(4.16)
bu yerda,
n
—
harakat m iqdori, avt/soat.
4.15-jadval
n,
avt/soat
1,
dba
n,
avt/so
at
1,
dba
50
65
500
74
60
66
660
75
80
67
880
76
100
68
1150
77
140
69
1650
78
170
70
2400
79
230
71
3000
80
300
72
5000
81
400
73
Turli harakat m iqdorlari uchun transport shovqini quyidagicha
o‘zgaradi (4.15-jadval).
K eltirilgan jadvaldagi
l
yo ‘1 chetiga yaqin polosaning o‘qidan
7,5 m masofaga tarqalayotgan transport shovqini. Bu shovqin
gorizontal to‘g‘ri asfalt qoplamali yo ‘1 bo‘lagidan 60 % yengil, 40
% yuk avtom obili
(shu
jum ladan,
5 % dizel yonilg‘isida
ishlaydigan) harakatlanish natijasida yuzaga keladi.
H ar x il yo‘1
va transport oqim ining
ta’sirini hisobga
oluvchi hisobiy transport shovqini professor P.I.Pospelov tavsiya
etgan form ula yordamida aniqlanadi:
LX =
+ bLdiz +
+
+
+
bLaJr
+ АЕшт +
ALbm
;
(4.17)
bu yerda,
д£ - transport oqim ida karbyurator dvigatelli
avtom obillam i hisobga oluvchi tuzatma, dba;
transport
oqimida dizel dvigatelli avtom obillam i hisobga oluvchi tuzatma,
dba; дLm— hisobiy tezlikka nisbatan o‘rtacha tezlikning o‘zgarishini
hisobga oluvchi tuzatma, dba; Д
4
,„- bo‘ylam a qiyalikni hisobga
oluvchi tuzatma, dba;
qoplamaning g‘adir-budirligini hisobga
oluvchi tuzatma, dba;
qatnov qismida ajratuvchi tasmaning
m avjudligini hisobga oluvchi tuzatma, dba;
ALmm-
yo‘1 mintaqasi
yuzasidagi o‘sim liklam i hisobga oluvchi tuzatma, dba; Д
1
Ь„,- yo‘1
mintaqasida joylashgan binolam i hisobga oluvchi tuzatma, dba.
Yuqorida keltirilgan form uladagi
м Л[,
дLda, д
al
^ tuzatma qiym atlarini 4.16-jadvaldan,
al
^ 4.17-jadvaldan, hLbm
4.18-jadvaldan olinadi.
4.16-jadval
Transport oqim ining
Param etr
Tuzatma
tasnifi
ko‘rsatkichi
qiym ati,
dba
Transport oqim ida
karbyuratorli yuk
avtom obillarining va
avtobuslam ing m iqdori, %
5 kam
5-20
20*35
35*50
-3,0
-2,0
-1,0
0,0
50-5-65
65*85
85*100
+1,0
+2,0
+3,0
Transport oqimida dizel
dvigatelli yuk avtom obillari
va avtobuslam ing m iqdori, %
5 kam
5*10
10*20
20*30
0,0
+ 1,0
+ 2,0
+ 3,0
B o ‘ylam a q iyalik 20 % 0
transport
oqimida
yuk
avtom obillam ing m iqdori, %
bo‘ylam a qiyalik 40 % 0
50 kam
50*100
25 kam
25*50
+ 2,0
+ 3,0
+ 2,0
+ 3,0
transport
oqimida
yuk
avtom obillarining m iqdori, %
50*85
85*100
+ 4,0
+ 5,0
-20
-3,5
- 17
-3,0
H isobiy tezlikka nisbatan
tezlikning o‘zgarishi, km/soat
- 12
-7
+ 7
-2,0
-1,0
+ 1,0
+ 15
+ 2,0
+ 20
+ 2,5
Agar yo‘Ining qatnov qism ida 5 metrdan kam enli ajratuvchi
tasma bo‘lsa, transport shovqini 0,5 dba ga kam ayadi. A jratuvchi
tasmaning eni 5 metrdan ko‘p bo‘Isa, shovqin 1,0 dba ga kam ayadi.
Transport shovqini tarqalayotgan joyning atrofi asfaltbeton
yoki boshqa qattiq qoplam ali bo‘lsa, unda tovush tuzatmasi
m
.^+
1,0 dba qabul qilinadi. Atrofdagi jo y maysa qoplam alik bo‘lsa, unda
-1,0 dba, qor qoplangan bo‘lsa, unda
al
^ - 1,5 dba olinadi.
0 ‘zbekiston
Respublikasi
avtom obil
yo‘llarida
aralash
avtomobil-traktor oqim ining kuzatilishi avvalgi boblarda aytib
o‘tilgan edi.
_______________________________________________________ 4.17-jadval
Y o ‘Ining qoplama
turi
Qoplama ustiga j
budirlik berilj
; ‘adir-
jan
Asfaltbeton
Transport oqim idagi
yengil avtom obillar
miqdori, %
10
k
a
m
о
СП
+
О
+
о
СП
«о
г-
+
in
75
+
90
90
+
10
0
15
ка
ш
«о 1?
