi kompyuterlarda saqlanayotgan axborot ashyolariga ushbu
tarmoqqa ulangan boshqa kompyuterlar yordamida kirish mumkin. Jamiyatning
hozirgi bosqichda axborot texnologiyalarining rivojlanishini kompyuter tarmog'isiz
tasavvur qilib bo'lmaydi.Kompyuter tarmog'i - bu aloqa kanallari orqali yagona
tizimga bog'langan kompyuter va terminallar majmuidir. Tarmoq axborotni ishlab
chiqaruvchi va undan foydalanuvchi ob'ektlar tarmoq ob'ektlari deyiladi. Tarmoq
ob'ektlari alohida kompyuter, kompyuter kompleksi, ishlab chiqarish robotlari va
boshqalar bo'lishi mumkin. Axborotni territorial joylashuviga qarab kompyuter
tarmoqlarini 3 ta asosiy sinfga ajratish mumkin:
Global tarmoqlarda esa signallarni yuz va ming kilometrlab uzoq-uzoq maso-
-ni
-pleksor,
-
keladi.
3. Kompyuter tarmoqlari va tizimlarida axborot almashish jarayonlarini
tashkil qilish tamoillari va usullari
-
-
ro va boshqa tarmoq
-
aloqa kanallari va kommutatsiya uzellaridan tashkil topgan,
10
- tarmoq stansiyalari va uzellari, shuningdek, chetki
elektr-
tarqatish elementlari jamlanmasidir.
.
1.
- TV, radio;
2. Yarimikkilik uzatish - qabul qilish va uzatish ikki yoqlama, navbatma-
navbat bajariladi;
3. Ikkilik uzatish (ikkiyoqlama) -
umot uzatadi ham qabul qiladi.
1) Sinxron uzatish; 2)Asinxron uzatish.
Asinxron uzatishda har bir belgi alohida
uzatilayotganligini aniqlash uchun bitlar juft-toqligidan foydalaniladi. Agar belgidagi
qabul qiladi.
Asinxron uzatishning qulayligi:
1) Oddiy ishlangan tizim; 2) Arzon interfeysli qurilma.
Kamchiligi:
1)
;
2) Sinxron uzatish bilan solishtirilganda uzatish tezligi yuqori emas;
3)
- bit juft-
di. Yuborish
va qabul qilish ishlarini sinxronlash uchun dastlabki blokka sinxronlash bitlari
belgilar uzatiladi.
Sinxron uzatish usulining afzalligi.
1)
ng yuqori effektivligi;
2)
3)
Xatolikni aniqlashning samarali qurilgan mexanizmi;
Kamchiligi:
1) Interfeys qurilmasi ancha murakkab va qimmat.
11
Ma'muriyat tizimlar
tarmoqni boshqaradi. Kommunikatsion tizimlar abonent
tizimlar orasidagi axborotlarni uzatish uchun marshrutlash va bog'lanishlarni
kommutatsiya kilish vazifasini bajaradi.
Global, mintaqaviy va lokal tarmoqlarning birlashmasi ko'p tarmoqli iyerarxiyani
tashkil etish imkonini beradi. Misol: INTERNET kompyuter tarmoqlari keng
tarqalgan ommaviylashgan kompyuter tarmog'idir. Uning tarkibiga erkin ravishda
birlashgan tarmoq kiradi. Uning nomini o'zi "tarmoqlar orasida" ma'nosini bildiradi.
Shuning uchun u katta imkoniyatlarga ega. Internet alohida tarmoqlarni birlashtirgan.
Internetning asosiy yacheykasini maxalliy kompyuter tarmoqlari tashkil etadi.
Nazorat savollari:
1. Kompyuter tarmoqlari deganda nimani tushunasiz?
2. Kompyuter tarmoqlari turlari haqida tushunchangiz?
3. Protokol nima?
4. Trafik nima?
5. Asinxron uzatishning qulayligi?
6. Asinxron uzatishning kamchiligi?
7. Sinxron uzatishning qulayligi?
8. Sinxron uzatishning qulayligi?
9. Kompyuter tarmoqlarida kommutatsiyalashning qanday xillaridan foydalaniladi?
10. Kompyuter tarmoqlarida kommutatsiyalashning qanday xillaridan foydalaniladi?
11. Kanallarni kommutatsiyalashning mohiyati va xususi-yatlarini aytib bering?
Test savollari
1.Tarmoqlarda malumotlarni uzatish va ularni tayyorlashning kommutatsiyaga
asoslangan nechta asosiy usuli mavjud?
