Tanlovchi tipdagi daraja o’lchagichlar

Tanlovchi tipdagi daraja o’lchagichlar  

« RADIOTEXNIK O’LCHOVLAR»

FАNI

Reja :

• 1. Tanlovchi tipdagi daraja o’lchagichlar
• 2. Tanlovchi DO’ larning soddalashti­rilgan strukturaviy sxemalari

Tanlovchi tipdagi daraja o’lchagichlar tor o’tkazish polosasini hosil qilish va uni chastotaviy diapazon bo’yicha ko’chirish imkonini beradi. Tanlovchi DO’ lar ko’pincha keng polosali DO’ lar bilan konstruktiv birlashtiriladi. Bu holda DO’ lar ham tor polosali, ham keng polosali rejimlarda ishlaydi, deb qayd qilinadi.

• Tanlovchi tipdagi daraja o’lchagichlar tor o’tkazish polosasini hosil qilish va uni chastotaviy diapazon bo’yicha ko’chirish imkonini beradi. Tanlovchi DO’ lar ko’pincha keng polosali DO’ lar bilan konstruktiv birlashtiriladi. Bu holda DO’ lar ham tor polosali, ham keng polosali rejimlarda ishlaydi, deb qayd qilinadi.
• Tanlovchi DO’ lar vazifasi bo’yicha farq qilinadi. Masalan, asosiy tashkil etuvchini xalaqitlar va garmonikalarning nisbatan kichik qiymatlarida o’lchash uchun mo’ljallangan DO’ lar, asosiy tashkil etuvchini xalaqitlarning katta kuchlanishlarida (ba’zan signal-xalaqit nisbati birdan kichik bo’lganida) o’lchash uchun DO’ lar, faqat asosiy tashkil etuvchini emas, balki boshqa istalgan tashkil etuvchini (spektrning asosiy tashkil etuvchidan amplituda bo’yicha 1000...2000 marta katta tashkil etuvchisini) o’lchash uchun DO’ lar, spektrning asosiy signallar bo’lganda kichik va ma’lum tashkil etuvchilarini o’lchash uchun DO’ lar mavjud.

tanlovchi DO’ larning soddalashtirilgan strukturaviy sxemalari

Chastotani o’zgartirishdan foydalanish radioqabul texnikasida tanlovchanlikni oshirish uchun keng qo’llaniladigan usuldir. Chastota bo’yicha tanlovchanlik rezonans zanjirlar yordamidagina yaratilishi mumkin. Agar qurilmada chastotani o’zgartirish imkoniyati ko’zda tutilgan bo’lsa, yuqori tanlovchanlikni amalga oshirish texnik jihatdan murakkablashadi. Gap shundaki, tanlovchanlik, ya’ni qurilmaning kerakli chastota komponentlarini ajratish va qo’shni komponentlarni so’ndirish qobiliyati filtrlovchi elementning murakkablashuvi bilan hosil qilinishi mumkin. Masalan, kerakli effekt bog’langan konturlar tizimini qo’llash bilan olinishi mumkin, biroq bunda bu tizimni chastota bo’yicha qayta qurishni amalga oshirish amalda mumkin emas. Bu maqsad uchun tor o’tkazish polosasiga ega bo’lgan, biroq qayta qurishga imkon bermaydigan kvarts filtrlardan foydalanish ham mumkin emas.

• Chastotani o’zgartirishdan foydalanish radioqabul texnikasida tanlovchanlikni oshirish uchun keng qo’llaniladigan usuldir. Chastota bo’yicha tanlovchanlik rezonans zanjirlar yordamidagina yaratilishi mumkin. Agar qurilmada chastotani o’zgartirish imkoniyati ko’zda tutilgan bo’lsa, yuqori tanlovchanlikni amalga oshirish texnik jihatdan murakkablashadi. Gap shundaki, tanlovchanlik, ya’ni qurilmaning kerakli chastota komponentlarini ajratish va qo’shni komponentlarni so’ndirish qobiliyati filtrlovchi elementning murakkablashuvi bilan hosil qilinishi mumkin. Masalan, kerakli effekt bog’langan konturlar tizimini qo’llash bilan olinishi mumkin, biroq bunda bu tizimni chastota bo’yicha qayta qurishni amalga oshirish amalda mumkin emas. Bu maqsad uchun tor o’tkazish polosasiga ega bo’lgan, biroq qayta qurishga imkon bermaydigan kvarts filtrlardan foydalanish ham mumkin emas.
• Bu muammoni hal etishda chastotalarni geterodin yorda­mida o’zgartirish yordam beradi. Mazkur usul supergeterodinli radiopriyomniklar sxemalarida keng ishlatiladi. Radiopriyomnikni ma’lum stantsiyaga sozlanishida rezonans kuchaytirgichning tebranish konturi emas, balki geterodin chastotasi sozlanadi. Nochiziqli qurilma sifatidagi chastota o’zgartgichda kombinatsion chastotalar yuzaga keladi.

Chastotani o’zgartirish metodi bitta kamchilikka – ko’zguli chastotalarga ham ega. O’zgartgichda ayirmaviy chastota for = fg – fs dan tashqari ayirmaviy chastota for = fc – fg hosil bo’lishi tufayli ko’zguli chastotalar yuzaga keladi. Masalan, yuqorida qaralgan misolga qaytadigan bo’lsak, 465 kGs oraliq chastota quyidagicha olinishi mumkin: for = fg – fs = 1,465 – 1 = 0,465 MGs yoki for = fc – fg = 1,930 – 1,465 = 0,465 MGs.

• Chastotani o’zgartirish metodi bitta kamchilikka – ko’zguli chastotalarga ham ega. O’zgartgichda ayirmaviy chastota for = fg – fs dan tashqari ayirmaviy chastota for = fc – fg hosil bo’lishi tufayli ko’zguli chastotalar yuzaga keladi. Masalan, yuqorida qaralgan misolga qaytadigan bo’lsak, 465 kGs oraliq chastota quyidagicha olinishi mumkin: for = fg – fs = 1,465 – 1 = 0,465 MGs yoki for = fc – fg = 1,930 – 1,465 = 0,465 MGs.
• Chastotani ko’p karra o’zgartirish qo’llaniladigan tan­lovchi DO’ larda o’zgartirishning turli bosqichlarida tegishli oraliq chastotalarni tanlash hisobiga yuzaga kelishi mumkin bo’lgan xalaqitlarni yo’qotishning maxsus choralari ko’riladi. Biroq bunday asboblar bilan ishlash jarayonida yolg’on ko’rsatishlar yuzaga kelishi mumkin, ularga qarshi kurashish usullari, odatda, ishlatish bo’yicha yo’riqnomalarda ko’rsatiladi.