•о
о
о
.+
40
о
о
*+
о
Tuzatma qiym ati,
dba
©
О
о"
+
+
1
,0
+
2
,0
СП
+
о
тг
+ о
o'
+
©^
+
+
о
(N
+
4.18-jadval
Binolam ing joylashishi
Binolar oralig‘idagi masofa, m
30 dan
ko‘p
30*20
20*10
10 dan
kam
tuzatma qiym ati, dba
Ikki
tomonlama
ko‘chaning
q izil chiziq orasidagi kengligi,
m
50 dan katta
0
0
0
0
50*40
+ 4,0
+ 1,0
+ 2,0
+ 2,0
40*30
+ 2,0
+ 1,0
+ 3,0
+ 3,0
30*20
+ 3,0
+ 3,0
+ 4,0
+ 5,0
20*10
+ 4,0
+ 5,0
+ 5,0
+ 6,0
B ir
tomonlama,
qatnov
qism ining chetidan binogacha
bo‘lgan masofa, m
40 dan katta
0
0
0
0
40*25
0
0
+ 1,0
+ 2,0
25*12
+ 1,0
+ 1,0
+ 2,0
+ 2,0
12*6
+ 1,0
+ 2,0
+ 3,0
3,0
Traktor va qishloq xo‘ja lik m ashinalari transport oqim ida ortib
borgan sari yoM mintaqasida transport shovqini ortishi aniqlangan
[11]. M u a llif rahbarligida t.f.n., Z.I.Xudayberdiyev o‘tkazgan ilm iy
izlanishlar natijasida traktorlam ing oqimdagi m iqdorini va uning
harakat tezligini inobatga olgan holda aralash avtom obil-traktor
oqim i ta’sirida transport shovqinining o‘zgarishini quyidagi form ula
bilan aniqlash tavsiya etiladi:
L
= exp[(4,0735 + 0,04
1
497 lg
n
+
1
0,00848 + 0,00532 lg
ri) ■ V],
(4.16)
bu yerda,
l
-
shovqin sathi, dba; n - oqimdagi traktorlar m iqdori,
% .
0 ‘tkazilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, birga harakatlanish
uchun traktorga biriktirilgan tirkam alar soni ortib borishi bilan
transport shovqini sathi keskin ortib boradi (4.5-rasm).
Tirkamalar soni
4.5-rasm. Harakat tezligi 30 km/soat boMganda traktor poezdidagi
tirkam alar soniga nisbatan transport shovqinining o ‘zgarishi.
Transport shovqinini pasaytirish uchun quyidagilam i bajarish
tavsiya etiladi:
Shovqinni
pasaytiruvchi
ekranlar
qurish;
shoyqinni
pasaytiruvchi daraxtlar ekish; kam shovqin chiqaruvchi qoplam alar
yotqizish; harakatni to‘g‘ri tashkil qilish. O xirgi tavsiyani bajarish
uchun quyidagilam i amalga oshirish lozim : transport vositalarining
yo‘1 bo‘yicha tezlashish va sekinlashish jo ylarin i kam aytirish;
transport oqim ini tezliklar bo‘yicha alohida tasmalarga ajratish;
yo‘lning har qanday boMagida bir x il tezlikni ta’minlash.
M a’lum ki,
hozirgi vaqtda atrof-muhitni asosan avtom obil
transportidan chiqqan gazlar ifloslantiradi. Avtom obil o‘rtacha
tezlik bilan harakatlanganda 1 kg benzin yoki dizel yo n ilg‘isi
yonishidan
hosil
boMadigan
chiqindi
gazlaming
m iqdori
4.19-jadvalda keltirilgan [14].
4.19-jad val
Zaharli gazlar nomi
1 kg yonilg‘i yonishidan hosil boMadigan
chiqindilar miqdori, g
Benzin
D izel yonilg‘isi
Uglerod
okisi
(is
gazi)
225
20-30
Azot okisi
55
20-40
Uglevodorodlar
20
4-10
Oltingugurt okisi
1,5*2,0
10-30
Aldegidlar
0,8*1,0
0,8-1,0
Saja (qurum )
1,0* 1,5
3-5
4.20-jadval
Insonlar
organizmiga
zaharli
chiqindi gazlar salbiy ta’sir ko‘rsatib,
bosh og‘rig ‘i, qayt qilish, hushdan
ketish va hatto oMim holatlariga olib
boradi.
Shuning
uchun
zaharli
chiqindi
gazlam ing
m iqdori
belgilangan [14] sanitar me’yoridan
oshm asligi kerak
(4.20-jadval).
Zaharli gazlar
nomi
Sanitar
norma,
mg/m3
Uglerod okisi
1,0
Uglevodorodlar
1,5
Azot okisi
0,1
Harakatni tashkil qilishda yengil avtom obillar 65-75 km/soat,
yuk avtom obillari 50-60 km/soat tezlik bilan harakatlanganda eng
kam is gazi chiqaradi.
Chiqindi gazlam ing m iqdori yo‘1 bo‘ylab o‘zgarib boradi,
masalan, yoMning ko‘tarilish va tushish boMagida 4.6-rasm
keltirilganidek, tushish q iyalig i oshishi bilan CO miqdori ortadi va
aksincha, balandlikka ko‘tarilish q iyalig i ortgan sari CO m iqdori
kamayadi
[6]. Rejadagi egrilikdagi radius qiym ati 350 m dan
kam ayishi bilan is gazi m iqdori to‘g‘ri proporsional ravishda ortib
boradi (4.7-rasm).
K o‘pchilik hollarda ekologik xavfsizlikni baholash va uning
ko‘rsatkichlarini yaxshilash uchun tavsiyalar ishlab chiqish
maqsadida CO m iqdorini aniqlash zaruriyati paydo boMadi.
Avtom obil yoMidagi harakat m iqdori va tezligini bilgan vaziyatda is
|