A) 2, B) 3, C) 4, D) 7;
2. Oraliq uskunalarning ikkita asosiy vazifani bajaradi.Bu vazifalar qaysilar?
A) Signal sifatini yaxshilash va ikkita abonent
sida aloqa kanalini yaratadi.
B) Signalni qayta
altirish va aloqani tiklaydi.
C) Kanallarni va paketlarni kommutatsiyalaydi.
D) Aloqa sifatini yaxshilaydi va paaketlarni kommutatsiyalaydi;
3. Global tarmoqlarda qanday oraliq uskunalar foydalaniladi?
A) kommutator,dimultipleksor,simulyator.
B) multipleksor,dimultipleksor,kommutator.
C) kommutator,marshrutizator,router.
D) simulyator,router,multipleksor;
4. Simsiz tarmoqlarning nechta turi mavjud?
12
A) 2, B) 4, C) 5, D) 3;
5.Simsiz lokal tarmoqlar uzatishning qanday tezligigacha barcha ofis yoki maishiy
ilovalar talablarini qondirish imkoniga ega?
A) 500 Mbit/s.
B) 64 Mbit/s.
C) 200 Mbit/s.
D) 54 Mbit/s;
6. Lokal simsiz tarmoqlar binolar doirasida qanday texnologiyada ishlaydi?
A) IEEE 802.15 Wi-Fi.
B) IEEE 802.11 Token Bus Lang.
C) IEEE 802.10 Token Bus Ring.
D) IEEE 802.11 Apple Talk;
7. PAN Personal Area Network qanday tarmoq?
A) Shaxsiy tarmoq.
B) Mintaqaviy tarmoq.
C) Lokal tarmoq.
D) Regional tarmoq;
8. LAN Local Area Network qanday tarmoq?
A) Lokal tarmoq.
B) Mintaqaviy tarmoq.
C) Shaxsiy tarmoq.
D) Regional tarmoq;
9. Qaysi qurilma tarmoqning alohida qismlarini
A) Shlyuz;
B) Marshrutizator;
C) Hub;
D)Switch;
10. Gipermatnni uzatish protokolini
A) HTML;
B) HTTP;
C) FTP;
D) SMTP
13
2-
. Aloqa tizimlarining vositalari\
Reja:
1. Aloqa tizimlarining vositalari va ma'lumotlarni uzatish
kanallari: analog va raqamli kanallar.
2. Fizik kanallarning xarakteristikalari.
3. Ma'lumotlarni uzatish va kommutatsiyalash
usullari, hamda vositalari.
4.
Kanallarni va paketlarni kommutatsiyalash.
aloqa chiziqlari (communication lines), kanallarni
kommutatsiyalash (channel switching), paketlarni kommutatsiyalash (packet
switching,),
xabarlarni
kommutatsiyalash(message
switching),
tarmoq
kabeli(network cable), koaksial kabel(coaxial cable)
(twisted pair
cable), optik tolali kabel (optical fiber cable), analog kanal (analog channel),
raqamli kanal (digital channel), konsentrator (concentrator), kommutator (switch),
marshrutizator (router), marshrutlash, uzel (routing, node), topologiya (topology),
fizik strukturalash (physical structuring), mantiqiy strukturalash (logical structuring).
1. Aloqa tizimlarining vositalari va ma'lumotlarni uzatish kanallari:
analog va raqamli kanallar
axborotlar uzatgichi, aloqa kanali va axborotlar qabul qiluvchi birligi hisoblanadi.
Axborotlarni qabul qiluvchi va uzatuvchi sifatida kompyuterlarni bevosita aloqa
modemlar (telefon liniyalari uchun) va tarmoq adapterlari hisoblanadi.
uzatish muhiti signallar uzatiladigan
chastota diapazoni va kanalning uzunligi bilan farq
-xil
bal va
orqali uzatilishini har doim ham bilishmaydi.
http://fayllar.org
| 